Chapter 10. Ticaret Politikasının Politik Ekonomisi. Slides prepared by Thomas Bishop. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

Önizleme Serbest ticaretten yana görüşler Serbest ticarete karşı görüşler Ticaret politikasının politik modelleri Ticaret politikasının uluslararası müzakereleri ve Dünya Ticaret Örgütü (WTO) Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-2

Serbest Ticaretten Yana Durumlar Tam ticaret serbestisine yakın olan çok az ülke vardır. Ör: Hong Kong (ithalat kotası ve gümrük vergisi olmayan tek ülke) Serbest ticaret korumacılıktan doğan verimlilik kaybını önler Üretim ve tüketimde yaratılan bozulmaların önlenmesi dışında da serbest ticaretin başka kazanımları vardır. Serbest ticaretin mükemmel olmasa da devletin uygulayabileceği diğer politikalara göre daha iyidir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-3

Serbest Ticaretten Yana Durumlar 1. Serbest Ticaretin Verimlilik Durumu (Efficiency Case For Free Trade) Devletler piyasa fiyatlarını ticaret politikaları ile bozmadıklarında üreticiler ve tüketiciler kaynakları en verimli şekilde tahsis eder. Küçük bir ülkenin milli refah serbest ticaret ile en yüksek seviyesindedir. Kısıtlı ticaret ile, tüketiciler daha yüksek fiyatlar öder ve daha az tüketirler, üreticiler ise aşırı üretirler. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-5

Serbest Ticaretten Yana Durumlar Gümrük tarifesinin, hem üretici hem tüketici teşviklerini bozarak, ekonomide yarattığı net kayıp mavi üçgenlerin alanıyla ölçülür. Ticari serbestleşme üretim ve tüketimde yaratılan bu bozulmayı gidererek milli refahı arttırır. Ancak, gümrük tarifesi oranları bir çok ülkede zaten düşük olduğu için, serbest ticarete yönelmenin kazancı birçok ülke için milli gelirin küşük bir kısmına denk gelir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-7

Tablo 10-1: Dünya da Ticari Serbestleşmenin Kazanımları (GSYİH %) Dünya genelinde korumacıktan doğan kayıp GSYİH nın %1 inden azdır. Serbest ticaretin kazancı ABD, AB de daha düşük, gelişmekte olan ülkelerde ise daha çoktur. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-8

Serbest Ticaretten Yana Durumlar Yukarıda bahsedilen bozulan fiyatlar ve aşırı üretim sonucu olan verimlilik kayıplarının giderilmesi statik kazanımlardır. Serbest ticaretin standart fayda-zarar ölçümlerinde görünenden başka önemli kazanımları da vardır. Bu kazanımlara ticaretin dinamik kazanımları denir. Çünkü artan rekabet ve yenilikçiliğin etkinlik kazanması üretim ve tüketim bozukluklarının giderilmesinden (statik kazanımlar) daha uzun zaman alır. Bu kazanımlar da dikkate alındığında korumacıktan doğan kayıp çok daha fazladır. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-9

Serbest Ticaretten Yana Durumlar 2. Büyük ölçekte üretimden sağlanacak avantajlar (ölçek ekonomisi) (economies of scale). Korumacılık rekabeti azaltıp karları arttırdığı için çok fazla firmanın korunan sektöre girmesine neden olur. - Kısıtlı yerli piyasaya giren çok fazla firma olur - Bu firmalardaki üretim verimsizleşir. Serbest ticaret ile hem firmalar hem sektör ölçek ekonomisinden faydalanır. Ör: Arjantin deki otomobil endüstrisi Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-10

Serbest Ticaretten Yana Durumlar 3. Rekabet ve yenilikçiliğe imkan yaratır Serbest ticaret, girişimcilerin ihracat etmek ya da ithalatla yarışmak için yeni yollar aramalarına teşvik olarak öğrenme ve yenilikçilik için daha çok imkan sağlar. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-11

Serbest Ticaretten Yana Durumlar 4. Serbest ticaret rant arayışının (rent seeking) yarattığı kayıpları önler. Firmalar ve kişiler kota lisanslarını kazanmak için büyük masraflara girermesiyle zaman ve ekonominin diğer verimli kaynakları ziyan olur. Ör: Hindistan daki firmalara kapasiteleri oranında ithal ürün alma hakkı tanınması sonucu oluşan atıl kapasite. Ör: A.B.D. deki ton balığı ithalinde ilk gelene verilen TRQ (tarrif rate quoat) sonucu stoklama giderleri Serbest ticaret rant arayışından doğan kayıpları önleyerek kaynakların daha verimli kullanımını sağlar. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-12

Serbest Ticaretten Yana Durumlar 5. Serbest ticaretin politik argümanı Prensipte daha iyi politikalar olsa bile serbest ticaret en iyi uygulanabilir politikadır. Serbest ticaret dışındaki herhangi bir politika belirli bir çıkar grubu tarafından kolayca manipüle edilebilir ve daha milli refahı ile sonuçlanır. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-13

Serbest Ticaret e Karşı Durumlar Ekonomistlerin genellikle serbest ticaretten sapmaların ülke refahını azalttığını belirtmesine rağmen, bazı durumlarda aktif bir ticaret politikasının ülke genelinin refahını arttırdığının teorik gerçekliği vardır. 1. İthalat Vergisi İçin Dış Ticaret Haddi (TOT) Argümanı 2. Yerli Piyasa Başarısızlığı Argümanı Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-15

Serbest Ticaret e Karşı Durumlar Büyük bir ülke için, gümrük tarifesi (ya da ithalat kotası) ithal ürünün dünya fiyatlarını düşürerek dış ticaret haddi (TOT) kazancı sağlar. - Bu TOT kazancı bazı durumlarda tarifenin tüketici ve üretici teşviklerini bozmasından doğan kayıpları geçebilir. Küçük bir gümrük tarifesi büyük bir ülkenin refahı arttırır. ( büyük : dünya fiyatlarını etkileyebilecek anlamında) - Ancak belli bir gümrük tarifesi oranında sonra, verimlilik kayıpları TOT kazançlarını geçmeye başladıkça milli refah azalmaya başlar. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-16

Serbest Ticaret e Karşı Durumlar Milli refah seviyesini maksimize eden bir optimum gümrük tarifesi oranı t 0 mümkündür. Vergi oranı daha fazla arttıkça kayıplar gittikçe kazanımlardan daha fazla artmaya başlar ve tarife oranını milli refaha etkisini gösteren eğri ters yöne döner. İthalatı tamamen önleyen bir gümrük tarifesi t p ülkeyi daha kötü duruma getirir. Tarife oranının t p den daha fazla arttırılmasının ise refaha bir etkisi yoktur. Bu optimum gümrük tarifesi oranı t 0 her zaman pozitif ve önleyici tarife oranından (prohibitive rate) (t p ) düşüktür. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-18

Serbest Ticaret e Karşı Durumlar İhracat için uygulanacak politika? İhracatı tamamen önleyen bir ihracat vergisi (negatif ihracat sübvansiyonu) ülkeyi daha kötü duruma getirir, ancak milli refahı dış ticaret haddlerini (TOT) yoluyla arttıran bir ihracat vergisi oranı mümkündür. İhracat sübvansiyonu büyük bir ülkenin TOT ini düşürür; ihracat vergisi (negatif ihracat sübvansiyonu) ise büyük bir ülkenin TOT ini arttırır. İhracat vergisi dünyadaki ihraç ürün fiyatlarını arttırarak ülkenin TOT ini arttırırabilir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-19

Serbest Ticaret e Karşı Durumlar Çoğu ülkenin ithalat ve ihracat yaptıkları ürünlerin dünya fiyatlarını etkileme gücü çok düşüktür. Ancak A.B.D. gibi büyük ülkeler ithalat gümrük tarifesi (import tarriff) ve/ya da ihracat vergisi (export tax) ile milli refahını diğer ülkelerin zararına arttırabilir. Ör: Suudi Arabistan ın ihracat vergisi uygulayarak dünya petrol fiyatlarını arttırması Karşı-Argüman: Fakat bu durumda diğer ülkelerin misilleme yapması ve kendi ticaret kısıtlarını koyarak karşılık vermesi olasılığı vardır. Serbest ticarete karşı TOT argümanının pratik uygulaması şüphelidir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-20

Serbest Ticaret e Karşı Durumlar Serbest ticarete karşı ikinci argüman serbest ticaretin idealin altında bir politika olmasına neden olan yerli piyasa başarısızlıklarının (domestic market failures) varlığıdır. Tüketici ve üretici kazancına dayalı verimlilik kaybı hesaplamaları piyasaların düzgün işlediğini varsayar. Yerli Piyasa Başarısızlıkları: ülkedeki bazı piyasaların görevini tam olarak yapamaması, bazı piyasaların dengelenmemesi durumu. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-21

Serbest Ticaret e Karşı Durumlar Piyasa başarısızlıkları örnekleri: - Sürekli ve yüksek işsizlik oranı Ücretlerin düzelmemesinden kaynaklanan işgücü piyasası fazlalıkları - Yapı, ekipman ve diğer sermayenin sürekli olarak yetersiz kullanımı (under-utilization). Fiyatların düzelmemesinden kaynaklanan sermaye piyasası fazlalıkları - İyi tanımlanmamış ve işlemeyen mülkiyet hakları Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-22

Serbest Ticaret e Karşı Durumlar Piyasa başarısızlıkları örnekleri - Şahsi üretim sonucu firmaların topluma sağladığı fakat bundan tam kar sağlayamadığı teknolojik kazanımlar - Şahsi üretim sonucu firmaların zararını ödemediği topluma verilen çevresel zarar (ÖR:çevresel atık) - Üretim (Fırsat) maliyeti hakkında yeterince bilgili olmayan satıcılar ve tüketim değeri hakkında yeterince bilgili olmayan tüketiciler. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-23

Serbest Ticaret e Karşı Durumlar Marjinal sosyal fayda (marginal social benefit): şahsi üretimin topluma sağladığı ilave yararı ölçmek için hesaplanır. Piyasa başarısızlığı var ise, marjinal sosyal fayda üretici kazanımı ile tam olarak ölçülemediği için ekonomik verimlilik kaybı hesapları yanıltıcıdır. Bir gümrük tarifesinin yerli üretimi arttırarak piyasa başarısızlığından dolayı yerli toplumun yararını arttırması mümkündür. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-24

Şekil 10-3: Gümrük Vergisi İçin Yerli Piyasa Başarısızlığı Argümanı Bir ürünün üretimi üretici fazlasından ayrı olarak ekstra sosyal fayda sağlıyor (alt panel c alanı) ise, tarife refahı arttırabilir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-25

Serbest Ticaret e Karşı Durumlar Serbest ticarete karşı yerli piysa başarısızlıkları argümanı ikinci en iyi teoremi (theory of the second best) adıyla anılan daha genel bir argümana örnektir. Bu teoriye göre bir piyasadaki pazar teşviklerini (market incentives) bozan bir devlet müdahalesi başka bir piyasa başarısızlığının sonuçlarını gidererek milli refahı arttırabilir. En iyi politika piyasadaki başarısızlıkların kendisini düzeltmelidir, ancak bu mümkün değil ise başka bir piyasaya devletin müdahalesi o problemi çözmenin ikinci en iyi yolu olabilir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-26

Karşı Argümanlar Serbest ticareti savunan ekonomistler yerli piyasa başarısızlıklarının en iyi (first-best) politika ile düzeltilmesi gerektiği karşı argümanını getirirler. En iyi (first-best) politika: problemin kaynağını hedefleyen bir yerel politika Ör: Eğer sürekli devam eden yüksek düşük işgücü istihdamı problem ise, işgücünün ya da üretimin maliyeti devlet tarafından sübvanse edilebilir. Bu politika ile gümrük tarifesi sonucu oluşacak ekonomik verim kaybının da önüne geçilir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-27

Karşı- Argümanlar Gerçekte ne zaman ve ne derecede piyasa başarısızlıklarını var olduğu tam net olmadığı için ne zaman ve ne derecede devlet politikalarının karşılık vermesi gerektiği de tam net değildir. Piyasa başarısızlıklarını hedefleyen devlet politikalarının politik olarak güçlü gruplar tarafından manipüle edilme olasılığı vardır. Bir ticaret politikası, üretici ve tüketicilerin teşviklerini bozabileceği için, durumu daha iyi yerine daha da kötüleştirecek istenmeyen sonuçlar doğurabilir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 9-28