BİYORİSK YÖNETİMİ Uzm.Dr.Z.Pınar TAŞKAN İzmir Halk Sağlığı Laboratuvarı
RİSK YÖNETİMİNDE İNSAN Riski Algılama
SENARYO-I 2 yaşında bir çocuk, üzerinde su kaynayan bir ocağın bulunduğu mutfakta yalnız bırakılmıştır. Neler olabilir? En önemli risk nedir? Bu risk için tehlike nedir? Sonuç?
SENARYO-II 2 yaşında bir çocuk, yakın zamanda oyuncağını kırdığı ağabeyi ile birlikte evde yalnız bırakılmıştır. Neler olabilir? En önemli risk nedir? Bu risk için tehlike/ tehdit nedir? Sonuç?
TEHLİKE: Zarar verebilecek herşey TEHDİT : İnsanlara,hayvanlara veya bir kuruma kasıtlı olarak zarar verebilecek kişi RİSK : Tehlike ve/veya tehditin zarar vermeyle sonuçlanma olasılığı OLASILIK:Bir olayın meydana gelme olabilirliği SONUÇ: Olayın ciddiyeti,şiddeti O halde riski değerlendirirken bir tehlike/tehdidin zarara neden olma olasılığı ile bunun gerçekleşmesi halinde yol açacaği sonucun şiddeti birlikte ele alınmalıdır. R= f (O,Ş)
RİSK Zaman --------------------------------X----------------------------------> Olay Olasılık Olayın meydana gelip gelmemesini etkileyen faktörler Sonuçlar Olayın şiddetini etkileyen faktörler
RISK ANALIZI GRAFIĞI
TEHLİKE Laboratuvardaki tehlikeler nelerdir? Çalışanlara, diğer kişilere, ortama ve çevreye zarar verebilecek her şey
LABORATUVARDAKİ TEHLİKELER BİYOLOJİK KİMYASAL RADYOLOJİK FİZİKSEL TEHLİKEYE MARUZ KALMA YOLLARI Yutma Soluma Direkt Temas Deriden Geçiş
LABORATUVAR GÜVENLİĞİNDEN KİM SORUMLUDUR? Laboratuvara giren herkes, yöneticilerden temizlik görevlilerine kadar tüm bireyler sorumluluk taşır. Risk altında olan kendi sağlık ve güvenlikleridir. Laboratuvar güvenliği faaliyetlerinin temeli risk analizine dayanır.
LABORATUVARDA RİSK ANALİZİ Tehlike kaynakları var mı? Nelerdir? Kim(ler) zarar görebilir? Sonuç ne olur? Risk kabul edilebilir mi? Önlemlerin belirlenmesi
SORU? Laboratuvarda su örneklerinde planlanıyor. Legionella çalışması Risk Analizi için hangi parametreler göz önüne alınmalıdır?
LABORATUVARDA RISK ANALIZI Patojenite Bulaşma yolu Etkenin dayanıklılığı Enfektif doz Duyarlılık-konağa bağlı faktörler Konsantrasyon ve çalışma miktarı-hacim Orijin; Klinik örnek veya antijen hazırlama
LABORATUVAR BİYOGÜVENLİĞİ: Laboratuvardaki patojenlere ve toksinlere istemdışı maruz kalınmasını ya da bunların istemdışı salınımını önlemeye yönelik olarak alınan her türlü tedbir ve yapılan uygulamaları kapsar. LABORATUVAR BİYOEMNİYETİ: Laboratuvardaki her türlü kıymetli biyolojik materyal e yetkisiz erişim,bunların kaybolması,çalınması,kötüye kullanımı ya da istemli olarak salıverilmesini önlemeye yönelik kontrolların yapılması ve sorumlulukların yerine getirilmesini kapsar.
Biyolojik materyal sözkonusu olduğunda laboratuvar biyogüvenliği ve biyoemniyeti ile ilgili her türlü risk BİYORİSK olarak değerlendirilir. Laboratuvar ve kurumlarda,biyolojik materyalin işlenmesi ya da saklanması ve bertarafı ile ilişkili her türlü güvenlik ve emniyet risklerini kontrol eden süreç veya sisteme BİYORİSK YÖNETİMİ denir. (CWA 15793:2008) CEN WORKSHOP AGREEMENT (2011-2014) CEN Comité Européen De Normalisation
LABORATUVAR BİYORİSK YÖNETİMİ STANDARDI CWA 15793:2008 YÖNETİM SİSTEMİDİR ISO 9001/14001 ve OHSAS 1800 ULUSLARARASI STANDARTLARLA UYUMLUDUR. PERFORMANS BAZLIDIR. PUKÖ TEMELİNE DAYANIR.
BİYORİSK YÖNETİMİ RİSKLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ RİSK AZALTICI ÖNLEMLERİN ALINMASI PERFORMANS
BİYORİSK YÖNETİMİ. RİSKLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ Riskin tanımlanması,ortaya konması Tehlikenin / Tehditin tanımlanması Olabilirlik / olasılık değerlendirmesi Sonucun,şiddetin değerlendirilmesi
Baştan, yerinde bir risk analizi yapılması tüm risk değerlendirme sürecinin etkinliğini ve verimliliğini arttırır. Riski hafifletmek veya ortadan kaldırmak için alınacak önlemler konusunda karar verme aşamasında kolaylık sağlar. Kalite kontrol faaliyatlerinin dokümantasyonuna olanak sağlar,performansın izlenmesini etkin kılar.
SENARYO Bir araştırmacı,virus çalışmaları için yeni bir hayvan modeli geliştirmek istemektedir.farelere,1 ml iğne kullanarak virus inokülasyonu yapacak,bu esnada teknisyenlerinden biri hayvanları tutarak kendisine yardım edecektir.bu işlem sırasında,biogüvenlik kabini kullanılacak,nitril eldivenler,gözlük ve önlük giyilecektir.araştırmacı,kendi özel sorunları nedeniyle biraz streslidir.araştırma ile ilgili tüm detaylar kendi kayıtlarında bulunmaktadır. Ajanla ilgili olarak; İnfeksiyöz dozu??
Stabilitesi:Dezenfektanların çoğuna duyarlıdır. İnaktivasyon:30 dak 56 C de saptanabilir düzeyin altına inmektedir. Konak dışında yaşam:vücut dışı ortamda saatler içinde konsantrasyonunun %90-99 azaldığı saptanmıştır. Kuluçka Dönemi:Epidemiyolojik verilere göre maruziyetten semptomları ortaya çıkmasına kadar geçen süre 6aydan 7 yıla kadar değişmektedir. Ölüm oranı:tedavi olmayanlarda %100,tedavi alanlarda vücuttan atılmaz,kronik hastalık gibi virusla yaşam Morbidite:Başlangıçta grip benzeri tablo,hastalanmadan önce uzun süre asemptomatik kalma, Hastalığın Şiddeti:Yüksek İnfeksiyonun süresi:ömürboyu
İnfeksiyon sonrası uzun süreli etkiler:özellikle immün sistemi bozuk olanlarda,küçük çocuklarda,genç erişkinlerde ve çok yaşlı olanlarda daha fazla Allerjenik etkisi:yok Karsinojenik/Mutajenik etkisi:potansiyel olarak var Abortus etkisi:yok Toksin üretimi:yok İmmün süpresif etkisi:var Mutasyona uğrama kabiliyeti:var İnfeksiyonu Önlemede; Aşı:Yok Profilaksi:Var Tedavi:Var Tanı testleri:var
Bulaş yolu: Perkutan Doğrudan temas(hasarlı deri ve mukozalardan) Seksüel Temas Vertikal Yol Bulaşıcılık: İnsandan insana Hayvandan insana(kanıt yok ancak bazı teoriler mevcut Coğrafi Dağılım: Tüm dünyada Kötü Amaçlı Kullanım: Düşük düzeyde Kültür: Yapılabilir,rutinde yok
RİSKLERİN AZALTILMASI / ORTADAN KALDIRILMASI İÇİN ÖNLEM ALINMASI Mühendislik Kontrol Önlemleri Tehlikeye maruziyeti azaltacak veya ortadan kaldıracak, çalışma ortamı,laboratuvar dizaynı,kullanılan her türlü ekipman vs. ile ilgili olarak yapılan fiziksel değişiklikler İdari Kontrol Önlemleri Riski kontrol etmek için uygulanan her türlü politika, standartlar,prensipler Uygulama ve Prosedürler Pratikte, riskleri azaltmada etkinliği gösterilmiş proses ve faaliyetler Kişisel Koruyucu Ekipman Laboratuvarda, tehlikelerden korunmak için personel tarafından giyilen,kullanılan donanım
TEHLIKE KONTROLU Mühendislik Kişisel koruyucu donanım İkincil Bariyerler Birincil Bariyerler
Birincil Bariyer-Korunma Çalışanların maruziyet riskini azaltmak amacıyla kullandıkları donanımlar; Kişisel Koruyucu ekipmanlar (KKE) Koruyucu kıyafet Eldiven, Maske Yüz/Göz koruyucu vb.
İkincil Bariyer-Korunma Mühendislik önlemleri Dış fiziksel ortam Havalandırma, hava kanalları, ayrım, filtre, direkt hava akımı Atık su arındırması, hiperklorizasyon, ısı ile dezenfeksiyon Atık yönetimi, arındırma, otoklavlama vb. Mühendislik önlemleri
KONTROLLER HİYERARŞİSİ ELİMİNASYON veya YERİNE KOYMA MÜHENDİSLİK KONTROL ÖNLEMLERİ İDARİ KONTROL ÖNLEMLERİ UYGULAMA ve PROSEDÜRLER KİŞİSEL KORUYUCU EKİPMAN
AVANTAJLAR / DEZAVANTAJLAR KONTROL ÖNLEMLERİ MÜHENDİSLİK İDARİ UYGULAMA PROSEDÜR KKE AVANTAJLAR ETKİLİ,TEHLİKEYİ ORTADAN KALDIRIR OTORİTE YAKLAŞIMI SÇP TEMELLİ, STANDARDİZE KULLANIMI KOLAY DAHA DÜŞÜK MALİYET DEZAVANTAJLAR MALİYET ZORLUK DOLAYLI YAKLAŞIM ÖNCELİKLİ İNSAN FAKTÖRÜNE YÖNELİM EĞİTİM ve GÖZETİM ZORUNLULUĞU TEHLİKEYİ ORTADAN TAM KALDIRMAZ,RAHAT DEĞİL,HAREKETİN KISITLANMASI
RİSKİ AZALTICI ÖNLEMLERİN UYGULANMASI Öncelikle eliminasyon veya yerine koyma ele alınmalıdır. Riski azaltıcı önlemler etkinliklerine ve uygulayıcının süreci yönetebilme yeteneğine bağlı olarak kombine şekilde kullanılmalıdır. Kabul edilebilir risk
PERFORMANS Performans,biyorisk yönetimininin gelişimine katkı sağlar;sistemin işlediğini ve sürdürülebilir olduğunu ve riskin kabul edilebilir olduğunu gösterir. KONTROL Prosesler,posedürler,oluşumlar,sorumluluklar GÜVENCE Sistemin gözetim ve denetimlerle kontrolünün sistematik aşamaları,süreci İYİLEŞME İç ve dış geri bildirimlere dayalı olarak biyorisk yönetimi hedeflerinin belirlenmesi ve bu hedeflere ulaşılması
BİYORİSKLERİN TANIMLANMASI BİYOGÜVENLİK RİSK DEĞERLENDİRMESİ BİYOEMNİYET RİSK DEĞERLENDİRMESİ BİYOGÜVENLİK RİSK AZALTMA ÖNLEMLERİ BİYOEMNİYET RİSK AZALTMA ÖNLEMLERİ PERFORMANS ÖLÇÜMLERİ
SİSTEMATİK YAKLAŞIM PLANLA UYGULA P U Ö K ÖNLEM AL KONTRO L ET
TEŞEKKÜRLER