T.C. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM FAKÜLTESİ PEDAGOJİK FORMASYON BÖLÜMÜ ÜNİTE PLANI ANA ÖRGÜLER DERS TEKSTİL TEKNOLOJİSİ HAZIRLAYAN BURÇE KURTULMUŞ 616082401 DERS ÖĞRETİM ELEMANI Yrd.Doç.Dr. RASİM BAŞAK BURSA, 2016-2017 ÜNİTE PLANI
Ünitenin Adı : Ana Örgüler İçerik : Bezayağı örgü çizebilme, bu örgüye ait tahar ve armür planlarını hazırlayabilme ile ilgili temel bilgi ve becerilerin kazandırıldığı bir öğrenme materyalidir. Sınıf: Süre :10.sınıf : 40 dk Hedefler : 1- dokuma sanatı, tarihini öğrenmek(bilişsel Hedef) (Sanat Tarihi) 2-bezayağı örgüsünün tanıyabilmek ve tekniklerine uygun çizmek (bilişsel hedef) (Uygulamalı Çalışma ) Çalışma) 3- Ana örgüler ile ana örgülere ait tahar ve armür planlarını çizmek(uygulamalı Modüller Amaçlar : 1.Dokuma örgüsünü tanıyabilceksiniz 2.Bezayağı örgüsünü tanıyabileceksiniz 3.Desen kağıdını tanıyıp kullanabileceksiniz 4. Çözgü ve atkı kesitini ayırt edebileceksiniz. 5.Bezayağı örgüsünü, tahar ve armür planını oluşturabilceksiniz. 6. Bezayağı örgüsünü çözgü ve atkı kesitlerini tekniğine uygun olarak çizebileceksiniz. Amaç ve Gerekçe: Bu modül ile uygun ortam sağlandığında ana örgüleri tekniğine uygun olarak çizebileceksiniz. Araç ve Gereç: Ortam: Sınıf ortamı Donanım: Desen kâğıdı, renkli kalem, kareli tahta, kurşunun kalem, silgi,bant Diğer Alanlarla İlişkisi Dokumanın oluşumundaki ipliklerin kimyasal yollarla ve teknik yöntemlerle elde edilmesi kimya alanı,tahar ve armür oluşumunda sayılar ve renkler ile ilgilenmesi resim ve matematik alanlar ile ilişkilendirilebilinir.
ÖN TEST Adı : Soyadı : Sınıfı : Numarası : Tarih: 1.Dokumayı oluştururken çözgü ve atkı arasındaki açı kaç derecedir? A) 60 B) 45 C) 90 D) 75 2.Bezayagı ; a) tanımı b)özellikleri c) örneklendirme ile örgüsünün çizimini anlatınız verilen alt başlıkları cevaplayınız. 3. Dokumada yüzeyi oluşturan ipliklerden kumaşın kenarına paralel, uzunlamasına olan iplikler hangisidir? açıklayınız. 4. Çözgü ipliğinin atkı ipliği üzerinde olduğu konum desen kâğıdında nasıl gösterilir? A) Dolu B) Yarım dolu C) Boş D) Yıldız 5. Çerçevelerin hareketini belirleyen plana.. denir.
DOKUMACILIĞIN TARİHÇESİ İplik eğirmek ve dokumak bilinen en eski terimlerden birisidir. İnsanlar eski çağlardan beri giyimin hayatlarında önemli bir yeri olduğunun bilinci içerisinde yaşamışlardır. Dokumacılığın M.Ö. 5000 yıllarına doğru Mezopotamya da ortaya çıktığı ve buradan Asya ve Avrupa ya yayıldığı inancı mevcuttur. Ayrıca dokuma tekniğinin Mezopotamya, Mısır, Çin ve Hint uygarlıklarının ilk devirlerinde birbirlerinden bağımsız olarak ortaya çıktığı görüşü ileri sürülmektedir. Fakat M.Ö. 3500 yılında dokuma tekniğinin bilindiği kesin bir gerçektir. M.Ö. 2500 yılına ait Beni-Hasan mezarında bulunan duvar resimleri Eski Mısırlıların yatay ve dikey tezgahlarda kumaş dokuduklarını göstermektedir. Eski Sümerlerin dikey tezgahlar kullandıkları ve yünün ilk kez Mezopotamya da tekstil yüzeyi haline getirildiği anlaşılmaktadır. Eski Mısır da ise dokumacılık keten lifinin işlenmesiyle başlanmış olup M.Ö. 2000 yıllarında Çin de ipekli dokuma tezgahlarının kullanıldığını bildiren yazılı kaynaklar bulunmaktadır. Orta ve Güney Amerika da çok eski devirlerde dokumacılık sanatının olduğu bilinmektedir. Dokumacılığın Avrupa da yayılmasında büyük etkisi olan Eski Yunanlıların, çözgünün ağırlıklar yardımıyla gerdirildiği dikey tezgahlar kullanıyorlardı. Dokuma kumaşların yapı ve desen bakımından çeşitlenmesi M.S. 250 yıllarına doğru İran da hüküm süren Sasanilerin Çin den ipeği Batı ya getirmeleriyle olmuştur. M.S. 1000 yıllarında Avrupa dokumalarında yün, keten ve pamuk bulunmaktaydı. Dokuma sanatının hızlı bir biçimde gelişimi Rönesans ı izleyen dönemde İtalya da olmuştur. Daha sonra, çeşitli politik ve ekonomik nedenlerle İtalyan dokumacıların Fransa ya göç edip yerleşmeleriyle Paris ve Lyon Avrupa nın önemli dokuma merkezi haline gelmişolduğu görülmektedir. İngiltere de dokumacılık Flaman dokumacıların XIV. Yüzyıl da İngiltere ye göç etmesiyle hızlı bir ilerleme devrine girmiştir. 1804 te Rene Jacquard tarafından jakarlı tezgahın yapımına yol açan büyük gelişmelerin Fransa da olmasına karşın, dokumacılıkta endüstri devrimine yol açan teknik ve sosyal gelişmeler İngiltere de başlamıştır.1520 lere doğru ilk tekstil fabrikasının Newberry de kurulması, 1733 te John Kay in uçan mekiği bulması, 1764 te James Hargreaves in ilk iplik makinesini icat etmesi tekstil endüstrisinin önemli dönüm noktalarıdır. http://derstekstil.name.tr/
DOKUMA Dokuma nedir? Dokuma, belli kurallara göre iki iplik sisteminin dik açı yaparak çaprazlamasından oluşan bir tekstil işlemidir. Meydana gelen iplik çaprazlamasına bağlama veya örgü (doku) adı verilir. Dokumada çözgü iplikleri birbirine paralel olarak belli bir sayıda ve yan yana bulunurlar. Dokumanın yapıldığı yöne doğru ilerlemesi gereken çözgü tabakası arasından atkı ipliğinin geçirilmesi ve bunun kumaşa dahil edilmesi sürekli olarak tekrarlanan temel işlemlerdirhttps://tekstilsayfasi.blogspot.com.tr Çözgü ve Atkı gerek çeşitlilik,gerek tüketim alanları ve gerek se toplam tekstil tüketimindeki payı bakımından tekstlin en önemli koludur.iki iplik sistemine dayanır.bu iplik gruplarından kumaşın boyuna olanlar ÇÖZGÜ,eni yönündeki olanlar da ATKI iplikleri olarak adlandırılırlar. Dokuma kumaşlar;başta giyim gereksinimini karşılamak üzere,döşemelik,perdelik vb.dekorasyon elemanı olarak,sofra ve yatak takımları gibi ev tekstilinde,yağ keçeleri,çadır,ambalaj ve endüstri bezleri gibi daha bir çok alanlara kullanılmaktadır. (http://ustaerol.blogcu.com/)
Örgü Raporunun Tanımı Dokuma örgüsünün enine (atkı) ve boyuna (çözgü) yönde aynı biçimde tekrar eden en küçük birimine örgü raporu denir. Dokumayı oluşturan her örgü raporu belirli sayıda çözgü ve atkıdan oluşmaktadır Desen Kâğıdının Tanımı ve Kullanımı Kumaşı oluşturan atkı ve çözgü bağlantılarının gösterildiği kareli kâğıda desen kâğıdı denir. Desen kâğıdı üzerinde her sütun bir çözgü ipliğini, her satır da bir atkı ipliğini ifade eder. Kareli desen kâğıdı üzerinde çözgüler soldan sağa, atkılar ise aşağıdan yukarıya doğru numaralandırılır.desen kâğıdı çeşitli ölçeklerde kullanılmaktadır. Desen kâğıdı üzerinde her kare bir çözgü ipliği ile atkı ipliğinin kesişme noktasını simgeler. Bu noktada çözgü ve atkı ipliğinin iki konumu vardır. Biri; çözgünün üstte, atkının altta; diğeri ise çözgünün altta, atkının üstte olduğu konumdur. Boş kare: Dokuma kumaş üzerinde atkı ipliğinin çözgü ipliği üzerinde olduğu noktalar, desen kâğıdında boş kare olarak adlandırılır. Desen kâğıdında bu kesişme noktası boş bırakılır. Desen kâğıdı üzerinde her boş nokta, atkı ipliğinin çözgü ipliği üzerinde olduğunu göstermektedir. Dolu kare: Çözgü ipliğinin üstte, atkı ipliğinin altta olduğu noktalar desen kâğıdında dolu kare olarak adlandırılır. Desen kâğıdında bu kesişme noktası doldurulur. Desen kâğıdı üzerinde her dolu nokta çözgü ipliğinin atkı ipliği üzerinde olduğunu göstermektedir.
Ana örgüler: Tüm dokuma örgülerinin temelini oluşturan örgülerdir. Bezayağı Örgüsünün Tanımı, Özellikleri ve Kullanım Alanları Tanımı: En basit dokuma örgüsü bezayağı örgüsüdür. Atkı ipliğinin kumaş eni boyunca çözgü ipliklerinin bir altından, bir üstünden geçerek ikinci atkı ipliğinin ise ters hareket yaparak oluşturduğu örgüdür. Bezayağı örgüsünde çözgü ve atkı ipliklerinin bağlantısı hasır veya sepet örgüye benzemektedir. Tek sayılı çözgü ipliklerinin tek sayılı atkı iplikleriyle, çift sayılı çözgü ipliklerinin çift sayılı atkı iplikleriyle bağlantı yaparak meydana getirdiği örgü şeklidir. En sık kesişmeyi, kenetlenmeyi sağlayan bezayağı, dokuların çok ince ve sağlam oluşmasına olanak sağlar. Özellikleri : Çözgü ve atkı ipliklerinin yüzme (bir ipliğin kendisine dik olan birden fazla ipliğin üstünden veya altından geçmesi) yapmadığı tek örgüdür. Bez ayağı örgüsü, en küçük raporlu dokuma örgüsüdür. Örgü raporunda iki çözgü ve iki atkı ipliği bulunur. Her bağlantı noktası diğer bağlantı noktalarıyla dört köşeden temas eder. Atkı ve çözgü bağlantılarının sık olmasından dolayı en dayanıklı dokuma şeklidir. Bez ayağı örgülü kumaşın ön ve arka yüzü de aynıdır.
Kumaşa herhangi bir desen oluşturma işlemi uygulanmamışsa bez ayağı örgünün desen etkisi yoktur. Kullanım alanları: En basit ve dayanıklı dokuma örgüsü olduğundan her tür kumaş dokunmasında yani pamuk, yün, ipek ve sentetik ipliklerle yapılan dokuma kumaşlar için uygundur. Elbiselik, gömleklik, astarlık, pijamalık ve branda kumaşlar, yağmurluklar, mutfak takımları, yatak takımları, tülbentler, perdelikler, koltuk örtüleri gibi çok geniş bir kullanım alanı vardır Bezayağı Örgüsünün Çizimi: Bezayağı örgüsü 1 ile ifade edilir. B ---------- 1 Bezayağı örgüde rapor (1+1=2) iki Çözgü; iki çözgü, iki atkıdan oluşur. Örgü raporunda ilk çözgü ipliği birinci atkı ipliğinin üzerinden, ikinci atkı ipliğinin altından geçer. ikinci çözgü hareketi ise birinci çözgü hareketinin tam tersidir. En küçük 2x2 lik desen karesine ihtiyaç vardır.
Bezayağı örgü raporunun çiziminde aşağıdaki işlem sırası uygulanır: 1.Desen kâğıdı üzerine örgü raporundaki atkı ve çözgü sayısı işaretlenir. Çözgü ve atkı iplikleri numaralandırılır 2.Desen kâğıdı üzerine örgü raporundaki atkı ve çözgü sayısı işaretlenir. Çözgü ve atkı iplikleri numaralandırılır 3.Çözgü yönünde ilk çözgü hareketi 1 dolu bir boş olarak aşağıdan yukarıya doğru çizilir 4.ikinci çözgü hareketi de ilk çözgü hareketinin tam tersi olarak dolu karenin karşısı boş kare, boş karenin karşısı dolu kare olacak şekilde çizilerek bezayağı örgüsü tamamlanır Tahar Planı Dokumada çözgü ipliklerinin belirli kurallara göre çerçevelerdeki gücü gözlerinden ve tarak dişleri arasından geçirilmesi işlemine tahar denir. Tahar işleminin ilk aşaması gücü taharı, ikinci aşaması ise tarak taharıdır. Bu iki işlemin de bir plan sisteminde gösterilmesi gerekmektedir. Tahar planı, gücü ve tarak planını temsil etmektedir. Tahar Planının Tanımı ve Amacı: Tahar planı, bir örgünün en az kaç çerçeve ile dokunabileceğini ve hangi çözgünün hangi çerçevede yer alması gerektiğini gösterir. Desen kâğıdında örgünün üst ya da alt kısmında yer alır. Tahar Planının Çizimi: Tahar planı, dokunacak olan örgünün raporu esas alınarak çizilir. Tahar planı çiziminde temel kural örgü raporundaki aynı hareketi (aynı bağlantı şekli) yapan çözgülerin belirlenmesi ve bu çözgülerin aynı çerçeveye ait olduğunun belirtilmesidir. Örneğin; bezayağı örgüsünü oluşturan tek numaralı (1.3.5.7...) çözgü iplikleri aynı hareketi yani aynı bağlantıyı yaptığından aynı çerçevede toplanır. Benzer şekilde, çift numaralı (2.4.6.8...) çözgü iplikleri de grup oluşturarak ayrı bir çerçevede yer alır. Bezayağı örgü raporunda iki farklı çözgü hareketi bulunduğundan bezayağı örgüsü en az iki çerçeve ile dokunur. Bu durumda herhangi bir örgünün dokunabilmesi için gereken çerçeve sayısı, örgü raporunda bulunan farklı çözgü hareketi sayısına eşittir.
Tahar planının desen kâğıdına çiziminde genellikle kullanılan yöntem tahar planının örgü raporunun üzerinde yer alması ve her çerçeve için bir satır ayrılmasıdır. Çözgü ipliğini gösteren sütun ile ait olduğu çerçeveyi gösteren satırın kesiştiği noktadaki karenin içi doldurulur. Aynı işlem örgü raporundaki tüm çözgüler için tekrarlanarak tahar planı çizilir. Tahar planı çizilirken çerçevelerin numaralandırılması, dokuma makinesi veya numune dokuma tezgâhının çalışma şekline göre iki şekilde yapılabilir. Kumaşa en uzak çerçeveden başlayarak numaralandırma yapıldığında desen kâğıdında, yukarıdan aşağı doğru her satır bir çerçeveyi temsil eder. Çözgü ipliğini gösteren sütun ile ait olduğu çerçeveyi gösteren satırın kesiştiği noktadaki karenin içi doldurulur Numaralandırma kumaşa en yakın çerçeveden başlayarak yapıldığında desen kâğıdında, aşağıdan yukarıya doğru her satır bir çerçeveyi temsil eder. Çözgü ipliğini gösteren sütun ile ait olduğu çerçeveyi gösteren satırın kesiştiği noktadaki karenin içi doldurulur Tahar planı oluştururken aynı hareketi yapan çözgüler, çerçeve üzerine düşen yükü azaltmak amacıyla birden fazla çerçeveye dağıtılabilir. Yani toplam çözgü ipliği sayısını kullanılacak çerçeve sayısına bölersek her çerçeve başına düşen çözgü ipliğini tespit etmiş oluruz. Bu durumda çerçeve sayısı örgü raporundaki çözgü sayısının katları olmalıdır. Örneğin, bezayağı örgüsü 2 çerçeve yerine 4, 6, 8... çerçeve ile dokunabilir. Ancak farklı bağlantı şekilleri olan çözgüler, kesinlikle aynı çerçevede toplanamaz. Armür Planı Dokuma işleminin gerçekleşmesi için ilk temel hareket ağızlık açılmasıdır. Ağızlık, çerçevelerin hareketi ile çözgü ipliklerinden bir kısmının yukarıda, bir kısmının aşağıda bulunması sonucu iki çözgü grubu arasında oluşan boşluktur. Ağızlıktan geçirilen atkı ipliği, üstteki çözgülerin altında, alttaki çözgülerin üstünde kalır. Bu şekilde çözgü ve atkı ipliği arasındaki bağlantı sağlanarak dokuma örgüsü oluşturulur. Çerçeve hareketlerinin örgüyle bağlantılı olması gerekmektedir. Armür Planının Tanımı ve Amacı Dokuma tezgâhında atılacak atkı sırasına göre örgü raporu ve tahar planına uygun şekilde çerçevelerin aşağı yukarı hareketlerini gösteren plandır. Armür Planının Çizimi : Armür planı, dokunacak olan örgünün raporu ve tahar planı esas alınarak çizilir. Örgü raporunu oluşturan farklı çözgü hareketleri belirlenip bir araya getirilir. Armür planı desen kâğıdına, örgü raporunun sağ tarafına, örgü raporunu oluşturan farklı çözgü hareketleri soldan sağa doğru sıralanacak şekilde aktarılır. Çözgü hareketlerinin aynı doğrultuda taşınabilmesi için ayna denilen çizimden yararlanılır. Ayna tahar planındaki çerçeve numaralandırma şekline göre aşağıdan yukarıya ya da yukarıdan aşağıya doğru çizilir. Armür planı oluşturmada üç yöntem kullanılmaktadır. Bunlar; sağ, sol ve aynalı armür planlarıdır.
Çözgü ve Atkı Kesitinin Çizimi İstenilen çözgü ve atkı sayısına göre örgü raporu enine ve boyuna yönde tekrar edilir. Örgü raporunun tekrar edilen kısmı farklı renkle çizilir. bezayağı örgüsüne ait iplik bağlantıları gösterilmiştir. Ayrıca desen kâğıdı üzerine çizilmiştir. şekilde örgü raporu yeşil, rapor tekrarları kırmızı renkte gösterilmiştir. Örgünün altında çözgü kesiti, sol tarafında ise atkı kesiti çizimleri yer almaktadır. Çözgü kesitinde yeşil noktalar çözgü ipliklerini, bu noktaların arasından geçen kırmızı çizgi birinci atkı ipliğini ifade eder. Aynı şekilde atkı kesitinde kırmızı noktalar atkı ipliklerini, bu noktaların arasından geçen yeşil çizgi ilk çözgü ipliğini ifade eder. Şekildeki oklar ise kesit alınırken bakış açısının hangi yönde olduğunu belirtmektedir. Çözgü kesiti alınırken çözgü iplikleri atkı kesiti alınırken atkı iplikleri göze dik görünecek şekilde çizilir.( www.megep.meb.gov.tr/)
SON TEST Adı : Soyadı : Sınıfı : Numarası : Tarih: 1.dokuma nedir ve dokumayı nasıl anlayabiliriz? 2.atkı ve çözgü kesitlerini gösterip ve tanımlayınız. 3.Bezayağı 1 örgüsününün 8X8 boyutlarında çiziniz örgünün B --------------- tahar ve armür planını oluşturunuz. 1,
SANAT ELEŞTİRİSİ SORULARI Adı : Soyadı : Sınıfı : Numarası : Tarih: 1. Yukarıda gösterilen ana örgü nedir? 2. Çözgü ve atkı kesitleri nasıl görülmektedir? 3.geçmiş ile günümüzdeki teknoloji gelişimi nasıldır?
SANAT TARİHİ SORULARI Adı : Soyadı : Sınıfı : Numarası : Tarih: 1.Dokuma tarihi nasıl ortaya çıkmıştır? 2Dokumacılığın eskiden ve günümüz ile arasındaki farklar nelerdir? 3.Günümüzde kullanılan dokuma kumaşları nelerdir?
ÖZ DEĞERLENDİRME SORULARI Adı : Soyadı : Sınıfı : Numarası : Tarih: 1.yapılan çalışmanın adı nedir? 2.yaptığınız çalışmada ilginizi çeken nedir? 3.yapılan çalışmada görsel olarak gerçeğe uyarlanması nasıldır?
ÖĞRETİM SÜRECİ Öğretmenin Hazırlığı Öğretmen ön test ve son test leri hazırlayıp öğrenci sayısı kadar çoğaltır.uygulama için gerekli malzemeleribir hafta önceden öğrencileri ile paylaşır.öğrencilerinden konu ile ilgili araştırma yapmalarını ister. Öğretmen teorik anlatımından önce bir sunum hazırlar ve sınıf ortamında uygun hale getirir. Öğrencinin Hazırlığı Öğrenciler konu ile ilgili bir ön araştırma yapar. Uygulamalarda gerekli malzemeleri tam be eksiksiz bir şekilde getirir. Güdüleme Konu ile ilgili dikkat çekici sunumlar ve görseller ile öğrencinin ilgisi, dikkati çekilir.
UYGULAMA AŞAMALARI Bezayağı 1 örgüsününün 10X10 boyutlarında çiziniz B --------------- Bu çizdiğiniz örgünün tahar ve armür planını oluşturunuz. Çözgü ve atkı 1 kesitlerini gösteriniz. 1.Desen kâğıdını ve renkli kalemleri hazırlayınız. Öneri :Aydınlık bir ortamda desen kâğıdınızı, kurşun kalem, silgi ve renkli kalemlerinizi temin ederek çalışma masanızı etkinliğiniz için hazırlayınız. 2.Desen boyutlarını desen kâğıdı üzerine hatasız olarak işaretleyiniz. Desen kâğıdını ekonomik olarak kullanınız. 3.Çözgü ve atkı ipliklerini gösteren satır ve sütunları, istenen boyuta uygun, kuralına göre numaralandırınız. 4.Bezayağı örgü raporunu belirleyiniz. 5. Örgü raporunu doğru olarak çiziniz
6. Örgüyü istenen boyutlarda büyütünüz. Çizimi büyütürken farklı renkte kalem kullanınız. 7. Çizilen örgü raporunun tahar planını çiziniz. 8. Çizilen örgü raporunun armür planını çiziniz
9. Çözgü ve atkı kesitlerini desen kâğıdına, tekniğine uygun olarak çiziniz. Çizdiğiniz bezayağı örgüsünün kesitlerini çözgü- atkı doğrultularına dikkat ederek oluşturunuz.
Söz Dağarcığı : Jakarlı tezgah: Dokuma makinalarında desenlendirme olanağı en geniş olan ağızlık mekanizmaları jakarlı olanlardır. http://www.tekstildershanesi.com.tr/ Elyaf: Bir araya geldiğinde iplik oluşturan, sentetik veya doğal sert madde. (https://kadirbolukbasi.wordpress.com) Beni-Hasan mezarı:antik Mısır da bir mezarlık sitesidir.( https://tr.wikipedia.org) Temizlik : Çalışmanın temiz olabilmesi için uygulamanın nasıl yapılacağı ve temiz tutulması gerektiği söylenmelidir. çalışma esnasında sıraların üzerinde gerekli araçların yerleştirilip çalışma bittikten sonra atık parçaların çöpe atılması ve kalan malzemeleri temiz bir şekilde uygun bir yere kaldırmak. Bu sayede öğrencilere düzenli olma alışkanlığı kazandırılanabilinir Güvenlik: Öğrenciler uygulama sırasında kesici ve delici aletleri kullanırken dikkat etmeleri konusunda uyarılır. Değerlendirme Kriterleri İfade yeterliliği / Anlaşırlılığı :25 Çizgi değerleri :25 Doluluk-Boşluk :20 Denge :20 Temizlik ve düzenli teslim etme :10
KAYNAKÇA tekstilsayfasi.blogspot.com.tr(02.12.2016) //ustaerol.blogcu.com/02.12.2016) //www.megep.meb.gov.tr/02.12.2016) //derstekstil.name.tr02.12.2016) //www.tekstildershanesi.com.tr/02.12.2016) //tr.wikipedia.org02.12.2016) //kadirbolukbasi.wordpress.com02.12.2016)