Hücre Diş Hekimliği Prof. Dr. Özgür Çınar Temel boyanma prensibini hatırlayalım!!! 1
Temel boyanma prensibini hatırlayalım!!! Hücre (Cell) Cella = Küçük oda, odacık A. Leeuwenhoek; mikroskobu yapar Robert Hooke; 1665, Micrographia kitabında cella, Rudolf Virchow; hücre bölünmesi 2
Bir hücreye baktığımızda hangi bölümleri izlenir? Sitoplazma, Protoplazma (Hücre plazması!!!) Hücreyi sınırlayan zarın içinde kalan İçinde organeller ve çekirdek bulunan Su, iyonlar, proteinler ve diğer moleküllerden oluşmuş yapıya protoplazma (sitoplazma) denir. Protoplazma = Sitoplazma + Nükleoplazma Sitosol = Sitoplazmanın su bölümü 3
Hücre Zarı (Cell Membrane, Plasmalemma) Hücre zarı ışık mikroskobunda görünür mü? 4
O zaman elektron mikroskobu Hücre zarı sadece hücreyi değil pek çok organeli de çevreler. Çekirdek Granüllü Endoplazmik Retikulum Golgi Granülsüz Endoplazmik Retikulum Mitokondriyon Peroksizom Lizozom Endozom 5
Hücre zarı: fosfolipid bilayer EM de trilaminer olarak izlenir 6
Fosfolipid molekülleri hücre zarını yapar Yağ asi1 kuyruk Hücre zarı fosfolipidleri Fosfotidil etanolamin Fosfotidil kolin à Zardaki en çok Fosfotidil serin à Apopitozda eksternalize olur Fosfotidil inositol Sfingomyelin 7
Modifiye sıvı mozaik modeli FFFFPFFKFPFFFKFFKFPF FFKFPFFKFPFFFKFFKFPFFF Asimetrik FaPriKa Kolesterol 8
Membran proteini/lipidi oranı zarlar arasında farklılıklar gösterir. Hücreyi dıştan ne örter? Hücre örtüsü (Cell Coat) Görevi nedir? 9
Raft Yolcu Ra? Akışkan sıvı Lipid Raft Protein Lipid ra? Hücre zarı 10
Lipid Raft Glikolipoproteinlerden (sfingolipid) ve kolesterolden zengin, içinde reseptör proteinleri bulunan bölgeleridir. İki tür lipid raft izlenir. 11
Çekirdek (Nucleus) Çekirdek Çekirdek zarı Nükleoplazma Çekirdekçik Kromatin Ökromatin Heterokromatin 12
Nükleoplazma Çekirdek zarının içindeki sitoplazmaya benzer yapıdır. Çekirdek Zarı (Zarfı) GER 13
Çekirdek zarının iç yaprağı alttan nükleer laminayla desteklenmiştir. Çekirdek zarının iç yaprağı alttan nükleer laminayla desteklenmiştir. Lamin adlı fibröz ara filaman proteinlerinden oluşur. Lamin a, b ve c Lamin ler hücre bölünmesinde görev alır. 14
Nükleer Por Kompleksi Por ne kadar pordur? 120 nm çapında büyük, 50 nm küçük halka 125.000 kda (=30 x ribozom) 15
Karyopherin ailesi proteinleri impor1n x ekspor1n Zarsızdır. rrna sentezlenir. Çekirdekçik (Nucleolus) 16
Kromatin - Kromozom Kromatin - Kromozom 17
Endoplazma Re1kulumu Granüllü ER Granülsüz ER Ribozom Protein sentezi Granüllü Endoplazma Retikulumu Ribozom Protein sentezi 18
Granüllü Endoplazma Retikulumu Bazofilik görünüm Nissl cismi Granüllü endoplazmik retikulum (GER) protein sentezinde görev alır. GER proteinleri Ribozom = granül, Nissl cismi Polizom = poliribozom Post-translasyonel modifikasyon Glikozilasyon, disülfit ve iç hidrojen bağı oluşumu 19
Golgi cismi de post-translasyonel modifikasyon yapar. sülfatlama, fosforlama sınıflanması ve paketlenmesi Osmiyum, gümüşleme gibi çöktürme yöntemleriyle izlenir. GER Golgi arası taşımada COP lar görev alır Granülsüz Endoplazma Retikulumu (Smooth ER, SER) 20
Granülsüz Endoplazma Retikulumu Granüllü granülsüz dönüşümü dinamiktir. GERde sentezlenen protein veziküllerinin çıkış yeri SER şeklindedir. Granülsüz Endoplazma Retikulumu Fosfolipid sentezler. Organellerin membranlarını yapar. Steroid sentezler Hormon yapar. 21
Hepatositte SER Lipoprotein üretimi Kanda lipidleri taşır. Detoksifikasyon Suda çözünür hale getirir. Sitokrom P450 Granülsüz Endoplazmik Retikulum Glikoneogenez Glikoz 6 fosfat Glikoz 6 fosfataz Glikoz 22
Granülsüz Endoplazmik Retikulum Kasta sarkoplazmik retikulum Görevi biten organellerin kaldırılması Mitokondriyon bölünmesi Ribozom 23
Ribozom Translasyon yapan organeldir. Sitoplazmada, çekirdekte ve mitokondriyon matriksinde izlenebilirler. Proteazom Protein kompleksleridir. Çekirdekte ve sitoplazmada bulunabilir. Proteinleri yıkma görevini üstlenmiştir. Yanlış katlanmış. Görevi sona ermiş. 24
İnklüzyonlar Endojen Melanin Lipid Glikojen Hemaglobin Lipofussin Ekzojen Karbon Karoten Dövme Barut Melanin 25
Glikojen Reinke kristali, Leydig hücresi 26
27
Mitokondriyon (mitos + chondros) 1840, Richard Altman, Bioblast 1898, Christian Benda, İplik + tanecik/granül 0,4 0,8 x 4 8 um Kendi kendine yeter Kalıtımı anneden Sirküler DNA ya sahiptir Mitokondriyon Eritrositlerde ve terminal keratinositlerde izlenmez. Proksimal tübül, Parietal Hücre, Oksintik hücre Fonksiyona göre yerleşim gösterir. Fiksasyon: Potasyum bikromat, Osmiyum tetroksit Boya: Vital: Janus green B Demirli hematoksilin Asidofilik 28
Mitokondriyon Glikoz Pirüvat Glikoliz (anaerobik) 2 ATP Pirüvat 30 ATP CO 2, H 2 O Porin proteinleri büyük kanallar yapar (<5 kda geçer). Lipid sentezinde ve yıkımında görevli enzimler bulunur. Sitoplazma içeriğine benzer. Sitokrom-c bulunur. 29
Asıl bölümdür. Geçirgenliği azdır. Kardiyolipin den zengindir. 4 yağ asi1 kuyruğu var. Geçirgenliği azaler. Enzimler: Pirüvat / yağ asitleri à ase1l CoA Sitrik asit siklusu Elektron transport sistemi DNA, RNA, ribozom,metal içeren granüller, çeşitli enzimler Peroksizom (microbody, mikrocisim) Küçük, membranla çevrili, içinde enzimler içeren organellerdir. Yapısal proteinleri peroksin lerdir. Peroksizomlar bölünerek çoğalabilirler. Uzun zincirli yağ asitlerinin beta oksidasyonunda görev alırlar. Bu sırada hidrojen peroksit (H 2 O 2 ) de oluşur. H 2 O 2 yi yıkan enzimler (katalaz) de içerir. 30
Peroksizomlar Oksidaz enzimleriyle oksidasyon reaksiyonlarında görev alır (ürik asit, a.a., yağ asiti, pürin, metanol). Lipidlerin ve lizin a.a.nin biyosentezinde görev alır. Kolesterol sentezler. Hepatositlerde kolesterolden safra asitleri sentezler. Plazmalojen (bir tür fosfolipid) sentezler. Beyin ve kalp hücrelerinin membranındaki önemli bir fosfolipiddir. Hücre iskeleti tübül ve filaman yapılarıdır. 31
Mikrotübüller tubulin polimerizasyonuyla oluşur. Tubulin Protofilaman Dinamik instabilite Polimerizasyonu: GTP, Mg, düşük Ca Mikrotübül, sentriolü yapan temel yapıdır. Sentriol, sentrozom, Kinosilyum, flagellum, Bazal cisim, Mitoz ve mayoz mekikleri, 32
Kinezin x sitoplazmik dynein ATP kullanılır. Mikrotübül kargo Aksonem yapısı hareketlilik sağlar. Dynein, Nekzin, Tektin, Radial Spoke Kartagener sendromu OR bir hastalıktır. 33
Hareketsiz formülü: 9x3 Sentriol Sentrozom Bazal cisim Ara filamanlar çoğunlukla dokuya özgü ad alır. 34
Mikrofilaman örneği aktin dir. Hücre kasılması, hücre çatısı Polimerizasyonu için ATP Phalloidin aktin depolimerizasyonunu engeller. Hücrenin hayatı mitoz ve interfazdır. 35
S aşamasında DNA Sentezi olur. DNA miktarı iki katına çıkar. Kardeş kromatidler oluşur. 2n sayısı değişmez, dipolidi devam eder. Mitoz aşamaları PoMAT. Kondensin, kromozoma dönüşümü Kohezin, kardeş kromatidlerin tutunmasını sağlar. Kinetokor, sentromer 36
Metafazda kromozomlar orta hatta dizilir. 37
Anafazda kromozomlar karşı kutuplara çekilir. Kasılma halkası Mayoz birbirini izleyen iki mitoza benzer. İlk aşama = Azalma bölünmesi (Reduction) = Mayoz I İkinci aşama = Eşit bölünme (Equational) = Mayoz II 38
Profaz I in alt aşamaları vardır. Leptoten: homolog kromozomlar yan yana gelir. Zigoten: sinapsis = homolog kromozomların eşlenmesi Pakiten: kiazmata ve crossing over Diploten: primer oositin bekleme aşaması Diakinez: homolog kromozomların tamamen ayrılması 39
Apoptosis = Programlı Hücre Ölümü Caspase = cysteine-aspartic proteases FasL, TNF, TRAIL Bcl-2, Bcl-xL Bad, Bak, Bax, Bid Kaspaz 3,6,7 D.D. 40
Mitokondriyon apopitoza sitokrom-c ile katılır. Pratik Uygulama 41
Karaciğer Boya: HE Beyin Boya: HE 42
Ovaryum Boya: HE Sperm yayması Boya: Papanicalou 43
Kan yayması Boya: Giemza Omurilik Boya: Krezil violet 44
Böbrek Boya: Demirli HE Yağ dokusu Boya: Osmiyum tetroksit 45
Karaciğer, Glikojen Boya: Best in karmini www.ozgurcinar.com 46