ANAYASA MAHKEMESİNE BİREYSEL BAŞVURU Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru 1982 Anayasası nın 148. ve 149. Maddeleri ile geçici 18. maddesi hükümleri ve ayrıca 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu Ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun un özellikle 45 ilâ 51. maddelerinde düzenlenmekte olup, öte yandan Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü de bireysel başvuru usulü hakkında detaylar içermektedir. MÜRACAAT SÜRECİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR: 1. Öncelikle müraccatın sebebi; Anayasa da ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Türkiye nin taraf olduğu ek protokollerin güvence altına alınan yaşam hakkı, adil yargılanma hakkı, kişi özgürlüğü ve hürriyeti, işkence yasağı, mülkiyet hakkı gibi hakların ve diğer hak ve özgürlüklerden herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasına dayanması gerekmekedir. Ayrıca ihlalin Türkiye de gerçekleşmiş olması gerekmektedir. Başka bir ülkede meydana gelen ihlallerden dolayı Anaysa Mahkemesine müracaat edilemez. 2. Kim başvuruda bulunabilir; hakkı ihlal edilen, aşağıdaki istisnalar haricinde gereçek yada tüzel kişiliği haiz HERKES müracatta bizzat kendisi veya bir avukat aracılığıyla müracaatta bulunabilir. Yabancı Şahıslar için başvuru hakkı sadece mevzuatımızda yabancılara tanınan haklarla sınırlı olarak kabul edilmiştir. Yalnızca Türk vatandaşlarına tanınan (seçme ve seçilme hakkı gibi,) haklarla ilgili olarak yabancılar bireysel başvuru yapamaz. Kamu tüzel kişileri de bireysel başvuruda bulunamaz. Zira, müracaatlar kamu gücü tarafından ihlal sebebiyle yapılmaktadır. Başvuranın ölmesi halinde, ihlal konusunun mirasçılara geçmesi, hakkın mirasçılar tarafından ileri sürülmesinde hukuki yarar bulunması halinde müracaata mirasçılar nezdinde devam edilebilir. Aksi halde böyle bir durum yoksa başvuru düşer. 3. Başvuru Ne Zaman Yapılabilir? Bu konuda Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu Ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun net bir şekilde düzenleme yapmıştır. Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu Ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun md. 47/f. 5 uyarınca; Bireysel başvurunun, başvuru yollarının tüketildiği tarihten; başvuru yolu öngörülmemişse ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren otuz gün içinde yapılması gerekir. Haklı bir mazereti nedeniyle süresi içinde başvuramayanlar, mazeretin kalktığı tarihten itibaren onbeş gün içinde ve mazeretlerini belgeleyen delillerle birlikte başvurabilirler. Mahkeme, öncelikle başvurucunun mazeretinin geçerli görülüp görülmediğini inceleyerek talebi kabul veya reddeder. 1 5
4. Başvuru Nasıl Yapılır? eklenmelidir. Anayasa Mahkemesinin resmi internet sitesinde yer alan Bireysel Başvuru Formu kullanılarak veya başvuru formunda bulunması gereken bütün bilgileri içeren ve aynı formatta olan bir dilekçeyle yapılması gerekmektedir. Başvuru formu ve eklerine ilişkin detaylı düzenleme iç tüzüğün 59. Maddesinde yer almaktadır. Müracaat formuna ek olarak; a) Kanuni temsilci veya avukat vasıtasıyla takip edilen başvurularda başvurucuyu temsile yetkili olduğuna dair belge b) Harcın ödendiğine dair belge c) Nüfus cüzdanı örneği, başvurucu yabancı ise geçerli kimlik belgesi. ç) Tüzel kişilerde tüzel kişiliği temsile yetki belgesi d) Nihai karar ya da işlem tebliğ edilmişse tebellüğ belgesi e) Dayanılan belgelerin asılları ya da onaylı örnekleri f) Tazminat talebi varsa uğranılan zarar ve buna ilişkin belgeler g) Başvuru süresinde yapılamamışsa varsa mazereti ispatlayan belgeler Başvurucu ihlal iddiasına dayanak gösterdiği ve başvuru formunde ve/veya eklerinde belirttiği belgelere herhangi bir nedenle erişememesi hâlinde bunun gerekçelerini belirtmek zorundadır. Bu halde, Mahkeme gerekli gördüğü takdirde bu bilgi ve belgeleri resen toplar. Unutulmaması gereken bir diğer nokta da; başvurucuların, adreslerinde veya başvuruyla ilgili koşullarda herhangi bir değişiklik meydana geldiğinde bunu Mahkemeye bildirmeleri gerekliliğidir. Başvuranın avukatı ya da kanuni temsilcisi varsa onunla yapılan yazışmalar ya da ona yapılan tebligatlar başvurana yapılmış sayılır 5. Başvuruda eksik belgeler olması halinde ne yapılabilir? Eksik belge söz konusu olduğundan içtüzüğün 66. Maddesi uyarınca eksikliğin tamamlanması için başvurana 15 gün içinde eksiklikleri tamamlaması için bir bildirim gönderir. Bu süre zarfında eksikliğin giderilmesi gerekmektedir. Aksi halde başvuru idari yönden reddedilir. Bu karara tebliğ tarihinden itibaren yedi gün içinde Komisyona itiraz edilebilir. Bu konuda Komisyonların verdiği kararlar kesindir. 6. Başvuru Nereye Yapılır? Bireysel başvuru müracaatı Anayasa Mahkemesine doğrudan, şahsen veya temsilen yapılabileceği gibi diğer mahkemeler ya da yurt dışı temsilcilikler vasıtasıyla da yapılabilir. İçtüzükte, hazırlanan başvuru formunun, harç tahsil makbuzuyla birlikte yukarıda belirtilen yerlere teslim edildiğinde başvurucu ya da temsilcisine alındı belgesi verileceği ve ayrıca bu tarihin, başvurunun yapıldığı tarih olarak kabul edileceği belirtilmiştir. 2 5
Müracaatın posta, telgraf, elektornik ortam yolu ile yapılmasına ilişkin tüzükte düzenleme bulunmamaktadır. Dolayısıyla posta yolu ile müracaat yapılmamalıdır. 7. Başvuru sonrasında Mahkeme tarafından yapılacak incelemeler; 7.1. KABUL EDİLEBİLİRLİK İNCELEMESİ; (Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu Ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun Madde md. 48) Bireysel başvuruların kabul edilebilmesi için yukarıda belirtilen esaslara uygun bir müracaat yapılması gerekmektedir. Bu şartları taşıyan bir başvuru halinde, mahkeme kabul edilebilirlik kararı verilebilecektir. Mahkeme, Anayasanın uygulanması ve yorumlanması veya temel hakların kapsamının ve sınırlarının belirlenmesi açısından önem taşımayan ve başvurucunun önemli bir zarara uğramadığı başvurular ile açıkça dayanaktan yoksun başvuruların kabul edilemezliğine karar verebilir. Kabul edilemezlik kararları kesindir ve ilgililere tebliğ edilir. 7.2. ESAS HAKKINDAKİ İNCELEME; (Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu Ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun Madde md.49) Kabul edilebilirliğine karar verilen başvurular da müracaat konusu olay, olgu ve iddiaların esastan incelemnesine geçilir. Bireysel başvurunun kabul edilebilirliğine karar verilmesi hâlinde, başvurunun bir örneği bilgi için Adalet Bakanlığına gönderilir. Adalet Bakanlığı gerekli gördüğü hâllerde görüşünü yazılı olarak Mahkemeye bildirir. Mahkeme teşikilatında yeralan ve esasa yönelik incelemyei yapan komisyon ve bölümler, bireysel başvuruları incelerken bir temel hakkın ihlal edilip edilmediğine yönelik her türlü araştırma ve incelemeyi yapabilir. Mahkeme, başvuruyla ilgili gerekli görülen bilgi, belge ve deliller ilgililerden isteyebilir. Mahkeme tarafından, bir mahkeme kararına karşı yapılan bireysel başvurulara ilişkin incelemeler, bir temel hakkın ihlal edilip edilmediği ve bu ihlalin nasıl ortadan kaldırılacağının belirlenmesi ile sınırlıdır. Bireysel başvuruların incelenmesinde, bu Kanun ve İçtüzükte hüküm bulunmayan hâllerde ilgili usul kanunlarının bireysel başvurunun niteliğine uygun hükümleri uygulanır. 7.3. ANAYASA MAHKEMESİ TEDBİR KARARI VEREBİLİR Mİ? Bu konuda da Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu Ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun Madde md.49/f. 5 te açıkça düzenleme yapılmıştır. 3 5
Buna göre; Bölümler, esas inceleme aşamasında, başvurucunun temel haklarının korunması için zorunlu gördükleri tedbirlere resen veya başvurucunun talebi üzerine karar verebilir. Tedbire karar verilmesi hâlinde, esas hakkındaki kararın en geç altı ay içinde verilmesi gerekir. Aksi takdirde tedbir kararı kendiliğinden kalkar. 7.4. ANAYASA MAHKEMESİ TARAFINDAN VERİLECEK KARARLAR: (Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu Ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun Madde md.50) Öncelikli olarak Mahkeme tarafından yapılan esas inceleme sonunda, başvurucunun hakkının ihlal edildiğine ya da edilmediğine karar verilir. Mahkeme tarafından ihlal kararı verilmesi hâlinde ihlalin ve sonuçlarının ortadan kaldırılması için yapılması gerekenlere hükmedilir. Eğer inceleme neticesinde ihlal bir mahkeme kararından kaynaklanıyorsa, ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldırmak için yeniden yargılama yapmak üzere dosya ilgili mahkemeye gönderilir. Yeniden yargılama yapmakla yükümlü mahkeme, Anayasa Mahkemesinin ihlal kararında açıkladığı ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldıracak şekilde mümkünse dosya üzerinden karar verir Yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmayan hâllerde başvurucu lehine tazminata hükmedilebilir veya genel mahkemelerde dava açılması yolu gösterilebilir.. 8. Bireysel Müracaat incelemesinde Duruşma yapılırmı? Mahkeme, incelemesini dosya üzerinden yapmakla birlikte, gerekli görürse duruşma yapılmasına da karar verebilir. 9. Müracaatımdan Feragat Edebilir miyim? Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu Ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun Madde md.50 nin son fıkrasına göre davadan feragat hâlinde, düşme kararı verilir. 10. Kötü Niyetli Müracaatın Yaptırımı Var mı? Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu Ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun Madde 51 bu konuda açık düzenleme getirmiştir. Buna göre Bireysel başvuru hakkını açıkça kötüye kullandığı tespit edilen başvurucular aleyhine, yargılama giderlerinin dışında, ayrıca ikibin Türk Lirasından fazla olmamak üzere disiplin para cezasına hükmedilebilir. Anayasa Mahkemesi tarafından verilen istatistiklerde 10.249 adet müracaat kabul edilemez sayılarak incelemeye dahi alınmamıştır. İncelemeden dahi geçemeyen müracaatın bulunması müracaat usulunun ve iddia edilen hususların Anayasa Bireysel Müracaat 4 5
kapsamında olup olmadığının iyice bilinmemesinden kaynaklanmaktadır. Bu nedenle yukarıdaki esaslar önem arzetmektedir. Önemle ve son olarak; Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi son kararlarında Anayasa Mahkemesi Bireysel Müraccatı, kendisine müracaat edilmesinden önce tüketilmesi gereken iç hukuk yollarından biri olarak kabul etmiştir. Dolayısıyla usulüne uygun ve doğru olarak Anayasa Mahkemesine müracaat yapılmaması neticesinde iç hukuk yollarının doğru ve yasaya uygun tüketilmemesi bir sonraki adım olan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine müracaat yolunuzu engelleyebilir. 5 5