MAHKEME YÖNETİM SİSTEMİNE DESTEK PROJESİ KAPSAMINDA ALMANYA ÇALIŞMA ZİYARETİ RAPORU Çalışma Ziyareti Tarihi : 09-13 Haziran 2008 Yerler : Köln, Bonn, Bad Münstereifel Çalışma Kapsamında Ziyaret Edilen Yerler : -Köln Eyalet Yüksek Mahkemesi 09 Haziran 2008 -Bonn Eyalet Mahkemesi 10 Haziran 2008 -Köln Sulh Hukuk Mahkemesi 11 Haziran 2008 -Köln Başsavcılığı 12 Haziran 2008 -Bad Münstereifel Adalet Yüksekokulu 13 Haziran 2008 Yukarda saymış olduğumuz kurumlara, belirtilen tarihlerde tüm heyetin katılımı ile ziyaret gerçekleştirilmiştir. Yapılan bu ziyaretlerde kurumların belirlediği yetkililerle toplantılar gerçekleştirilmiş, Alman yargılama sistemi hakkında genel bilgilerin yanı sıra, özellikle mahkeme yönetimi kapsamında bulunan uygulamalar hakkında bilgi alınmış ve konularla ilgili soru-cevap bölümleri gerçekleştirilmiştir. Raporun diğer bölümlerinde Alman yargı sisteminde tespit ettiğimiz bazı farklı ve yararlı olduğu düşünülen uygulamalara yer verdikten sonra sonuç ve projeye katkı sağlayabilecek önerilerimiz sunulacaktır. Yapılan bu ziyaretler ve toplantılar neticesinde Alman yargı sisteminde bulunan, ancak bizim sistemimizde bulunmayan, Ülkemizdeki yargı sisteminde yer almasına rağmen farklı uygulanan ve yaşama geçirilmesi halinde çalışan memnuniyetine katkı yapacağı düşünülen bazı uygulamalar şunlardır ; - Adalet hizmet binaları genel olarak adli mimariye uygun planlanmış veya restore edilirken bu ayrıntıya dikkat edilmiştir. Binalar, koridorları geniş, aydınlatması yeterli, canlı renklerle boyanmış ve duruşma salonları sadece yargılama mekanı olarak kullanılan mekanlar olarak tasarlanmıştır. Ayrıca, yargı kurumunun halkla olan ilişkilerini geliştirmek, toplum nezdindeki saygınlığını artırmak amacıyla adliyelerin bazı geniş koridorlarında çeşitli sanatçıların resim, ebru v.b çalışmaları sergilenmektedir. - Genellikle adalet hizmet binalarının hemen girişinde danışma büroları bulunmakta ve mahkeme veya savcılıkla işi olan kişi öncelikle danışma bürosuna başvurmaktadır. Danışma bürosunda gideceği yerin tarifini alabilmekte, davası ile ilgili sormak istediği bilgiyi ilgili memura danışma bürosundan telefonla sormakta ve bu aşamadan sonra gerekiyorsa ilgili yere gitmektedir. Ayrıca danışma bürosunda bulunan bilgisayar aracılığı ile ilgili mahkeme veya savcılık kalemine talebini bildirebilmektedir. - Adalet hizmet binalarının girişinde oldukça sıkı güvenlik tedbirleri ve arama ciddiyetle uygulanmakta ve bu işi adli polis olarak adlandırılan polisler yapmaktadır. - Adalete erişim kapsamında, adalet binalarının giriş bölümünde ve duruşma salonlarının bazı bölümlerinde vatandaşın hukuki haklarını bildiren, adli yardım
konularını açıklayan hukuk rehberi niteliğinde ücretsiz açıklayıcı broşürler bulunmaktadır. Bu uygulamanın adalete erişim açısından olumlu olduğu ortadadır. - Mahkemelerin tamamının ayrı bütçesi bulunmakta ve savcılık ile mahkeme bütçesi farklı verilmektedir. - Mahkeme savcısı olarak adlandırılan, savcı kategorisinde olmayan bir kadro bulunmakta olup bu kişiler sadece basit olarak tanımlanan suçların soruşturmasını yapmaktadır. Mahkeme savcıları, en az 2 yıl yargı memurluğu (Rechtsfleger) yapan kişiler arasından seçilir ve adalet yüksekokullarında 15 ay süre ile eğitim alırlar. Bu kişilerin daha sonra savcı olabilme şansları bulunmamaktadır. Mahkeme savcıları, sadece basit suçlar dairesinde çalışır ve bu bölüme gelen suçların soruşturmasını yapar, diğer ceza davalarının soruşturmasını yapamaz. - Yargı memurları, üst düzey ceza infaz memurları, mahkeme savcıları ve icra memurlarının eğitimleri Eyalet Adalet Bakanlıklarına bağlı adalet yüksekokullarında sağlanmakta ve görevde olan hakimler ile savcıların bu okullarda ders vermesi sağlanmaktadır. Bu okullarda eğitim alan öğrencilere belli bir miktar maaş verilmekte ve devlet memuru gibi muamele görmektedirler. - Mahkemelerin idari ve mali işlerinin takibini, personel özlük işlerini, personel denetimini hakimler yapmaktadırlar. Eyalet mahkemeleri, asliye mahkemeleri ve eyalet yüksek mahkemelerinin hemen benzer bir yapılanmaları bulunmaktadır. Mahkeme teşkilatı tek bir mahkeme ve alt bölümleri olarak yapılandırılmaktadır. Örnek vermek gerekirse Köln de bir tane ilk derece hukuk mahkemesi, başkanı ve bu mahkemenin aile, vesayet, idari dava, vergi dava, tapu, ticari davalar gibi daireleri bulunmaktadır. Her daire nin başkanı bulunup, idari işleri yapmak üzere ilk derece mahkeme başkanlığının divanı bulunmaktadır. Hakimlerin hangi dairede çalışacakları kendilerine sorulduktan sonra divan tarafından belirlenmektedir. İlk derece mahkemesine gelen dava türüne göre tasnif edildikten sonra ilgili daire başkanlığına gönderilmekte ve daire başkanlığınca eşit olarak dairede bulunan hakimlere dağıtılmaktadır. SONUÇ VE ÖNERİLER Gerçekleştirmiş olduğumuz çalışma ziyareti sonucunda Ülkemizin yargı sisteminin farklılığı da göz önüne alınarak proje kapsamında özellikle pilot bölgelerde uygulanmasının faydalı olduğunu düşündüğümüz bir kısım önerilerimiz bulunmaktadır : Öncelikle mahkeme yönetim sistemi bir bütün olarak ele alınmalı ve sadece adalet personelinden ibaret düşünülmemelidir. Yapılacak uygulamalarda mutlaka hakim ve savcılar da işin içerisine katılmalı, sistemin parçası haline getirilmelidir. İdari ve Mali Yönetim Açısından; - Ağır ceza merkezi olarak çalışan adalet hizmet binalarının girişinde mutlaka danışma bürosu oluşturulmalı ve etkin bir şekilde çalıştırılmalıdır. Bu bürolarda, polis bulunmamalı, personel içerisinden seçip, halkla ilişkiler alanında eğiteceğimiz
personel bulunmalıdır. Danışma büroları aracılığıyla vatandaş yönlendirilmeli hatta gerekirse ilgili mahkemeye çıkmasına gerek kalmadan sorunu büroda halledilmelidir. - Tüm adliye binalarının girişinde hukuk rehberi, vatandaşlık hakları, bilgi edinme hakkı, personele dair şikayetlerde izlenecek usulle ilgili bilgilendirici broşürler bulunmalıdır. - Adliyelerin çeşitli bölümlerinde davranış ve süreç memnuniyetini ölçebilecek anket tarzı broşürlerin bulunması ve bunların belirli dönemler halinde değerlendirilerek başarılı mahkeme, savcılık bürosu ve çalışanın ödüllendirilmesi sağlanmalıdır. - Her ağır ceza merkezinde mutlaka halkın katılımı ile adli yıl açılışı yapılarak, faaliyetler hakkında kısa bilgilendirmeler yapılmalıdır. - Pilot bölge adliyelerinin internet sayfaları vatandaşın gerektiğinde adliyeye gelmeden bilgi alabileceği şekilde düzenlenmeli ve görüş bölümü açılmalıdır. - Avukatlar ile iş sahiplerinin hakim ve savcı ile görüşmeleri ve dosya takipleri haftanın ve günün belirli saatlerinde yapılarak gereksiz meşgul edici olayların önüne geçilmesi gerekmektedir. Bu duruma yönelik olarak pilot adliyelerde uygulama yapılabilir. - Adalet komisyonlarının divan şeklinde çalıştırılması gerekmektedir. Şu anda uygulanan hali ile yargı çalışanlarının tamamını temsil etmekten ve idari işleri takip etmekten uzak durumdadırlar. Bu nedenle özellikle illerde bulunan Komisyonların mahkemeler ve savcılık divanı şeklinde örgütlenmesi gerekmektedir. Mahkemelerin idari ve mali işlerinin bağımsız bir şekilde mahkeme divanınca, savcılığın ise savcılık divanınca karara bağlanması gerekmektedir. Oluşturulacak divanlarda hem yargı mensuplarının her kademesi, hem de yargı çalışanlarının temsil edilmesi gerekir. Bunun yanı sıra her iki divanın personel yapısı da ayrılarak bu divanlar tarafından işe alımın, görevlendirmenin yapılması gerekmektedir. - Bir mahkemenin yıllık standart dosya sayısı ve buna bağlı olarak çalışması gereken personel sayısı mutlaka belirlenmeli ve norm kadro sayısı tespit edilerek gerçek personel ihtiyacımız belirlenmelidir. Bu işlem yapılırken Bakanlık merkez teşkilat birimlerinin iş yükü ve mevcut personel durumu da değerlendirilerek fazla olan personelin mahkemeler ile savcılıklarda görevlendirilmesi sağlanmalıdır. Bu nedenle proje kapsamında öncelikli olarak mevcut personelin dağılımına yönelik kadro ihtiyaç programı yapılmalıdır. - Mahkemelerde ve savcılıklardaki mevcut işler listelenerek ne kadar sürede yapılabileceğine, bir personelin günlük, aylık ve yıllık ne kadar işlem yapabileceğine yönelik standart ; görevli personelin yapacağı işlemler kataloğunun belirlenip yazılı hale getirilmesi suretiyle görev dağılımının belirlenmesine yönelik çalışmalar yapılması gerekmektedir. - Adliyelerde yargı mensupları ile yargı personelini aile olarak bir araya getirecek şekilde sosyal aktiviteler gerçekleştirerek motivasyon artırıcı programlar yapılmalıdır. Bu suretle, çalışanların kaynaşması, kurumsal kültürün yerleştirilmesi sağlanabilir.
- Özellikle Büyükşehirlerdeki Cumhuriyet başsavcılıklarında başsavcı vekilliği sisteminin kaldırılarak kaçakçılık, örgütlü suçlar, hırsızlık, cinayet gibi daire başkanlıkları şeklinde örgütlenmesi ve bu başkanların başsavcı vekilinin yaptığı işleri yapması gerekmektedir. Bunun yanı sıra mesleğe yeni başlayan savcıların basit suçlara bakan dairelerde görevlendirilmesi sağlanmalıdır. Bu şekilde iş yükünün büyük kısmını oluşturan basit suçların ayıklanması, nitelikli suçların daha iyi kovuşturulması mümkün olacaktır. - Savcılıktaki yapılanmaya paralel olarak bir yargı çevresinde aynı türden ikiden fazla mahkeme bulunduğu takdirde daire türü yapılanmaya giderek mahkemeler arası koordinasyonu sağlamak gerekir. İş yükünün azaltılması açısından; - Hakim ve savcıların belirli suçlarda uzmanlaşmalarına önem verilerek, yetiştirilecek bu uzmanların mutlaka bu mahkeme ve soruşturmalarda görevlendirilmesi sağlanmalıdır. - Ağır ceza mahkemelerinin ve bölge idare mahkemelerinin daire şeklinde örgütlenmesi gerekir. Bu kapsamda bir başkan ve en az dört üye bulunması, üyelerden birisinin sadece takipsizliklere itiraz ve mahkemeler arasındaki görev uyuşmazlıklarına bakması, bir üyenin duruşma tensibi, ara kararların takibi, bilirkişi raporlarının takibi gibi işlemleri gerçekleştirmesi gerekmektedir. - Ülkemizdeki yargılama süreci incelendiğinde ilk derece mahkemelerinde ceza ve hukuk davalarının ortalama bir yılda sonuçlandığı, ancak temyiz aşamasında özellikle ceza dava temyizinin ortalama 2 yıl sürdüğü bu nedenle yığılmanın denetleme aşamasında olduğu anlaşılmaktadır. Yapmış olduğumuz çalışma ziyaretindeki önemli tespitlerimizden biri de davalara ilişkin denetleme sorumluluğunun paylaştırılması ve belli bentler kurmak suretiyle azaltılmasıdır. Bu kapsamda; a) İstinaf mahkemelerinin hem adli yargıda hem de idari yargıda en kısa sürede faaliyete geçirilmesi, b) İlk derece mahkemelerinin verdiği kararlardaki kesinlik sınırlarının artırılması, c) Ceza yargılamasında temyiz ve itirazın harca ve gerekçe göstermeye tabi olması, karar talepleri dışında çıkınca red harcı benzeri bir harcın alınması, d) İdari para cezalarına karşı itirazın ve icra ceza kararlarına itirazın aynı tür mahkemelerin takip edenine yapılması, e) İstinaf hukuk mahkemelerindeki kesinlik sınırının artırılması f) Nüfus kaydı düzeltme, veraset ilamı verme, tapu kaydındaki maddi hataları düzeltme, not verme işlemine itiraz gibi işlemlerin dava kapsamından çıkarılması gerekmektedir.
Adli Hizmet Uzmanlığı Açısından; - Adli hizmet uzmanlığı kadrosunun mutlaka yaşama geçirilmesi, bu kapsamda kadro ihdası sağlanıncaya kadar pilot adliyelerde seçilecek personele AHU lara yaptırılması düşünülen işlerin yaptırılması suretiyle sonucun gözlenmesi gerekir. - AHU ların ilk derece mahkemelerinde; vesayet, veraset gibi işlemleri, Savcılıklarda; para cezalarının infazı, uzlaşma işlemlerinin takibi gibi işlemleri, İcra müdürlüklerince gerçekleştirilen çocuk teslimi, g.menkul satışı gibi yargısal işlemler ile mali işlerin takibi, güvenlik, temizlik, nöbet gibi idari işlerin takibini yapmaları sağlanabilir. - Adli hizmet uzmanları, icra memur ve müdürleri ile idari işler müdürlerinin göreve başlamadan önce en az bir yıllık staj evresinden ve bir yıllık deneme süresinden sonra asil olarak göreve atanmalıdır. Bu kadroların eğitimi mevcut adalet akademisinin sayısı ve kapasitesi artırılarak sağlanabilir. Şüphesiz bu önlemlerin sayısı artırılabilir, ancak projenin bütçesi ve süresi dikkate alındığında pilot uygulamalar aracılığıyla yaşama geçirilebilecek olan uygulamalara öncelik verilmesi gerekmektedir. Mehmet ÇALIŞIR Strateji Geliştirme Başkanlığı Tetkik Hakimi