İÇİNDEKİLER Bölüm1: TEMEL KAVRAMLAR...1 1.1. İyon ve İyonizan Radyasyonlar...1 1.2. Radyoaktivite...3 1.3. Işınlama...3 1.4. Yarılanma Süresi...3 1.5. Radyolojik Birimler...4 1.6. Radyasyon Dozu...4 1.7. Zırhlama...6 1.8. Kontaminasyon-Dekontaminasyon...8 1.9. Yıllık Radyoizotop Alım Sınırları...8 1.10. Alara...8 1.11. Radyoaktif Atık...8 Bölüm 2: RADYOAKTİF ATIKLAR...11 2.1. Atıkların Oluştuğu Kaynaklar...11 2.1.1. Araştırma Merkezleri...12 2.1.2. Hastane ve Klinikler...12 2.1.3. Endüstri...14 2.1.4. Üniversiteler ve Araştırma Reaktörleri...16 2.2. Radyoaktif Kirliliğin Temizlenmesi ve Hizmet Dışı Kalma İşlemleri...16 2.3. Atık Sınıflaması...16 2.3.1. Fiziksel/Kimyasal Durumlarına Göre Atıklar...17 2.3.1.1. Sıvı Atıklar...17 2.3.1.2. Katı Atıklar...19 2.3.1.3. Gaz Atıklar...20 2.3.1.4. Biyolojik Radyoaktif Atıklar...21 2.3.2. Uluslararası Atık Sınıflandırması...21 2.3.3. Muafiyet Durumuna Göre Sınıflama...22 2.3.4. Genel Atık Sınıflaması...23 2.3.5. Bertarafa Esas Sınıflama...24 Bölüm 3: ATIK YÖNETİMİ...27 3.1. Radyoaktif Atık Yönetimi Prensipleri...28 3.2. Ulusal Politika ve Atık Yönetimi Düzenlemeleri...33 3.3. Radyoaktif Atık Yönetim Aşamaları...34 3.3.1. Atıkların Tesise Alınması...34 3.3.2. İlk Depolama...35 3.3.3. İşleme Tesisine Gönderme...36 3.3.4. Atık İşleme Tesisleri...36 ix
3.3.5. Atık Yönetim Aşamaları...38 3.3.6. Atık Azaltma...38 3.3.7. Ön işleme...40 3.3.8. İşleme...41 3.3.9. Koşullandırma...41 3.3.10. Geçici Depolama...42 3.3.11. Taşıma...43 3.3.12. Bertaraf...43 3.3.13. Kayıt ve Dökümantasyon...44 3.3.14. Koşullandırılmamış Atığın Depolanması...44 3.3.15. Bozunum Depolaması...46 3.4. Ülkemizde Radyoaktif Atık Yönetimi...46 3.4.1. Atık Yönetim Maliyeti...47 3.4.2. Ülkemizdeki Radyoaktif Atık Yönetimi Mevzuatı...47 Bölüm 4: SIVI ATIKLAR...49 4.1. Katı/Sıvı Ayrımı...52 4.2. Kimyasal Çöktürme...53 4.3. İyon Değiştirme/Soğurma...55 4.4. Buharlaştırma...56 4.5. Sıvı Atıkların İşlenmesinde Kullanılan Diğer Yöntemler...56 Bölüm 5: ORGANİK ATIKLAR...57 5.1. Organik Radyoaktif Sıvıların İşlenmesi...58 5.2. İşleme Yöntemi Seçimi...58 5.3. Yakma...59 5.4. Sıvı Oksidasyonu...59 5.5. Elektrokimyasal Oksidasyon...59 5.6 Asitte Çözme...60 5.7. Distilasyon (Damıtma)...60 5.8. Faz Ayrımı...60 5.9. Biyolojik Sindirim...60 Bölüm 6: KARI ATIKLAR...63 6.1. Katı Atıkların İşlenmesi...63 6.1.1.Ön işleme Yöntemleri...63 6.1.2.İşleme Yöntemi Seçimi...65 6.1.3.Dekontaminasyon...65 6.1.4.Sıkıştırma...65 6.1.5.Yakma...66 Bölüm 7: KULLANILMIŞ KAPALI KAYNAKLAR...69 7.1. Başlıca Kapalı Kaynak Türleri...74 x
7.2. Tıpta Kullanılan Kapalı Kaynaklar...75 7.3. Endüstride Kullanılan Kapalı Kaynaklar...76 7.4. Araştırmada Kullanılan Radyoaktif Kaynaklar...77 7.5. Uzun Yarılanma Süreli Kapalı Kaynaklar...77 7.6. Uzun Yarılanma Süreli Kapalı Kaynakların Koşullandırılması...79 7.7. Kapalı Kaynakların İşlenmesi...79 7.7.1. Kontaminasyon kontrolü...81 7.7.2. Hacim Azaltma...82 7.7.3. Koşullandırma Tesisine Taşımak İçin Paketleme...82 7.7.4. Güvenlik Önlemleri...82 7.7.5. Koşullandırılması...82 7.7.6. Koşullandırma Tesisi Tasarımı...83 7.7.7. Koşullama Yöntemi Seçimi...84 7.7.8. Koşullamada Malzeme Seçimi...84 7.7.9. Etiketleme...84 7.7.10. Radyasyon Güvenliği...85 7.7.11. Radyolojik Parametreler...85 Bölüm 8: TENORM ATIKLAR...87 8.1. TENORM Atıkların İşlenmesi...87 8.1.1. Pirometalurjik Yöntem...87 8.1.2. Mekanik Yöntem...88 8.2. Radyoaktif Maddelerin Tekrar Kullanılması İçin Muafiyet Sınırları...89 Bölüm 9: PAKETLEME - TAŞIMA...91 9.1 Paketleme...91 9.2. Muaf Paketler...92 9.3. A Tipi Paketler...93 9.4. Endüstriyel Paketler...95 9.5. B Tipi Paketler...96 9.6. C Tipi Paketler...96 9.7. Taşıma Güvenliği...97 Bölüm 10: ATIK PAKETLERİN DEPOLANMASI...99 10.1. Bozunum Depolaması...99 10.2. Koşullandırılmış Atık Depolaması...100 10.3. Koşullanmış ve Koşulanmamış Kaynakların Depolanması...101 10.3.1. Geçici ve Uzun Süreli Depolama...101 10.4. Depo Tasarımı...102 10.5. Depo İşletmesi...103 10.6. Depo Radyasyon Güvenliği...103 10.7. Fiziksel Güvenlik...104 10.8. Kayıtlar...104 xi
10.9. Boş Paketlerin Gönderilmesi...105 10.10. Depolamada Radyoaktif Kirlenme (Kontaminasyon)...106 10.11. Depolamada Radyasyon İzleme (Monitoring)...106 10.12. Radyoaktif Kirlenmenin Temizlenmesi (Dekontaminasyon)...106 10.13. İş Güvenliği...108 Bölüm 11: BERTARAF TESİSLERİ... 111 11.1. Yüzeysel Bertaraf Tesisleri...112 11.2. Radyoaktif Atık Bertarafı İçin Güvenlik Standartları...114 11.3. Bertaraf Tesinin Teknik Kriterleri...114 11.4. Güvenlik Analiz Raporu Hazırlanması (GAR)...122 11.5. Tesis İşletmesi...126 11.6. Derin Bertaraf Tesisleri...130 11.7. Depo Ortam Kayası Özellikleri...133 Bölüm 12: NÜKLEER YAKIT ÇEVRİMİ ATIKLARI...137 12.1. Rafinerasyon...140 12.2. Dönüştürme...140 12.3. Zenginleştirme...141 12.4. Yakıt Üretimi...142 12.4.1. Uranyum Dioksit Yakıt Üretimi...142 12.4.2. Metal Uranyum Yakıt Üretimi...143 12.5. Nükleer Yakıt Çevriminde Atık...145 12.5.1. Madencilik...146 12.5.2. Dönüştürme...147 12.5.3. Zenginleştirme...147 12.5.4. Yakıt Üretimi...148 12.5.5. Nükleer Reaktör...149 12.6. Kullanılmış Nükleer Yakıt...152 12.6.1. Kullanılmış Yakıttaki Bozunma Isısı...154 12.7. Kullanılmış Yakıtların Depolanması...158 12.8. Yeniden Kazanım...159 12.9. Camlaştırma...159 12.10. Transmutasyon...160 Bölüm 13: ÇEVRESEL RADYOAKTİF KİRLETİCİLER...161 13.1. Radyoaktif Gaz Emisyonları...161 13.2. Radyoaktif Sıvı Deşarjları...161 Bölüm 14: KALİTE YÖNETİMİ...163 14.1. Kalite Temini...165 14.2. Kayıt Tutmak...167 xii
Bölüm 15: RADYASYONDAN KORUNMAK...171 15.1. İyonizan Radyasyonlar...173 15.1.1. Alfa Radyasyonu...174 15.1.2. Beta Radyasyonu...174 15.1.3. X ve Gama Radyasyonu...175 15.1.4. Nötron Radyasyonu...176 15.2. Radyasyon Hesaplamaları...176 15.3. Radyasyon Doz Sınırları...177 15.4. Dış Radyasyondan Korunma Yöntemleri...180 15.5. Radyasyonun Biyolojik Etkileri...186 15.6. Radyoaktif Bozunum...190 15.7. Nükleer Bombalar ve Etkileri...191 15.8. İzleme (Monitoring)...192 15.9. Radyasyon Birimleri...193 KAYNAKÇA...197 xiii