Kahvehane Müşterilerinin Tütün Yasası Görüşleri (Ankara, 2009)

A r a ş t ı r m a M a k a l e s i TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ Cilt 28, Sayı 2, Mayıs-Ağustos 2009 Kahvehane Müşterilerinin Tütün Yasası Görüşleri (Ankara, 2009) Hilal ÖZCEBE 1 Nazmi BİLİR 1 Dilek ASLAN 1 Ali Naci YILDIZ 2 Özge KARADAĞ 3 Burcu KÜÇÜK BİÇER 3 } ÖZET Amaç: Bu çalışma, Tütün Ürünlerinin Zararlarının Önlenmesi ve Kontrolü Hakkında Kanunun ikinci aşamasının yürürlüğe girmesinin hemen ardından kahvehane müşterilerinin yasa hakkındaki görüş ve yaklaşımlarının belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Yöntem: Tanımlayıcı tipte olan çalışma, Ankara İlinin Keçiören İlçesinde 44 kahvehanede yürütülmüştür. Veriler, kahvehanelere yapılan ziyaretlerde bulunan 463 müşteri ile standart bir anket formu kullanılarak yüz yüze görüşme yoluyla toplanmıştır. Veri analizinde SPSS 15.0 istatistik paket programı kullanılarak sayı ve yüzde dağılımları incelenmiş, gruplar arası karşılaştırmalarda Kikare ve ortalamalar arası farkın anlamlılık testi kullanılmıştır. Bulgular: Görüşülen 463 müşterinin tamamı erkek olup, %64,8 i 26-55 yaşları arasındadır. Müşterilerin %63,1 i halen sigara içmekte ve %20,5 i sigarayı bırakmıştır. Günde içilen ortalama sigara sayısı 24,0±12,3, sigara kullanma süresi 25,9±13,8 yıldır. Sigara kullanmayan müşteriler, sigara kullananlara göre yasayı daha fazla desteklediklerini, yasanın temiz hava hakkını savunduğunu, insanların sigara içme davranışlarını kısıtlamadığını, yasanın ihlali durumunda işletme sahibini uyaracaklarını ve ihbar hattını arayacaklarını daha fazla belirtmişlerdir (p<0,05). Sigara kullanmayan müşterilerin %96,1 i, kullananların ise %73,6 sı yasa sonrasında ortamın havasından memnun olduklarını belirtmiştir. Sigara kullanan müşterilerin %34,6 sı yasa uygulaması başladıktan sonra sigarayı bırakmayı düşündüğünü, %34,2 si ise sigara kullanımının azaldığını belirtmiştir. Sonuç:Araştırmanın bulguları, kahvehane müşterilerinin genel olarak yasayı desteklediklerini, ancak yasanın ihlali durumunda müdahale etme konusunda daha çekingen olduklarını göstermektedir. Yasanın kahvehanelerde uygulanmasının daha fazla teşviki için sigara dumanından pasif etkilenim konusunda bilgilendirmelerin artması, temiz hava hakkı konusunda savunuculuk yapılması ve sigarayı bırakmak isteyenlere yönelik sağlık hizmetlerinin güçlendirilmesi gerekmektedir. Exposure to Violence and Related Factors Among Research Asistans and Intern Doctors in Gazi University Hospital } ABSTRACT Objectives: The study aimed to assess coffee-house clients opinions about and approach to the legislation for tobacco control after the second phase of the law entered into force. Methods: The descriptive study was carried out in 44 coffeehouses in Kecioren,Ankara. Data was collected through faceto-face interviews with 463 clients by a standart questionnaire. Descriptive statistics were used to summarize data, whereas chi-square and t-test were used to compare groups by SPSS 15.0 statistical programme. Findings: In the study, all of the coffee-house clients were male, with 64.8% between the ages of 26-55 years. Of these participants, 63.1% were current smokers, whereas 20.5% were ex-smokers. The mean number of cigarettes smoked per day was 24.0±12.3, while the mean number of years of smoking was 25.9±13.8 years. Nonsmokers were in favor of the law more than smokers. They stated that the law was advocating for the right to smokefree air and was not a restriction for smoking behavior (p<0.05). In case of any violation of the law, nonsmokers tendency to warn the owner of the coffee-house and call the hotline was higher than smokers (p<0.05). Ninetysix point one percent of the nonsmokers and 73.6% of the smokers were found to be pleased with the smokefree environment. Of the smokers, 34.6% expressed their will to quit smoking, whereas 34.2% stated they have reduced the number of cigarattes smoked per day. Conclusions: The results indicate that coffee-house clients, in general, are in favor of the law, although they seem to refrain from taking action in case of violation of the law. Interventions such as awareness-raising on environmental tobacco smoke, advocacy for the right to breathe smokefree air and strengthing of health services for smokers who are willing to quit smoking need to be implemented for better enforcement of the law. Key Words: Tobacco Control Law, Coffee-House, Cigarette Anahtar Kelimeler: Tütün Yasası, Kahvehane, Sigara 1 Prof. Dr., Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı 2 Doç. Dr., Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı 3 Araş.Gör., Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Yazışma Adresi: Dr.Burcu Küçük Biçer Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı 06100 Sıhhiye Ankara e-posta: burcu.bicer hacettepe.edu.tr 20 [Geliş Tarihi: 28.04.2010 - Kabul Tarihi: 09.12.2010]

TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ Cilt 28, Sayı 2, Mayıs-Ağustos 2009 Giriş ve Amaçlar Özcebe ve diğerleri Tütün kullanımı küresel olarak önemli bir halk sağlığı sorunudur. Sigara tüketiminin ve sigara dumanına maruz kalmanın ölü me, hastalıklara ve sakatlıklara neden olduğu, ayrıca çevresel olarak da önemli zararlar verdiği bilinmektedir. Bütün dünyada tütün tüketimindeki artış, aileler ve ülkelerin sağlık sistemleri üze rine büyük yükler getirmektedir. (1) Türkiye, sigara tüketiminde Avrupa ülkeleri arasında yedinci sırada ve dünya ülkeleri arasında onuncu sıradadır. Ülkemizde önemli bir halk sağlığı sorunu olan tütün kullanımının sıklığını azaltmaya yönelik politika ve uygulamaların çok güçlü olması gerekmektedir. Bu konudaki yasal düzenlemelerin, toplumu tütünün zararlı etkilerinden korumaya yönelik olması gerekmektedir. Tütün Mamullerinin Zararlarının Önlenmesi ve Kontrolü Hakkında Kanun 1996 yılında uygulamaya girmiş ve sigara içilen alanlara ilk sınırlamalar getirilmiştir. Bu yasa, toplumda sigaranın her ortamda içilmemesi konusunda bilincin oluşmasına katkı sağlamıştır. (1, 2) Alanında ilk uluslararası sözleşme olan Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi 21 Mayıs 2003 tarihinde Cenevre de Dünya Sağlık Örgütü nün 56. Dünya Sağlık Asamblesinde kabul edilmiştir. (2, 3) Sigara salgınının büyük boyutlara gelmesi ve uluslararası müdahale yaklaşımları sonunda son yıllarda pek çok ülkede yasal düzenlemeler daha da güçlendirilmiştir; özellikle İrlanda, Bermuda, Yeni Zelanda, Birleşik Krallık ve Uruguay da yapılan yasal düzenlemelerle, ulusal düzeyde muafiyetsiz veya muafiyetleri konut ve konut benzeri tesislerle sınırlı, sigara dumansız ortamlar sağlanmıştır. (3-6) Türkiye, Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesini imzalamış; Sözleşme 25 Kasım 2004 tari hinde Türkiye Büyük Millet Meclisi nce kabul edilerek, 30 Kasım 2004 tarih ve 25656 sayılı Resmi Gazete de 5261 Kanun numarası ile yayımlanmıştır. Bu Sözleşmenin imzalanması ülkemizde 4207 sayılı Kanun dan sonra sigara ile mücadelede atılan en önemli adımdır. (2, 7) Bu Sözleşmeye dayanarak ülkemizde sigara salgınının kontrol altına alı nabilmesi amacıyla Sağlık Bakanlığınca 2008-2012 yıllarını kapsayacak şekilde bir Ulusal Tütün Kontrol Programı hazırlanmıştır. Programın temel hedefi, 2010 yılına kadar ülkemizde 15 yaş üze rinde sigara içmeyenlerin oranını %80 in üzerine çıkarmak, 15 yaş altında ise %100 e yakın olmasını sağlamaktır.(8, 9) Türkiye de tütünün zararlarının önlenmesi amacıyla 5727 sayılı Tütün Mamullerinin Zararlarının Önlenmesine Dair Kanunda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun 19 Ocak 2008 tarihinde Resmi Gazete de yayımlanmıştır. Bu yasa 1996 yılında kabul edilen 4207 sayılı yasanın kapsamının genişletilmesini sağlamaktadır. Bu kanunun amacı kişileri ve gelecek nesilleri tütün ürünlerinin zararlarından korumak ve herkesin temiz hava soluyabilmesini sağlamaktır. Tütün Ürünlerinin Zararlarının Önlenmesi ve Kontrolü Hakkında Kanun şeklinde ismi değiştirilen 4207 sayılı yasa iki aşamada yürürlüğe konulmuştur. Yasanın ilk kademesi 19 Mayıs 2008 tarihinde ve ikinci kademesi de 19 Temmuz 2009 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Yasanın temel amacı sigara dumanından etkilenen sigara kullanmayan kişileri korumak ve temiz hava soluma hakkını savunmaktır. Yasanın birinci aşaması restoran, bar, kafe ve kahvehaneler dışında kalan kapalı ortamlarda, ikinci aşaması ise restoran, bar, kafe ve kahvehanelerin kapalı alanlarını da kapsayarak sigara kullanımını yasaklamaktadır. (2, 9, 10) Sağlık Bakanlığı, konu ile ilgili diğer kamu kurum ve kuruluşları ile sivil toplum kuruluşları, yasanın toplum tarafından desteklenmesine ilişkin çalışmalarını sürdürmektedirler. Yasanın özellikle ikinci aşamasında lokanta, kafe, kahvehane ve barlarda yürürlüğe girmesi ile beraber tüm kapalı yerlerde sigara kullanma yasağı uygulanmaya başlamıştır. Ancak, ülkemizde özellikle medyada bu işletmelerin sahipleri tarafından bu yasanın uygulanmasına ilişkin savlar ortaya atılmaktadır. Bu savlar arasında kahvehanelerin bu yasa nedeniyle gelir kaybına uğrayacakları ve bu yasanın uygulanmasını istemedikleri de yer almaktadır. (11) Yasanın yürürlüğe girdiği dönemde kahvehane müşterilerinin bu yasa hakkındaki görüşlerini öğrenmek amacıyla bu çalışma planlanmıştır. Yöntem Tanımlayıcı tipte olan bu çalışmanın evrenini Keçiören İlçesinde Kahvehaneciler Odasına kayıtlı olan 44 kahvehane oluşturmaktadır. Çalışma sırasında listede adları bulunan 44 kahvehane görüşmeciler tarafından ziyaret edilmiştir. Kahvehanelere ziyaret sırasında kahvehanede bulunan 463 müşteri ile görüşme yapılmıştır. Çalışmada uygulanan anket formunda sosyo-demografik özellikler, sigara kullanma davranışları, yasayla ilgili bilgi ve görüşler ve kahvehaneye gelme alışkanlıklarına ilişkin sorular yer almaktadır. Çalışma verileri, yasanın ikinci aşamasının yürürlüğe girmesinden 15 gün sonra toplanmıştır. Veritabanı oluşturmak üzere ve analizler sırasında SPSS 15.0 İstatistik paket programı kullanılmıştır. Veri analizi sırasında verinin özelliğine göre Ki-kare ve ortalamalar arasındaki farkın anlamlılık testi kullanılmış, alfa değeri 0,05 alınmıştır. 21

Özcebe ve diğerleri Bulgular TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ Cilt 28, Sayı 2, Mayıs-Ağustos 2009 Tablo 1. Kahvehane Müşterilerinin Sosyo-Demografik Özellikleri ve Sigara İçme Durumları ile İlgili Bazı Bilgiler (Keçiören, Ankara, Ağustos 2009) Sosyo- demografik Özellikler ve Sigara İçme Davranışları Yaş Grubu (yıl) (n=463) 18-25 26-35 36-45 46-55 56-65 65+ Öğrenim Durumu (n=463) Okur-yazar değil Okur-yazar İlkokul Ortaokul Lise Üniversite Sigara Kullanma Durumu (n=463) Kullanmıyor Kullanmış, bırakmış Kullanıyor Günde İçilen Sigara Sayısı (n=292) 1-10 11-20 21-30 31-40 41 ve üstü Sigara Kullanım Süresi (yıl) (n=292) 1-10 11-20 21-30 31-40 41 ve üstü Bırakmayı Deneme Durumu (n=291) Hayır Evet Sayı 30 73 83 144 81 52 6 13 125 84 155 80 76 95 292 48 132 48 53 11 59 63 73 62 35 136 155 Yüzde 6,5 15,8 17,9 31,1 17,5 11,2 1,3 2,8 27,0 18,1 33,5 17,3 16,4 20,5 63,1 16,6 45,2 16,4 18,1 3,7 20,2 21,5 25,0 21,3 11,9 46,7 53,3 Araştırma sırasında Keçiören İlçesinde bulunan 44 kahvehanede toplam 463 müşteri ile görüşme yapılmıştır. Müşterilerin hepsi erkek olup; %33,7 si 26-45 yaş grubunda, %31,1 i 46-55 yaş grubunda ve %28,7 si 56 yaş ve üzerindedir. Görüşme yapılan en genç müşteri 18 yaşında ve en yaşlı müşteri ise 96 yaşındadır. Görüşme yapılan müşterilerin %50,8 i lise ve daha yüksek öğrenim görmüş kişilerdir (Tablo 1). Kahvehane müşterilerin %63,1 i (292 kişi) halen sigara içmekte olup, %20,5 i sigarayı bırakmıştır. Günde ortalama içilen sigara sayısı 24,0±12,3 ve ortanca sayı 20 dir. Sigara kullananların günde içtikleri sigara miktarı 1-80 arasında değişmektedir. Sigara kullanma süresi ortalama 25,9±13,8 yıl ve ortanca yılı 25 dir. Görüşme yapılan müşterilerin %55,3 ü (155 kişi) sigarayı bırakmayı denemiştir. Sigarayı bırakmayı deneyen kişilerin %31,6 sı (49 kişi) sadece bir kez bırakmayı denemiştir. Sigara kullanmayan müşteriler sigara kullanan müşterilere göre sigara ile ilgili yasayı daha fazla desteklediklerini belirtmişlerdir (%90,1 ve %43,7) Sigara kullanma durumuna göre kişilerin yasanın ihlali durumundaki bazı davranışları değişmektedir. Sigara kullanmayan müşteriler kapalı alanda sigara içildiğinde işletme sahibini daha fazla uyaracaklarını (%43,9 ve %19,5), ihbar hattını daha fazla arayacaklarını (%22 ve %6,9) belirtmişlerdir. Kapalı alanda sigara içen bir kişiyi uyarma ise sigara kullanan ve kullanmayan kişiler arasında benzer yüzdelerde belirtilmiştir (Tablo 2). Sigara kullanan müşterilerin %68,9 u ve sigara kullanmayan müşterilerin %93,9 u yasanın temiz hava hakkını savunduğunu belirtmektedir (p<0,05). Diğer taraftan yasanın insanların sigara içme davranışlarını kısıtlamadığı görüşüne sigara kullananların %26,4 ü ve sigara kullanmayanların %58,5 i katılmaktadır (p<0,05) (Tablo 3). Tablo 2. Kahvehanelerde Görüşülen Müşterilerin Sigara İçme Durumuna Göre Kapalı Alanlarda Sigara İçilmesi Durumunda Yaklaşımları (Keçiören, Ankara, Ağustos 2009) Sigara Yasası İle İlgili Bazı Sigara İçme Durumu Toplam p Yaklaşımlar Evet Hayır Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sigara İçeni Uyarma 152 45,5 41 50,0 193 46,4 0,46 İşletme Sahibine Haber Verme 65 19,5 36 43,9 101 24,3 <0,001 İhbar Hattını Arama 23 6,9 18 22,0 41 9,9 <0,001 Hiçbir Şey Yapmama 143 42,8 20 24,4 163 39,2 0,002 Yeni Yasayı Destekleme 142 43,7 73 90,1 215 53,0 <0,001 22

TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ Cilt 28, Sayı 2, Mayıs-Ağustos 2009 Özcebe ve diğerleri Tablo 3. Kahvehanelerde Görüşülen Müşterilerin Sigara İçme Durumlarına Göre Temiz Hava Hakkı ve Sigara İçme Davranışlarını Kısıtlaması Konusundaki Görüşleri (Keçiören, Ankara, Ağustos 2009) Temiz Hava Hakkı İle İlgili Görüşler Yasayı destekleme durumu Evet Hayır Toplam Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sayı Yüzde p Yasa Temiz Hava Soluma Hakkını Savunur Evet Hayır Toplam 226 102 328 68,9 31,1 77 5 82 93,9 6,1 303 107 410 73,9 26,1 <0,001 Yasa İnsanların Sigara İçme Davranışını Kısıtlar Evet Hayır Toplam 242 87 329 73,6 26,4 34 48 82 41,5 58,5 276 135 411 67,2 32,8 <0,001 Tablo 4. Kahvehanede Görüşülen Müşterilerin Sigara Kullanım Durumuna Göre Yasa Öncesinde Ve Sonrasında Kahvehane Havası Hakkındaki Düşünceleri (Keçiören, Ankara, Ağustos 2009) Yasadan Önce Yoğun Sigara Dumanından Rahatsız Olma Durumu Yasadan Sonra Havanın Daha Temiz Olmasından Memnun Olma Durumu Sigara Kullanma Durumu Evet Hayır Toplam X 2 p Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sayı Yüzde Evet 154 55,8 69 93,2 223 63,7 Hayır 122 44,2 5 6,8 127 36,3 35,39 0,000 Toplam 276 74 350 Evet 215 73,6 73 96,1 288 78,3 Hayır 51 17,5 3 3,9 54 14,7 1,67 0,000 Fikrim yok 26 8,9 - - 26 7,0 Toplam 292 76 368 Kahvehane müşterilerinin bulundukları ortam havasından memnuniyet durumları da yasa uygulaması ile beraber değişmiştir. Sigara kullanmayan müşterilerin %93,2 si yasa öncesi ortam havasından rahatsız olduklarını, yasa uygulaması sonrasında %96,1 i ortamın havasından memnun olduklarını belirtmektedirler. Sigara kullananlarda da aynı yönde bir görüş oluşmakla beraber yüzdeler daha düşüktür (%55,8 ve %73,6) (Tablo 4). Sigara kullanan kahvehane müşterilerin %34,6 sı yasa uygulaması başladıktan sonra sigarayı bırakmayı düşündüğünü ve %34,2 si de sigara kullanımının azaldığını belirtmiştir. Sigara kullanımını sınırlandıran yasayı destekleyen müşterilerin %61,0 ı ve desteklemeyen müşterilerin %13,9 u sigarayı bırakmayı planlamaktadır. Diğer taraftan yasa uygulamasını destekleyenlerin %55,0 ı ve desteklemeyenlerin %18,1 i sigara kullanmayı azalttığını belirtmiştir (Tablo 5). Tablo 5. Kahvehanelerde Görüşülen ve Sigara Kullanan Müşterilerin Yasayı Destekleme Durumlarına Göre Yasadan Sonra Sigara Kullanımı ve Sigarayı Bırakmayı Düşünme Durumları (Keçiören, Ankara, Ağustos 2009) Yasayı Destekleme Durumu Yasa Sonrası Sigara İçme Davranışları Sigara içiyor Sigara içmiyor Toplam p Yasadan sonra sigarayı bırakmayı düşünme Yasadan sonra sigara kullanım durumu Sayı Yüzde Sayı Yüzde Sayı Yüzde Evet 86 61,0 25 13,9 111 34,6 Hayır 55 39,0 155 86,1 210 65,4 Toplam 141 180 321 Azaldı 77 55,0 33 18,1 110 34,2 Arttı 3 2,1 40 22,0 43 13,4 Değişmedi 60 42,9 109 59,9 169 52,5 Toplam 140 182 322 <0,001 <0,001 23

Özcebe ve diğerleri Tartışma ve Sonuç Bu çalışma, Ağustos 2009 tarihinde Ankara İli Keçiören İlçesinde yer alan 44 kahvehanede ziyaret sırasında bulunan müşterilerle yapılmıştır. Çalışmaya katılan müşterilerin hepsi erkek olup, yaş ortalaması 47,8±14,5 dir. Kahvehanelerde görüşülen kişilerin %50,8 i lise ve üzeri öğrenim düzeyine sahiptir; oysa Türkiye İstatistik Kurumu adrese dayalı nüfus kayıt sistemine göre Türkiye de erkeklerin %30,7 si lise üstü öğrenime sahiptir (12, 13). Bu durumda görüşme yapılan kişilerin Türkiye deki erkeklere göre daha yüksek öğrenim düzeyine sahip oldukları görülmektedir. Genel olarak kahvehanelerde vakit geçiren kişilerin işsiz ya da emekli oldukları bilinmektedir. Kişilerin bu konuda duyarlı olabilecekleri ve anket sorularına doğru yanıt vermelerini etkileyebileceği düşüncesi ile bu çalışma sırasında kahvehanelerde görüşülen kişilerin meslekleri ya da çalışma durumları sorulmamıştır. Türkiye İstatistik Kurumu tarafından Türkiye genelinde erkeklerde işsizlik oranı %10,7 olarak belirtilmektedir. (13) Çalışma verisinin gündüz toplanması ve görüşme yapılan kişilerin yaş ortalamasının 47 olması, %28,7 sinin 55 yaş ya da altında olması ve %50,8 inin lise ve üzeri öğrenim düzeyinin olması işsizlik oranının yüksek olduğunu düşündürmektedir. Küresel Yetişkin Tütün Araştırması (2009) sonucuna göre Türkiye genelinde 15 ve daha yukarı yaştaki bireylerin %31,3 ü her gün veya ara sıra tütün ve tütün mamullerini kullanmaktadır. Bu sıklık erkeklerde %47,9 olarak bulunmuştur (14) Daha önce yapılan bir çalışmada sigara içme sıklığı erkeklerde %43 bulunmuştur (15). Keçiören kahvehanelerindeki müşterilerde yapılan bu çalışmada ise sigara kullanım sıklığı müşteriler arasında %63,1 bulunmuştur. Görüşülen kişiler arasında sigara içme sıklığının yüksek olması kahvehanelere gelen sosyo-demografik yapılarının farklı olmasından kaynaklandığı şeklinde düşünülebilir. Görüşülen ve sigara kullanan kişilerin %46,2 si günde bir paket sigara içtiğini söylerken, %38,2 si bir paketten daha fazla sigara içmektedir. Küresel Yetişkin Tütün Araştırması ise sigara içen erkeklerin günlük ortalama sigara sayısı 19,78±10,68 olarak bulunmuştur. (14). Kahvehane müşterileri arasında hem sigara içme sıklığı yüksek hem de içilen sigara sayısı çok fazladır. Ancak, kahvehanelerde görüşülen kişilerin %53 ü sigarayı bırakmayı en az bir defa denemiştir. Bu da her iki sigara kullanıcısından birinin bu davranışından çok da memnun olmadığını ve bırakma isteğinin olduğunu göstermektedir. Yasaların çıkarılmasından sonra toplum tarafından desteklenmesi uygulanabilirliğini artırmaktadır. TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ Cilt 28, Sayı 2, Mayıs-Ağustos 2009 İrlanda da sigara yasağı yasasına olan desteği araştıran bir çalışmada, sigara içenler arasında bu değer yasak öncesi ve sonrası sırasıyla %39,4 ve %66,7 (p <0.01) bulunmuştur. Sigara içmeyenlerde sigara yasasının desteklenmesi yasa öncesi ve sonrası olmak üzere sırasıyla %68,8 ve %81,2 (p = 0,003) olmuştur (16). Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, Kanada ve Avustralya da paralel olarak yapılan bir araştırmada lokanta ve barlarda yasanın uygulanmasının desteklendiği bulunmuş, sigara dumanından pasif etkilenimin zararı belirtilmiştir. Dört ülkede de benzer sonuçların bulunması, bu şekildeki yasaların bütün ülkelerde benzer şekilde kabul gördüğü anlamına gelmektedir.(17) İrlanda da ortak kapalı ortamda tütün kullanımını yasaklayan yasa öncesi ve sonrası yapılan bir çalışmada sigara kullanımının çok azaldığı saptanırken, sigara kullananların %83 ünün yasayı güzel ve çok güzel olarak tanımladıkları görülmektedir (16). Bu çalışmanın sonuçlarına göre ise çalışmaya katılan müşterilerin yasayı destekleme yüzdesi %59,6 olarak çıkmıştır. Sigara kullanmayan müşterilerde bu sıklık %90,1 iken, sigara kullananlarda %43,7 dir. Bu durum sigara kullanan kahvehane müşterilerinin yaklaşık yarısının bu yasayı desteklediğini göstermektedir (Tablo 2). Yasanın uygulanabilirliğinin çok zor olacağının düşünüldüğü kahvehanelerde bile yasanın çıkmasının hemen ardından bu denli olumlu sonuçların çıkması, bu yasanın toplumun ihtiyaçlarına yönelik uygun bir yasa olduğunu düşündürmektedir. Sağlık Bakanlığı, Dünya Sağlık Örgütü ve ABD Hastalıklar Kontrol ve Koruma Merkezi (CDC) nin işbirliğiyle 2008 Kasım-Aralık aylarında 81 ilde yeni tütün kontrol yasası ve uygulamaları konusunda 15 yaş ve üzeri kişilerin bilgi, görüş ve davranışları üzerine yapılan araştırmanın sonuçlarına göre katılımcıları %75,8 i dumansız alışveriş merkezlerinin, %74,2 si dumansız lokantaların çok daha keyif verdiğini belirtmiştir. Yine bu çalışmada katılımcıların %94,6 sı yeni yasa iyi çünkü sigara kokusu rahatsız edici şeklinde fikir beyan etmişlerdir (14). Uluslararası deneyimler ve bu çalışmanın sonuçları, yasanın desteklendiğini göstermektedir. Sigara kullanan ve kullanmayan kişilerin yasanın uygulanması konusundaki yaklaşımları birbirlerinden farklıdır. Sigara kullanmayan kişiler kapalı ortamda sigara kullanıldığı zaman müdahale edilmesi gerektiği görüşünde olup (%75,6), %22 si ihbar hattının aranabileceğini, %43,9 u işletme sahibi ile konuşulabileceğini ve %50,0 ı ise sigara içen kişi ile konuşabileceğini belirtmektedir. Sigara kullananlar ise kapalı ortamda sigara kullanılması durumunda müdahale etme konusunda daha olumsuz bir yaklaşıma sahiptirler. Kapalı ortamlar- 24

TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ Cilt 28, Sayı 2, Mayıs-Ağustos 2009 Özcebe ve diğerleri da sigara kullanımını engelleyen kanunun uygulanmasına ilişkin yaptırımları daha az izleyeceklerini dolaylı olarak belirtmektedirler (Tablo 2). Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere, Kanada ve Avustralya da sigara içenler ile yapılan bir çalışmada restoranlarda şikâyetlerin çok yüksek olduğu bulunmuştur; bu yüksek hızın sigara dumanından pasif etkilenimden ve sigara tüketiminden bağımsız olduğu bulunmuştur. Özellikle İngiltere de yasanın desteklenmemesi ile şikayetlerin arttığı bulunmuştur. (17) Bu çalışmada sigara kullanmayanlar ve kullananların yasanın ihlal edilmesi halinde yapacakları müdahaleler konusunda çok net olmadıkları düşünülebilir. Sigara kullanmayanların yasanın uygulanması için alacakları önlemleri daha çok işletme sahibi ile çözebileceklerini düşündükleri ve sigara kullanan kişiler ile iletişim konusunda çekinceleri olduğu şeklinde yorum yapılabilir. Bu da sigara kullanmayan ve kullanan kişilerin yasanın uygulanmaması konusunda yapılması gerekenler konusunda kendilerini daha sorumlu hissetmelerine ilişkin müdahalelere gereksinim olduğunu göstermektedir. Kahvehanelerde yapılan bu çalışmada yasadan önce sigara kullanmayan kahvehane müşterilerinin %93,2 si kahvehane ortamı havasından rahatsız olduklarını, yasadan sonra ise %96,2 si ortam havasından memnun olduklarını belirtmişlerdir. Sigara kullanan müşterilerde ise yasa öncesi rahatsız olma %55,8 iken, yasa sonrası temiz havadan memnuniyet %73,6 dır. Kahvehanelerde sigara kullanan müşterilerin çoğunlukta olmasına karşın her iki grup da sigara içilen ortamda bulunmaktan rahatsız olduğunu belirtmektedir. Yasa sonrasında her iki grubun da ortam havasının temiz olmasından dolayı memnuniyet yüzdeleri artmıştır. Ancak, sigara kullanan kişilerin yasa öncesi ortam havasından memnun olmama yüzdesi sigara kullanmayanlara göre daha düşük (p<0,05) ve yasa sonrasında ortamın havasının temiz olmasından memnuniyet yüzdeleri sigara kullananlardan daha düşüktür (p<0,05) (Tablo 4). Sigara kullanan kişilerin yanıtlarındaki farklılık kendi davranışlarını sınırlamak zorunda kalmaları nedeniyle ortaya çıkmış olabilir. Nitekim, sigara kullanan kişilerin %68,9 u yasanın temiz hava hakkını savunduğu fikrine katılırken, sigara içme haklarının kısıtlandığı görüşüne %73,6 sı katılmaktadır. Diğer taraftan sigara kullanmayan kişilerde yasanın temiz hava hakkını savunması görüşü %93,9 ve sigara içme davranışını kısıtladığı görüşü ise %41,5 dir. Sigara kullanan ve kullanmayan kişilerin bu iki konu hakkındaki görüşleri birbirinden farklıdır (p<0,05) (Tablo 3). Yasanın temel yaklaşımı kapalı ortamda sigara dumanının yaptığı kirliliği engellemektir. Sigara dumanında bulunan irritan ve kanserojen kimyasalların sigara içilen ortama yayıldığı ve havalandırma sistemleri ile ortamdan uzaklaştırılamadığı bilinmektedir (6, 18-22). Bu da sigara içmeyen kişinin sadece sigara dumanı bulunan ortamda bulunduğu için pek çok yakınma ve hastalığa sahip olmasına neden olmaktadır. (17, 19) Özellikle sigara kullanan kişilerin sigaranın sadece kendi sağlıklarını etkilemediği, ortamda bulunan ve sigara kullanmayan kişilerin de sağlıklarına etki yaptığı konusunda daha fazla farkında olmaları gerekmektedir. İrlanda da yasa sonrası sigara içenlerin %83 ü bu yasanın temiz hava hakkını savunduğunu belirtmiş; sigara içilmeyen konutlarda da artış olduğu gözlenmiştir. Diğer ülke örneklerinde de olduğu gibi temiz hava hakkı ve sigara kullanmayanların haklarına ilişkin bazı kavramların geliştirilmesi yasanın uygulanabilirliğini artıracaktır. Sigara yasalarındaki yasakların kişilerin sigara içme davranışlarını azalttığına ilişkin araştırma sonuçları bulunmaktadır. İrlanda da yapılan bir çalışmada sigarayı bırakmayı düşünenlerin %46 sı yasanın sigarayı bırakmaya yardımcı olduğunu belirtmiştir. Yasa sonrası sigarayı bırakanlar arasında yapılan çalışmada %80 i yasanın bırakmayı sağladığını ve %88 i de yasanın sigara içmemeyi sağladığını belirtmiştir. Yine İrlanda da yapılan bir başka çalışmada sigara içme prevalansı, yasaktan sonraki sekiz ay içerisinde %27 den %24,1 e düşmüştür. Birleşik Krallık ta sigara içen 1.750 kişilik bir örneklemin %1 i, 2007 deki sigara yasağını takiben sigarayı bırakmış, %3 ü bırakma girişiminde bulunmuştur. Norveç te 16-74 yaş arası popülasyondaki sigara içme prevalansı 2003 de %27,3 iken, 2006 da sigara yasağını takiben %24,5 e gerilemiştir. Massachusetts te gençler arasında yapılan bir araştırmaya göre, sigara içmenin yasak olduğu kasabalarda gençler diğer kasabalardaki akranlarına göre %35 daha az bağımlı içici olmaktadırlar (17). Bu çalışma sonuçlarına göre ise kapalı alanlarda tütün kullanımını yasaklayan yasadan sonra sigarayı bırakmayı düşünenlerin sıklığı %36,4 tür (Tablo 5). Küresel Tütün Araştırmasına göre halen tütün ve tütün mamulü kullanan 15 ve daha yukarı yaştaki bireylerin tütün ve tütün mamülü kullanmayı bırakma konusundaki eğilimlerine bakıldığında, bireylerin %53 ü tütün ve tütün mamulü kullanmayı bırakmayı planladığını belirtmiştir (14). Buradaki sonucun araştırma sonucundan daha düşük çıkma sebebi, yapıldığı ortamın kahvehaneler olması olabilir. Ancak, yasayı destekleyen müşteriler arasında sigara bırakmayı düşünenlerin sıklığının %61,0 olması, bu grubun sigarayı bırakmasına yardımcı olmayı öncelikli hedef kılmaktadır. Aynı zamanda yeni tütün kontrol yasası sonrası günlük içtiği sigara sayısının azal- 25

Özcebe ve diğerleri dığını belirten müşterilerin sıklığı %33,9 olarak bulunmuştur (Tablo 5). Bu sonuçlara göre yeni yasa kahvehanelerde sigara kullanma durumunun önemli derecede azaldığını göstermektedir. Fakat bu düşüşte etkili olabilecek sigara karşıtı reklamların, sigara bıraktırma kampanyalarının ve vergi artırımları gibi başka etkenlerin rollerinin olduğu bilinmekle beraber, araştırmanın veri toplama aşamasının yasanın ikinci aşama uygulamasının başlamasından 15 gün sonra yapılmış olması nedeniyle yasanın davranış değişikliğindeki rolünün önemli olduğu düşünülmektedir. Sigara kullanımın bırakılmasına ilişkin profesyonel destek çalışmalarının yaygınlaştırılmasına gereksinim olduğu görülmektedir. Bu araştırmanın sonucunda kahvehanelerde görüşülen müşterilerin sigara kullanmayanlar daha fazla olmak üzere genel olarak yasadan memnun oldukları, ancak yasanın ihlali hakkında yaptırım konusunda daha çekingen oldukları gözlenmiştir. Hem sigara içenler hem de içmeyenler bu çalışma sırasında kahvehanelerin havasının temizlendiğini belirtmişlerdir. Sigara içen kişilerin sigarayı bırakma niyetleri olduğu tespit edilmiştir. Bu yasanın kahvehanelerde iyi uygulanabilmesi için sigara dumanından pasif etkilenim konusunda bilgilendirmelerin artması, temiz hava hakkı konusunda savunuculuğun artması ve sigarayı bırakmak isteyenlere yönelik hizmetin güçlendirilmesi gerekmektedir. Teşekkür Araştırmanın veri toplama ve veri girişi aşamalarında emeği geçen İnt. Dr. Ş. Alper Açıkgöz, İnt. Dr Burçin Özyiğit, İnt. Dr. Naciye Bilgin, İnt. Dr. Fatih Taştekin, İnt. Dr. Ayşegül Boyraz, İnt. Dr. Mithat Temizer, İnt. Dr. Cengiz Burak, İnt. Dr. Emine Timurlenk, İnt. Dr. Eren Kaya, İnt. Dr. Erdem Yıldız, İnt Dr. Vuslat Kara Ölmeztoprak ve İnt.Dr. Erkan Yüce ye çalışmalarından dolayı teşekkür ederiz. } KAYNAKLAR 1. WHO Report on the global tobacco epidemic, fresh and alive. The MPOWER package, 2008;48-54 2. Bilir N, Çakır B, Dağlı E, Ergüder T, Önder Z. Tobacco control in Turkey. WHO Europe 2009;43-45. 3. WHO, WHO Framework Convention on Tobacco Control, http://www.who.int/fctc/en/index.html, Erişim Tarihi: 28 Şubat 2010. TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ Cilt 28, Sayı 2, Mayıs-Ağustos 2009 4. Globalsmokefree Partnership. Global map of smokefree laws, http://www.globalsmokefreepartnership.org/index. php?section=artigo&id=32, Erişim Tarihi: 28 Şubat 2010 5. Thrasher FJ, Boado M, Sebrié EM, Bianco E. Smoke-free policies and the social acceptability of smoking in Uruguay and Mexico: Findings from the International Tobacco Control Policy Evaluation Project. Nicotine & Tobacco Research 2009;11(6):591 9. 6. Hyland A, Travers MJ, Dresler C, Higbee C, Cummings KM. A 32-country comparison of tobacco smoke derived particle levels in indoor public places. Tob Control 2008;17:159-165. doi: 10.1136/tc.2007.020479. 7. SSUK, Dünya Sağlık Örgütü Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi. Milletlerarası Sözleşme (25.12.2004-RG: 25681), Karar Sayısı: 2004/8235. 25.12.2004-RG: 25681 8. Ulusal Tütün Kontrol Programı Hakkında Başbakanlık Genelgesi. Genelge 2006/29. Resmi Gazete: 7 EKİM 2006-26312,http://www.resmi-gazete.org/sayi/9973/ulusaltutun-kontrol-programi-ile-ilgili-200629-sayili-basbakanlikgenelgesi.html: Erişim Tarihi: 23 Temmuz 2009. 9. T.C. Sağlık Bakanlığı. Ulusal Tütün Kontrol Programı ve Eylem Planı 2008-2012. TŞOF Plaka Matbaacılık AŞ. Ankara, 2008. pp. 108-132. 10. Tütün Mamüllerinin Zararlarının Önlenmesine Dair Kanunda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun, Kanun no: 5727, Kabul tarihi: 3\1\2008, RG sayı: 26761 11. SSUK Halkın sağlığı ile pazarlık ve ticaret yapılamaz. http://www.ssuk.org.tr/pdf/basin_bulteni/halkinsagligiile_ ticaret_ve_pazarlik_yapilamaz 11.05.2009.pdf, Erişim Tarihi: 12 Mayıs 2009. 12. TÜİK, Eğitim, Kültür ve Spor, Dinamik Sorgulama Sayfası, http://www.tuik.gov.tr/veribilgi.do?tb_id=14&ust_id=5. Erişim Tarihi: 28 Şubat 2010. (Hesaplama amaçlı olarak kullanılmıştır.) 13. TÜİK. İstatistiklerle Türkiye 2009. Yayın No: 3352. http:// www.tuik.gov.tr, Erişim Tarihi: 13.2.2010. p.39 14. T.C. Sağlık Bakanlığı. Küresel Yetişkin Tütün Araştırması Türkiye Raporu 2010. Anıl Matbaacılık, Yayın No: 803, 2010. p. 37-74. 15. T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü. Ulusal Hastalık Yükü ve Maliyet Etkililik Projesi. Final Rapor. Aralık 2004, p.212 16. Fong GT, Hyland A, Borland R, Hammond D, Hastings G, McNeill A, et al. Reductions in tobacco smoke pollution and increases in support for smoke-free public places following the implementation of comprehensive smokefree workplace legislation in the Republic of Ireland: findings from the ITC Ireland/UK Survey. Tobacco Control 2006;15(Suppl III):iii51 iii58. doi: 10.1136/ tc.2005.013649 17. Borland R, Yong HH, Siahpush M, Hyland A, Campbell S, Hastings G, et al. Support for and reported compliance with smoke-free restaurants and bars by smokers in four countries: findings from the International Tobacco Control (ITC) Four Country Survey. Tobacco Control 2006;15(Suppl III):iii34 iii41. doi: 10.1136/tc.2004.008748. 26

TOPLUM HEKİMLİĞİ BÜLTENİ Cilt 28, Sayı 2, Mayıs-Ağustos 2009 18. Vainiotalo V, Vaananen V, Vaaranrinta R. Measurement of 16 volatile organic compounds in restaurant air contaminated with environmental tobacco smoke. S. Environmental Research 2008;108(3):280 8. 19. Goodman P, Agnew M, McCaffrey M, Paul G, Clancy L. effects of the Irish smoking ban on respiratory health of bar workers and air quality in Dublin Pubs Am J Respir Crit Care Med 2007;175(8):840 845. 20. Ferna ndez E, Fu M, Pascual JA, Lo pez MJ, Pe rez-rı os M, et al. Impact of the Spanish smoking law on exposure to second-hand smoke and respiratory health in hospitality workers: A cohort study. PLoS ONE. 2009;4(1):e4244 doi:10.1371/journal.pone.0004244 Özcebe ve diğerleri 21. Ergün A. Smoking and Systemic Effects. T Klin J Med Sci 1998;18(3):159-163 22. Valente P, Forastiere F, Bacosi A, Cattani G, Di Carlo S, Ferri M, et al. Exposure to fine and ultrafine particles from second hand smoke in public places before and after the smoking ban, Italy 2005. Tob. Control 2007;16(5): 312-317. doi: 10.1136/ tc.2006.019646 27