Muammer ÇAKIR VİOP Risk Konferansı 4/6/2014
06.06.2014 3
İçerik Bölüm I: Dünyada Risk Yönetimi Neden Risk Yönetimi? Risk Yönetimindeki Endişeler ve Enstrümanlar Bölüm II: VİOP Hakkında VİOP Hakkında VİOP ta İşlem Gören Sözleşmeler Bölüm III: Risk Yönetimi SPAN Teminatlandırma Yöntemi İşlem Sonrası- Emir Öncesi Risk Yönetimi Bölüm IV: VİOP Sözleşmeleri İle Risk Yönetimi İthalatçılar-İhracatçılar için Korunma Örnekleri Opsiyonlar ile Portföy Sigortası Covered Call Stratejisi 06.06.2014 4
NEDEN RİSK YÖNETİMİ? Risk Yönetiminin ilk sırada gelen amacı karın volatilitesinin azaltılmasıdır. Risk Yönetimi Amaçlarının Sıralaması Rekabetçi bir avantaj sağlama 6% 14% 19% Banka anlaşmalarını koruma 10% 17% 14% Bütçe hedeflerini ulaşma 12% 16% 21% Hissedar değerine katkı 28% 21% 21% Kar volatilitesinin düşürülmesi 41% 30% 21% 0% 20% 40% 60% 80% 100% İlk İkinci Üçüncü amaç 06.06.2014 5
RİSK YÖNETİMİNDEKİ ENDİŞELER? Yapılan araştırmalarda kur riskinin en çok endişe duyulan faktör olarak belirtilmektedir. Karşı taraf riski 3. sırada olmakla birlikte son iki yılda önemini ciddi biçimde arttırmıştır. Risk Yönetimindeki Endişeler Enflasyon riski 4% Yabancı gelirler veya net yatırım riski 10% 9% Emtia riski 9% 7% 9% Faiz oranı riski 15% 17% 25% Karşı taraf riski 15% 25% 17% Likidite riski 24% 24% 17% FX riski 34% 13% 19% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% İlk İkinci Üçüncü Endişe 06.06.2014 6
FX KORUNMA ENSTRÜMANLARI 90% 80% 70% 82% 65% Opsiyonlar, Kur riskini hedge eden firmaların %49 u tarafından kullanılmaktadır 60% 50% 40% 30% 39% 24% 35% G10 EM 20% 10% 10% 14% 13% 6% 9% 0% Fx spot, forwards, NDFs FX swaps Vanilla options Structured options FX-linked enhanced yield 06.06.2014 7
VİOP Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası VİOP Hakkında VİOP 21 Aralık 2012 tarihinde Pay Vadeli İşlem ve Pay Opsiyon Sözleşmeleri ile işleme başladı. 5 Nisan 2013 tarihinde Endeks Opsiyon Sözleşmeleri işleme açıldı. Borsa İstanbul 3 Mayıs 2013 tarihi itibariyle VOB un % 100 hissedarı oldu. 5 Ağustos 2013 tarihinde VOB-VİOP birleşmesi başarı ile tamamlandı. Bu tarihten itibaren Türkiye deki tüm vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri tek platformda işlem görmeye başladı. 16 Mayıs 2014 tarihinde dünyada ilk kez USD/TRY opsiyon sözleşmeleri VİOP bünyesinde işleme açıldı. 2014 Haziran ayı itibariyle VİOP ta toplam 41 farklı sözleşme tipindeki sözleşmeler işlem görüyor. 06.06.2014 8
Milyar TL VİOP İşlem Hacmi (TL) 45 40 36 38 38 35 30 25 26 31 26 28 31 30 28 20 15 10 5 0 2013/08 2013/09 2013/10 2013/11 2013/12 2014/1 2014/2 2014/3 2014/4 2014/5 06.06.2014 9
VİOP 2014 1.Çeyrek TL İşlem Hacmi Döviz Vadeli Kontratları ; %10 Altın %1 BIST30 Vadeli Kontratları ; %89 06.06.2014 10
BIST 30 VADELİ İŞLEM AÇIK POZİSYON KIRILIMI Açık Pozisyon Kırılımı İşlem Hacmi Kırılımı (2013) %73 %27 Yerli Yatırımcı Yabancı Yatırımcı %30 %70 Yerli Yatırımcı Yabancı Yatırımcı Açık Poziyon Kırılımı İşlem Hacmi Kırılımı (2013) %17 Bireysel %33 Bireysel %83 Kurumsal %67 Kurumsal 06.06.2014 11
Toplam Açık Pozisyon Sayısı 700.000 600.000 500.000 VOB VİOP Birleşmesi 400.000 300.000 200.000 100.000 0 06.06.2014 12
Finansal Kesim Dışındaki Firmaların Net Döviz Açık Pozisyonu Finansal Kesim Dışındaki Firmaların Net Döviz Açık Pozisyonu (Milyon USD) 180.000 160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0 Kaynak: TCMB 06.06.2014 13
VİOP ta İşlem Gören Sözleşmeler VİOP İş Grubu Finansal Türev Ürünleri Bölümü Pay Vadeli İşlem Sözleşmeleri Pay Opsiyon Sözleşmeleri Enerji ve Emtia Türev Ürünleri Bölümü Baz Yük Elektrik Vadeli İşlem Sözleşmeleri Endeks Vadeli İşlem Sözleşmeleri Endeks Opsiyon Sözleşmeleri Mini Endeks Opsiyon Sözleşmeleri DolarTL Vadeli İşlem Sözleşmeleri EuroTL Vadeli İşlem Sözleşmeleri EUR/USD Vadeli İşlem Sözleşmeleri DolarTL Opsiyon Sözleşmeleri Altın Vadeli İşlem Sözleşmeleri Dolar/Ons Altın Vadeli İşlem Sözleşmeleri EgePamuk Vadeli İşlem Sözleşmeleri Anadolu Kırmızı Buğday Vadeli İşlem Sözleşmeleri 06.06.2014 14
BIST 30 Endeks Opsiyon Sözleşmeleri Dayanak Varlık Sözleşme Tipi Opsiyon Tipi İşlem Saatleri Sözleşme Büyüklüğü Uzlaşma Şekli Fiyat Adımı Vade Ayları Kullanım ve Prim Takas Süresi Günlük Uzlaşma Fiyatı Vade Sonu ve Son İşlem Günü BIST 30 Fiyat Endeksi Alım ve Satım Opsiyonu Avrupa 09:10-17:45 tek seans. 12:30-13:55 arası işlem yapılmayan bölüm. (BIST 30 fiyat endeks değeri/1000)*100 Nakdi Uzlaşma 0,01 TL 3 adet birbirini takip eden çift ay ve Aralık T+1 Seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı Her vade ayının son iş günü. 06.06.2014 15
Milyon TL BIST 30 Endeks Opsiyon Sözleşmeleri 160 152 140 120 100 80 104 80 60 40 20 0 24 15 13 14 6 10 6 2013/08 2013/09 2013/10 2013/11 2013/12 2014/01 2014/02 2014/03 2014/04 2014/05 06.06.2014 16
Pay Opsiyon Sözleşmeleri Dayanak Varlık Sözleşme Tipi Opsiyon Tipi İşlem Saatleri Sözleşme Büyüklüğü Uzlaşma Şekli Fiyat Adımı Vade Ayları Kullanım ve Prim Takas Süresi Günlük Uzlaşma Fiyatı Vade Sonu ve Son İşlem Günü T. Garanti Bankası A.Ş. Türk Hava Yolları A.O. T. İş Bankası A.Ş. Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları Akbank T.A.Ş. H.Ö. Sabancı Holding A.Ş. Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. Turkcell İletişim Hizmetleri A.Ş. Yapı Kredi Bankası Tüpraş-Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş. Alım ve Satım Opsiyonu Avrupa 09:10-17:40 tek seans. 12:30-13:55 arası işlem yapılmayan bölüm. Bir adet standart sözleşme 100 adet pay senedini temsil eder. Fiziki Teslimat 0,01 TL 2 adet birbirini takip eden çift ay ve Aralık T+3 fiziki teslim takası; prim borçları T günü tahsil, prim alacakları T+1 günü aktarım. Seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı Her vade ayının son iş günü. 06.06.2014 17
DolarTL Opsiyon Sözleşmeleri Dayanak Varlık Sözleşme Tipi Opsiyon Tipi İşlem Saatleri Sözleşme Büyüklüğü Uzlaşma Şekli Fiyat Adımı Vade Ayları Kullanım ve Prim Takas Süresi Günlük Uzlaşma Fiyatı Vade Sonu ve Son İşlem Günü ABD Doları/Türk Lirası Kuru Alım ve Satım Opsiyonu Avrupa 09:10-17:45 tek seans. 1.000 USD Nakdi Uzlaşma 0,01 TL Yılın bütün ayları (En az 2 değişik vade ayı) T+1 Seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçekleştirilen işlemlerin miktar ağırlıklı ortalama fiyatı Her vade ayının son iş günü. 06.06.2014 18
Risk Yönetimi İşlem sonrası risk yönetimi Takasbank tarafından SPAN (Standard Portfolio Analysis of Risk) algoritması kullanılarak yapılır. SPAN portföyün fiyat ve oynaklık değişimlerine göre 16 farklı senaryo çerçevesinde edebileceği maksimum zarar hesaplar. 3 Mart 2014 tarihinden itibaren Takasbank VİOP ta CCP (Merkezi Karşı Taraf) olmuştur, işlemler Merkezi Karşı Taraf güvencesiyle gerçekleşmektedir. 06.06.2014 19
Emir Öncesi Risk Yönetiminin İşleyişi Saklamacı üye Pozisyon oluşturulur B C Alım-satım hesabının olduğu EMİR üye HESAP RİSKLİ Alım-satım hesabının olduğu üye İŞLEM Emir kurallara uygun olarak eşleşir SPAN ile Saklama hesabının riski hesaplanır HESAP RİSKLİ Sonuç: RİSKLİ! 06.06.2014 20
Emir Öncesi Risk Yönetiminin İşleyişi Saklamacı üye B C Alım-satım EMİR hesabının olduğu üye Alım-satım hesabının olduğu üye İŞLEM Emir kurallara uygun olarak eşleşir EMİR SPAN ile Saklama hesabının riski hesaplanır Sonuç: Emirle birlikte risksiz hale geliyor. 06.06.2014 21
İthalatçılar İçin VİOP İle Kur Riskinden Korunma Eylül 2013 te ABC A.Ş. hammadde ihtiyacı doğrultusunda 31/12/2013 tarihinde ödenmek üzere 100.000 USD lik ithalat anlaşmasını yapar. İthalatçı firmanın korkusu USD/TL kurunun yükselmesidir!!! 2 Eylül de spot USD kuru 2,0100 iken, Aralık vadeli TLDolar sözleşmesi VİOP ta 2,0600 dır. 06.06.2014 22
VİOP ta döviz vadeli işlem sözleşmesi ile maliyet sabitlenebilir. F_TRYUSD1213S0 sözleşmesinde 2,0600 fiyattan 100 adet uzun pozisyon alınır. 31/12/2013 tarihli spot kur ise 2,1500 tir. Spot Döviz Kuru VİOP Spotta Maliyet (TL) İthalat Ödemesi (TL) (31.12.2013) Kar/Zarar (TL) 2,3000 24.000,00-230.000-206.000 2,2000 14.000,00-220.000-206.000 2,1500 9.000,00-215.000-206.000 2,1000 4.000,00-210.000-206.000 2,0000-6.000,00-200.000-206.000 1,9000-16.000,00-190.000-206.000 06.06.2014 23
Portföy Sigortası Olarak Opsiyon-I pay portföy sahipleri / portföy yöneticileri için korunma; Elinde farklı paylardan oluşan bir portföy bulunan yatırımcı payların fiyatlarında gerçekleşecek fiyat düşüşlerinden endekse dayalı satım (put) opsiyonu alarak korunabilir. 06.06.2014 24
Portföy Sigortası Olarak Opsiyon-II 76.000 kullanım fiyatlı, prim fiyatı 2,9TL Şubat 2014 vadeli satım opsiyonu alınır; Endeks Değeri (28.02.2014) Opsiyon Kullanılırsa Kar/Zarar (TL) Portföyün Spot Değeri (TL) Opsiyon Primi (TL) Portföyün Toplam Değeri (TL) 72,000 +400 7.200-290 7.310 74,000 +200 7.400-290 7.310 76,000-7.600-290 7.310 78,000-7.800-290 7.510 80,000-8.000-290 7.710 06.06.2014 25
İhracatçılar Opsiyon Sözleşmeleri İle Nasıl Korunacak? Mart 2014 te ABC A.Ş. Nisan 2014 te tahsil edilmek üzere 100.000 USD lik ihracat anlaşmasını yapar. İhracatçı firmanın korkusu USD/TL kurun düşmesidir!!! Spot piyasada dolar kuru 2,1869 iken, Nisan vadeli 2.150 kullanım fiyatlı Dolar/TL satım opsiyon sözleşmesinde uzun pozisyon ile ihracatçı kendini kur düşüşlerine karşı koruyabilecektir. 06.06.2014 26
İhracatçılar Opsiyon Sözleşmeleri İle Nasıl Korunacak? 2.150 kullanım fiyatlı 100 adet satım opsiyonu 2.710 TL prim ödenerek alınır. Bu durumda farklı döviz kuru seviyelerinde elde edeceğiniz gelir aşağıdaki gibi olur; Döviz Kuru Opsiyon Sözleşmesinin Kullanımından Sağlanan Gelir Spotta Döviz Satışından Sağlanan Gelir Opsiyon Primi Net Gelir 2,0000 (2.150-2.000)*1*100=15.000TL 200.000TL 2.710TL 212.290TL 2,1000 (2.150-2.100)*1*100=5.000TL 210.000TL 2.710TL 212.290TL 2,2000 Opsiyon Kullanılmaz 220.000TL 2.710TL 217.290TL 2,3000 Opsiyon Kullanılmaz 230.000TL 2.710TL 227.290TL 06.06.2014 27
İthalatçılar Opsiyon Sözleşmeleri İle Nasıl Korunacak? Mart 2014 te XYZ A.Ş. hammadde ihtiyacı doğrultusunda Nisan 2014 te ödenmek üzere 100.000 USD lik ithalat anlaşmasını yapar. İthalatçı firmanın korkusu USD/TL kurun yükselmesidir!!! Spot piyasada dolar kuru 2,1869 iken, Nisan vadeli 2.150 kullanım fiyatlı Dolar/TL alım opsiyon sözleşmesinde uzun pozisyon ile ithalatçı kendini kur yükselişlerine karşı koruyabilecektir. 06.06.2014 28
Opsiyon ile kur yükselişinde maliyet sabitlenirken, düşüşten yararlanma fırsatı da kaçırılmaz 2.150 kullanım fiyatlı 100 adet alım opsiyonu 3.040 TL prim ödenerek alınır. Bu durumda farklı döviz kuru seviyelerinde elde edeceğiniz gelir aşağıdaki gibi olur; Döviz Kuru Opsiyon Kullanılırsa Kar/Zarar (TL) Spotta Döviz Alım Gideri Opsiyon Primi Net Gider 2,0000 Opsiyon Kullanılmaz 200.000TL 3.040 TL 203.040 TL 2,1000 Opsiyon Kullanılmaz 210.000TL 3.040 TL 213.040 TL 2,2000 (2.200-2.150)*1*100=5.000 TL 220.000TL 3.040 TL 218.040 TL 2,3000 (2.300-2.150)*1*100=15.000 TL 230.000TL 3.040 TL 218.040 TL 06.06.2014 29
İhracatçılar Opsiyon Sözleşmeleri İle Nasıl Korunacak? Mart 2014 Opsiyonun Kullanım Fiyatı = 2.150, Büyüklük 100.000, Spot Dolar/TL = 2,1869 İhracatçı Nisan 2014 Opsiyon satar. Prim öder (2710 TL) Opsiyon Satıcısı Spot Dolar/TL = 2,10 ise Opsiyon Kullanılır!!! İhracatçı 100.000 USD 2.150.000 TL Opsiyon Satıcısı Spot Dolar/TL = 2,30 ise; Opsiyon Kullanılmaz!!! İhracatçı 2.300.000 TL Piyasa 100.000 USD Net Zarar= 2.710 TL 06.06.2014 30
Kendiniz ana para korumalı fon oluşturabilirsiniz 100.000 TL lik portföyümüzün 92.000 TL siyle vadesi opsiyon ile uyumlu bir sabit getirili menkul kıymete, 8.000 TL ile O_XU030E1214C78.000S0 alım opsiyon sözleşmesine yatırım yaptığımızı varsayarsak; Endeks Değeri Vade Başlangıcı Vade Sonu SGMK Yatırımı Opsiyon Yatırımı SGMK Kazancı Opsiyon Kazancı Toplam Fon Değeri 74.000-92.000-8.000 100.000 0 100.000 76.000-92.000-8.000 100.000 0 100.000 78.000-92.000-8.000 100.000 0 100.000 80.000-92.000-8.000 100.000 200 100.200 82.000-92.000-8.000 100.000 400 100.400 06.06.2014 31
Covered Call Stratejisi Alım opsiyonu satıcısının, pay fiyatındaki olağanüstü yükselme hareketine karşı, satmakla yükümlü olduğu miktarda payı elinde bulundurması stratejisidir. Böylelikle yatırımcı, pay fiyatında meydana gelecek olağanüstü bir yükseliş hareketinde gerçekleşecek zarara karşı kendisini korumuş olur. Korumalı alım stratejisi uygulayan yatırımcının kar/zarar durumu aşağıda gösterilmiştir. Kar/Zarar Uzun Pay Pay Fiyatı Kısa Alım 06.06.2014 32
VİOP Eğitim Takvimi Mayıs Ayı VİOP Eğitimleri 29 Nisan 2014 VİOP Reuters Atölye Çalışması 6 Mayıs 2014 VİOP Matriks Atölye Çalışması 7 Mayıs 2014 VİOP Gedik Atölye Çalışması 8 Mayıs 2014 SPAN Teminatlandırma Yöntemi Eğitimi 23 Mayıs 2014 Kafkas Üniversitesi Haziran Ayı VİOP Eğitimleri 2 Haziran 2014 İstanbul Ticaret Üniversitesi 2 Haziran 2014 VİOP Üye Sertifika Eğitimi 3 Haziran 2014 VİOP Geneks & Foreks Atölye Çalışması 12 Haziran 2014 Borsa İstanbul VİOP & İş Yatırım 21-22 Haziran 2014 VİOP Akademi 25 Haziran 2014 Borsa İstanbul VİOP & Toros Menkul Kıymetler 26 Haziran 2014 SPAN Teminatlandırma Yöntemi Eğitimi 06.06.2014 33
İletişim Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasaları Grubu Muammer ÇAKIR Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasaları Grup Müdürü muammer.cakir@borsaistanbul.com viop@borsaistanbul.com 06.06.2014 34