ÇOCUK HAKLARI ZİRVESİ ve KALKINMA DERNEĞİ

ÇOCUK HAKLARI ZİRVESİ ve KALKINMA DERNEĞİ Çocuk Hakları ve Kalkınma alanında çalışan bir STK olarak, yeni Anayasa çalışmalarına katkıda bulunmak üzere, Derneğimizin hazırlamış olduğu görüşlerimizi sunmaktan memnunluk duymaktayız. Öncelikle, yeni Anayasa çalışmalarının yüksek katılımlı ve her alanda çalışan kurum, kuruluş, STK ları ve ilgili uzmanların görüşlerinin alınmasını sağlayıcı bir süreç olması gerektiğini ifade ederken, çocuk hakları alanında çalışan çok az sayıda STK lardan bir tanesi olarak, TBMM Başkanımız Sayın Cemil Çiçek den almış olduğumuz davete teşekkürlerimizle, görüşlerimizi burada ifade edebilme olanağına sahip olmaktan da ayrıca büyük memnunluk duymaktayız. Aşağıda özetlemeye çalıştığımız ve yepyeni bir anlayışı ifade etmesi bakımından önerilerimizin yeni Anayasa çalışmaları sürecinde Çocuk Hakları ve Yeni Anayasa başlığı altında ele alınacağını umut eder, bu konuda yapılacak her türlü çalışmaya uzmanlarımızla birlikte katkıda bulunmaktan mutluluk duyacağımızı saygılarımızla belirtmek isteriz. Ebrize Çeltikçi, Başkan Çocuk Hakları Zirvesi ve Kalkınma Derneği (Türkiye Çocuk Zirvesi) chldrightebrize@hotmail.com, ebrize@cocukzirvesi.com www.cocukzirvesi.org Tel: 0212 559 62 19 Mobil: 0532 332 3760 Ataköy 1. Kısım C-33 Blok Daire:13 Bakırköy 34710/İSTANBUL 1

Çocuğu Temel Haklarla Donatılmış Birey ve Vatandaşlar Olarak Gören Yeni bir Anayasa için Önerilerimiz Türkiye nin taraf olduğu BM Çocuk Hakları Sözleşmesi ve Diğer Uluslararası Sözleşmelere Göre Çocuk Hakları bilindiği gibi, Birleşmiş Milletler (BM) Genel Kurulu 1954 Yılında aldığı 836 sayılı kararı ile tüm hükümet ve üye devletlerinin, çocuk haklarının başlı başına ele alınarak yeni bir düzenlemenin yapılması tavsiyesinde bulunmuştur. Bu tavsiye kararını, 20 Kasım 1959 yılında BM Çocuk Hakları Deklarasyonu ve 20 Kasım 1989 yılında da BM Çocuk Hakları Sözleşmesinin kabul edilmesi kararı takip etmiştir. Türkiye bu Sözleşmeye,1995 yılında resmen taraf olmuştur. BM Uluslararası Çocuk Hakları Sözleşmesi, çocuğu çaresiz ve bağımlı birey yerine, toplumsal, siyasal ve sosyal haklarla donatılmış birer yurttaş ve birey konumuna getirmekte, onun iyi ve kaliteli bir yaşam sürdürebilmesi için gerekli olan her türlü kurumsal ve maddi olanakların sürdürebilirlik anlayışı içinde sağlanması ile bu alanda çalışmaların belirli aralıklarla izlenmesi ve denetiminin yapılmasını üye ülkelere tavsiye etmiştir. Çocukları birey, insan ve yurttaş olarak tanımlayan bu Sözleşme gereği, en temel eğitim, sağlık ve sosyal haklarını yurttaş olarak çocuklarına sağlamada devletleri mercek altına alarak izlemekte ve belirli aralıklarla üye ülkelerden bu Sözleşmenin maddeleri doğrultusunda neler yapıldığına dair ilerleme raporları istemektedir. Benzeri diğer BM ve Uluslararası Sözleşmeler (Sosyal ve Kültürel Haklar, Kadına karşı Her Türlü Ayrımcılığı Önleme Sözleşmesi, İnsan Hakları Sözleşmesi gibi) de doğrudan çocuklarla ilgili olmasa da çocuğun toplumun fertleri ve vatandaş olarak temel kalkınma ve gelişme haklarından söz etmektedirler. Çocukların iyi, sağlıklı, eğitimli ve toplumsal yapabilirliği yüksek bir durumda olması, kalkınma yolunda olan bir topluma dönüşümün ön şartıdır. Bu hedef doğrultusunda emek veren her birey, devlet, resmi ve sivil toplum kurum ve kuruluşlar, toplumsal kalkınma sürecinde bu çok önemli görevi ve sorumluluğu da tek tek ve birlikte üstlenmiş olmaktadırlar. Bu amaç doğrultusunda, yeni Anayasa çalışmalarının demokratik ve eşitlikçi ve her bir bireyin temel insan haklarını, kalkınma ve gelişme haklarını gözeten bir Anayasa olabilmesi ve geniş düzeyde, çok katmanlı katılımcılığı sağlayıcı bir yeni Anayasa hazırlık süreci olabilmesi ve Türkiye de yaşayan tüm 2

çocukların ve çocukların temel insan ve çocuk haklarının Yeni Anayasayla kesintisiz korumaya alınabilmesi çok önemlidir. Türkiye de çocuk haklarının istismarı ve ihlali yönünde çok fazla sayıda durumdan söz etmek mümkündür. Bunlar çocuğun eğitim, sağlık, oyun haklarının ihlalinin yanı sıra, şiddet, cinsel istismar ve fena muameleye maruz kalmak, aile yaşamından yoksunluk, devlet tarafından istenilen düzey ve kalitede korunmamak ve kurumsal yapılanmanın eksikliğinden doğan ihlal durumlarıdır. Türkiye de anayasal haklara sahip vatandaşlar olarak çocukların durumunun, kurumsal, sosyal, mali ve kalkınma alanlarında yapılacak çalışmalarla hızlı ve çok katmanlı katılımcılık anlayışı içinde iyileştirilmesi gerekmektedir. Bu çerçevede Çocuk Hakları Zirvesi ve Kalkınma Derneği olarak yeni Anayasa çalışmalarında yer verilmesini tavsiye ettiğimiz öncelikli alanları şöylece özetlemek istemekteyiz: 1-Çocuk hakları ile ilgili konularda, TBMM bünyesinde bulunan Çocuk Hakları Komisyonu ve Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığında yeni kurulan Çocuk Hakları Koordinasyon Müdürlüğü ile ilgili STK ve bütün illerdeki Okul Öğrenci Meclisleri İl Temsilcilikleri arasında doğrudan bir iletişim ağı kurulması, özellikle çocukların haklarını ilgilendiren kanun maddeleri ve kararlar hakkında görüş alışverişinde bulunmaları ve kendi yaşadıkları sorunlar ve çözümlerini en yetkin platform ve mercilerde tartışabilmelerinin önü açılmalıdır. 2-Anayasanın HERKES ve HİÇ KİMSE ifadesi ile başlayan maddelerinin, Çocuk-Büyük Herkes ve Çocuk-Büyük Hiçkimse şeklinde değiştirilmesi, çocukların birer vatandaş olarak kabul edilmelerinin Anayasada da tescili bakımından çok önemlidir. 3-Anayasada Çocuk İşçiliğini teşvik edecek ve destekleyecek hiçbir ifadeye yer verilmemelidir. 4-Yeni Anayasa, çocukları vatandaş ve temel haklarla donatılmış bireyler olarak gören bir toplumsal anlayışı ve bu anlayışı güçlendirecek her türlü kurumsal, yasal ve sosyal ilkeleri benimsemelidir. Yeni Anayasa, çocuğun temel hak ve özgürlüklerini korumak, her bir çocuğun iyi ve kaliteli bir yaşama sahip olmaları için kurumsal, maddi ve manevi iyileştirmeleri sağlamakta en başta devleti sorumlu gören bir yaklaşımı benimsemeli ve benimsetmelidir. Bu anlayışla halihazırda Anayasamızın aşağıda gösterdiğimiz Kısım- Bölüm ve Maddelerinde ve kırmızı işaretli olarak 3

önerdiğimiz değişikliklerin, Türkiye de çocuk hakları ve çocukların temel insan ve gelişme haklarının daha da güçlü bir biçimde Anayasa kapsamında korunma altına alınacağı kanısındayız: - ANAYASA - İKİNCİ KISIM Temel Haklar ve Ödevler ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Sosyal ve Ekonomik Haklar ve Ödevler I. Ailenin korunması ve çocuk hakları ( * ) MADDE 41- (Değişik: 3.10.2001-4709/17 md.) Aile, Türk toplumunun temelidir ve eşler arasında eşitliğe dayanır. Çocuklar başta olmak üzere, ailenin her bir ferdi temel insan hakları, birey ve vatandaşlık haklarına sahiptir. Devlet, ailenin huzur ve refahı ile özellikle ananın ve çocukların korunması ve aile planlamasının öğretimi ile uygulanmasını sağlamak için gerekli tedbirleri alır, teşkilâtı kurar. II. Eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi MADDE 42- Kimse, eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamaz. Temel eğitim hakkı engellenen çocukların aile ve ebeveynleri hakkında Devlet ilgili tedbirleri alır ve uygular. Öğrenim hakkının kapsamı kanunla tespit edilir ve düzenlenir. Eğitim ve öğrenim hakkının engellenmemesi için Devlet ilgili tüm tedbiri alır ve sürekli denetiminin yapılması için yetişmiş insan gücü kaynaklarını ve mali olanakları sağlar. Eğitim ve öğretim, Atatürk ilkeleri ve inkılâpları doğrultusunda, çağdaş bilim ve eğitim esaslarına göre, Devletin gözetim ve denetimi altında yapılır. Bu esaslara aykırı eğitim ve öğretim yerleri açılamaz. Eğitim ve öğretim hürriyeti, Anayasaya sadakat borcunu ortadan kaldırmaz. İlköğretim, kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunludur ve Devlet okullarında parasızdır. IV. Çalışma ve sözleşme hürriyeti MADDE 48- Herkes (her yetişkin), dilediği alanda çalışma ve sözleşme hürriyetlerine sahiptir. Özel teşebbüsler kurmak serbesttir. Devlet, özel teşebbüslerin millî ekonominin gereklerine ve sosyal amaçlara uygun yürümesini, güvenlik ve kararlılık içinde çalışmasını sağlayacak tedbirleri alır. V. Çalışma ile ilgili hükümler A. Çalışma hakkı ve ödevi MADDE 49- Çalışma, herkesin (her yetişkinin) hakkı ve ödevidir. (Değişik: 3.10.2001-4709/19 md.) Devlet, desteklemek, işsizliği önlemeye elverişli ekonomik bir ortam yaratmak ve çalışma barışını sağlamak ve çocuk işçiliğini önlemek için gerekli tedbirleri alır. (Mülga: 3.10.2001-4709/19 md.) B. Çalışma şartları ve dinlenme hakkı MADDE 50- Kimse, özellikle çocuklar, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz. Küçükler ve kadınlar ile bedenî ve ruhî yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar. Dinlenmek, çalışanların hakkıdır. * Bu maddenin kenar başlığı, I. Ailenin korunması iken, 12/9/2010 tarihli ve 5982 sayılı Kanunun 4 üncü maddesiyle değiştirilmiş ve metne işlenmiştir. 4

Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir. VIII. Sağlık, çevre ve konut A. Sağlık hizmetleri ve çevrenin korunması MADDE 56- Herkes, özellikle çocuklar, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşların ödevidir. IX. Gençlik ve spor A. Gençliğin korunması MADDE 58- Devlet, istiklâl ve Cumhuriyetimizin emanet edildiği gençlerin müsbet ilmin ışığında, Atatürk ilke ve inkılâpları doğrultusunda ve Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü ortadan kaldırmayı amaç edinen görüşlere karşı yetişme ve gelişmelerini sağlayıcı tedbirleri alır. Devlet, gençleri alkol düşkünlüğünden, uyuşturucu maddelerden, suçluluk, kumar ve benzeri kötü alışkanlıklardan ve cehaletten ve her türlü fena muamele ve istismardan korumak için gerekli tedbirleri alır. B. Sporun geliştirilmesi ve tahkim ( ) MADDE 59- Devlet, her yaştaki Türk vatandaşlarının beden ve ruh sağlığını geliştirecek tedbirleri alır, sporun kitlelere yayılmasını teşvik eder. Devlet başarılı sporcuyu korur. Her kesimden başarılı sporcuların yetişmesi için kurumsal altyapısını ve eğitim olanaklarını güçlendirir. Özellikle gençler ve çocukları özendirmek için her türlü spor faaliyetlerinin yapılabilmesini teşvik amacıyla kurumsal ve mali olanakları geliştirir. X. Sosyal güvenlik hakları A. Sosyal güvenlik hakkı MADDE 60- Çocuklar dahil Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir. Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar. B. Sosyal güvenlik bakımından özel olarak korunması gerekenler MADDE 61- Devlet, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleriyle, kimsesiz çocukları malûl ve gazileri korur ve toplumda kendilerine yaraşır bir hayat seviyesi sağlar. Devlet, sakatların korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alır. Yaşlılar, Devletçe korunur. Yaşlılara Devlet yardımı ve sağlanacak diğer haklar ve kolaylıklar kanunla düzenlenir. Devlet, korunmaya muhtaç çocukların topluma kazandırılması için her türlü tedbiri alır. Bu amaçlarla gerekli teşkilat ve tesisleri kurar veya kurdurur. Bu kurumların iyi işleyişini, kurumsal ve/veya bağımsız denetim kapasitesi oluşturarak, sürdürülebilirliğini sağlar. XIII. Devletin iktisadî ve sosyal ödevlerinin sınırları ( * ) MADDE 65- (Değişik: 3.10.2001-4709/22 md.) Devlet, sosyal ve ekonomik alanlarda Anayasa ile belirlenen görevlerini, bu görevlerin amaçlarına uygun öncelikleri gözeterek malî kaynaklarının yeterliliği ölçüsünde yerine getirir. XII. Sanatın ve sanatçının korunması MADDE 64- Devlet, sanat faaliyetlerini ve sanatçıyı korur. Sanat eserlerinin ve sanatçının korunması, değerlendirilmesi, desteklenmesi ve sanat sevgisinin yayılması için gereken tedbirleri alır. Çocuk sanatçıların yetişmesi için kaliteli eğitim ve öğrenim olanaklarının artırılması ve iyileştirilmesi için gerekli tedbirleri alır, kurumsal ve maddi olanakları düzenler. 5

İKİNCİ BÖLÜM Ekonomik Hükümler I. Planlama; Ekonomik ve Sosyal Konsey ( * ) MADDE 166- Ekonomik, sosyal ve kültürel kalkınmayı, özellikle sanayinin ve tarımın yurt düzeyinde dengeli ve uyumlu biçimde hızla gelişmesini, ülke kaynaklarının döküm ve değerlendirilmesini yaparak verimli şekilde kullanılmasını planlamak, bu amaçla gerekli teşkilatı kurmak Devletin görevidir. Planda millî tasarrufu ve üretimi artırıcı, fiyatlarda istikrar ve dış ödemelerde dengeyi sağlayıcı, yatırım ve istihdamı geliştirici tedbirler öngörülür; yatırımlarda toplum ve çocuk, genç ve yetişkin tüm vatandaşların yararları ve gerekleri gözetilir; kaynakların verimli şekilde kullanılması hedef alınır. Kalkınma girişimleri, bu plana göre gerçekleştirilir. Kalkınma planlarının hazırlanmasına, Türkiye Büyük Millet Meclisince onaylanmasına, uygulanmasına, değiştirilmesine ve bütünlüğünü bozacak değişikliklerin önlenmesine ilişkin usul ve esaslar kanunla düzenlenir. çalışanların hayat seviyesini yükseltmek, çalışma hayatını geliştirmek için çalışanları ve işsizleri korumak, çalışmayı 5-Çocuğun kalkınma süreçlerinden en yüksek düzeyde yararlanabilmesi, gelişme, eğitim, sağlık ve temel insani haklarına ulaşabilmesi, şiddet ve cinsel istismar dahil her türlü fena muameleden korunması, Türkiye nin imzalamış ve taraf olduğu, en başta Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi olmak üzere, diğer ilgili uluslararası sözleşmelerle kabul edilen ve iç hukuka yerleştirilmiş ve yürürlükte olan tavsiye ve ilkeler doğrultusunda ele alınmalı ve çocuğun üstün yararı öncül koşul olarak her zaman göz önünde tutulmalıdır. Çocuğa karşı işlenmiş her türlü şuç, fena muamele ve temel haklarının ihlalinde suçluların cezasız kalmaması için tüm resmi ve toplumsal çabanın gösterilmesi amacıyla ulusal mekanizma ile kurumsal yapının acilen bu amaç doğrultusunda oluşturulması ve/veya iyileştirilmesi gerekmektedir. Bu amaçla yeni Anayasa da yukarıda değişikliklerini önerdiğimiz maddelerin yanı sıra, çocuk haklarının ve çocukların tüm kalkınma ve gelişme haklarından en üst düzeyde yararlanabilmesi ile ilgili yeni Anayasa Madde ve Bölüm lerinin ve hatta sadece Çocuk ve Çocuk Haklarının Korunması ve Geliştirilmesine özel yeni bir Anayasa Bölümü nün oluşturularak, çocuğa karşı işlenmiş her türlü ve her düzeyde suçun cezasız kalmaması veya cezaların artırılması yönünde ve toplum vicdanını iyileştirecek eklemelerin yapılması önemli olacaktır. Bu düzenlemelerin, tüm ilgili hukuk, yasa ve kurumsal işleyiş ve yapılanmalara karşılıklı olarak yansıması ve etkin ortak uygulamaları sağlayacak düzenlemeleri içermesi gerekmektedir. 6

6-Çocukların toplumsal konum ve kalkınma gereksinimlerine yönelik araştırma ve çalışmaların devlet ve STK ortak çalışmalarına destek yoluyla güçlendirilmesi ve genişletilmesi gerekmektedir. Çocuğun durumunu araştıran, izleyen ve çocuğun kalkınma ve gelişme gereksinimlerine yönelik iyileştirici yeni politikaların çok katmanlı bir anlayışla geliştirilmesi, her düzeyde araştırma ve izleme ve denetim çalışmalarına olanak sağlanması gerekmektedir. Bu çalışmaların etkin ve verimli olabilmesi için kurumsal destek ve koordinasyon yapılanmasının da hızla tamamlanması gerekmektedir. Bu çalışmalar, çocuğun yaşam kalitesini etkileyebilecek her alanda ve çocukların daha iyi yaşam koşulları ve fırsatlara sahip olabilmeleri gayreti ve anlayışı içinde yürütülmelidir. Yeni Anayasa bu gayretleri artırıcı tedbirleri almaya Devleti teşvik etmelidir. 7-Çocukların durumu ile ilgili ayrımlaştırılmış istatistiklerin sürekli olarak yayınlanması, güvenilir yöntemler kullanılarak doğru bilgilere ulaşılması gerekmektedir. Bu bilgiler, TÜİK ve Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ve diğer ilgili resmi kurumlarda bir veri bankası oluşturularak, çocuk hakları ve eşitlikçi kalkınma anlayışı içinde oluşturulacak yeni politika ve iyileştirme çalışmalarında ilgili herkes ve tüm kurum ve kuruluş, araştırmacılar ve STK' ların kullanımına açılmalıdır. Bu amaçla çalışmalar ve kurumlar arası koordinasyonda daha fazla etkinleştirilmeli ve çocukların üstün yararına hizmet amacını güden, sosyal devlet anlayışının çocukların kaliteli yaşam sürdürebilmeleri için gerekli tüm alanlara yaygınlaştırılarak, sürdürülebilir bir yapıya kavuşturulması sağlanmalıdır. 8-BM Çocuk Hakları Sözleşmesine taraf bir ülke olarak Türkiye, 19 Aralık, 2011 günü Birleşmiş Milletlere üye devletleri tarafından kabul edilen ve en az 10 üye devlet tarafından imzalandıktan 3 ay sonra yürürlüğe girecek olan İstismara Uğramış Çocuklarla İlgili Şikayet ve Suç Duyurusunda Bulunabilecekleri Ulusal Mekanizmanın Oluşturulması hakkında hazırlanan Opsiyonel Protokolü (Sözleşmeye atfen 3.Protokol) acilen imzalayarak, Türkiye de bu alanda etkin bir Ulusal Mekanizmanın yerleştirilmesi zeminini sağlamalıdır. 7