M2 S1. Üreme Sağlığı. Tanım, Üreme Hakları, Bütüncül Yaklaşım. Doç. Dr. Günay SAKA 12 Mayıs 2011

M2 S1 Üreme Sağlığı Tanım, Üreme Hakları, Bütüncül Yaklaşım Doç. Dr. Günay SAKA 12 Mayıs 2011

M2 S6 Üreme Sağlığına Yönelme Bükreş konferansı (1974) II. Nüfus Konferansı (1984 Meksika) Kadın ve çocuklara sağlıklı bir yaşam şansı vermek için AÇS/AP dan daha fazlası gereklidir. Uluslararası Nüfus ve Kalkınma Konferansı (ICPD - 1994,Kahire) Üreme Sağlığı kavramı Her üç konferansta nüfus ve aile planlamasının, genel kalkınma çabalarının ayrılmaz bir parçası olduğu ortaya konmuştur. 2

Binyıl Kalkınma hedefleri (MDG) 5: anne sağlığının geliştirilmesi Hedef 5.A. Anne ölüm oranını 1990 2015 arası ¾ azaltmak Hedef 5.B. 2015 e kadar üreme sağlığına üniversal erişim 3

Kahire Devletlerin, kadın-erkek eşitliğini temel alarak, aile planlaması ve cinsel sağlığı da içeren üreme sağlığı hizmetleri dahil, tüm sağlık hizmetlerine evrensel ulaşabilirliğini sağlamak için gereken bütün önlemleri alması gerektiği ilkesi kabul edildi. 4

Amaç Bu dersin sonunda dönem III öğrencileri üreme sağlığı kavramını açıklayabileceklerdir. 5

Öğrenim hedefleri : ÜS nin tanımını yapabilecek Temel öğelerini sayabilecek Üreme haklarını açıklayabilecek ÜS nin önemini açıklayabilecek ÜS nin amacını açıklayabilecek ÜS kapsamındaki hizmetleri sayabilecek ÜS de bütüncül yaklaşımı açıklayabileceklerdir 6

M2 S21 Tanım Üreme sistemi, işlevleri ve süreci ile ilgili sadece hastalık ve sakatlığın olmaması değil, tüm bunlara ilişkin fiziksel, zihinsel ve sosyal yönden tam bir iyilik halinin olmasıdır.(dsö) 7

M2 S22 Üreme sağlığı aynı zamanda insanların; doyurucu ve güvenli cinsel yaşamlarının olması üreme yeteneğine sahip olmaları ve bu yeteneği kullanıp kullanmayacakları ve ne zaman ne sıklıkla kullanacakları konusunda karar verme özgürlükleri olması demektir. 8

ÜS herkesi ilgilendirmektedir. Herkes yaşamlarındaki bazı zamanlarda, normal büyüme gelişme sürecinden kaynaklanan, üreme ve cinsel sağlık ihtiyaçlarına sahiptir. Doğumdan ölüme dek kadın ve erkeğin yaşamı bir bütün olarak ele alınmalıdır Yaşama sağlıklı başlama ilk adımdır Sağlıklı gelişim bir çok faktörün kümülatif etkisiyle oluştuğu vurgulanmalıdır BÜTÜNCÜL YAKLAŞIM 9

M2 S20 Üreme Sağlığı Kavramı Çocukların yaşatılmasına Adölesan sağlığına ve gelişmesine Kadınların ve erkeklerin cinselliğe ve üremeye ilişkin sağlıklarına bir bütün olarak yaklaşımı simgeler. 10

ÜS kapsamında ele alınması önerilen konular : Zararlı geleneksel uygulamalar Genital mutilasyon Adölesan cinselliği İstenmeyen gebelikler Sağlıksız düşükler Maternal morbidite ve mortalite 11

M2 S2 Üreme Hakları Üreme sağlığı hizmetlerinin insan hakları kapsamında düşünülmelidir. Kadın ve erkek üreme konusunda bilgilendirilmiş şekilde yetki sahibi olabilmelidir 12

Üreme Hakları : Üreme hakları tüm çiftlerin ve bireylerin, Çocuklarının sayı, aralık ve zamanlaması konusunda, hiçbir ayırımcılık, şiddet ve baskı olmaksızın, özgürce ve sorumlulukla karar verme, Bunun için gerekli bilgi ve olanaklara sahip olma, Bunun için en yüksek standartta cinsel sağlık ve ÜS ne erişme Adölesan dönemden başlanarak, postmenopozoal ve yaşlılık dönemi dahil ÜS hizmetlerinden yararlanma haklarını içerir. 13

Üreme Hakları Üreme Hakları kapsamında bireyler; Doğurganlıklarını düzenlemeleri Güvenli bir gebelik Güvenli doğum Çocuğun sağ kalması Sağlıklı büyümesi için en iyi sağlık hizmetlerine sahip olabilmelilerdir 14

15

Dünyada ÜS sorunları Sorun Karşılanmamış AP gereksinimi olan çift İnfertil çift Boyut 215 milyon Anne ölümleri (yılda) 358 000 (2008) Ciddi maternal hastalık (yılda) Perinatal bebek ölümü HIV/AIDS li yetişkin Anne ölüm sayısı X 20 16

Dünyada ÜS sorunları Sorun Boyut Sağlıksız koşullarda düşük Tedavi edilebilir CYBE İnvaziv servikal Ca Yeni servikal Ca Genital mutilasyon Kanak: DSÖ, Family& Reproductive Health 17

M2 S7 Neden Üreme Sağlığı? Üreme Sağlığı Sorunları nedeniyle insan ömrü %10-15 azalmaktadır. Kadınlarda bu etkilenme %22, erkeklerde %3 tür. 18

M2 S9 Neden Üreme Sağlığı? Dünyada her yıl 358.000 kadın gebelik nedeniyle ölmektedir. 19

DÜTF HSAD 20 2011

M2 S13 Neden Üreme Sağlığı? Dünyada her yıl 8 milyon bebek ölmektedir. 3.4 milyon bebek yaşamlarının ilk haftasında ölmektedir 21

Neden Üreme Sağlığı? Dünyada her yıl 15-19 yaşındaki gencin; 15 milyonu doğum yapmakta 4 milyonu gebelik sonlandırmakta 100 milyonu CYB hastalığa yakalanmaktadır 22

M2 S15 Neden Üreme Sağlığı? Her üç kadından biri dayak yemekte, cinsel tacize uğramaktadır. Her yıl 2 milyon kız çocuğu genital mutilasyona uğramaktadır. 5000 kadın aile gururu (!) nedeniyle öldürülmektedir. 23

Neden Üreme Sağlığı? Türkiye de ; Bebek Ölüm Hızı (binde): 17 Anne Ölüm Hızı (yüzbinde): 28.5 Doğumların %89.7 si sağlık personeli yardımıyla olmaktadır Kadınların %73.7 si yeterli sayıda doğum öncesi bakım almıştır (TNSA 2008) 24

M2 S17 Neden Üreme Sağlığı? Anne yaşı 20-34 Bebek ölüm hızı % 5 Doğum sayısı 4 %8 1-4 yaş çocuk ölüm hızı Doğum Aralığı 2 yıl %10 %21 Anne yaşı 20-34 Doğum sayısı 4 Anne ölüm hızı %10 %4 25

Neden Üreme Sağlığı? 15-19 yaşta evlilik oranı %15 tir. Son 5 yılda yapılan doğumlar arasında 18 yaştan küçük annelerin oranı %4.4 tür. 26

Neden Üreme Sağlığı? Ergenlerin cinsel sağlık konusunda bedensel, ruhsal ve sosyal sorunları vardır. Ergenlerin üreme sağlıklarını geliştirmeleri için etkili bir bilgilendirme, danışmanlık ve sağlık hizmetlerine gereksinimleri vardır. Bu gereksinimi karşılayacak yeterli insan gücü ve organizasyon yoktur. 27

Üreme sağlığını etkileyen faktörler: Kadının statüsü Doğurganlığın kontrolü Sosyoekonomik durum Çevre koşulları 28

ÜS de önemli dönemler: ÜS kadın ve erkek için yaşamın bütün dönemlerinde önemlidir. Ancak yaş ve cinsiyetle sorunlar ve gereksinimler değişmektedir. Adölesan dönemde artmakta, üreme döneminde en üst düzeye ulaşmakta, ileri yaşlarda ise tekrar azalmaktadır. Her dönemde sorunlar ve hizmet gereksinimi kadınlarda daha fazladır. 29

30

Üreme Sağlığının Amaçları 1: ÜS ve AP ile ilgili gereksinmelerin karşılanması İstenmeyen gebelikleri önlemek, Yüksek riskli gebelik, hastalık ve ölümleri azaltmak Erkeklerin katılımını arttırmak Emzirmeyi teşvik etmek Kızları ve kadınları dikkate alarak, CYBH ları, komplikasyonlarını önlemek, tedavi yöntemlerini bulmak Cinsiyetler arası eşitliğe dayanan cinselliğin yeterince gelişmesini sağlamak 31

M2 S24 Üreme Sağlığının Amaçları 2: Kadın ve erkeklerin cinsel sağlık, üreme hak ve sorumluluklarını kullanmak için gerek duydukları bilgi, eğitim ve hizmetlere ulaşmalarını sağlamak Gençlere bilinçli ve sağlıklı üreme ve cinsel davranışı özendirmek, hizmet ve danışmanlık sağlamak Erken yaştaki gebelikleri azaltmak 32

M2 S26 ÜS kapsamında bulunan hizmetler 1: Sorumlu üreme ve cinsel davranış, sorumlu ebeveynlik için bilgilendirme, eğitim, iletişim, Yaygın AP hizmetleri (bilgilendirme, eğitim, danışmanlık) Etkin ana sağlığı hizmetleri ve güvenli annelik, DÖB, sağlıklı doğum, doğum sonrası bakım, emzirme GYE kontrolü CYBH ların önlenmesi, AIDS ile mücadele İnfertilitenin önlenmesi, tedavisi Güvenli olmayan düşüklerin önlenmesi 33

M2 S27 ÜS kapsamında bulunan hizmetler 2: Üreme organ malignitelerinin önlenmesi, tedavisi Beslenme Bebek ve çocuk sağlığı Ergen sağlığı ve cinselliği Yaşam biçimi Çevresel faktörlerin düzenlenmesi Sosyal, kültürel ve davranışsal faktörlerin düzenlenmesi 34

M2 S25 ÜS hizmetlerinin TSH kapsamında ele alınarak, üreme çağındaki tüm bireylere kısa sürede ulaştırılmaları önerilmektedir. 35

36

Ergenlik M2 S28 Ergen gebelik Cinsel eğitim HIV/CYBH Tanı Tedavi Eğitim Cinsel şiddet Yasal/toplumsal güçlendirme ve değişim Bütüncül yaklaşım Paralı seks Doğurganlığın düzenlenmesi Bilgilendirme Doğum Kontrol Yöntem Yaşlılık 37

Anne ve neonatal ölümleri ve hastalıkları DÖB,D ve DSB Bebek bakımı Aile Planlaması Kısırlık Eğitim Danışmanlık tedavi Beslenme ytm. Anemi Eğitim Ek beslenme Emzirme M2 S29 Bütüncül yaklaşım Üreme sist. Kanserleri Erken tanı ve Tedavi Osteoporoz Bilgilendir tedavi Yaşlılık 38

Üreme sağlığını izleme ve değerlendirmede kullanılabilecek göstergeler: Toplam doğurganlık hızı Kontraseptif prevalansı Anne ölüm oranı DÖB sıklığı SP ile doğum oranı Temel gerekli obstetrik bakımın varlığı Kapsamlı obstetrik bakımın varlığı Perinatal mortalite hızı DDA prevalansı Gebelerde sifiliz seroprevalansı Kadınlarda anemi sıklığı Düşüklere obstetrik, jinekolojik yardım sıklığı Genital mutilasyon sıklığı Kadın infertilite sıklığı Erkeklerde üretrit insidansı Gebelerde HIV prevalansı HIV den korunma bilgisi 39

40

DÜTF HSAD 41 2011

42

43

44

YILLARA GÖRE ANA ÖLÜM ORANI YÜZBİN CANLI DOĞUMDA 250 200 150 100 50 0 208 132 100 49 28,5 1974 1981 1990 1998 2005 Kaynak: 1974,1981 DİE, 1990 Tahmini hesaplama, 1998 SB Hastane 45 Kayıtları Çalışması, 2005 Ulusal Anne Ölümleri Çalışması 45

ANNE ÖLÜM ORANLARI BÖLGELERARASI FARKLILIKLAR 42.1 11.0 21.7 26.8 68.3 68.3 31.5 7.4 11.9 36.9 25.1 38.9 KAYNAK:2005 Ulusal Anne Ölümleri Çalışması 46 46

47

GEBELİĞE BAĞLI ÖLÜMLERİN GERÇEKLEŞTİĞİ ZAMANLAR 48 48

7.05.2010 DÜTF DÜTF HSAD HSAD 2011 49

50

7.05.2010 DÜTF DÜTF HSAD HSAD 2011 51

7.05.2010 DÜTF DÜTF HSAD HSAD 2011 52

7.05.2010 DÜTF DÜTF HSAD HSAD 2011 53

Anne Yaşı ve Doğum Sırasına Göre Doğum Öncesi Bakım 2008 100% 80% 60% 40% 20% 0% <20 20-34 35+ 1 2_3 4_5 6+ Anne yaşı Doğum sırası Doktor Diğer sağlık personeli Doğum öncesi bakım yok 7.05.2010 DÜTF DÜTF HSAD HSAD 2011 54

Bölgelere ve Yerleşim Yerine Göre Doğum Öncesi Bakım 2008 100% 80% 60% 40% 20% 0% Kent Kır Batı Güney Orta Kuzey Doğu Yerleşim yeri Bölge Doktor Diğer sağlık personeli Doğum öncesi bakım yok 7.05.2010 DÜTF DÜTF HSAD HSAD 2011 55

7.05.2010 DÜTF DÜTF HSAD HSAD 2011 56

EĞİTİM DURUMUNA GÖRE DOĞUM ÖNCESİ BAKIM ALANLAR 100 80 60 75,4 95,9 EĞİTİM DURUMUNA GÖRE DOĞUMLARIN YAPILDIĞI YER 40 20 0 37,3 EĞİTİMİ YOK İLKOKUL ORTAOKUL + Sağlık Kuruluşunda Evde 100% 80% 60% 40% 20% 0% Eğitimi İlk terk İlk Orta Orta ve Yok Bitiren terk üzeri 57 7.05.2010 DÜTF DÜTF HSAD HSAD 2011 57

DÖB Almayanların Gelir Durumuna Göre Dağılımı % (TNSA 2003) 1,5 7,1 12,9 24,2 54,2 En yoksul Yoksul Orta Zengin En zengin 58 7.05.2010 DÜTF DÜTF HSAD HSAD 2011 58

Hane halkı refah düzeyine Göre DÖB Alma Durumu % (TNSA 2008) 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 en düşük düşük orta yüksek en yüksek DÖB almış DÖB almamış Bilmiyor 7.05.2010 DÜTF DÜTF HSAD HSAD 2011 59

60

61