KOKU YÖNETMEL HAKKINDA B LG NOTU 2872 say l Çevre Kanununun Ek 9 uncu maddesine dayan larak, kokuya olan emisyonlar n kontrolüne ve azalt lmas na yönelik idari ve teknik usul ve esaslar düzenleyen Kokuya Sebep Olan Emisyonlar n Kontrolü Yönetmeli i (04.09.2010 tarih ve 27692 say l Resmi Gazete) haz rlanm ve 01.01.2012 tarihi itibari ile yürürlü e girmi tir. Bu Yönetmelik www.csb.gov.tr adresinde yay mlanmaktad r. Söz konusu Yönetmelik; koku ikâyetine neden olan faaliyetlerden ileri gelen koku sorunlar n n belirlenmesi ve çözümü ile ilgili i lemleri ve yapt r mlar kapsamakta olup, uygulanmas ndan Çevre ehircilik Bakanl ve Bakanl n 2872 say l Çevre Kanununun 12 nci maddesi uyar nca yetkisini devretti i kurulu lar sorumludur. An lan Yönetmelikte koku konusunda ikayet olmas halinde ve ikayetin bu Yönetmelik kapsam nda tan mlanan koku probleminden kaynakland n n tespiti halinde; öncelikle faaliyetin incelenmesi emisyon ölçüm yerleri ve noktalar n n belirlenerek emisyon ölçümlerinin ve gerekirse d ortam koku seviyesi ölçümlerinin yap larak i letmeye koku önleyici tedbirleri almas n sa layarak koku ikayetin sonlanmas n hedeflemektedir. Koku Kontrol Yöntemlerine ili kin yol gösterici bir k lavuz yay nlanacakt r. Söz konusu Yönetmelikte koku emisyonu s n r de erleri ve d ortamdaki koku s n r de erleri yer almaktad r. Bu çerçevede; an lan Yönetmelik gere ince; Yönetmeli in 7 nci maddesinde belirtilen esaslar sa lanmad kça ikâyet sonland r lmaz. Kokuya sebep olan emisyonlar n, bu Yönetmelikte belirtilen s n r de erlerin üzerinde çevreye verilmesi durumunda veya koku emisyonlar n n önlenmesine ili kin tedbirlerin al nmamas durumunda 2872 say l Çevre Kanununun 15 inci ve 20 nci maddelerinde öngörülen idari yapt r mlar uygulan r.
Resmi Gazete Tarihi: 04.09.2010 Resmi Gazete Say s : 27692 KOKUYA SEBEP OLAN EM SYONLARIN KONTROLÜ YÖNETMEL B R NC BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tan mlar Amaç MADDE 1 (1) Bu Yönetmeli in amac, kokuya sebep olan emisyonlar n kontrolüne ve azalt lmas na yönelik idari ve teknik usul ve esaslar düzenlemektir. Kapsam MADDE 2 (1) Bu Yönetmelik, koku ikâyetine neden olan faaliyetlerden ileri gelen koku sorunlar n n belirlenmesi ve çözümü ile ilgili i lemleri ve yapt r mlar kapsar. (2) Bu Yönetmelik, aç k ortam hariç olmak üzere i sa l ve güvenli i mevzuat kapsam na giren i yeri iç ortam havas na uygulanmaz. Dayanak MADDE 3 (1) Bu Yönetmelik, 9/8/1983 tarihli ve 2872 say l Çevre Kanununun Ek 9 uncu maddesine dayan larak haz rlanm t r. Tan mlar MADDE 4 (1) Bu Yönetmelikte geçen; a) Alansal veya yayg n koku kayna : Ço unlukla alan kaynak tan m na giren, boyutlar belli olan fakat at k hava debisi belli olmayan, çöplükler, lagünler, gübre yay lan alanlar, havaland rmas olmayan kompost y nlar gibi kaynaklar, b) Alg lama e i i: Kokular için alg lama e i i, bir birey veya bir grup insan için saptanabilen, koku veren maddeye maruz kalanlar n %50 sinin kokuyu ay rt edebildi i konsantrasyonu, c) Avrupa referans koku kütlesi: Bir Avrupa koku birimi için referans olarak al nan sertifikaland r lm maddenin tan mlanm bir kütlesini (Bir Avrupa referans koku kütlesi için referans olarak al nan madde 123 mikrogram n-butanol (CAS-Nr.71-36-3) dur. Bu madde standard ko ullardaki 1 m 3 nötral hava içine buharla t r ld nda meydana gelen konsantrasyon 0,040 mikromol/mol olur.), ç) Bakanl k: Çevre ve Orman Bakanl n, d) D ortamdaki koku: D ortamda bulunan kokulu gazlar n yaratt etkiyi, e) D ortamdaki koku alan : Bir veya birden fazla kaynaktan yay lan koku emisyonlar n n etkiledi i alan, f) D ortamdaki koku de erlendirme alan : D ortamda koku ölçümü ve de erlendirilmesi için D Ortam Havas ndaki Koku Konsantrasyonunun Ölçümü K lavuzunda verilen esaslara göre tan mlanan alan, g) letme: Mevzuata uygun faaliyet göstermesinin sa lanmas ndan i letmeci ve/veya tesis sahibi sorumlu olmak üzere tesislerin bütününü, ) Koku: nsanda koku alma duyusunu harekete geçiren ve kokunun alg lanmas na neden olan uçucu maddelerin yaratt etkiyi, h) Koku birimi (KB)/Avrupa koku birimi: Bir kokulu madde, standart ko ullardaki 1 m 3 nötral hava içine buharla t r larak kar t r ld nda panelin alg lama e i indeki fizyolojik tepkisinin, ayn ko ullarda bir birimlik Avrupa referans koku kütlesinin yine 1 m 3 nötral hava içine buharla t r larak kar t r ld nda ortaya ç kan tepkiye e it olmas halindeki kokulu madde miktar n, ) Koku debisi (q koku ): Birim zamanda birim alandan yay lan kokulu madde miktar n, i) Koku emisyonu: Noktasal veya alansal bir kaynaktan havaya at lan veya yay lan kokulu gazlar, j) Koku e i i: 1 KB/m 3 olarak ifade edilen kokulu maddenin e ik konsantrasyonu, koku alma duyusu normal olan insanlar n %50 sinin kokuyu alg lad konsantrasyonu, k) Kokulu gaz: Kokulu maddeler içeren gaz, l) Kokulu gaz örne i: Numune hacmi ve numune alma prosedürü, kokulu gaz ve debisini temsil edecek ekilde olan, konsantrasyonu ölçülecek ve de erlendirme yap lacak kokulu gazdan usulüne göre al nan bir hacimsel miktar, m) Kokunun hedonik tonu: Kokunun insanlar için ho, naho veya nötr oldu unu, n) Koku konsantrasyonu: KB/m 3 olarak ifade edilen ve standart ko ullardaki 1 m 3 gaz içinde kaç adet KB bulundu unu, o) Kokulu saat: Alan ölçümleri s ras nda, bir saatlik bir ölçüm süresi içinde elde edilen kokulu zaman yüzdesi %10 veya daha fazla ise ölçümün yap ld saati, ö) Kokulu saat yüzdesi: Alan ölçümleri s ras nda, her ölçüm noktas nda yap lan ölçümlerde, o noktada elde edilen kokulu saat say s n n, o noktada yap lan toplam ölçüm say s na oran n n 100 ile çarp lmas n, p) Koku seviyesi: Koku konsantrasyonunun logaritmik olarak ifadesini,
r) Koku iddeti: Koku konsantrasyonuna ba l olarak koku hücrelerinin uyar lma iddetini gösteren ölçüyü, s) Kokulu zaman yüzdesi, koku frekans : Alan ölçümleri s ras nda her ölçüm noktas nda yap lan ölçümlerde, kokunun alg lanabildi i ölçüm say s n n o ölçüm noktas nda 10 dakika içinde yap lan toplam 60 adet ölçme oran n n 100 ile çarp lmas n, ) Lider panelist: Koku konsantrasyonunun Olfaktometre ile ölçülmesi s ras nda, farkl oranlarda seyreltilmi kokulu gaz örneklerinin panelistlere sunulmas n idare eden ki iyi, t) Noktasal koku kayna : Kokulu at k gazlar sabit bir kaynaktan, bir havaland rma kanal veya bir baca yard m ile havaya atan kaynaklar, u) Olfaktometre: Kokulu bir gaz numunesinin belirli oranlarda nötral hava ile seyreltilerek koku konsantrasyonun ölçüldü ü, farkl oranlarda seyreltilmi kokulu gaz örneklerinin, ölçüm için kullan lan panelistlere koklat larak koku konsantrasyonunun tayin edildi i cihaz, ü) Panel: Koku konsantrasyonunun Olfaktometre ile ölçülmesi s ras nda, farkl oranlarda seyreltilmi kokulu gaz örneklerinin sunuldu u, dört adet panelistten ve bir adet liderden olu an panelistler grubunu, v) Panelist: Koku konsantrasyonunun Olfaktometre ile ölçülmesi s ras nda, farkl oranlarda seyreltilmi kokulu gaz örneklerinin koklat ld denek ki ileri, y) Standard ko ullar: 25 santigrat derece ( C) ve 1 atmosfer (atm) bas nc, z) Temiz (nötral) hava: Olfaktometrik ölçümlerde kokulu gaz n seyreltilmesi ve panelistler için referans hava olarak kullan lan, içinde kokuya neden olacak herhangi bir madde bulunmayan s cakl, bas nc ve nem oran belli olan havay, aa) Yetkili merci: Bakanl k ve Bakanl n 2872 say l Çevre Kanununun 12 nci maddesi uyar nca yetkisini devretti i kurulu lar ifade eder. (2) Bu Yönetmeli in uygulanmas nda, koku emisyonlar n n ve d ortamdaki koku seviyesinin ölçülmesi ve de erlendirilmesine ili kin terimler, formüller ve birimlerin listesi EK-1 de gösterilmi tir. K NC BÖLÜM Genel Hükümler Görev, yetki ve sorumluluk MADDE 5 (1) Bu Yönetmeli in uygulanmas ndan Bakanl k ve Bakanl n 2872 say l Çevre Kanununun 12 nci maddesi uyar nca yetkisini devretti i kurulu lar sorumludur. Koku olu turan i letme/tesisleri kuran ve i letenlerin yükümlülükleri MADDE 6 (1) Koku emisyonuna sebep olan faaliyetleri yürütenler; bu faaliyetlerin kurulmalar ve i letilmeleri s ras nda: a) letmenin kamuya ve çevreye olan zararl etkilerini teknolojik seviyeye uygun olarak azaltmak için bu Yönetmelikte belirtilen teknik artlara uyar. b) ikâyet olmas halinde, 7 nci ve 8 inci maddede belirtilen esaslar çerçevesinde kokulu emisyonlar n ve d ortamdaki koku seviyesini ölçtürür. c) Bu Yönetmelikte belirtilen emisyon ve d ortam s n r de erlerini a maz. ç) 17/7/2008 tarihli ve 26939 say l Resmî Gazete de yay mlanan Çevresel Etki De erlendirmesi Yönetmeli i kapsam nda, i letmelerin Çevresel Etki De erlendirmesi i lemleri sürecinde bu Yönetmelik aç s ndan da de erlendirilmesi, i letmelerin yer seçimi, meskun yerlerle aras ndaki uzakl k ve etraf nda olu turulacak sa l k koruma band, kullan lacak hammadde ve üretim teknikleri ve ar t m teknolojisi yönlerinden çevrede koku emisyonu olu turmayacak ve/veya azaltacak ekilde ve bu Yönetmelikte belirtilen teknik artlar da göz önüne alarak kurulmas n sa lar. d) Çevre mevzuat kapsam nda izinlerini al r. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Koku S n r De erleri D ortamdaki koku s n r de erleri MADDE 7 (1) Koku emisyonunun belirlenmesinde, d ortam havas nda yap lan koku ölçümleri ile bulunan koku seviyesi esas al n r. Bu çerçevede; a) Kokunun yo un hissedildi i aylar kapsayacak ekilde en az üç ay süreli olarak yap lan alan çal mas sonunda bulunan toplam Kokulu Saat Yüzdesi, yerle im alanlar nda %15 i ve sanayi bölgelerinde %20 yi a m yorsa, d ortamdaki koku s n r n n sa land kabul edilir. letme/tesis çal ma eklinden dolay kokuya üç aydan k sa süreyle neden oluyorsa, i letme/tesis etraf ndaki koku de erlendirme alan nda bu süreyi içine alacak ekilde seçilen en az üç ay boyunca sürekli olarak ölçüm yap l r. Ölçüm sonuçlar yukar da belirtilen esaslara göre de erlendirilir. b) Hedonik tonu olumlu veya iyi olan kokular için, yukar da verilen s n r de erler iki ile çarp larak kullan l r. Kokunun hedonik tonunun olumlu veya iyi, nötr veya kötü oldu u konusunda panelistlerle anla ma
sa lanamazsa, yörede ya ayan toplumda koku ile ilgili olarak EK-2 de yer alan Koku ikâyet Ön De erlendirme Formunda yer alan bilgilere göre karar verilir. Emisyon s n r de erleri MADDE 8 (1) Bir i letmenin tam kapasite ile çal t ko ullarda, koku emisyonuna neden olan kaynaktan de i ik zamanlarda, gün ve saatlerde al nan ve i letme/tesisin koku emisyonunu temsil eden en az üç kokulu gaz örne inin Olfaktometrik olarak ölçülmü koku konsantrasyonlar n n geometrik ortalamas ; a) 1000 KB/m 3 veya daha az ise, i letme/tesiste kaynakta koku giderimi konusunda herhangi bir i lem yap lmaz. b) 1000-10.000 KB/m 3 aral nda ise, çevrede koku ikâyetinin olup olmad gözetilerek d ortam havas nda koku ölçümlerinin yapt r lmas na yetkili merci taraf ndan karar verilir. Bu çal ma sonunda elde edilen kokulu saat yüzdesinin 7 nci madde de verilen s n r de erleri sa lamas gereklidir. c) 10.000 KB/m 3 den büyük ise, bu durumda yetkili merci i letme/tesiste kaynakta koku önleme tekniklerinin ve yöntemlerinin kullan lmas na karar verir. (2) Koku problemine neden olan i letme/tesislerin sorumlular, koku emisyonunu gidermek üzere önlem ald ktan sonra koku kayna ndaki emisyonu yeniden ölçtürür. Ölçüm sonuçlar 1000 KB/m 3 veya daha az ise bu Yönetmeli e uyuldu u ve al nan önlemlerin ba ar l oldu u kabul edilir. Ölçüm sonuçlar 1000 KB/m 3 den fazla ise, o kayna n etkisi ile olu tu u kan tlanm olan d ortamdaki koku seviyesi, 7 nci madde ile uyumlu hâle gelinceye kadar kaynakta al nan önlemler iyile tirilir. (3) Bir i letmede birden fazla koku kayna olan tesis varsa, bu durumda her bir kaynaktaki koku debisi (q koku ) bulunup, i letmenin tümü için topland ktan sonra, bütün kaynaklardan ç kan kokulu gaz hacimsel debileri (Q) toplam na bölünerek ortalama koku konsantrasyonu belirlenir. Bu ekilde bulunan ortalama koku konsantrasyonu birinci f kran n (a), (b) ve (c) bentlerine göre de erlendirilir. Ayn türden kokulu gaz salan birden fazla tesis varsa bunlar n ikâyet konusu koku olay ndaki sorumluluk paylar 12 nci maddede belirtilen da l m modeli yard m yla belirlenir. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Kokuya Neden Olan Emisyonlar n ve D Ortamdaki Koku Seviyesinin Ölçülmesi, Ölçüm Sonuçlar n n De erlendirme Kriterleri ile lgili Usul ve Esaslar Emisyonlar n ölçülmesi ve de erlendirilmesi MADDE 9 (1) Koku kayna ndan ç kan gazlar n KB/m 3 cinsinden konsantrasyonu Olfaktometri yöntemi ile tayin edilir. Bu yöntemin kullan lmas nda, Koku Emisyonu Ölçüm K lavuzunda belirtilen esaslar uygulan r. D ortamdaki koku seviyesinin ölçülmesi ve de erlendirilmesi MADDE 10 (1) Koku kayna ndan d ortama yay lan kokunun seviyesi, konsantrasyonu alan ölçümleri ile tespit edilir. Alan ölçümlerinin yap lmas nda D Ortamdaki Koku Seviyesi Ölçüm K lavuzunda belirtilen esaslar uygulan r. (2) Koku giderimi/azaltma ile ilgili olarak al nan önlemlerin yeterli olup olmad n n belirlenmesinde; bu maddeye göre yapt r lan alan ölçümleri için belirlenen grid noktalar ndaki koku konsantrasyonlar, kaynakta ölçülen emisyon seviyesini baz alarak geçerlili i bilimsel olarak kan tlanm koku da l m modelleri yard m ile de hesaplan r. Yapt r lan alan ölçümleri ve/veya koku da l m modelleri ile bulunan d ortam koku konsantrasyonlar n n, 7 nci maddede belirtilen esaslar sa lad takdirde, al nan önlemler yeterli kabul edilir. Esaslar sa lanamad takdirde 7 nci maddede belirtilen esaslar sa lan ncaya kadar al nan önlemlere devam edilir. BE NC BÖLÜM ikâyetlerin De erlendirilmesi ikâyetin yap lmas ve de erlendirme MADDE 11 (1) ikâyete neden olan koku/kokular a a daki esaslara göre ikâyet edilir ve yetkili mercice de erlendirilir. a) ikâyetçi, yetkili mercie dilekçe ile ba vurur. b) Yetkili merci, ikâyet mahallinde ön de erlendirme yapt r r. Bu ön de erlendirme, koku konusunda e itim görmü, çevre denetimi hakk ndaki mevzuatta yer alan denetim görevlisi kriterlerini sa layan ve yetkili merci taraf ndan görevlendirilen en az iki ki i taraf ndan yap l r. c) Yetkili merci taraf ndan görevlendirilen ki iler ikâyet mahallindeki tüm olas koku kaynaklar n belirler. ç) Koku kaynaklar çevresinde ara t rma yap larak koku problemine katk da bulunabilecek ba ka kaynaklar n var olup olmad ve koku önlemlerinin al n p al nmad tespit edilir. d) Kaynakla ilgili di er bilgiler de toplanarak ikâyet mahallinde, EK-2 de yer alan Koku ikâyet Ön De erlendirme Formu doldurulur.
e) ikâyetin, bu Yönetmelik kapsam nda tan mlanan koku probleminden kaynaklanmad n n anla lmas halinde, ikâyet yetkili merci taraf ndan sonland r l r. f) ikâyetin, bu Yönetmelik kapsam nda tan mlanan koku probleminden kaynakland n n tespit edilmesi halinde, ikâyet konusu olan kaynakta, en fazla yükte çal l rken en az iki ay süre ile incelemeler yap l r. Bu durumda; kokuya neden olan i letme /tesislerden proses bilgileri hakk nda ayr nt l bilgi talep edilir. letme/tesislerden al nacak dokümanlarda; 1) letme/tesisin endüstriyel ve ticari s rlar varsa i letme sahibinin/i letmecinin talebi üzerine bu bilgiler umuma if a edilemez. 2) Bilimsel ara t rmalarda kullan lmak üzere ve bilim kurulu lar taraf ndan talep edilmesi halinde, i letmeye ait endüstriyel ve ticari s rlar d nda kalan bilgiler ve ölçüm sonuçlar, i letmenin sahibi/i leticisi taraf ndan i letme/tesise ait dosyada yer alan bilgilerin kullan lmas nda kesin bir yasaklama getirilmedi i takdirde, bilgiyi talep eden kurum/kurulu taraf ndan, i letmenin sahibi veya i leticisinden yaz l onay al nmak kayd yla i letmenin ismi belirtilmeksizin, yetkili merci taraf ndan görevlendirilen personel denetiminde bilgilerin ar ivlendi i bina d na ç kar lmadan ve kopyalanarak ço alt lmaks z n incelemeye aç labilir. g) Ölçüm yapmaya yetkili kurulu lar taraf ndan; 1) letme/tesislerin prosesinde veya i letme/tesis s n rlar içinde kokuya neden olabilecek kaynaklar belirlenir ve de erlendirilir. 2) Emisyon kaynaklar ndan numune alma yöntemleri ve yerleri belirlenir. 3) Koku kaynaklar n n ikâyet noktas na olan uzakl belirlenir. 4) Koku kaynaklar n n yerle ik oldu u mahallin kentsel, k rsal, ticari veya endüstriyel bölge olup olmad belirlenir. 5) letme/tesis içinde belirlenmi olan koku kaynaklar nda, 9 uncu ve 16 nc maddelere göre örnekleme yap larak, Olfaktometrik ölçümler gerçekle tirilir ve koku konsantrasyonlar belirlenerek EK-3 te yer alan Koku Emisyon Raporu format na uygun olarak Emisyon Raporu haz rlan r. ) Raporda yap lan de erlendirmeler do rultusunda 8 inci maddede belirtilen s n r de erlere göre i letmeyi olu turan i letme/tesislerden koku problemini giderici gerekli tedbirlerin al nmas istenir. h) Al nan tedbirlerin etkinli i ölçümlerle belirlenir. ) ikâyetlerin devam halinde, ikâyet mahalline kaynaktan gelen koku etkisinin ve d ortamdaki koku konsantrasyonunun belirlenmesi amac yla, geçerlili i bilimsel olarak kan tlanm koku da l m modelleri kullan l r. Koku ile ilgili matematiksel modellerin çok k sa ortalama alma süreleri ile kullan m esast r; bu ortalama alma süreleri üç dakikay geçemez. Modelin en az gündüz ve gece saatlerindeki birer saati temsil edecek veri türetmesi gereklidir. Bu durumda yörede gece ve gündüz birer saatlik sürelerle ve seçilen ayn k sa ortalama alma sürelerinde rüzgâr yön ve h zlar n ölçerek modeli çal t rmak esast r. Bu çal man n sonuçlar na göre i letme/tesisten koku giderici ek tedbirler almas istenir. i) ikâyetlerin bu durumda da devam halinde ikâyet bölgesinde 10 uncu ve 16 nc maddelere göre d ortamdaki koku seviyesi ölçümleri gerçekle tirilerek i letme/tesisten kaynaklanan kokunun ikâyet alan ndaki etkisi ölçülür. Bu i lemler s ras nda; 1) D ortamdaki koku seviyeleri belirlenir. 2) EK-4 de yer alan D Ortamdaki Koku Seviyesi Raporu Format na uygun olarak D Ortamdaki Koku Seviyesi Raporu haz rlan r. 3) Raporda yap lan de erlendirmeler do rultusunda 7 nci maddede belirtilen s n r de erler a l yorsa i letmeden ek tedbirler al nmas istenir. 4) Al nan ek tedbirlere yönelik rapor tesis taraf ndan yetkili mercie sunulur. 5) Yetkili merci taraf ndan EK-5 te yer alan ikâyet Sonuçland rma Formu haz rlan r. ikâyet Sonuçland rma Formu dikkate al narak ikâyet konusu devam ettirilir ya da sonland r l r. 7 nci maddede belirtilen esaslar sa lanmad kça ikâyet sonland r lmaz. j) Emisyon ve d ortamdaki koku seviyesi ölçümleri, rapor haz rlanmas, ek tedbirlerin al nmas gerekti i hallerde süreler yetkili merci taraf ndan belirlenir. Ölçümler için yap lacak harcamalar MADDE 12 (1) Koku emisyonu ve i letme/tesis çevresinde d ortamdaki koku seviyesinin belirlenmesi için yap lacak analiz ve ölçümlerin giderleri, 2872 say l Çevre Kanununun 12 nci maddesine göre kar lan r. ALTINCI BÖLÜM Koku Önleme ve Giderme Tedbirleri Kokulu at k gazlar n atmosfere at lmas MADDE 13 (1) Kokulu at k gazlar toplanarak serbest hava ak m taraf ndan engellenmeden ta nabilecek ekilde baca vas tas ile atmosfere verilir. Kontrol tedbirleri
MADDE 14 (1) Faaliyetleri ve kulland proses nedeniyle koku emisyonuna sebep olan i letmeler/tesisler için, koku emisyonunun önlenmesinde Koku Önleme ve Kontrol Yöntemleri K lavuzunda yer alan bilgilerden yararlan l r ve koku konsantrasyonunun 8 inci maddede verilen s n r de erlerin alt na dü ürülmesi sa lan r. Sanayi kaynakl hava kirlili inin kontrolü yönetmeli i MADDE 15 (1) Kümesler, ah rlar ve kesimhaneler, hayvan ya lar n n eritildi i i letmeler/ tesisler, et ve bal k ürünlerinin tütsülendi i tesisler ve gübre (tezek) kurutma i letmeleri/tesisleri gibi faaliyetlerin koku probleminin önlenmesinde 3/7/2009 tarihli ve 27277 say l Resmî Gazete de yay mlanan Sanayi Kaynakl Hava Kirlili inin Kontrolü Yönetmeli i Ek-5 te yer alan hükümler geçerlidir. YED NC BÖLÜM Ölçüm Yetki Belgesi Esaslar Ölçüm yapmaya yetkili kurulu lar MADDE 16 (1) Gerekli ölçüm ve analizler, Bakanl kça uygun bulunan laboratuvarlara sahip olan özel veya kamu kurum kurulu lar taraf ndan yap l r. Ölçümde kullan lacak cihazlar ve özellikleri MADDE 17 (1) Koku kayna ndan al nan kokulu gaz örnekleri içindeki koku konsantrasyonu olfaktometrik yöntemle tayin edilir. Olfaktometrik ölçümlerde kullan lan cihaz olfaktometredir. (2) Ölçümler ve de erlendirmeler s ras nda EN 13725 standard nda belirtilen esaslara uyulur. (3) D ortamda yap lacak koku konsantrasyonu ölçümleri D Ortam Havas ndaki Koku Konsantrasyonunun Ölçümü K lavuzundaki esaslara göre yap l r. Ölçüm yapacak personelin nitelikleri MADDE 18 (1) Koku emisyonunu ölçecek veya d ortamdaki koku konsantrasyonunu tayin edecek ki ilerin özellikleri ve panelistlerin kalibrasyonu Koku Emisyonu Ölçüm K lavuzu ve D Ortam Havas ndaki Koku Konsantrasyonunun Ölçümü K lavuzundaki esaslara göre belirlenir. K lavuzlar MADDE 19 (1) Bu Yönetmeli in uygulanmas ile ilgili k lavuzlar Bakanl kça haz rlan r ve Bakanl n internet sayfas nda yay mlan r. SEK Z NC BÖLÜM Son Hükümler dari yapt r mlar MADDE 20 (1) Kokuya sebep olan emisyonlar n, bu Yönetmelikte belirtilen s n r de erlerin üzerinde çevreye verilmesi durumunda veya koku emisyonlar n n önlenmesine ili kin tedbirlerin al nmamas durumunda 2872 say l Çevre Kanununun 15 inci ve 20 nci maddelerinde öngörülen idari yapt r mlar uygulan r. Ölçüm yapacak uzmanl k deneyimine yönelik esas ve kriterler MADDE 21 (1) Bu Yönetmelik kapsam nda ölçüm yapacak ki ilerin bu konuda ölçüm yapabilecek yeterlili e sahip oldu unu Bakanl ktan ve/veya üniversitelerden al nan e itim ile belgelemeleri gereklidir. (2) Bu Yönetmelik kapsamdaki e itimler Bakanl kça yap l r veya yapt r l r. Yürürlük MADDE 22 (1) Bu Yönetmelik 1/1/2012 tarihinde yürürlü e girer. Yürütme MADDE 23 (1) Bu Yönetmelik hükümlerini Çevre ve Orman Bakan yürütür. EK-1 KOKU EM SYONLARININ VE DI ORTAMDAK KOKU SEV YES N N ÖLÇÜLMES VE DE ERLEND R LMES NE L K N TER MLER, FORMÜLLER VE B R MLER N L STES Adaptasyon: Sürekli veya kesikli olarak tekrarlanan bir kokuya maruz kalan koku alma organ n n duyarl l n n geçici olarak de i mesidir. Koku duyars zl ( Anosmia) : Ki ide koku alma duyusunun bulunmamas halidir. A r koku duyarl : Ki ide koku alma duyusunun a r duyarl olmas halidir. Koku emisyonu: Bir kaynaktan (noktasal veya alansal) havaya at lan veya yay lan kokulu gazlard r. Koku emisyon debisinin belirlenmesi için iki parametre gereklidir; Koku konsantrasyonu ve kokulu gaz debisi. Kokulu gaz debisi, gaz n havaya at ld baca veya kanalda ölçülür. Baca veya kanaldan belli
örnek alma yöntemine göre al nan gaz örneklerindeki koku konsantrasyonu ise Koku Emisyonu Ölçüm K lavuzunda verilen esaslara göre tayin edilir. Koku seviyesi: Koku konsantrasyonunun logaritmik olarak ifade edilmesidir. Bir maddenin koku konsantrasyonunun, ayn maddenin koku e ik konsantrasyonuna bölünmesi ile elde edilen oran n logaritmas al n r ve bu de er 10 ile çarp larak koku seviyesi bulunur. Burada koku e ik konsantrasyonu 1 KB/m 3 ise, koku seviyesi, L koku = 10 x log (c k / c k ) dir. Bu formülde c k koku konsantrasyonunu; c k ise koku e ik konsantrasyonunu gösterir. Böylece hesaplanan koku seviyesi (L koku ) gürültü birimine benzer ekilde desibel (db koku ) cinsinden ifade edilmi olur. Koku debisi (q koku ) : Birim zamanda birim alandan yay lan kokulu madde miktar d r. Koku debisi; at k gazdaki koku konsantrasyonu, at k gaz n d ar verildi i yüzey veya kesit alan (kanal veya baca için) ve gaz ç k h z n n çarp m yla elde edilir. Birimi KB/saattir. q koku = c k.v. A = c k.q Burada, q koku, koku debisi (KB/ saat), c k, koku konsantrasyonu (KB/ m 3 ), Q, kokulu gaz n hacimsel debisi (m 3 / saat), v, kokulu gaz n ak h z (m/ saat), A, at k gaz n d ortama verildi i ve gaz ak yönüne dik kesit alan (m 2 ) d r. Koku debisi (q koku ) hava kirleticileri için kullan lan kütlesel emisyon debisine tekabül etmektedir. Koku ölçüm ve belirleme yöntemleri: Koku konsantrasyonu, kaynaklarda olfaktometre, elektronik burun vb. bilimsel olarak geçerlili i kan tlanm yöntemlerle ölçülür. D ortamdaki koku konsantrasyonu ise alan ölçümleri ile veya bilimsel olarak geçerlili i kan tlanm matematiksel da l m modelleri yard m ile belirlenir. Dinamik olfaktometre: Kokulu gaz ve nötral havan n belirli seyreltme faktörlerine göre haz rlanm kar mlar n n tek bir ç k noktas ndan bir ak m eklinde verildi i cihazd r. Dinamik olfaktometri: Dinamik olfaktometre kullan larak yap lan koku konsantrasyonu ölçümüdür. Direkt olfaktometri: Koku konsantrasyonunun, örnek alma ve ölçme i lemleri aras nda hiçbir gecikme olmadan ölçülmesidir. Buna ayn zamanda dinamik örnekleme veya on-line olfaktometri de denilir. D ortamdaki koku ölçümü: D ortam havas ndaki koku belirleme çal mas, esas olarak panelistlere yapt r lan istatistik temelli ve uzun süreli koku frekans de erlendirme çal mas d r. Bu de erlendirmenin teknik esaslar D Ortam Havas ndaki Koku Konsantrasyonunun Ölçümü K lavuzunda verilmi tir. Evet/Hay r metodu: Olfaktometride kullan lan paneliste Koku var m? diye sorulan soruya Evet ya da Hay r yan t al nan metottur.
Kaçak kaynaklar: Boru flan lar, aspiratörsüz havaland rma delikleri veya vanalar gibi yerlerinin belirlenmesi kolay olmayan, fakat ayn zamanda etrafa miktar belli olmayan koku yayan kaynaklard r. Koku alg lama kanunlar : Koku konsantrasyonu ile insanlar n koku iddetini alg lamalar n ili kilendiren kanunlard r. Bu kanunlar Steven Kanunu (K lavuz A) ve Weber-Fechner Kanunu (K lavuz A) gibi koku konusunda kullan lan üstel fonksiyonlu ifadelerdir. Koku da l m modeli: En az bir y ll k meteorolojik veriler ve i letmede bulunan her tesisin koku emisyon debisini kullanarak belli koordinatlara sahip noktalardaki koku konsantrasyonunu hesaplamaya yarayan ve bilimsel geçerlili i kan tlanm bir modeldir. Ancak, bu modellerde ortalama alma süresini mümkün oldu unca k sa tutmak gereklidir. En fazla bir kaç dakikay geçmemelidir. Modelin geçerlili i yeterli say da ölçüm yap larak kan tlanmal d r. Model yard m yla d ortamda bulunan koku konsantrasyonundan kokulu saat yüzdesi ne geçmek yönetmeli in gere i oldu undan, bu amaçla ek bir çal maya ve tercihan ek bir yaz l ma gerek vard r. D ortamdaki koku konsantrasyonunu bulmak için kullan lan model, kirletici veya koku kaynaklar ile yerle im bölgeleri aras nda olmas gereken mesafeyi bulmak için de kullan labilir. Koku frekans : Alan ölçümleri s ras nda her ölçüm noktas nda yap lan ölçümlerde, kokunun alg lanabildi i ölçüm say s n n o ölçüm noktas nda 10 dakika içinde yap lan toplam 60 adet ölçüme oran n n 100 ile çarp lmas d r. Koku giderme verimi: Al nan bir koku giderme önleminin sonucu olarak, koku konsantrasyonu veya koku debisinde meydana gelen azalmad r. Ondal k kesir veya yüzde olarak ifade edilir. Azalt lan koku konsantrasyonu veya debisinin, giri gaz ndaki koku konsantrasyonu veya debisine oran olarak ifade edilir. Koku konsantrasyonu: Standart ko ullardaki 1 m 3 gaz içinde bulunan Avrupa Koku Birimi (EOU=KB) adedidir. (Koku konsantrasyonu, kokunun iddetini ölçmeye yarayacak do rusal bir ölçüt de ildir. Koku alg lama kanunlar olarak bilinen ve d sal etkenlere kar duyu organlar n n tepkilerini formüle eden ifadelere göre, koku yaratan etkenin miktar ile alg lanan koku iddeti aras nda do rusal olmayan bir ili ki vard r. Emisyonlardaki koku konsantrasyonlar n n da l m modeli yard m yla d havadaki kokunun hesab na dönü türülmesi uygulamas s ras nda, matematik modellerin ancak konsantrasyon belirleyebilmesi ise bu yüzden kar kl k yarat r. Çünkü matematik modeller insanlarda olu an koku etkisini do rudan hesaplayamazlar. Bu nedenle alg lanan etkinin dozu hesaplan r (doz = konsantrasyon x alg lama süresi). Bu kez de matematik modelin ortalama alma sürelerinin hesaba girmesi kaç n lmaz olur. Ancak uygun ve k sa süreli ortalama alan modeller kullanarak koku etkisi yaratan dozun tam belirlenmesiyle konsantrasyonun doz de erine dönü türülmesi de artt r. Koku dozunun s f r oldu u noktan n belirlenmesinin ard ndan belirlenen dozlar, yaratt klar rahats zl k hissi ile beraber de erlendirildiklerinde koku ikâyetlerinin tesbitine pratik bir çözüm getirebilmektedir.)
Koku yorgunlu u: Koku alg lamada azalma eklinde ortaya ç kan bir adaptasyon çe ididir. Olfaktometrik ölçüm: Bir numunenin koku konsantrasyonunu belirlemek üzere bir paneldeki tüm bireylere çe itli seyreltilerden olu an bir seri örnek koklat larak, numunedeki koku konsantrasyonunun tayin edilebilmesi için yeterli veri üretilmesi i lemidir. Referans madde: Kompozisyonu belirli hata paylar dahilinde bilinen ve bir veya daha fazla özelli inden yararlan larak bir ölçüm metodunun veya bir cihaz n kalibrasyonu, ya da bir maddenin de erlendirilmesi yap labilen madde veya maddeler kar m d r. Seyreltme faktörü: Seyreltme sonras nda elde edilen gaz kar m hacminin veya debisinin, seyreltme öncesi kokulu gaz hacmine veya debisine oran d r. S f r numunesi: Koku numunesinin tüm bile im özelliklerini ta yan, ancak kokusu kullan lan ölçüm yöntemine göre s f r olan numunedir. Standard ko ullar (olfaktometri için) : S cakl oda s cakl (298 K=25 C), bas nc normal atmosfer bas nc (101,3 kpa) olan ve içerdi i neme göre düzeltme yap lmam gaz ko ullar d r. Olfaktometri uygulamas için yap lan bu tan m aynen emisyon debilerinin ko ullar için de geçerlidir. Bu ko ullar, koku alg laman n ortamdaki özelliklere uygun olmas n sa layacak ekilde seçilmi ve standardize edilmi tir. Statik olfaktometre: Statik olfaktometre cihaz sadece bilinen kokulu gaz örne i ile nötral gaz kar t ran bir sistemdir. Kar m oran, bilinen hacimlerden hesapla bulunur. Semboller ve birimler Bu Yönetmelikte veya teknik eklerinde kullan lan sembol ve birimler a a da tablo halinde verilmi tir: Sembol Tan m Birim A Alan m 2 c koku Koku konsantrasyonu KB/m 3 c koku, giri Ar t lmam gazdaki koku KB/m 3 konsantrasyonu c koku, ç k Ar t lm gazdaki koku KB/m 3 konsantrasyonu D 50 Toplumdaki nüfusun %50 sinin kokulu olarak tan mlad kokulu madde
dozu EROM Avrupa referans kokulu g n-butanol madde kütlesi n Test edilen numune adedi KB (veya OU E ) Avrupa koku birimi p s Baca içindeki mutlak bas nç kpa q koku Koku debisi KB/sn q koku, giri Ar tma ünitesine giren koku debisi KB/sn q koku, ç k Ar tma ünitesinden ç kan KB/sn koku debisi S s Farklar n standart sapmas t statistik faktörü V Hacim m 3 v Kokulu gaz h z m/sn Q Hacimsel debi m 3 /sn y i (i)say l numunenin test sonucu y ort Numunelerin test sonuçlar n n ortalamas Z Seyrelme faktörü Z 50 %50 alg lama e i indeki seyrelme faktörü η Ar tma ünitesi verimi % EK-2 KOKU KÂYET ÖN DE ERLEND RME FORMU ikâyete Neden Olan Kayna n Yeri: letmenin/tesisin Ad, Adresi, Tel No, Faks No: Kokunun Karakteri: Kokunun iddeti ve Hedonik Tonu iddeti Dü ük Orta Yüksek
Hedonik Ton Ho Naho Kokunun Süre ve S kl Kokudan Etkilenen Ki i Say s ikâyet Mahallindeki Arazi Kullan m Durumu ikâyet Mahallindeki Koku Kaynaklar ikâyet Mahallinin Koku Kaynaklar na Uzakl Kaynak Çevresinde Koku Problemine Katk da Bulunabilecek Ba ka Kaynaklar n, letmelerin Var Olup Olmad Koku Önlemlerinin Al n p Al nmad Kaynak/Kaynaklar n Yerle im Plan n n ikayet Mahalline Ölçekli Bir Yerle im Plan /Kroki Üzerinde Gösterilmesi Kaynak/Kaynaklarla lgili Di er Bilgiler Yerle im Sanayi Turizm Kentsel K rsal Evet Hay r Evet Hay r Gösterimi yok Gösterimi var (ekte)
KOKU EM SYON RAPORU FORMATI EK-3 Emisyon raporu en az a a da verilen bilgileri içerecek ekilde düzenlenmelidir. Gerekli görülmesi halinde, yetkili merci taraf ndan ek bilgiler de istenebilir. Örnekleme Verileri: 1. Kokuya neden olan kaynak/i letme/tesisin ad, adresi, telefon numaras, faks numaras. 2. letme/tesis yetkilisinin ad ve soyad. 3. Koku kaynak/kaynaklar n n tan m ve isimlendirilmesi. 4. Koku örne inin tan m (kokunun neyi and rd ). 5. Örneklemenin gerçekle tirildi i tarih ve saati. 6. Örnekleme ko ullar. 7. Örnekleme s ras ndaki tesis/proses ko ullar. 8. Örneklemeyi yürüten uzman n ad ve soyad. 9. Koku kayna ndaki örnekleme yeri. 10. Kullan lan gaz örnekleme torbalar n n cinsi ve hacmi. 11. Kullan lan seyreltme teçhizat. 12. Kaynakta gerçekle tirilen ön seyreltme veya seyreltme faktörü. 13. Standart ölçüm gereklerinden sapmalar. Ölçüm Sonuçlar (Olfaktometre ölçümleri): 1. Ölçüm yeri, zaman ve saati. 2. Ölçümü yürüten uzman n ad ve soyad. 3. Ölçüm s ras ndaki ko ullar. 4. Ba lang çta belirlenen gaz seyreltme aral klar. 5. Ölçüm öncesi önseyreltme veya seyreltme faktörü. 6. Ölçümde yer alan panelistlerin ki isel kodlar. 7. Panelistlere sunulan örnek say s. 8. Ölçümler s ras nda panelistlere sunulan seyreltme oranlar. 9. Panelistlerin verdi i bo tepki say s ve yeri. 10. Sunulan tüm seyrelmelerdeki panelist tepkileri (ölçüm sonuç matrisi). 11. Standard ölçüm gereklerinden sapmalar. 12. Kullan lan her panelist için; referans maddeye (n-butanol) verilen tepkilere göre, ki isel koku e ik de eri tahmini ve standart sapma tayini. Raporlama: 1. Kullan lan ölçüm metodu. 2. Ölçüme ait kalibrasyon durumu (do ruluk (hassasl k) bak m ndan son laboratuvar test sonucu). 3. ncelenen koku kayna n n tan m. 4. Koku örne i veya örneklerinin tan m. 5. Örnekleme tarihi ve saati. 6. Koku kayna ndaki örnekleme yeri. 7. Ölçüm öncesi ön seyreltme veya seyreltme faktörü. 8. Olfaktometrik ölçüm tarihi ve saati.
9. Ölçüm s ras ndaki ko ullar. 10. Kullan lan seyreltme sisteminin tan m. 11. Ölçüme ait panel e ik de eri. 12. Kayna a ait koku konsantrasyonu. 13. Kullan lan referans koku ve kabul edilen referans de eri. 14. Standard ölçüm gereklerinden sapmalar. Raporu Düzenleyen Uzman: Ad, Soyad : Kurumu: Tarih: mza ve mühür:
EK-4 DI ORTAMDAK KOKU SEV YES RAPORU FORMATI D Ortamdaki Koku Seviyesi Raporu en az a a da verilen bilgileri içerecek ekilde düzenlenmelidir. Gerekli görülmesi halinde Yetkili Merci taraf ndan ek bilgiler de istenebilir. Alan Çal malar Verileri 1. Kokuya neden olan i letmenin/tesisin ad, adresi, telefon numaras, faks numaras : 2. letme/tesis yetkilisi ki inin ad ve soyad. 3. Koku kayna n n tan m. 4. Koku karakteri. 5. Kaynaktaki proses ko ullar. 6. Kaynakta kokuya neden olan prosesler. 7. letmenin/tesisin çal ma günleri ve saatleri: 8. Kokulu proseslerin y l içinde etkili oldu u zaman aral / aral klar. 9. Kokulu proseslerin gün içinde etkili oldu u zaman aral / aral klar. 10. Koku örne inin / örneklerinin tan m. 11. Kokunun etkin oldu u bölgenin tan m (kentsel / k rsal). 12. Bölgenin koku kayna na göre konumu. 13. Bölgedeki hâkim rüzgar yönü. 14. Ölçüm karelerinin (gridlerin) yerle tirildi i bölgenin konumu. 15. Ölçüm karelerinin (gridlerin) aral klar. 16. Ölçüm karelerinin (gridlerin) kaplad toplam alan (m 2 ). 17. Bölge haritas ve Ölçüm karelerinin (Gridlerin) çizimi (ek olarak verilmeli). 18. Ölçüm noktalar n n toplam say s. 19. Ölçüm program n n kapsad zaman aral. 20. Ölçüm program (ek olarak verilmeli). 21. Ölçüm günlerinin toplam say s.
Ölçüm Sonuçlar 1. Ölçümü yürüten uzman n ad ve soyad. 2. Ölçümde yer alan panelist say s. 3. Ölçümde yer alan panelistlerin ki isel kodlar. 4. Panelistler taraf ndan doldurulmu ölçüm formlar. 5. Bölge için geçerli olan d ortamdaki koku s n r de eri. 6. Her ölçüm noktas ndaki koku frekans. 7. Her ölçüm karesindeki yüzde koku saati (ek olarak gridlenmi harita üzerinde belirtilmeli). 8. S n r de erinin a ld kare say s. 9. S n r de erinin a ld karelerin konumu. 10. Standard ölçüm gereklerinden sapmalar. 11. Kullan lan her panelist için; referans maddeye (n-butanol) verilen tepkilere göre, ki isel koku e ik de eri tahmini ve standard sapma tayini. Ölçümleri yürüten uzman n: Ad, Soyad : Kurumu: Tarih: mza ve mühür:
EK-5 KÂYET SONUÇLANDIRMA FORMU Form Form No: Alan No. 1. lgili ikâyet Ön De erlendirme Formu Tarih ve Numaras 2. Koku Kayna Olarak Belirlenen Etkinlik ( letme/tesis) 2.1 Ad 2.2 Adresi 2.3 Koku kaynaklar ve özellikleri 2.4 ikâyete konu olan koku kayna 2.5 Kaynakta belirlemeler (Eksiklik ve uygunsuzluklar) 2.6 Öngörülen düzeltici etkinlik ve al nan önlemler 3. Yap lan Ölçümler 3.1 Ölçüm tarihi 3.2 Ölçüm sonuçlar 3.3 Ölçüm de erlendirmesi 4. ikâyetlerin Sona Erme Durumu 4.1 Devam eden ikâyet olup olmad 4.2 Devam halinde gerçekle tirilen i lemler/ölçümler Tarih: 5. Model Çal mas 5.1 Model ad 5.2 Modelleme tarihi 5.3 Model sonuçlar 5.4 Model de erlendirmesi 6. D Ortamdaki Koku Ölçümleri 6.1 Ölçüm tarihi 6.2 Ölçüm sonuçlar 6.3 Ölçüm de erlendirmesi 7. ikâyetlerle lgili Son Durum 7.1 ikâyetlerin sona erip ermedi i 7.2 Takip denetimi gereklili i