B R NC ULUSAL DEN Z KAPLUMBA ALARI SEMPOZYUMU B LD R LER K TABI 4-5 Aral k 2003, stanbul MAVA Fonu ve Garanti Bankas n destekleriyle bas lm t r.
Dalaman Kumsal as (Caretta caretta) Yavrular n Ç k cakl Aras lm Dalaman sahilinde kum s cakl Caretta caretta yavru ç k ile ba lant l olarak incelenmi tir. Yavru ç k saatleri ve günlere göre ç kan yavru say lar grafiklerle gösterilmi, kum s cakl k profilleri ç kar lm t r. Yuvalardan yavru ç k 8 günde tamamlanm t r. Ç k gece 22:00 ve 06:00 saatleri aras nda olmu tur. Yavru ç k n n en yo un oldu u saat >22:00 olarak bulunmu tur. Kum s cakl klar 10, 20 ve 30 cm derinliklerden elektronik s cakl k ölçerler kullan larak ölçülmü ve gece süresince kum s cakl dü mekte ve s cakl ktaki bu dü ü ün yavru ç k n ba latmakta etkili bir faktör oldu u sonucuna var lm t r. Deniz kaplumba as yavrular yuvadan ak am güne batt ktan sonra ç kar ve bunda rol oynayan ba l ca etkenin s cakl k oldu u belirlenmi tir (Hendrickson, 1958; Bustard, 1967; Witherington ve Ark., 1990). Yavrular 24 saat içerisinde yukar yönde yuvalar kazar (Bustard, 1972) ve yavrular n ç k, yumurta çukuru içerisinde 15 cakl n dü mesiyle ba lar (Hays ve Ark., 1992). Bununla birlikte gündüz saatlerinde yüzeye ula rsa, yüzeyde s cakl n yüksek olmas ndan dolay kazma i lemini b rakt klar tespit edilmi tir (Bustard, 1967, 1972; Mrosovsky, 1980). Ayr ca kaplumba alar n gece ç kmalar n n fizyolojik stres ve predasyona ba l ölümleri azaltt ileri sürülmü tür (Hendrickson, 1958; Bustard, 1972). S cakl kla ilgili farkl görü ler ileri sürülmü tür. Yavru ç k n ba latan s cakl n 28.5 o C (Mrosovsky, 1980), 30 o C (Bustard, 1967), 33 o C (Hendrickson, 1958) ve 30-33 o C (Bustard, 1972) oldu u gösterilmi tir. Yavrular n negatif s cakl k de i imine tepki gösterdi i (Mrosovsky, 1980) ve yavrular n ç k nda temel faktörün yumurta çukurunun 10 cm üzerinde s cakl n dü mesiyle gerçekle ti i gösterilmi tir (Gyuris, 1993). Deniz kaplumba alar n n ve yavrular n n özellikle turizm aç s ndan geli mi kumsallarda klardan az etkilenmeleri ve klarla ilgili düzenlemelerin yap lmas yavrular n ç k zaman ve yap lar n n anla lmas, bu dönem içerisinde k ve kumsal düzenlemeleriyle ilgili olarak önem ta maktad r. Bu nedenle, Dalaman Kumsal n ç k özellikleri ve kum s cakl klar ile ili kisi bu çal ma çerçevesinde incelenmi tir. n erken saatlerinde (21 00-03 00 ve 06 00-10 00 aras ) arazi çal malar yap lm t r. Yavru ç k döneminde kum s cakl n belirlemek için (10, 20, 30cm) derinlikte kum s cakl klar kaydedilmi tir. S cakl verilen s cakl k aletleri kullan lm t r (Orion Components (Chichester) Ltd., UK). Bu cihazlar yavru ç k ndan bir hafta önce (Kuluçkalar n ~40. günüde) yuvaya yak n bir yere 10, 20 ve 30 cm derinliklere yerle tirilmi tir. ki ara t rmac taraf ndan yuvadan ç kan yavrular saat saat kaydedilmi tir. Yavru ç k ndan yakla k bir hafta sonra yani do al yavru ç k n n bitiminde yuvalar kaz lm ve bo kabuk ve yavru ç k olmayan yumurtalar say larak yavru ç k ba ar s hesaplanm t r. 136
Sonuç ve Tart ma Toplam 25 yuvadan Caretta caretta yavrular n n ç k zaman gözlemlenmi tir. Bu yuvalarda yavru ç k ba ar s % 70 d r. Yavru ç k süresi 21:00 ile 05:30 aras nda de i mi k say s daha yüksektir ( ekil 1). Yavrular n yuvadan ç k daima 1 günden daha fazla sürmü tür. riba kaplumba an n yuvalardan ç k ilk üç günde daha fazlad r ve di er günlerde azald görülmü tür ( ekil 2). Bu veriler a a daki grafiklerde gösterilmi tir. Yavru ç k süresi boyunca s cakl n en dü ük kaydedildi olup, 20 cakl k hemen hemen ayn d r. Bu s cakl k fark n n yavrular n yüzeye do ru hareket etmelerinde etkili bir faktör oldu u dü ünülmektedir. ekil 1: Yavru ç k saat (a) ve ç k s cakl klar n n (b) grafikleri (Saate bir okuma vard r (x eksen de erleri bu saatleri göstermektedir) 137
ekil 2: Günlere göre ç kan yavru say s n n da l m Deniz kaplumba alar yuvalar ndan yavru ç k n n, s cakl n kontrolünde oldu u bilinmektedir (Hendrickson, 1958; Bustard, 1967, 1972; Witherington ve Ark., 1990; Gyuris, 1993). Yavru ç k lar n n tek tek de il, gruplar halinde oldu u belirlenmi tir (Carr and Hirth, 1961). Deniz kaplumba alar için ç k düzeni önceden rapor edilmi tir (Hendrickson, 1958; Witherington ve Ark., 1990; Hays ve Ark., 1992; Gyuris, 1993; Kaska, 1993; Peters., ve Ark., 1994). Caretta caretta için yavru ç k say s her bir yuva için 1-3 Witherington ve Ark. (1990), 1.6 0.9 Peters ve Ark. (1994) ve ortalama ç k 8.3 gün Hays ve Ark. (1992) ve 2.3 1.9 gün Peters ve Ark. (1994) olarak rapor edilmi tir. Bu çal mada yavru ç k en fazla 8 gün, ortalama olarak ise 5.5 gün olarak bulunmu ç k 21:00 ve 06:00 saatleri aras nda ve ço unlukla ilk üç gün içerinde olmu tur. k için bir i aret oldu u tahmin edilmi tir (Hays ve Ark., 1992; Gyuris, 1993). Ç k süresi sabit kesin bir s cakl kla ba lant l de ildir ve ç k yuvan n 10 cm üzerindeki kumun serinlemesiyle ba lamaktad r. Yavru ç k dönemi ve saatleri, o bölgedeki kumsalda ve kumsala yak n ortamda yap lacak kland rma ve araç, insan trafi i ile ilgili düzenlemelerin yap lmas bak m ndan büyük önem ta maktad r. Özellikle Sar germe bölgesindeki kland rmalar n bu çerçevede kumsaldan görünen taraflar n n perdelenmesi, havaalan klar n n da sahil taraf a açland rma gibi do al perdeleme ile kapat lmas yavrular n yanl yönelimini önleyecektir. Yine ayn ekilde Ortaca belediyesi Dinlenme tesislerinde ve kamp ortam nda yanan klar için de sahilden görünmeyecek ekilde bir düzenleme yap lmas yararl olacakt r. Kaynaklar Broderick, A.C., ve B. J.Godley. (1996). Population and nesting ecology of the Green turtle, Chelonia mydas, and the loggerhead turtle, Caretta caretta, in northern Cyprus. Zoology in the Middle East 13:27-46. Bustard, H. R. (1967). Mechanism of nocturnal emergence from the nest in green turtle hatchlings. Nature 214:317. Bustard, H. R. (1972). Sea turtles: their natural history and conservation. Taplinger, New York. Carr, A. ve H. Hirth. (1961). Social facilitation in green turtle siblings. Anim. Behav. 9: 68-70. 138
Hays, C. G., J. R. Speakman, ve J. P. Hayes. (1992). The pattern of emergence by loggerhead turtle (Caretta caretta) hatchlings on Cephalonia, Greece. Herpetologica 48:396-401. Gyuris, E. (1993). Factors that control the emergence of green turtle hatchlings from the nest. Wildl. Res., 20:345-353. Hendrickson, J. R. (1958). The green sea turtle, Chelonia mydas (Linn.), in Malaya and Sarawak. Proc. Zool. Soc., Lond. 130: 455-535. Kaska, Y. (1993). Investigation of Caretta caretta population in Patara and Kizilot. Masters Thesis. Dokuz Eylul University, Izmir, Turkey. Mrosovsky, N. (1980). Thermal biology of sea turtles. American Zoologist 20: 531-547. Peters, A., K. J. F. Verhoeven, ve H. Str jbosch. (1994). Hatching and emergence in the Turkish Mediterranean loggerhead turtle, Caretta caretta: Natural causes for egg and hatchling failure. Herpetologica, 50(3): 369-373. Witherington, B. E., K. A. Bjorndal, ve C. M. Mccabe. (1990). Temporal pattern of nocturnal emergence of loggerhead turtle hatchlings from natural nests. Copeia 1990: 1165-1168. 139