SAKARYA ÜNİVERSİTESİ C# Programlama Windows Forms Uygulamaları - 1 Prof. Dr. Ümit KOCABIÇAK Bu ders içeriğinin basım, yayım ve satış hakları Sakarya Üniversitesi ne aittir. "Uzaktan Öğretim" tekniğine uygun olarak hazırlanan bu ders içeriğinin bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan ders içeriğinin tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Her hakkı saklıdır 2010 Sakarya Üniversitesi
Form ve Kontroller Form, Visual C# uygulama merkezidir. Bütün kontroller (Label, Textbox, Button vb.) Form üzerinde tutulur. Geliştirilen uygulamada ekran üzerinde gözüken ve kullanıcı ile etkileşimli ilişkiyi sağlayan Form ve üzerindeki kontrollerdir. Form üzerine kontroller yerleştirerek kullanıcı ile etkileşim sağlanır. Kontrolleri, Form üzerine yerleştirmenin 3 yolu vardır : 1)Toolbox daki kontrol tıklanır. Fare, Form üzerine getirilince, + işareti belirecektir. Bu + işareti kontrolün sol üst köşesini belirtmektedir. Farenin sol tuşuna basılı tutarak, fare sağ alt köşeye doğru hareket ettirilir. Fare bırakılınca, bir dikdörtgen oluşacaktır. 2)Toolbox daki kontrol çift tıklanır. Kontrol varsayılan büyüklükte Form un sol üst köşesinde oluşur. Bu kontrolün büyüklüğü, etrafındaki kutucuklardan yararlanarak değiştirlebilir. Veya fare ile tutularak istenilen yere taşınabilir. 3)Toolbox daki kontrol tıklanır. Fare, Form üzerine getirilince, + işareti belirecektir. Bu + işareti kontrolün sol üst köşesini belirtmektedir. Tekrar farenin sol tuşuna tıklanırsa, varsayılan büyüklükteki kontrol form üzerinde oluşacaktır. Oluşturulmuş bir kontrolü taşımak için, fare kontrolün ortasındayken dörtlü ok işareti çıktığında, farenin sol tuşuna basılı tutularak hareket edilir. Kontrol istenilen yere gelince, fare bırakılır. Kontrolün boyutunu değiştirmek içini kontrol tıklanarak seçilir. Tıklandığında kontrolün etrafında küçük kutucuklar oluşur. Fare ile bu kutucuklardan tutularak, kontrol istenilen boyuta getirilebilir. Seçilmiş bir kontrolü form üzerinden silmek için, Delete tuşundan yararlanılır. Undo (Geri Al) özelliğinden yararlanarak, kontrolün bir önceki hallerine dönebiliriz. Hatta bu kontrolün ilk oluştuğu hal ise, Undo ile kontrolü silmemiz de mümkündür. Özellikler, Metotlar ve Olaylar Form ve Kontroller birer nesne dir (object). Nesnelerin kendilerine ait özellikleri (properties), metotları (methods) ve olayları (events) vardır. Özellikler (Properties), nesnelerin boyutu, konumu, yazı rengi, zemin rengi, adı,yazı tipi vb. gibi bilgilerdir. Bu bilgiler penceresinde değiştirilebileceği gibi, bazen kod sayfasında da değiştirilebilir. Bu değiştirme işleminin formatı ; Kontrol.Özellik = Yeni_değer 2
Örneğin Kaydet butonunun (btnkaydet) zemin rengi, kırmızı olarak değiştirilsin : BtnKaydet.BackColor = Color.Red Metotlar (Methods), form veya kontrol nesnelerine belli işleri yaptırmayı sağlarlar. Örnek olarak form nesnesinin kapatılmasını, saklanmasını veya TextBox nesnesinini içeriğinin temizlenmesini sayabiliriz. Kontrol.Metod_ismi şeklinde yazılır. Örneğin Form u kapatmak için (Form un kullanımdaki ismi this dir) aşağıdaki yazılmalıdır : this.close(); Olaylar (Events) : Olay yönetimli bir dil olan Visual C# için Olaylar (Events) çok önemlidir. Olaylar bir işlemin başlatılabilmesi için kullanılırlar. En çok kullanılan olaylar tek tıklama (click) veya çift tıklamadır (DoubleClick). Bu olaylar kullanıcı tarafından gerçekleştirilirler. Bunun dışında nesne tarafında gerçekleşen olaylar da vardır. Örneğin formun başlangıçta otomatik olarak yüklenmesi olay : frmtopla_load gibi. Kontrol_Olay şeklinde yazılır. Çoklu Kontrollerle Çalışmak Kontrolleri toplu olarak bir yerden başka bir yere taşımak, benzer özelliklerini toplu olarak değiştirmek (mesela rengini, fontunu gibi) veya hizalamak (sola, sağa vb. gibi) için Form tasarımı sırasında bazen birden fazla kontrolle aynı anda çalışmak gerekebilir. Birden Fazla Kontrolü Seçmek : Birkaç yöntem vardır. Eğer kontroller birbirine yakınsa, kontroller fare ile çerçeve içine alıp seçilebilir. Bir başka yöntem de Ctrl veya Shift tuşuna basılı tutarak, seçilmek istenen kontrollerin tıklanmasıdır. Eğer kontrollerin hepsi seçilmek isteniyorsa, kolayca Ctrl + A tuş kombinasyonu a kullanılabilir. Birden Fazla Kontrolün Seçimini İptal Etmek : Çoklu kontrol seçimini bitirmek için, formun boş bir yerine (kontrol olmayan) tıklamak yeterlidir. Kontrolleri Grup Olarak Hareket Ettirmek : Çoklu kontrol seçimi yapıldıktan sonra, bunları grup olarak hareket ettirmek için, fare seçilmiş kontrolerden birinin üzerinde bastırılarak, kontroller sürüklenir. Çoklu Kontrolün Özelliklerini Değiştirmek : Çoklu kontrol seçimi yapıldıktan sonra, sağ taraftaki Properties penceresinden istenilen özellikler değiştirilebilir. Örneğin BackColor özelliği değiştirilirse, bu tüm gruptaki kontrollere uygulanır. Bazı özellikler boş gözükecektir. Bu özellikler grup olarak değiştirilemeyecek anlamına gelir. Örneğin Name ve Text özellikleri. Kontrollerin Yeniden Boyutlandırılması ve Hizalanması : Grup kontrol seçimi yapıldıktan sonra yeniden boyutlandırılması ve hizalanması, Layout araç çubuğu ile çok kolaydır. Gruptaki 3
kontroller bu araç çubuğunaki ikonlar yardımıyla, aynı genişlik (width), aynı yükseklik (height) de yapılabilir. Kontroller yukarı, aşağı, sola veya sağa hizalanabilir. Align to Grid Align Lefts Align Centers Align Rights Align Tops Alihn Middles Align Bottoms Make Same Widths Size to Grid Make Same Height Make same Size Make Horizontal Spacing Equal Increase Horizontal Spacing Decrease Horizontal Spacing Remove Horizontal Spacing Make Vertical Spacing Equal Increase Vertical Spacing Decrease Vertical Spacing Remove Vertical Spacing Center Horizontally Center Certically Grid (ızgara) çizgilerine hizalar. Kontrollerin sol taraflarını hizalar. Kontrollerin merkezlerini hizalar. Kontrollerin sağ taraflarını hizalar. Kontrollerin üst taraflarını hizalar. Kontrollerin orta noktalarını hizalar. Kontrollerin alt taraflarını hizalar. Seçili kontrolleri aynı genişliğe (son seçilen kontrol genişliği) getirir. Kontrolleri Grid e (Izgara) göre boyutlandırır. Seçili kontrolleri aynı yüksekliğe (son seçilen kontrol genişliği) getirir. Seçili kontrolleri aynı genişlik ve yüksekliğe (son seçilen kontrol genişliği) getirir. Seçili kontrollerin arasındaki yatay boşlukları aynı yapar. Seçili kontrollerin arasındaki yatay boşlukları arttırır. Seçili kontrollerin arasındaki yatay boşlukları azaltır. Seçili kontrollerin arasındaki yatay boşlukları kaldırır. Seçili kontrollerin arasındaki düşey boşlukları aynı yapar. Seçili kontrollerin arasındaki düşey boşlukları arttırır. Seçili kontrollerin arasındaki düşey boşlukları azaltır. Seçili kontrollerin arasındaki düşey boşlukları kaldırır. Seçili kontrolleri yatay olarak merkezler. Seçili kontrolleri düşey olarak merkezler. 4
Form Nesnesi ve Kontrollerin Ortak Özellikleri Gerek Form nesnesinde gerekse tüm kontrollerde bazı özellikler (properties) ortaktır. Mesela BackColor (zemin rengi), Location (konum) gibi. Name : Formun veya kontrolün ismi. ismi. Her bir kontrol için çok önemli bir özellik, onun ismidir (Name). Name (İsim) özelliği kod da referans vermek için kullanılır. Kontroller oluşturulduğunda, otomatik olarak bir isme sahip olurlar. TextBox1, Label1, Button1 gibi. Kod yazarken karışıklığa yol açılmaması için, bu kontrollere uygun isimler verilmesi önem taşıyacaktır. Properties penceresinde Name kutusuna, kontrol için istenilen isim yazılır. Name (İsmi) maksimum 40 karakter uzunluğunda olabilir. Name mutlaka bir harf ile başlamalıdır. Diğer karakterler harf, rakam veya _ (alt çizgi) olabilir. Kural olarak olmasa da genel olarak programcılar, kontrollere isimler verirken kontrole göre aşağıdaki şekildeki gibi kısaltmalar kullanarak isimler vermektedir. Kontrol Ön Ek Örnek İsim Form frm frmhesapla Label lbl lblsayi1 TextBox txt txtsayi5 Button btn btnkaydet Menu mnu mnudosya_ac CheckBox chk chksecim1 AutoSize : Eğer bu özellik True olursa, yazının büyüklüğüne göre kontrolunun boyutları otomatik olarak ayarlanır. BackColor : Zemin rengi. Properties penceresinde bu özellik tıklanır ve açılan listeden Custom seçilerek arzu edilen renk seçimi gerçekleştirilir. BorderStyle : Label in Border (Kenarlık) düzenlemesini yapar. 3 farklı seçenek vardır. None, kenarlık eklemez. Fixed3D, sabit (boyutu değiştirilemeyen) 3 boyutlu kenarlık ekler. FixedSingle, sabit tek çizgili kenarlık eklenir. Enabled : False olması durumunda kontrol etkinliğini kaybedecektir. Font : Yazı tipi ayarları yapılır. Font diyalog kutusundan yararlanılır. ForeColor : Yazı rengi. Properties penceresinde bu özellik tıklanır ve açılan listeden Custom seçilerek arzu edilen renk seçimi gerçekleştirilir. Location : Kontrolün foruma göre konumu X;Y olarak verilir. X, kontrolun forumun sol kenarına uzaklığı; Y, kontrolun forumun üst kenarına uzaklığıdır. Locked : Form üzerindeki kontrolün kilitlenmesini (True) sağlar. Tasarım sırasında ilgili kontrol üzerinde değişiklik yapılamaz. 5
MaximumSize : Formun veya kontrolün olabileceği maksimum boyutlar Width (Genişlik) ve Height (Yükseklik) parametreleri ile belirlenir. MinimumSize : Formun veya kontrolün olabileceği minimum boyutlar Width (Genişlik) ve Height (Yükseklik) parametreleri ile belirlenir. Size : Formun veya kontrolün boyutları Width (Genişlik) ve Height (Yükseklik) parametreleri ile belirlenir. Text : Formun başlığı veya kontrolde görüntülenecek bilginin girildiği özellik. TextAlign : Görüntülenecek bilginin, kontrol içindeki konumunu belirler. Açılır pencereden 9 alternatifden biri seçilir. TopLeft, TopCenter, TopRight, MiddleLeft, MiddleCenter, MiddleRight, BottomLeft, BottomCenter, BottomRight. Açılır pencereden görsel olarak fare ile biri seçilir. Visible : Kontrolün görünür (True) veya görünmez olmasını (False) sağlayan özelliktir. Form Nesnesi ve Kontrollerin Ortak Metotları Focus : Forma veya ilgili kontrole odaklanmayı sağlar. Refresh : Formu veya ilgili kontrolü güncelleştirmeyi sağlar. Form Nesnesi ve Kontrollerin Ortak Olayları Click : Formun veya ilgili kontrolün kullanıcı tarafından tıklanması. DoubleClick : Formun veya ilgili kontrolün kullanıcı tarafından çift tıklanması. 6
Form Nesnesi Form nesnesi uygulamanın merkezidir. Tüm kontroller form üzerinde yer alırlar. Form nesnesi üzerinde yaygın olarak kullanılan Özellikler, Metotlar ve Olayları şöyle sıralayabiliriz : AcceptButton Bu özellik sayesinde, uygulamada kabul butonuna basmak yerine, hızlı bir şekilde form üzerinde ENTER tuşuna basarak da aynı işlem yapılabilir. Bu özelliğe, ENTER a basılması durumu, hangi buton tıklamasıyla eşdeğerse, o buton ismi yazılacaktır. CancelButton Bu özellik sayesinde, uygulamada çıkış butonuna basmak yerine, hızlı bir şekilde form üzerinde ESC tuşuna basarak da aynı işlem yapılabilir. Bu özelliğe, ESC ye basılması durumu, hangi buton tıklamasıyla eşdeğerse, o buton ismi yazılacaktır. ControlBox Form un başlık kısmının sol tarafındaki kontrol kutusunun görüntülenip görüntülemeyeceğini belirler. True, ise görüntülenir, False olması durumunda görüntülenmeyecektir. FormBorderStyle Formun Border (Kenarlık) düzenlemesini yapar. 7 farklı seçenek vardır. None, kenarlık eklemez. Fixed3D, sabit (boyutu değiştirilemeyen) 3 boyutlu kenarlık ekler. FixedDialog, Kalın sabit diyalog kutusu tipinde kenarlık ekler. FixedSingle, sabit tek çizgili kenarlık eklenir. FixedToolWindow, sabit araç penceresi kenarlığı ekler. Sizeable, boyutu değiştirilebilir kenarlık SizeableToolWindows, boyutu değiştirilebilir araç penceresi kenarlığı. HelpButton True durumunda, Formun başlık kısmında? (Help) butonu olacaktır. Yalnız MaximizeBox veya MinimizeBox özeliklerinin True olması durumunda, bu özellik dikkate alınmaz. Icon Formun başlık kısmında yer alan ikon un, diyalog kutusu yardımıyla seçilmesi. MaximizeButton Ekranı Kapla (Maximize) butonunun Formun başlık kısmında görüntülenip görüntülenemeyeceğini belirler. MinimizeButton Simge Durumu (Minimize) butonunun Formun başlık kısmında görüntülenip görüntülenemeyeceğini belirler. Opacity Formun transparanlık yüzdesini belirler. StartPosition Formun başlangıç konumu. 7
Methods (Metotlar) Close Formu kapatır. Hide Gizler. Show Formu gösterir. Events (Olaylar) Actiavated Closing Load Formun aktif pencere olmasını sağlar. Form kapanırken. Bir form yüklendiğinde oluşur. Genellikle uygulamanın ilk başlatıldığında yapılacak işlemlerin yapılmasını sağlar. Label Kontrolu Label kontrolu form üzerinde bilginin gösterilmesi için kullanılır. TextBox Kontrolü TextBox kontrolu form üzerinde tasarım sırasında, programın çalışma anında girilen veya kod içinde atanan bilginin gösterilmesi için kullanılır. Gösterilen bilgi değiştirilebilir. MaxLength Kullanıcının bu TextBox a gireceği maksimum karakter sayısı MultiLine True olması, TextBox içine birden fazla satırlık bilgi girilmesini sağlar. PasswordChar Eğer kullanıcıdan bir parola bilgisi alınacaksa, bu alana maskeleme karakteri olarak hangi karakterler düşünülüyorsa, o yazılır. Örneğin xxxxxxxxx gibi. Varsayılan değer 0 dır. ReadOnly Bu özelliğin True olması durumunda, kullanıcı programın çalışması sırasındaki buradaki bilgiyi değiştiremez. ScrollBars Multiline (Çoklu Satır)özelliğinin True olması durumunda işlerlik kazanan bir özelliktir. TexBox alanı içinde bilginin Horizontal (Yatay), Vertical (Düşey), Both (her İkisi) veya None (Hiçbirisi) şeklinde kaydırılmasını sağlar. Methods (Metotlar) AppendText TextBox a bilgi eklemek için kullanılır. Clear TextBox daki tüm bilgiyi siler. Copy TextBox daki bilgiyi kopyalar. Cut TextBox daki bilgiyi keser. Paste Clipboard daki bilgiyi yapıştırır. Undo Son düzenleme işlemini geri alır. Events (Olaylar) GotFocus Farenin, TextBox a konumlanması. KeyDown Klavye den bir tuşa basılması. Basılan tuşun KeyCode değeri belirlenir. KeyPress Klavye den bir tuşa basılması. Basılan tuşun ASCII değeri belirlenir. LostFocus Kullanıcının TextBox ı terketmesi TextChanged Bilginin değiştirilmesi. 8
Button Kontrolü Button kontrolu, bir işlemin başlatılabilmesi için kullanılan kontroldur. Image Buton kontrolu üzerinde görüntülenecek image (resim) seçimi yapılır. Methods (Metotlar) PerformClick Buton için bir Click (Tıklama) Olayı oluşturur. Uygulama 1 : (Dairenin Çevresini ve Alanını Bulan Program) Label, Button ve TextBox kontrolleri kullanarak, aşağıdaki tasarımı gerçekleştiriniz ve butonlarla ilgili kodları yazarak dairenin alanını ve çevresini bulan programı yazınız. Uygulama 2 (Ders Ortalamasının Hesaplanması) Öğrencinin herhangi bir dersten aldığı Quiz, Vize ve Final notlarını ekrandan girerek o dersin Ortalamasının hesaplanması. Ortalama notu, Quiz in %10 u, Vize nin %30 u ve Final notunun %60 ı dikkate alınarak hesaplanacaktır. Uygulamada Button kontrolü kullanılmayacaktır. Not : Ortalama hesabı için, TextBox kontrollerin TextChanged olayından yararlanılabilir. 9
CheckBox Kontrolu CheckBox kontrolu, bir grup seçenekten bir yada bir çoğunun seçilmesinde kullanılır. Bazen hiçbiri de seçilmeyebilir. Checked True olması durumunda CheckBox seçilmiş durumdadır. Methods (Metotlar) PerformClick Buton için bir Click (Tıklama) Olayı oluşturur. Events (Olaylar) CheckedChange Seçenek kutusunun seçim özelliğinin değişmesi durumu. RadioButton Kontrolu kontroldur. RadioButton kontrolu, bir grup seçenekten yalnızca birinin seçilebildiği bir Checked True olması durumunda RadioButton seçilmiş durumdadır. Methods (Metotlar) PerformClick Buton için bir Click (Tıklama) Olayı oluşturur. 10
Events (Olaylar) CheckedChange Seçenek kutusunun seçim özelliğinin değişmesi durumu. GroupBox Kontrolu GroupBox kontrolu, kontrolleri gruplamak için kullanılır. Grup içinde yer alan kontrollerin özellikleri toplu olarak düzenlenebilir. Form üzerine önce GroupBox kontrolu yerleştirilir. Daha sonra grup içindeki kontroller yerleştirilir. GroupBox ın da bazı metot ve olayları vardır. Fakat bunlar nadiren kullanılır. Genellikle içindeki kontrollerin metotları ve olayları kullanılır. Panel Kontrolu Panel kontrolu, kontrolleri gruplamak için kullanılan diğer bir kontroldür. GroupBox kontrolüne davranış olarak çok benzer. Başlık bilgisi (Text) yoktur. Fakat seçimli olaraka kaydırma özelliklerine sahiptir. AutoScroll Görünür sınırların dışına yerleştirilmiş olan kontrole, kullanıcıya kaydırma izni verip vermemeyi sağlar. Uygulama 3(2 Sayının Toplama, Çıkarma, Çarpma, Bölme ve Üs Alma İşlemi) Ekrandan girilecek iki sayının toplama, çıkarma, çarpma, bölme ve üs alma işlemini gerçekleştiren program. 11