AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Ayırıcılar ve Kesiciler Genel Tanımlar

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Ayırıcılar ve Kesiciler Genel Tanımlar Elektrik devrelerinde açma kapama işleri genel olarak şalter adı verilen aygıtlarla yapılır. Büyük akımlı veya gerilimli devrelerde ise açma kapama işlerinde Ayırıcılar (Disconnector) ve Kesiciler (Circuit Breaker) kullanılmaktadır. Uygulamalarda ayırıcılara "Seksiyoner(Sectionneur)" kesicilere de "Disjonktör (Disjoncteur)" denilmektedir. Ayırıcılar ve Kesiciler genel olarak, elektrik enerjisinin kesilmesi, devrenin açılması, hattın ayrılması veya kapatılması işlevlerini yerine getiren cihazlardır. Ayırıcı Kesici EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 1

Evet Evet Evet Evet Evet Evet Hayır Evet Evet Hayır Evet Evet Evet Evet Evet Hayır Hayır Evet Hayır Evet Hayır Evet Hayır Hayır Evet Hayır Evet Evet AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Ayırıcılar ve Kesiciler Orta Gerilim Açma Kapama Elemanları Standartlara Göre Tanım ve Görevleri Açma Kapama Yalıtım Ayırıcı Devrenin emniyetli yalıtımını sağlamak için tasarlanmıştır. Genellikle toprak bıçağı ile beraberdir. Topraklama Ayırıcısı Enerjili hallerde de güvenliği sağlayacak şekilde tasarlanmıştır. Yük Ayırıcısı Aşırı akımları da ihtiva eden çalışma şartlarında açma kapama yapan devre elemanıdır. Sistemin açma ve kapama kontrolünü yapmak üzere tasarlanmışlardır. Genellikle ayırma işlemi için kullanılır. Özel ve kamu alanındaki OG dağıtım şebekelerinde çoğunlukla sigortalarla beraber kullanılırlar. Kesici Dağıtım sistemlerinde anma akımlarının taşınması ve açılıp kapanması ile aşırı akım ve kısa devre akımlarının kesilmesi amacıyla kullanılırlar. EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 2

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Ayırıcılar Ayırıcılar Yüksüz olarak devrelerin açılması ve kapatılmalarında kullanılan ve açık konumda gözle görülebilen bir ayırma aralığı oluşturan şalt cihazlarıdır. Ayırıcılarda devre açma olayı gözle görülebilir. Enerji akış doğrultusunda sistemin kendisinden sonra gelen kısmını gerilimsiz bırakırlar. Santrallerde, enerji iletim ve dağıtım şebekeleri ile açma kapama yapılan elektrik devrelerinin çeşitli bölümlerinde kullanılırlar. Kullanma amaçları da dikkate alınırsa baraları bölümlere ayırmak, güç aktarmak ve topraklama işlemlerinde ayırıcılardan faydalanılmaktadır. Adi Ayırıcı Yük Ayırıcısı Ayırıcının Tek Hat Şemasında Gösterimi EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 3

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Ayırıcılar Tesis bölümlerini birbirinden ayırıp, bakım ve kontrol işlerinin güvenli bir şekilde yapılmasını sağlar. Ayrıca birden fazla ana bara bulunan sistemlerin açma ve kapama manevralarının hazırlanmasında ve birbirine bağlanmalarında kullanılır. Ayırıcılar, kesicilerin akım yolu üzerinde bulunur. Kesiciden önce ve sonra yer alırlar. Kesicinin bakım ve onarımı gerektiği zaman kesici açıldıktan sonra ayırıcılar açılır. Sistem tekrar enerjilenmek istendiği zaman önce ayırıcılar kapatılır. Sonra kesici kapatılarak sisteme enerji verilir. Yüksek Gerilim Ayırıcısı Orta Gerilim Ayırıcısı EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 4

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Ayırıcılar Ayırıcıların Yapısı ve Bölümleri Genel olarak bir ayırıcı; Şasi, Mesnet izolatörleri, Sabit kontaklar, Hareketli kontaklar, Mekanik düzen, Kilit tertibatı ve Yaylardan oluşur. EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 5

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Ayırıcılar Pantograf Ayırıcısı Ortadan Ayırmalı Ayırıcı EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 6

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Ayırıcılar ve Kesiciler Orta Gerilim Ayırıcıları Yük altında açma kapama yapamayan, ancak enerji akış doğrultusunda sistemin kendisinde sonra gelen kısmını gerilimsiz bırakmaya yarayan cihazlardır. 400kVA den daha düşük güçlerde bazı özel durumlar için yük akımlarını kesmede kullanılabilirler. EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 7

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Ayırıcılar Orta Gerilim Ayırıcıları Açma mekanizmasına göre iki kısma ayrılırlar. Döner Bıçaklı Ayırıcı Bıçaklı Ayırıcı Döner Bıçaklı Ayırıcı Bıçaklı Ayırıcı EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 8

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Ayırıcılar Orta Gerilim Ayırıcıları Kullanıldıkları Yerlere Göre Adi Ayırıcı Topraklı Ayırıcı Sigortalı Ayırıcı Sigortalı Topraklı Ayırıcı Topraklama Ayırıcısı Adi Ayırıcı Topraklı Ayırıcı EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 9

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Ayırıcılar Orta Gerilim Ayırıcıları Sigortalı Ayırıcı EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 10

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Ayırıcılar Orta Gerilim Ayırıcıları Sigortalı Topraklı Ayırıcı Topraklama Ayırıcısı EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 11

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Ayırıcılar Seçim Kriterleri Ayırıcı Seçim Kriterleri Tip Dahili-Harici Nominal Gerilim (12-24-36kV) İzolasyon Gerilimi Nominal Akım Nominal Akım (A) Darbe Kısa Devre Akımı (ka) 400 40 630 1250 50 80 80 125 160 EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 12

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Ayırıcılar Ayırıcı Etiket Değerleri Ayırıcı Etiket Değerleri Bir ayırıcının etiketinde genelde bulunması gereken bilgiler şunlardır: Tip: İmalatçının standartlarına göre belli harf veya rakamlardan oluşur. Ayrıca ayırıcının cinsini ve yapısını belirler. Nominal gerilim (Un) : Ayırıcının devamlı çalışabileceği maksimum gerilim değeridir. Nominal akım (In): Ayırıcının kontakları üzerinden sürekli olarak geçirebileceğimiz, akım değeridir. Kısa devre akımı (Ik): Ayırıcının belli zaman aralıkları için verilen maksimum kısa devre akımın değerleridir. Dinamik kuvvetler akımı: Ayırıcının dinamik kuvvetlere maruz kalabileceği değerdir. Maksimum işletme gerilimi: Ayırıcının kısa bir süre için çalışabileceği maksimum gerilim değeridir. Firma ismi, üretim seri no, imalat yılı: Dahili ve harici tip ayırıcıların özelliklerini belirlemek için bazı değerlerin bilinmesi gerekir. Bunlar anma gerilimi, anma akımı, anma kısa devre akımı, kullanma yeri ve tipidir. Ayırıcıların isimleri, özelliklerini belirten harfler ve rakamlar ile anılır. Bu isimlerde bulunan harfler ve rakamlar şunlardır. EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 13

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Ayırıcılar Ayırıcı Etiket Değerleri TADS 12/ 20 isimli ayırıcının özellikleri T-Trifaze A-Ayırıcı D-Dahili S-Sigortalı 12-1250A 20-20kV TAH 4/10 etiketli bir ayırıcının özellikleri Trifaze, harici ayırıcı, anma değerleri 400A/10kV. EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 14

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Ayırıcılar Orta Gerilim Yük Ayırıcıları Orta Gerilim Yük Ayırıcısı Sadece tasarlandıkları nominal akımı açıp kapatılabilen, kısa devre akımlarına koruma sağlayamayan açma kapama cihazlarıdır. SF 6 Gazlı Yük Ayırıcısı Dahili Tip Yük Ayırıcısı EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 15

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Ayırıcılar Yük Ayırıcısı Seçim Kriterleri Yük Ayırıcısı Seçim Kriterleri Nominal Gerilim (12-24-36kV) İzolasyon Gerilimi Nominal Akımı (400-630-1250A) Sürekli Kısa Devre Akımı (8-12-16-20kA) Elektrik Kuvvetli Akım Tesisler Yönetmeliği Madde 40-a ya göre 1600kVA (dahil) güce kadar trafolar sigortalı yük ayırıcıları ile kullanılabilir. EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 16

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Ayırıcılar Monte Edildikleri Yerlere Göre Ayırıcılar, monte edildikleri yerlere göre İç (Dahili) ve Dış tip (Harici) ayırıcılar olarak ikiye ayrılır. Her iki tip ayırıcı da adi, sigortalı veya topraklı ayırıcı şeklinde olabilir. İç tip ayırıcılar daima kapalı bir oda içinde kullanılırlar. Çoğunlukla üç fazlı olarak yapılan ayırıcıların "İç tip yük ayırıcıları" şeklinde bir başka türü de vardır. Her ne kadar ayırıcı şalterlerin kontakları yüksüz devre açmaları için yapılmışsa da bazı küçük yüklerin açılmalarında kullanılabilmektedirler. Bu ayırıcı ayrıca sigortalarla donatılmıştır. Harici tip ayırıcılar, açık hava şartlarında çalışacağı göz önüne alınarak imal edilir. Kumanda mekanizması, ayakta duran bir insanın rahatça açıp kapayacağı şekilde monte edilir. EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 17

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Ayırıcılar Kullanım Amacına Göre Ayırıcılar Kullanım amacına göre ayırıcıların isimleri şu şekildedir. Bara ayırıcısı, Hat ayırıcısı, Topraklama ayırıcısı, By - Pass ayırıcı, Transfer ayırıcı Kuplaj ayırıcısı. EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 18

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Ayırıcılar Kullanım Amacına Göre Ayırıcılar Bara Ayırıcısı Enerji nakil hatlarının baralara girişinde ve çıkışında kesici ve bara arasına bağlanır. Beraber kullanıldığı kesici açık iken açma kapama yapabilen ayırıcıdır. Topraklama Ayırıcısı Enerjisi kesilmiş devre veya hatların üzerinde kalan artık birikmiş enerjiyi toprağa akıtmaya yarayan ayırıcılardır. Birlikte kullanıldığı kesici ve ayırıcı açıldıktan sonra kapatılabilir. Hatta enerji var iken kapatılamaz. Devrede enerji var iken kapatılmasını önlemek için değişik şekillerde çalışan kilit tertibatları vardır. Bu kilitleme mekanizmaları sayesinde birlikte kullanıldığı kesici ve ayırıcı kapalı iken toprak ayırıcısının kapanması engellenir. Hat ve trafo direklerinde kullanılan ayırıcılar açıldığında enerji olmayan çıkış tarafı topraklanmaktadır. Orta gerilim modüler hücre sistemlerinde bulunan ayırıcılarda kilitleme mekanizmaları sayesinde, topraklama ayırıcısı diğer ayırıcılar açık iken kapatılamaz. EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 19

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Ayırıcılar Kullanım Amacına Göre Ayırıcılar By-pass Ayırıcısı Tek bara sisteminde devreden enerji çekilir iken, beraber kullanıldığı kesici kapalı iken, açıp kapatılabilen ve kesiciye paralel olarak bağlanan ayırıcılardır. Kesicinin bakıma alındığı veya arıza yaptığı durumlarda baraya enerji vermeye yarar. Kesici arızalandığında ve bakıma alındığında kesici gibi kullanılarak devreye enerji veren bir yük ayırıcısıdır. Transfer Ayırıcısı Çift bara sisteminde, ana bara ile yedek barayı (transfer bara) birbirine bağlayan ayırıcılardır. Ait olduğu kesici kapalı iken açılıp kapatılan ayırıcıdır. Fiderin kesici ve ayırıcıları, arıza yaptığı veya bakıma alındığı zamanlarda, enerjinin sürekliliğini sağlamak için transfer bara üzerinden fiderin (çıkış besleme) beslenmesini sağlar. Bara Bölümleyici Ayırıcılar Aynı gerilimli baraların birleştirilmesinde veya ayrılmasında kullanılan ayrıcılardır. EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 20

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Ayırıcılar Kumanda Şekillerine Göre Ayırıcılar Kumanda Şekillerine Göre Ayırıcılar Kumanda şekillerine göre ayırıcılar; elle kumandalı, mekanik kumandalı, elektrik motoru ile kumandalı ve basınçlı hava ile kumandalı olarak çeşitlere ayrılır. Elle Kumandalı Ayırıcılar Emniyet mesafesi fazla olan bazı ayırıcılarda açma kapama işlemi yapılırken mekanik hareketi sağlayan kol uzaktan bir ıstaka (fiber malzemeden yapılmış, ucu kancalı uzun sopa şeklinde bir alet) ile hareket ettirilir. Mekanik Kumandalı Ayırıcılar Açma kapama işlemi için hareketi sağlayan, düzenin çalışması 30 mm çapında ve 3 m boyunda galvanizli çelik malzeme yardımıyla elle yapılan ayırıcılardır. Bazılarında bu mekanik düzenek dişlilerle hareketin iletildiği bir sistemdir. EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 21

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Ayırıcılar Kumanda Şekillerine Göre Ayırıcılar Elektrik Motoru ile Kumandalı Ayırıcılar Ayırıcının açma kapama işlemini yapan mekanizmanın hareketi bir elektrik motoruyla sağlanır. Elektrik motoru bir yönde çalıştırıldığında ayırıcı kapanır. Diğer yönde ayırıcı açılır. Motorlu kumandalı sistemlerde motorun hareketi özel bir dişli sistemi vasıtasıyla çıkış miline iletilir. Motor ve dişli sistemi, yardımcı kontak takımı ile birlikte dış tesirlere karşı korunmuş ve ısıtıcılı bir kutu içine yerleştirilmiştir. Kullanılan motorlar AC veya DC motor olabilir. Enerji kesilmelerinde elle kumanda edilebilir. Basınçlı Hava ile Kumandalı Ayırıcılar Ayırıcının açma kapama işlemini yapan mekanik düzenek (pnömatik) bir sistemle hareket ettirilir. Bu sistemin düz çalışmasıyla ayırıcı kapanır. Ters çalışmasıyla ayırıcı açılır. EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 22

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Ayırıcılar Ayırıcı Üretim Standartları Ayırıcı Üretim Standartları Ayırıcılar, topraklayıcılar ve kısa devre topraklayıcıları, 1 kv'un üzerindeki şalt cihazlarını kapsamına alan TSE 565, VDE 670 Bölüm 2 ve IEC 129'a uygun olarak imal standartlaştırılmış değerlerde olmalıdır. Topraklayıcılar, devrelerinde kullanılan ayırıcıların kısa devre darbe ve termik akım değerlerinde olmalıdır. Kısa devre topraklayıcılarının kısa devre üzerine kapama kapasiteleri IEC 129 Bölüm 64'e göre testlerden geçmelidir. Ayırıcıların anma akımları TSE 565 ve DIN 40003'te standartlaştırılmış değerlerde, bara bağlantıları DIN 46206'ya göre tasarlanmalıdır. EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 23

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Kesiciler Kesiciler(Disjonktör), Orta ve Yüksek Gerilim şebekelerinde yük akımlarını ve kısa devre akımlarını kesmeye yarayan cihazlardır. Asıl işlevi, devrenin sürekliliğini bozan bir arıza durumu algılamak ve derhal elektrik akımını kesmektir. Sigortanın aksine kesici, işlem yaptıktan sonra normal çalışma durumuna (manuel veya otomatik olarak) geçebilir. Kesiciler çok çeşitli boyutlarda yapılır. Bunlar evsel cihazları korumak için kullanılabildiği gibi, yüksek gerilimli şalt sahalarında da kullanılır. Devreyi, boşta, yükte ve özellikle kısa devre halinde açıp kapayabildikleri gibi otomatik kumanda yardımı ile açılıp kapanmasına da olanak sağlarlar. Böylece insanları tehlikeden korumakta, alçak ve yüksek gerilim cihazlarında meydana gelebilecek hasarı önleyip en aza indirgemektedir. SF 6 Gazlı Kesici EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 24

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Kesiciler Kesiciler hem ark söndürme özelliğine, hem de çok hızlı hareket etme özelliklerine sahiptir. Kesicilerin devre açmaları sırasında oluşacak arkın kontaklarına zarar vermemesi için ark söndürme sistemleri geliştirilmiştir. Böylece kontakların ömrü uzatılmış olmaktadır. Kesicilere ark söndürme işlemlerinin gerçekleşmesi için çeşitli üniteler eklenebilir. Tasarlandıkları nominal akımın yanında kısa devre akımlarını da kesmeye yarayan kesicilerin, koruma fonksiyonu mutlaka bir koruma rölesi ile birlikte gerçekleştirilmektedir. Vakumlu Kesici EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 25

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Kesiciler Tüm kesiciler çalışması bakımından ortak özelliklere sahiptir. Bunların çeşitliliği, anma gerilimleri, anma akımları, kesici türlerine göre değişir. Kesici, bir arıza durumu algılayabilmelidir. Alçak gerilim kesicilerinde (otomatik sigortalarda) bunun için, kontaklar açılır ve akım kesilir. Büyük akımlı veya yüksek gerilimli kesicilerde, bir arıza akımı algılamak ve trip kesme mekanizmasını çalıştırmak için genellikle bir röle bulunur. Mandalı (Kilidi) serbest bırakan trip bobini genellikle ayrı bir güç kaynağından (örneğin bir aküden) beslenirken, yüksek gerilim kesicilerinde akım trafosu, koruma röleleri ve iç kontrol güç kaynağı bulunur. Bir arıza algılandıktan sonra kesici kontakları devre akımını keser; mekaniksel depolanan enerji (bunun için bazen yay veya sıkıştırılmış hava kullanılır), kontakları birbirinden ayırır. Otomatik sigortalar elle çalıştırılabilirken, büyük kesicilerde mekanizmayı harekete geçirmek için bobinler ve yayları enerjilendirmek için elektrik motoru bulunur. EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 26

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Kesiciler Akım kesildiğinde, ark oluşur. Bu ark, kontrollü bir yöntemle soğutulmalı, söndürülmelidir. Böylece kontaklar arasındaki boşluk, devre gerilimine dayanıklı olur. Kesicilerde arkı söndürmek için ayrıca vakum, hava, yalıtkan gaz, transformatör yağı da kullanılır. Sonuçta arıza durumu algılandığında, kesilen devrenin gücüne tekrar sağlamak için kontaklar tekrar kapanabilmelidir. EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 27

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Kesiciler Kesicinin Kısımları Orta Gerilim Kesici Kısımları Sabit ve Hareketli Kontaklar: Kesici akımını taşır Ark Söndürme Hücresi: Arkın oluştuğu ve söndürüldüğü kısım. İşletme Mekanizması Elle kurma yaylı Motorla kurmalı yaylı Basınçlı havalı Elektromanyetik bobinli Seçim Kriterleri Nominal gerilim (12-24-36kV) İzolasyon Gerilimi Nominal Akım (400-630-1250A) Sürekli Kısa Devre Akımı (8-12-16-20kA) EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 28

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Kesiciler Orta Gerilim Kesici Çalışma Şekli Arıza oluşur. Koruma rölesi çalışır. Uyarma devresi harekete geçirilir. Kontak açılır. Kesici kontakları arasında ark oluşur. Ark söndürülür. Kontak arası yalıtım sağlanır. Ark temizlenir. Orta Gerilim Kesiciden Beklenenler Açma anında meydana gelene arkı hızlı bir şekilde söndürebilme Açma-kapama olayını çok hızlı gerçekleştirebilme Peş peşe açma-kapama yapabilme Nominal akımları ısınmadan taşıyabilme Arızada meydana gelen büyük akımları kısa süre için taşıyabilme Arızada yada norma çalışmada açma-kapamalarda kontakların tahrip olmaması EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 29

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Kesiciler Kesici Çeşitleri SF 6 Gazlı Kesici Dielektrik dayanımı, aynı basınçtaki havaya göre iki-üç kat değerdedir. Isıyı çok çabuk devreye dağıtır ve arkın çabuk soğumasını sağlar. Devre kesilirken oluşabilecek tekrar tutuşmaları ve bu nedenle de aşırı gerilimleri önler. SF 6 gazı metallerle tepkimeye girmez. SF 6 gazı, renksiz, kokusuz, zehirsizdir ve havaya göre 5 kat daha ağırdır. Uzun süre ilave yapılmadan kullanılabilir. Akım kopartmada sorun yaratmaz. Mekanik dayanıklılığı 10000 açma kapamaya izin verir. Tekrar kapama yaptırılması mümkündür. Kapasitif ve endüktif akımların kesilmesinde uygundur. Yanıcı ve patlayıcı ortamlarda kullanılması sorun yaratmaz. Kesme zamanı 3-5 periyottur. Gaz kaçağı ihtimali vardır. İyi izlenmesi gerekir. Çevreye atık gaz yayılabilir. Kesicinin içinde yüksek sıcaklıklarda gerçekleşen reaksiyonlar neticesinde zehirli gazlar ortaya çıkar. EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 30

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Kesiciler Kesici Çeşitleri Vakum Kesici Mekanik dayanıklılığı 30000 açma-kapamaya izin verir. Anma akımında kesme sayısı 10000 civarındadır. Özellikle kapasitif devrelerin kesilmesinde daha uygundur. Tekrar kapama yaptırılması mümkündür. Açma işleminde artık gaz çıkarma sorunu yoktur. Kesme zamanı 3-5 periyottur. Yanıcı ve patlayıcı ortamda sorun yaratmaz. Kesme hücresinin fiyatı pahalı olabilir. Akım koparmada darbe sınırlayıcılara gereksinim duyulabilir. Fiyatı yüksektir. Vakum düzeyinin belirli periyotlarda bakımı gerekir. EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 31

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Kesiciler Kesicilerin Karşılaştırılması Az Yağlı Kesiciler SF 6 Gazlı Kesicisi Vakumlu Kesiciler Akım Koparma Sorun Yok Sorun Yok İyi değil Tekrar Kapama Mümkün Mümkün Mümkün Anma Akımında Kesme Sayısı Mekanik Dayanıklılığı 3000 den fazla 10000 10000 10000 Açma Kapama 10000 Açma Kapama 30000 Açma Kapama Kesme zamanı 3-5 periyot 3-5 periyot 3-5 periyot Endüktif Akım Uygun Değil Uygun Normal Açma Akımı Bir Bakım Periyodu İçindeki Açma Sayısı Modern Az Yağlı Kesici Vakum Kesiciler SF 6 Kesiciler Akımsız 10000 10000 10000 Anma Akımında 3000 10000 5000 Anma Açma Akımının %20 sinde Anma Açma Akımının %100 ünde 100 2000 200 20 100 50 Kapasitif Akım Uygun Değil Uygun Gayet İyi EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 32

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Kesiciler Orta Gerilim Kesicileri Metal Enclosed (Metal Muhafazalı) Kesici ekipmanları, harici bağlantılar dışında komple ve topraklanmış bir metal muhafaza içinde bulunurlar. 36 kv ya kadar sekonder dağıtım sistemlerinde, kompakt köşk tipi trafo binalarında ve endüstriyel tesislerde, dahili mekanlarda kullanım amacı ile tasarlanmış orta gerilim şalt cihazlarıdır. Metal Enclosed (Metal Muhafazalı) Vakum Kesici EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 33

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Kesiciler Metal-clad (Metal Bölmeli) Kesicinin farklı ekipmanları (kesici kutupları ve ölçüm ekipmanları gibi), ayrı ve topraklanmış metal bölmeler içerisinde bulunurlar ve böylece bir bölmedeki hatanın diğer bölmeyi etkilemesi engellenir. Yüksek düzeyde güvenlik ve enerji sürekliliği gerektiren tesislerde kullanılır. Metal-clad (Metal Bölmeli) Vakum Kesici EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 34

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Semboller EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 35

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Örnek Yerleşim Ve Tek Hat Şemaları EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 36

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Alçak Gerilim Ayırıcı Nitelikli Cihazlar Alçak Gerilim Ayırıcı Nitelikli Cihazlar Bıçaklı Şalter Pako Şalter Sigortalı Bıçak Şalter Kumanda Butonları Kontaktörler Koruma röleleri Bıçaklı Şalter: Açma kapama elemanı olarak panolarda kullanımı vardır. EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 37

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Alçak Gerilim Ayırıcı Nitelikli Cihazlar Bıçaklı Sigortalı Şalter: Bıçaklı şalterlere seri bağlı sigorta ile donatılarak kullanılan şalterlerdir. 16A ile 400A arasındaki nominal akımlarda kullanılmaktadır. Pako Şalterler: 6A ile 160A arasında kullanılan şalterlerdir. Bir fazlı ve üç fazlı olarak imal edilmektedirler. EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 38

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Alçak Gerilim Ayırıcı Nitelikli Cihazlar Kontaktörler Özellikle çok fazla açma kapamanın yapıldığı kumanda devrelerinde kullanılırlar. Kumanda Butonları Bir sistemi harekete geçirmek için kullanılırlar. EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 39

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Alçak Gerilim Kesici Cihazlar Alçak Gerilim Kesici Cihazlar Hava Yalıtımlı (ACB) Şalter Anahtarlı Otomatik Sigorta (MCB) Kompakt (MCCB) Şalter Buşonlu (NH) Sigortalar Kaçak Akım Koruma (RCD) Rölesi Hava Yalıtımlı (ACB-Air Circuit Breaker) Şalter EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 40

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Alçak Gerilim Kesici Cihazlar Kompakt (MCCB-Molded-case Circuit Breaker) Şalter 63A den 1600A e kadar akım oranları Kesme akımı ayarlananbilir. Termal veya termal-manyetik çalışma Kompakt (MCCB) Şalter Kaçak Akım Koruma Rölesi (RCD-Residual Circuit Device) EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 41

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Alçak Gerilim Kesici Cihazlar Anahtarlı Otomatik Sigorta(MCB-Miniature Circuit Breaker) 100A den küçük akım oranları Termal yada termal-manyetik çalışma Buşonlu Bıçaklı (NH) Sigortalar EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 42

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Kumanda ve Manevralar TRAFO MERKEZİ: Yüksek ve orta gerilim değişikliği yapılan transformatör ve diğer tesisatın bulunduğu yerdir. Trafo merkezi iki ana bölümde incelenebilir: Şalt Tesileri (Şalt sahası veya Şalt salonu) : Genel olarak kesiciler, ayırıcılar, baralar, güç ve ölçü transformatörleri, parafudrlar, hat tıkacı (line trap) ve yardımcı teçhizatların bir arada bulunduğu, elektrik enerjisinin, koruma, kumanda ve ölçme işlemlerinin yapılarak toplandığı ve dağıtıldığı açık havada bulunan tesislere Şalt Sahası (açık şalt) denir. Aynı teçhizatlar kapalı ortamda bulunuyorsa buralara Şalt Salonu (kapalı şalt) denir. Kumanda Bölümü: Kumanda odası Akü odası Röle odası (Bazı trafo merkezlerinde) bulunur. EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 43

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Kumanda ve Manevralar Kumanda Tablosunda Bulunanlar: Kumanda Panosu: Manevra Şeması: Şalt sahası ve salonundaki devrelerin bağlantılarını, numaralandırma ve isimlendirme ile gösteren diyagramlardır. İşletme Teknisyenlerine doğru ve daha hızlı manevra yapma imkanı sağlar. Manevra şemasının işlediği renk, o teçhizatın gerilim değerini ifade eder. 380kV kahverengi 66kV mavi 15kV sarı 154kV kırmızı 34,5kV yeşil 10,5kV sarı Not: 66kV büyük oranda kullanımdan kaldırıldığından bu gerilim değerini ifade eden mavi renk 34,5kV gerilim değerinde de kullanılır. EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 44

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Kumanda ve Manevralar Kumanda Butonları ve Anahtarları: Kesici ve ayırıcılara uzaktan açma-kapama kumandası vermeye ve pozisyon bildirmeye yarayan sinyal lambalarıdır. SLK (Sinyal Lamba Kutusu): Arıza anında çalışan rölelerle, kötü çalışma şartlarına maruz kalan teçhizatı temin etmeye yarayan sinyal lamba kutusu ile lamba test, sinyal silme ve sesi sinyal (alarm) susturma butonlarıdır. Sesli Sinyal : Arızalarda işletme teknisyenini zil/korna sesi ile uyarır. Ölçü Aletleri: Elektriği büyüklükleri gösteren, teçhizatın istenilen sınırlar içinde çalışıp çalışmadığını kontrol etmeye yarayan (ampermetre, voltmetre, wattmetre, var metre, frekans metre ) cihazlardır. Ayrıca ampermetre ve voltmetre komütatör anahtarladır. EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 45

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Kumanda ve Manevralar Senkronoskop panosu: Birbirinden bağımsız olarak çalışan iki ayrı şebekeyi veya üniteyi paralele alabilmek ya da aynı sistemde ring oluşturabilmek için gerekli şartların mevcut olup olmadığını görmemizi sağlayan voltmetreler, frekansmetreler ve senkronoskop cihazı ile bu panoyu servise almamızı sağlayan senkronoskop anahtarıdır. EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 46

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Kumanda ve Manevralar Ayırıcılar ile devreden akım geçerken, yani devrede yük var iken açma kapama işlemi yapılmaz. Eğer yapılırsa ayırıcı ve ayırıcıyı açıp kapatan kişi zarar görür. Bu sebeple açma kapama işlemi yapılırken ilk önce ayırıcı açılıp kapatılmaz. Kesici veya ayırıcılar ile yapılan işlemler manevra olarak tanımlanır. Açma kapama işlemi yapılırken şu işlem sırası takip edilir; i. İlk önce kesici açılır. ii. Daha sonra kesicinin giriş ve çıkışındaki ayırıcılar açılır. iii. Kapatılırken bu işlemin tersi olarak ilk önce ayırıcılar kapatılır. iv. Daha sonra kesici kapatılarak devreye enerji verilir. v. Kesici yoksa alıcıların yükü devreden çıkarılır, sonra ayırıcı açılır. Kumanda panosu üzerinde gösterim sırasında Sonu sıfır ile bitenler Topraklama Ayırıcısını, Sonu tek sayı olanlar Ayırıcıyı, Sonu çift sayı olanlar Kesiciyi belirtmede kullanılır. EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 47

AÇMA KAPAMA ELEMANLARI Kumanda ve Manevralar Tek baralı sistemde açma manevrası 3112 nolu fider kesicisi açılır.(her üç fazda tam açma olduğu kontrol edilir.) kartlanır. 3111 nolu hat ayırıcısı ile 3113 nolu bara ayırıcısı açılır, kartlanır. 3110 nolu topraklama ayırıcısı hatta gerilimin sıfır olduğu görülerek kapatılır, kartlanır. Tek baralı sistemde kapama manevrası 3110 nolu topraklama ayırıcısı açılır, kart alınır. 3111 nolu hat, 3113 nolu bara ayırıcıları kapatılır, kartlar alınır. 3112 nolu fider kesicisi kapatılır, kart alınır. EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 48

KAYNAKLAR Enerji Dağıtımı-I, Dr.Bora ALBOYACI Elektrik İç Tesisleri Yönetmeliği Elektrik Kuvvetli Akım Tesisler Yönetmeliği http://www.emo.org.tr/ www.elektrikport.com http://electrical-engineering-portal.com/ EEM13423 ELEKTRİK ENERJİSİ DAĞITIMI 49