Chapter 18. Sabit Döviz Kurları ve Döviz Piyasası Müdahalesi. Slides prepared by Thomas Bishop

Transkript

1 Chapter 18 Sabit Döviz Kurları ve Döviz Piyasası Müdahalesi Slides prepared by Thomas Bishop Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved.

2 Önizleme Merkez bankası bütçesi Döviz piyasası müdahalesi ve para arzı Merkez Bankası döviz kurunu nasıl sabitler Sabit döviz kurları, devalüasyon Finansal piyasa krizleri ve sermaye kaçışı (capital flight) Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 17-2

3 Sterilizasyon Döviz piyasasında yabancı tahviller alım ve satımı yerli para arzını etkilediği için, merkez bankası bu etkiyi dengelemek (offset) isteyebilir. Bu dengeleyici etkiye sterilizasyon denir. Eğer merkez Bankası döviz piyasasında yabancı tahviller satarsa, dolaşımdaki para miktarını sabit tutmak maksadıyla tahvil piyasasında yerli devlet tahvilleri satın alabilir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 17-4

4 Tablo 18-1 $100 lık Döviz Piyasası Müdahalesi: Özet Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 17-5

5 Sabit Döviz Kurları Döviz kurunu sabitlemek için, merkez bankası para arz ve talebini yerli ve yabancı varlıkları alıp satarak, döviz kuru (yabancı paranın yerli para cinsinden fiyatı) sabit kalacak şekilde etkiler. Döviz piyasaları denge koşulu R = R* + (E e E)/E (17-1) Döviz kuru E 0 seviyesinde sabit ve piyasa o seviyede kalmasını bekliyor ise, E e = E olmalı, böylece: R = R* Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 17-6

6 Sabit Döviz Kurları (devam) Döviz kurunu sabitlemek için, merkez bankası R = R* olana kadar döviz piyasasında yabancı ve yerli varlıkların alım (ya da satımını) yapmalıdır. Ya da, yerli faiz oranı yabancı faiz oranına eşit olana kadar para piyasasındaki parasal varlıkların miktarını ayarladığını söyleyebiliriz, (sabit ortalama fiyat seviyeleri ve reel üretim altında): M s /P = L(R*,Y) Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 17-7

7 Para Politikası ve Sabit Döviz Kurları Merkez Bankası döviz kurunu sabit tutmak ve yerli faiz oranlarını yabancı faiz oranlarına eşit tutmak için yabancı varlıklar alıp satarsa, yerli faiz oranlarını diğer hedeflerini gerçekleştirmek için ayarlayamaz. Özellikle, para politikası üretim ve istihdamı etkilemekte etkisizdir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 17-8

8 Devalüasyon ve Revalüasyon Değer kaybı ve değerlenme (depreciation and appreciation) bir para biriminin değerinde piyasa değişimlerinden dolayı olan değişimleri ifade eder. Devalüasyon ve revalüasyon (Devaluation and revaluation) merkez bankası tarafından yapılan değişimler için kullanılır. Devalüasyon ile, bir birim yerli para daha az değerli yapılır, böylece daha fazla birim 1 birim yabancı para ile takas edilir. Revalüasyon ile, bir birim yerli para daha değerli yapılır, böylece daha az birim 1 birim yabancı para ile takas edilir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved. 17-9

9 Devalüasyon (Devaluation) Devalüasyon durumunda: - Merkez bankası yabancı varlık satın alır, - Böylece yerli para arzı artar ve yerli faiz oranları düşer. - Bu yerli mevduatların getirisinde düşüşe neden olur. Yerli ürünler yabancı ürünlere göre daha ucuz olur, böylece toplam talep ve üretim artar. Resmi uluslararası rezerv varlıkları (yabancı tahviller) artar. Para arzı artar Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

10 Develüasyon (Devaluation) Devalüasyon un 3 temel nedeni: 1. Yerli işsizliği azaltmak için: Eğer maliye politikası yetersiz kalıyorsa ya da bütçe açıkları istenmediği için maliye politikası uygulanmıyorsa devalüasyon toplam talebi arttırmak için kullanılabilecek bir yoldur. 2. Cari açıkta iyileşmeye için: yerli paranın değer kaybı ihracatı arttırırken, ithalatı düşürür. 3. Merkez Bankasının resmi rezervlerini arttırmak için: Merkez bankasının rezervlerinde azalış varsa bir seferlik ani bir devalüasyon rezerv artışı sağlamak için kullanılabilir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

11 Finansal Krizler ve Sermaye Kaçışı Bir merkez bankasının sabit döviz kurunu sürdürmeye yetecek kadar uluslararası rezerve varlıkları yoksa bir ödemeler dengesi krizi (balance of payments crisis) meydana gelir. Sabit bir kuru sürdürebilmek için merkez bankasının yeterli miktarda yabancı varlığa sahip olması ve onlara olan talebi sabit kurda karşılayabilmesi gerekir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

12 Finansal Krizler ve Sermaye Kaçışı (devam) Yatırımcılar yerli paranın devalüe olacağını bekliyor olabilirler. Bu beklenti onların değeri yakında düşecek olan yerli varlıklar yerine yabancı varlıklar istemesine neden olur. 1. Bu beklentiler ve korku BOP krizini daha da kötü yapar : Yatırımcılar yerli varlıklarını yabancı varlıklara değiştirmek için acele eder ve uluslararası resmi rezerv varlıkları daha da hızlı tüketirler. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

13 Finansal Krizler ve Sermaye Kaçışı (devam) 2. Bunun sonucunda, mali sermaye hızla yerli varlıklardan yabancı varlıklara taşınır: sermaye kaçışı (capital flight). Yerli ekonominin yatırım finansal sermaye sıkıntısı vardır ve ve toplam talebi düşüktür. 3. Bu sonucu önlemek için yerli varlıklar yatırımcılara onları tutmaya ikna edecek yüksek faiz oranları sunmalıdır. Merkez Bankası, para arzını (iç ve dış varlık satarak) azaltarak faizlerin yükselmeye zorlayabilir.. 4. Bunun sonucunda, yerli ekonomi yüksek faiz oranları, düşük para arzı, düşük toplam talep, düşük üretim ve düşük istihdamla karşılaşabilir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

14 Finansal Krizler ve Sermaye Kaçışı (devam) Ödemeler dengesi krizine ait beklentiler krizi daha da kötü yapar ve devalüasyonu hızlandırır. Beklentilerin değişmesine neden olan nedir? Merkez Bankası nın sabit döviz kurunu sürdüreceğine ait isteği ve yeterliliğine olan inanç Ekonomi ile ilgili beklentiler: yerli ürünlerin yabancı ürünlere göreli talebinin daralması yerli paranın daha az değerli hale gelmesi anlamına gelir. Aslında, devalüasyon beklentileri devalüasyona neden olabilir: kendi kendini doğrulayan kriz (selffulfilling crisis). Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

15 Finansal Krizler ve Sermaye Kaçışı (devam) Eğer merkez bankası uluslararası rezerve varlıklarını (yabancı varlıklar) yitirirse ne olur? Bir birim yabancı para (varlık) daha çok yerli para (varlıklar) ile değişecek şekilde yerli parayı devalüe etmelidir. Bu Merkez Bankasının yabancı varlıklarını devalüe olmuş yeni orandan geri satın alarak yenilemesini sağlar. Para arzı artar, Faiz oranları düşer, Yerli ürünlerin değeri düşer, Toplam talep, üretim, istihdam zaman içinde artar. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

16 Finansal Krizler ve Sermaye Kaçışı (devam) Bir ödemeler dengesi krizinde, Merkez Bankası yüksek faiz oranlarını önlemek için yerli tahvil satın alıp yerli para satabilir (yerli para arzını artırmak için), ancak bu sadece yerli paraya daha fazla değer kaybettirir. Merkez bankası genel olarak (yabancı faiz oranlarına göre) düşük yerli faiz oranları ve sabit döviz kuru hedeflerini aynı anda sağlayamaz. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

17 Şekil 18-1 : İsviçre Frangı-Euro Döviz Kuru ve İsviçre Yabancı Döviz Rezervleri, Eylül 2011, e=1.2

18 Faiz Oranları Farklılıkları Birçok ülke için, beklenen getiri oranları eşit değildir : R > R*+(E e E)/E. Neden? Temerrüt Riski (Default risk): Bir ülkenin borç geri ödemelerini yapmama riski. Borç verenler riski telafi etmek için daha yüksek faiz oranı beklerler. Döviz Kuru Riski (Exchange rate risk): Eğer bir ülkenin parasının değer kaybetme ya da devalüe olma riski varsa, o zaman yerli borçlular yabancı borç verenlere telafi olarak daha yüksek faiz oranı ödemek zorunda kalırlar. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

19 Faiz Oranları Farklılıkları (devam) Bu risklerden dolayı, yerli varlıklar ve yabancı varlıklar aynı olarak değerlendirilmezler. Daha önce biz yabancı ve yerli para mevduatları mükemmel ikame edilebilir (perfect substitutes) olarak kabul ettik:.risk ve likiditelerini aynı varsaydığımız için, mevduatları her yerde aynı türden kabul ettik. Genelde, yabancı ve yerli varlıklar taşıdıkları risk bakımından farklı olabilirler : Mükemmel olmayan ikame (imperfect substitutes) olabilirler. Yatırımcılar yatırım kararı alırken varlıkların getirisi yanında bu riski de dikkate alırlar. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

20 Faiz Oranları Farklılıkları (devam) Yerli ve yabancı varlıklar arasındaki risk farkı ülkeler arsında beklenen getiri oranlarının eşit olmamasının bir nedenidir: R = R*+(E e E)/E + (17-2) : Risk Primi (risk premium): yatırımcıları riskli yerli, varlıklara yatırım yapmaları karşılığında telafi etmek için gereken ilave miktar. Risk, kur riski ya da borcunu ödenmeme riskinden kaynaklanıyor olabilir. Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

21 Şekil 13-2: Dolar ve Yen Mevduatlarının Faiz Oranları, Copyright 2009 Pearson Addison-Wesley. All rights reserved

22 Şekil 18-2: Uluslararası Rezervlerin Büyüme Oranı uluslararası borç krizi

23 Şekil 18-3: Global Rezervlerin Kur Bileşimi