1) Antik ( Antik ) Çağda Eğitim 2) Orta Çağda Eğitim 3) Rönesans ve Aydınlanma Dönemi nde Eğitim 4) İslam Dünaysında Eğitim 5) Türklerde Eğitim
ESKİ UYGARLIKLAR SÜMERLER ( MÖ 3000) PERS HĠTĠT- FENĠKE UYGARLIKLARI ĠSRAĠL UYGARLIĞI MISIR UYGARLIĞI ( MÖ 3400 525 ) ÇĠN VE HĠNDĠSTAN UYGARLIĞI YUNAN UYGARLIĞI ROMA UYGARLIĞI
SÜMERLER ( MÖ 3000) Tarihte bilinen ilk yerleģik toplumdur. Yazıyı, yılın 365 gün olduğunu, mevsimleri bulan, kent devletlerini kuran, geometri ve matematiği, hukuku, mitoloji ve edebiyatı, sözlüğü bulup yapan ve kullanan bir uygarlıktır. Ġlk okuma ve ders kitaplarını hazırladılar. Uygarlık ve tarih Sümer le baģlar dense yeridir Öğretmenin geçiminden öğrenciler sorumluydu. Her öğrenci öğretmene belli bir miktar para verirdi.
PERSLERDE ( ESKİ İRAN ) EĞİTİM PERSLER; Bugünkü Ġran medeniyetinin temelini oluģturur. Ġlk posta teģkilatını kurdular. Eski Ġran'da (M.Ö 900-360) eğitim laiklik ve ulusal birlik üzerine kurulmuģtur. Baba çocuğunu istediği gibi yetiģtirebilirdi. Okul kralın sarayının yanındaydı ve adı "Genel Eğitim Evi«idi. Çocuklar adil, iradeli, savaģçı, ölçülü ve büyüklerine saygılı olmalı, açlığa, soğuğa, acıya dayanmalı, ok, kılıç kullanmalı, iyi ata binmeliydi. Ġran eğitim sisteminde beden eğitimi dersi çok önemliydi. Isparta eğitim sistemi Ġran'dan alınmıģtır.
HİTİTLER MÖ. 2000 yılında Anadolu ya Kafkasya üzerinden göç ederek 1500 yıl boyunca hakimiyetlerini sürdüler. İlk yerleşim yerleri Çorum Hattuşaş'dır Anadolu'nun yerli sanatıyla birleştiler. Boyutları büyümüş anıtsal eserler ortaya çıkarttılar. Mabetler, saraylar, sosyal yapılar, kaya kabartmaları yaptılar. Hititçe, bugüne kadar bilinen en eski Hint-Avrupa dilidir. Farklı yazılar kullandılar.. Resmî diplomatik yazışmaları ve saray arşivleri Âsur (Akad) çivi yazısıyla yazılırken kayalardaki kabartmalar ve yazıtlar için Hiyeroglif yazı kullandılar. Tarihte ilk yazılı antlaşma olan Kadeş Antlaşması ( MÖ 1296 ) Hititler ve Mısırlılar arasında imzalandı.
FENĠKELĠLER Ġlk çağda denizcilik alanında en ileri olan kavim Fenikeliler dir. Akdeniz de büyük koloniler kurdular. Fenikeliler tarihte ilk alfabeyi buldular. Bu alfabe 22 harfli idi. Günümüzde kullanılan Latin Alfabesi ninin temelini bu alfabe oluģturur
MISIR UYGARLIĞI ( MÖ 3400 525 ) Hiyeroglif yazıyı ( resim yazısı ) bulmuşlardır Devlet idaresinde yazışmalara önem verilmiştir Cam, papirüs ve ilk takvimi ( 365 gün- miladi) onlar bulmuşlardır. Çocuklar beş yaşında okula başlıyorlar ve on iki yıl okuyorlardı. Okullar ilk, orta ve yüksek olarak üçe ayrılmıştı. Devlet dairesine memur yetiştirmek temele alınmıştır. Okullar yatılı ve gündüzlü olabiliyordu. Okuma-yazma, matematik, astronomi, heykelcilik, müzik ve beden eğitimi dersleri vardı. Öğretmen Tanrı kadar saygı gören ulu bir kiģidir.
İSRAİLDE EĞİTİM Eski Yahudi/toplumunda yetiģtirmek çok önemliydi. erdemli insanlar Aile, kavim en önde yer alırdı. Beden ve ruhen iyi insan yetiģtirmek okulun ve öğretmenin göreviydi. Dini her Yahudi tam olarak bilmek ve uygulamak zorundaydı. Cinsiyete göre bir eğitim vardı. YurttaĢlık bilgisi ve tarih her Yahudi'nin almak ve okumak zorunda olduğu derslerdendi. Dersler "kıssadan hisse çıkarma" temeline göre iģlenirdi. Öğretmen mutlak otoriteydi. Kutsal bir varlık sayılırdı.
ÇİN'DE EĞİTİM ( MÖ 2500) Eğîtim sistemi geleneklere, aileye ve topluma Bağlı insan yetiģtirmek üzere kurulmuģtur. Ġlk, orta ve yüksek okul vardı. Çin'de Laç-Tzu (Taoizm) ve Konfüçyüs gibi büyük düģünürler yetiģmiģtir. Bugünkü Çince yazının temeli 3000 yıl önce atıldı. Ruhun ve bedenin terbiyesinde müzik ve dinsel törenler önemliydi. Pusula, barut, kağıt, matbaa Çin de bulunmuģtur Öğretmen kutsal bir varlıktı
HİNT UYGARLIĞI ( MÖ 7000-1700) Hindistan'da kast sistemi vardır. Eğitim her sınıf için ayrı ayrı düzenlenmiģtir. Brahman (din adamı), kģatriya (asker), vaysiya (esnaf), südra (iģçi), parya (köle) olmak üzere beģ kast bulunmaktadır. Bir kasttan diğerine kesinlikle geçilmez" temel ilkedir. Eğitimi etkileyen Ġki dini görüģ vardır. Brahmanizm, ev Budizm. Brahmanizm ve Budizm'de öğretmen kutsal sayılmıģtır. Özellikle budizm ile birlikte eğitimde de yenileģmeler olmuģtur Okuma-yazma iģinde öğrenciler önce kum üzerine sözcükleri yazar ve okurlardı. Sonra bunları iyice öğrendikten sonra yapraklara yazarlardı (BinbaĢıoğlu 1982). Hindistan eğitim geleneği islam dünyasını da etkilemiģtir
ESKİ YUNAN ( GREK) MEDENİYETİ Grek dünyasında eğitim genelde akla, iyiliğe ve erdeme dayalıdır. Hür vatandaģlar eğitilir. Köleler ve köylü iģçi, zanaatkar takımının eğitimi söz konusu değildir. Karakter, estetik ve beden eğitimi savunulur. Karakter eğitiminde ortak yaģam, sevgi ve saygı, devlet ve devlet kurumlarına bağlılık temele alınmıģtır. Estetik eğitimde ise, ruhun eğitimi söz konusudur. Bunun için müzik önemlidir. Beden eğitiminde vücudun güçlenmesi için beslenme, güreģme, koģma, ok, mızrak, disk atma,. ata binme, kılıç kullanma etkinliklerine yer verilmiģtir.
ESKİ YUNAN ( GREK) MEDENİYETİ Genelde eğitim bedenen ve ruhen güzel insan yetiģtirmeyi (kalokagathie) amaçlamaktadır. Okul sistemleri ilkokullar, ortaokullar, Liseler, ve yüksek okullar (akademi) olarak kurulmuģtur. Ġlk" kez resimli ders kitapları M.Ö. 331-323 döneminde yazıldı. Ayrıca felsefe temel ders olarak ele alınıyordu. Yoğun bir felsefe ve mantık eğitimi veriliyordu. Öğretmen (pedagog) önceleri seçkinlerin çocuklarım eğitmek için okuma-yazma bilen üstün özeliklere sahip köleler arasından seçiliyordu. Öğretmenler saygın kiģilerdi. Grek okul sisteminde dayak vardı. Öğretmenin maaģını öğrenciler ödüyorlardı.
ROMA UYGARLIĞI M.Ö. 8 ile M.S. 5. yüzyıllar arasında varlığını sürdürmüş olan ve merkezi Roma kenti olan uygarlık. Kavimler Göçü sonucu, 395 yılında Roma İmparatoru I. Theodosius, Roma Uygarlığı nı iki oğlu arasında Doğu Roma (Bizans) ve Batı Roma olmak üzere paylaştırdı.
ROMA UYGARLIĞI Doğu Roma İmparatorluğu, eski Yunan ve Orta Doğu geleneklerinin kaynaşmasıyla ortaya çıkmıştır. Burada yaşayan halk; ticaret, kentleşme ve ekonomi alanlarında önemli gelişmeler gösterdi. Doğu Roma İmparatorluğu nun en belirgin kültürel özelliği, Hıristiyanlığın bu devlet sınırları içinde gelişmiş olmasıdır.
ORTA ÇAĞDA AVRUPADA EĞĠTĠM Avrupa Antik Çağ dan sonra, düşünsel anlamda karanlık bir Orta Çağ yaşamıştır. Akılcılığın yerini skolâstik düşünce, dogmatizm ve metafizik düşünceler almıştır. Batı dünyasında kayda değer bir bilimsel ve sanatsal çalışmadan söz etmek güçtür. Her şeyde dini öğretiler referans alınmıştır. Orta çağın ikinci yarısından sonra (XIII ve XIV. Yüzyıllardan sonra) üniversitelerin yaniden kurulmaya baģlanmasıyla önemli bir geliģme sağlanmıģtır. Üniversiteler, kiliselere bağlı olmanın yanında özel kanunları ve mahkemeleri vardı.
Rönesans ve Reform Hareketleri (16. 18. yy) Aydınlanma çağında insan aklı pozitif düşünme ve bilim ön plana çıkmıştır. Özgürlük, laiklik, bilimsel düşünme, deney- gözlem temele alınmış; kilise doğmalarına karşı çıkma, okulları kilisenin elinden alma, eğitimi dünyevileştirme girişimleri başlamıştır. Fransız devriminden sonra ulusal bir eğitim anlayışı her yurttaşın okuması gerektiği düşüncesi benimsenmiştir. Kadın, erkek her yurttaşın eğitimden geçmesi zorunluluğu getirilmiş ve ilk, orta, lise ve üniversite olarak düzenlenmiştir. Dersler fen ve sosyal bilimlerle, güzel sanatlar, felsefe, mantık, dil, beden eğitimi olarak belirtilmiştir. Mesleki ve teknik eğitime önem verilmiştir. Eğitim genellikle konu ve öğrenci merkezlidir ve dayak hala bir eğitim aracı olarak kullanılmaktadır. Öğretmenlik meslek haline getirilmiş, öğretmen yetiştirme yeniden düzenlenmiştir.
İSLAM DÜNYASINDA EĞİTİM İslam dünyasının en parlak zamanı 8. ve 12. yüzyıllar arasındaki dönemdir. Arap Uygarlığı ; Avrupa, Hindistan ve Türk Uygarlıkları ile temasa geçmiştir. Matematik, kimya ve tıp alanlarında önemli katkılarda da bulunulmuştur. Matematik alanında, Hintlilerden alınan sayı sistemine, 0 (sıfır) rakamı eklenmiştir.
Türklerde eğitim MÜSLÜMANLIKTAN ÖNCE TÜRKLER de EĞĠTĠMĠN TEMEL ÖZELLĠKLERĠ
Türk toplumlarının eğitim anlayıģ ve uygulamaları, yaģama biçimlerinin etkisiyle ĢekillenmiĢtir. Türkler bilgileri yazıyı kullanmadan önce taşlara kazımıştır. Bu gelenek yazının oluşmasına kaynaklık ettiği gibi zamanla yazıyla da beraber devam etmiştir. Töre önemli bir rol oynamaktadır. Bu dönemde örgün eğitim kurumlarının varlığından söz edilse bile bu kurumlar hakkında kesin bir delil yoktur. Eserlerde öğretici amaç vardır. Alp insan tipine önem verilmiģtir. Köklü bir bilim sevgisi mevcuttur. Mesleki eğitim önemli bir yer tutar. * Büyük bir çocuk sevgisi var olup, cinsiyet farkı yoktur..
HUNLAR ( M.Ö 1000 - M.S 50) Hunlar, sürü besleyen atlı kabilelerden meydana gelmiş göçebe bir toplumdur. Savaşçılık, yöneticilik, bazı el sanatları (mesleki eğitim) ile dini inanışlar ve çocuk yetiştirmeye ilişkin değerler ( Çocuğa ad koymak bile kahramanlık sonucunda gerçekleşirdi) eğitimin biçimini oluşturur. Hunlar ın eğitimini yaşayış biçimleri şekillendirmiştir.
GÖKTÜRKLER (M.S 552-745) Göktürklerde eğitim, Hunlar ınkine benzemektedir. Eğitim töre içinde töre kanalıyla verilmektedir. 38 harfli geliģmiģ bir alfabeye sahip olmaları bazı yazılı eserler bırakmalarını sağlamıģtır. ( Bu eserlerin en önemlisi; Orhun Anıtlarıdır M.S. 732) Göktürklerde, sözlü töre bilgisi, yazı ile geniģletilmiģ,bilgiler artmıģ ve yaygınlaģmıģtır. Göktürklerde de alp insan tipine büyük önem verilmiģtir.
ORHUN ANITLARI Orhun Anıtları, 732 de dikilen Kültegin, 735 te dikilen Bilge Kaan ve yine o yıllarda dikilen Tonyukuk anıtlarından oluģur. Bu anıtlarda 6000 kadar kelime vardır.türkçenin bilinen ilk yazılı belgeleridir. Orhun Anıtları, ilk olarak 1893 te Danımarkalı bilgin Thomas tarafından okunmuģtur.
Anıtlarda, Türk hükümdarlarına bazı öğütlere yer verilir. Ayrıca, Türklerin geçmiģte yaģadığı felaketlere dikkat çekilip ders alınması öğütlenir.
UYGURLAR ( M. S 745-840)
UYGURLAR ( M. S 745-840) 1. Uygurlar kentli toplumdur. Maniheizm dinini benimsemiģlerdir. 2. Önceki devletlerden farklı olarak diğer toplumlara da açılmıģlardır. 3. Kütüphaneler dolusu sayısız eser vermiģlerdir. 4. Ünü dıģarıya taģan bürokrat yetiģtirmiģlerdir ve baģka ülkelere göndermiģlerdir. 5. Örgün eğitim kurumları yaygınlaģmıģ, bilgiye büyük önem verilmiģtir. 6. Kitapları çoğaltarak bilim dünyasına önemli hizmetler yapmıģlardır.
ĠSLAMĠYETĠN KABÜLÜNDEN SONRAKĠ EĞĠTĠMĠN TEMEL ÖZELLĠKLERĠ Türk toplumlarında ilk kez medrese denen eğitim kurumları ortaya çıkmıģtır. Ġslam düģünür ve eğitimcilerinden etkilenilmiģ aynı zamanda bu alanda eserler verilmiģtir. Türk toplumlarının ahlak anlayıģı islamiyetle birlikte değiģmiģ, bu da eğitimlerine yansımıģtır. Ġslamiyetin kabulü gazi ve veli insan tipini ortaya çıkarmıģ buda çok sayıda eserlerin meydana gelmesini sağlamıģtır. Ġslama göre bilim yücedir. Bu durum Türkler ede yansımıģ ve bilime önem verilmiģtir. Arapça ve Farsça aydınlar üzerinde etkili olmuģtur.
KARAHANLILAR ( 840-1212) Eğitimin temel Özellikleri; Müslüman olmaları ve yerleşik düzene geçmeleri eğitimlerini şekillendirmiştir. Devlet adamları eğitim öğretim ve bilimin gelişmesine önem vermişlerdir. Ülkenin her tarafına medreseler kurulmuştur. Farabi, İbn-i Sina, Biruni gibi dünya eğitim ve bilim tarihinde önemli yer tutan bilim adamları yetişmiştir. Eğitim bilimine ait ilk görüşlerde başta Farabi olmak üzere bu dönemin alimleri tarafından ileri sürülmüştür. Bu dönmede yetişmiş ve Dünya eğitim ve bilim tarihini etkileyen önemli şahsiyetlerden bazıları şunlardır
FARABĠ ( 870-950) Kendisine Arito dan sonra Muallim-i sani (ikinci öğretmen) denir. Yüzden fazla eser yazmıştır. Konuları: Felsefe, Mantık, Ahlak, Psikoloji, Metot, Fizik, Kimya, Astronomi, Geometri, Siyaset, Sosyoloji, Askerlik, Din, Dil, Edebiyat.
Eğitime ĠliĢkin GörüĢleri İlk kez doğrudan eğitim bilimine ilişkin görüşler ileri sürdü Eğitimin amacı, mutluluğu bulmak ve bireyi topluma yararlı hale getirmektir. Üç tür eğitimci vardır; aile reisi, öğretmen ve devlet başkanı Yöntem konusunda kolaydan- zora, basitten karmaşığa gidilmeli. Bir şey öğretilmeden diğerine geçilmemeli Disiplin ne sert, ne de yumuşak olmalı, ılımlı bir yol izlenmelidir. Tartışma yönteminin eğitime sokulmasını söylemiştir. Eğitim ve öğretim bir birinden ayrılmalıdır. İnsan mutlu olması için felsefe öğrenmelidir. Çocuklar sorumluluk duygusuna sahip olarak yetiştirilmelidir.
ĠBN-Ġ SĠNA ( 980-1037)
ĠBN-Ġ SĠNA ( 980-1037) Hangi görüşte olursa olsun her çocuk eğitilmelidir. Meslek eğitimine önem verilmelidir. Karma eğitimi savunmuştur. Öğretmen, çocuğu her yönüyle tanımalıdır. Çocuğun zevk ve ilgileri meslek eğitiminde göz önünde tutulmalıdır. Oyun, çocuk eğitiminde önemlidir. Deney, gözlem ve araştırma yöntemini öne sürmüştür. Çocuk üstündeki baskı olumsuz sonuçlar doğurur. Kendisine Aristo ve Farabi den sonra muallim-i salis (öğretmen) denir.
BĠRUNĠ (973-1048) Bir bilim adamıdır. Bilimsel yöntemden yanadır. Ona göre araştırma, gözlem ve deneye dayanmalıdır. Duyduklarımız gördüklerimizden farklı olabilir. Öğrenmede taklit ve ezberciliğe yer yoktur. İnsan kendi aleyhine dahi olsa doğruluktan ayrılmamalıdır.
BALASAGUNLU YUSUF HAS HACĠP ( 1018-1070) Bilgi çocuğa küçük yaşta öğretilirse, kalıcı olur. Anne ve babalar çocuklarıyla direk ilgilenmelidir. Eğitimde kız ve erkek ayrımı olmamalıdır. Çocuk, bilgin ve edepli öğretmen elinde yetiştirilmelidir. Öğrenme hayat boyu devam etmelidir. Çocuğun ilgisine göre eğitim verilmelidir. İşbaşında eğitimi savunmuştur. Tecrübeli bir devlet adamıdır. Eserinde daha çok devlet adamlarına yönelik tavsiyeler vardır.
KAġGARLI MAHMUT Araplara Türkçe öğretmek için Divan ü Lügatit Türk (1072-1074) adıyla bir eser yazmıştır. Türkçe nin üstün bir dil olduğuna inanır. Türkler için yeni bir hedef- ufuk belirlemiştir. Aile içinde çocuğun bakımı ve yetiştirilmesi üzerinde durur. Çocuk oyunları hakkında eserde geniş bilgiler mevcuttur. Dil öğretimi konusunda başarılı bir yöntem izlemiştir.
AHMET YESEVĠ ( 1103?- 1166) İlk Türk tarikatını kurmuştur. Divan-i Hikmet adlı eseri ile etkileri geniş yörelerde yüzyıllarca sürmüştür. ( halen dahi sürmektedir) Yunus Emre yi önemli ölçüde etkilemiştir. İnsanlara hizmet ve iyilikte bulunma temel düşüncesidir. Sevgi ve mutluluğa dayalı bir hayat görüşünü benimsemiştir. Gelecek için bilim öğrenmek gerekir. Anadolu nun vatan tutulmasında önemli katkıları olmuştur.
SELÇUKLULAR da EĞİTİM Başta Tuğrul ve Çağrı Beyler olmak üzere Alparslan ve Nizamülmülk Selçuklu devlet yöneticileri, bilginlere ve sanatkarlara büyük önem verdiler. Örgün eğitim kurumsallaşması 1040 yılında Tuğrul Bey in Nişabur da yaptırdığı medreseyle başladı. 1067 de Nizamülmülk tarafından Bağdat ta Nizamiye medreseleri kuruldu. Bu dönemde Bağdat ta medreselerde okuyan öğrenci sayısı 6000 idi. Eğitim dili Arapça olmakla beraber Türkçe ye de yer verilirdi. Medreselerde öğretim sınıf geçme esasına dayanırdı. Müderris denen medrese hocaları seçkin kimselerdi ve ölünceye kadar görevde kalırlardı. Selçuklular medreselerin yanında küttap denen ilkokul düzeyinde de okullar açmışlardır.
Selçuklularda yaygın eğitim kurumu olan Ahilik önemli bir yaygın eğitim ve meslek kuruluşuydu. ( Ahi; Arapça kardeş demektir) Ahilik halk arasında yaygınlaşmış, dini ve ahlaki değer kazanmıştır. Ahi Evran tarafından kurulan Ahiliğin en önemli temel felsefesi kamil insan yetiştirmekti. Bu kurum varlığını cumhuriyet dönemine kadar devam ettirmiştir.
Selçuklu Eğitim Sisteminin Temel Özellikleri; 1. Selçuklu devlet adamları eğitime gelişmesine büyük önem vermişleridir ve bilimin 2. Medreseler gelişmiş, ülkenin her tarafına yayılmıştır 3. Ahilik gibi bir yaygın eğitim kurumu kurulmuş ve gelişmiştir 4. Atabeglik gibi şehzadelerin yetişmesi için bir uygulama ortaya çıkmıştır 5. Selçukluların ilk dönemlerinde eski değerler ön planda iken, daha sonra bunlar zayıflamaya unutulmaya yüz tutmuştur. Selçuklularda alp, gazi, veli insan tipleri beraber yaşar.
Selçuklular döneminde yaşamış büyük Türk alimleri GAZALĠ (1059-1111) MEVLANA CELALEDDĠN RUMĠ (1207-1273) YUNUS EMRE ( - 1321) BURHANED-DĠN ZERNUCĠ (.- 1223)
2.3.1 GAZALİ (1059-1111) Tus şehrinde doğdu. Felsefe dersleri aldı. Nizamiyede müderrislik yaptı. Eserlerinde çocukların eğitimleri üzerinde önemle durur. Ona göre; Anne ve baba çocuklarına en iyi şekilde bakmakla yükümlüdür. Çocuklar gördüklerini taklit eder. Çocuğa iyi davranış kazandırılmalı, aydınlatılmalı, kötü arkadaşlardan sakınınmalıdır. Çocukta ruh yüceliği, alçak gönüllülük ve ciddiyet olmalıdır. Çocuklar küçük yaşta eğitilmelidir. Her şeyin iyisini ve doğrusunu öğrenmelidir. Çocuk bir cehverdir ve iyi öğretmende okumalıdır. Öğretmen, onlara rehberlik etmelidir. Çocuklara kavrayabileceği şeyler öğretmelidir.
2.3.2 MEVLANA CELALEDDİN RUMİ (1207-1273) 1207 de Belh şehrinde doğmuştur.mevlana bir mutasavvıfdır. Ona göre insan, kendi özünü bilmeli ve olgun olmalıdır. Maslov un kendini gerçekleştirme düşüncesi onda zaten mevcuttu. Kalp temizliğinden kaynaklanan değerleri sunmuş ve milyonlarca insanın kalbinde taht kurmuştur. Mevlana eğitimin gücüne ve çevrenin etkisine inanır. Ona göre insan eğitilebilen bir varlıktır. Hayvanların bile eğitimle yetenekleri gelişir. Çocuklar eğitilirken hemen tenkit edilmemeli, bilakis teşvik edilmelidir. Tekrar iyi bir öğretme şeklidir. Esas olan insanların kendilerini bilmeleridir. Alimlik insanın özünde olan bir hünerdir. Alimlik, ipek ya da abadan bir giysi ile kazanılmaz. Görünüş değil, gönül esastır. Kendisinden sonra ortaya koyduğu görüşlerin etkisiyle Mevlevilik tarikatı kurulmuştur.
2.3.3. YUNUS EMRE ( - 1321) Mevlananın izinden yürümüş, ancak eserlerini Farsça yerine Türkçe yazmıştır. Türk insanı onu bir gönül eri olarak kendine mal etmiş bağrına basmıştır. Ona göre Mevlana mana aleminin sultanıdır. Diyar diyar dolaşarak, insanın kendi özünü bilmeleri gerektiğini anlatmış ve hoşgörü üzerinde durmuştur Nefis terbiyesini özellikle ele aldı. İnsanlara gönül kırmamayı öğretti. Herkese aynı gözle baktı. İyilik ve güzellikte hep birlikte yarışmamız gerektiğini söyledi.
2.3.4 BURHANED-DİN ZERNUCİ (.- 1223) Türkistan da doğdu. Önemli bilim adamlarındandır. Eserleri batı dillerine çevrilmiş ve çokça okutulmuştur. Eğitim ve öğretim konusunda ilk eser veren Türk bilginidir. Eğitim ve öğretim faaliyetlerini sistemleştirmiş, metot ve teknikler üzerinde durmuştur. Eserinde, soru- cevap, tekrar, ezber, problem çözme yöntemi ve münazara üzerinde durur. Ona göre bilime saygı duyulmalı, çok çalışılmalıdır. Öğrenci öğrenebileceği kadar ders almalı, kolaydan zora doğru bir yol izlenilmelidir. İnsan her yaşta öğrenebilir ve öğrenmelidir.
İlk Selçuklu medreseleri 1040 yıllarında Nişaburda Tuğrul bey tarafından kurulmuştur. Alparslan döneminde 1067de Bağdatda Nizamiye medreseleri adıyla önemli kurumlar açılmış bu adı taşıyan başkalarının da kurulduğu görülmüştür. Bağdat Nizamiye medreselerinin kurulmasında Alparslan ve Nizamülmülkün ilgi ve çabaları etken olmuştur.
OSMANLI EĞİTİM SİSTEMİ OSMANLILARDA EĞĠTĠMĠN GENEL ÖZELLĠKLERĠ ġunlardir
Medreseler çok güçlü, toplumu derinden etkileyen eğitimi kurumlarıdır. Azınlık çocuklarının üst düzeyde yönetici yetiştirdikleri Enderun adında önemli bir örgün eğitim kurumu ortaya çıkmıştır İlköğretim 18. yy ortalarına kadar çok basit bir düzeyde kalmıştır Osmanlının son dönemlerine kadar, ilkokul üstü eğitim kurumlarında yalnız erkekler okumuştur. Eğitim ve öğretimin temel amacı dinidir Yöntem daha çok ezbercidir Tanzimat dönemine kadar eğitim her düzeyde ücretsizdir
Azınlık ve yabancılara eğitim hakkı tanınmıştır Yaygın eğitim daha çok din adamları tarafından yapılmıştır Eğitimde yenileşmeler askeri okullardan başladı. Medreseler 1776 dan itibaren, kendisi dışında açılan askeri okullarda kısmen, sivil okullarda daha geniş ölçüde etkisini sürdürmüştür Eğitim daha çok vakıflar tarafından yürütülmüştür
Osmanlıdaki Temel Eğitim Kurumları Sıbyan Mektepleri Medreseler Enderun Mektebi Acemioğlan Kışlaları Rüşdiyeler İdadiler Sultaniler Darülfünun
Sıbyan Mektepleri İlköğretim seviyesinde 6-12 yaş çocuklarının devam ettiği 3-4 yıl süren okullardır. Okulların kuruluşu ve yürütülmesi vakıflar tarafından yapılırdı. Din derslerinin dışında, matematik ve okuma yazma da okutuluyordu. En küçük yerleşim birimlerine kadar yaygınlaşmıştı. 1860 yılında sayıları 12000 civarındaydı. Camilere bitişik olarak yapılıyordu.
Medreseler Kendi içinde ilk, orta ve yüksek öğretim şeklinde örgütlenen bu okullarda islami ilimlerin yanında, pozitif bilimler de okutulmuştur. Osmanlı devletinde ilk medrese 1330 yılında İznik te Orhan Bey tarafından yaptırılmıştır. Medrese altın yıllarını Osmanlının yükseliş döneminde yaşamıştır. Bunların en ünlüleri Fatih ve Kanuni medreseleridir. Pek çok ilim adamı, kadı, din görevlisi, devlet memuru, müderris ve şeyhülislam bu medreselerden yetişmiştir. 16. yy dan sonra bozulma medreselerde de başlamıştır. Avrupa da yapılan atılımlar burada yapılamamış ve gün geçtikçe zayıflamışlardır.
Enderun Mektebi Kuruluş amacı genellikle Hırıstıyan tebaadan alınan yetenekli çocukları devlet adamı ve asker yapma amacı gütmektedir. İlk kuruluşu Fatih zamanına dayanmaktadır. Bu okullar, Osmanlılık düşüncesini ayakta kamasına katkıda bulunmuştur. Okul altı odadan oluşmaktaydı. Her oda / sınıf- bölüm değişik işlere elaman yetiştirmek üzere oluşturulmuştu. Programda dini ve edebiyatın yanında, matematik, tarih, beden eğitimi dersleriyle birlikte kültür ve sanat faaliyetleri de yapılmaktaydı. Bu okullardan, 1850 ye kadar 79 sadrazam, 3 şeyhülislam, 36 kaptan-i derya, yanında pek çok bürokrat, yazar, hattat, nakkaş ve şair yetişmiştir. Okul 1922 ye kadar varlığını sürdürmüştür.
d) Acemioğlan Kışlaları Yeniçeri yetiştirilmek üzere kurulan bir meslek okulu gibiydi. Bu okula devşirme usulü öğrenci alınırdı. Devşirilen çocuklar Türk ailelerin yanına verilir, burada Müslümanlığı ve diğer örf ve adetleri öğrenirlerdi. Bundan sonra acemioğlan kışlalarına verilirdi. Bu okullarda, okuma- yazma, din bilgisi öğretilir, askeri talim ve spor yapılırdı.
e) İdadiler Orta öğretimde ikinci kademe olarak eğitimöğretim veren mekteplerdir. 1869 Maarifi Umumiye nizamnamesine göre 1000 haneden fazla yerlere idadi kurulacaktır,idadilerin bütün masrafları vilayet maarif idadisi sandığından karşılanacaktır, İdadilerin süresi üç yıldı bu okullar daha sonra orta okullara dönüştürüldü
f) Sultaniler İdadiler seviyesinde Fransızca ve Türkçe ile eğitim ve öğretim yapan bir mekteptir. 1 Eylül 1868 tarihinde Galatasaray Sultanisinin açılışıyla maarifimize giren bu Fransız modeli mektepler hazırlık devresiyle birlikte 9 yıllık bir süreyi kapsamaktadır. Bu mektebin açılışı sultan Abdülaziz in 1867 Paris ziyaretine dayanır.
g) Daru l Fünun Avrupa üniversitelerinin benzeri olarak ilk kez 1869 da açılan darül funun bu tarihten sonra birkaç kez kapanıp açılmış 1908 tarihine gelindiğinde İstanbul darülfünunu olarak adı değiştirilmiş ve yeniden teşkilatlandırılmıştır. 1912 de şubeler fakülteye çevirilmiş ve I.Dünya savaşında Almanya dan fen edebiyat ve hukuk alanında 20 profesör çağırılarak üniversitelerin kadroları güçlendirilmeye çalışılmıştır.
OSMANLILARDA DÖNEMLERE GÖRE EĞĠTĠMĠN TEMEL ÖZELLĠKLERĠ
Kuruluştan Ġlk Yenileşme hareketlerine Kadar ( 1299-1776) Fatih dönemine kadar Osmanlı uleması genellikle Şam, Mısır, İran, Maveraünnehir medreselerinde yetişmiş ancak bu dönemden sonra bu ihtiyaç ülke içinde giderilebilmiştir. Fatih döneminde kısmen bilimsel ve felsefi düşünüş Osmanlılara girmiş ancak daha sonra bundan uzaklaşılmıştır. Önceleri aktif ve gazi insan tipi gözde iken, duraklamanın başlamasıyla orta ve pasif insan tipi ortaya çıkmıştır. Bir yaygın eğitim kurumu olan kahvehaneler bu dönemde ortaya çıkmıştır Matbaa bu dönemin sonlarına doğru alınmıştır
B. Eğitimde Ġlk Yenileşme Hareketleri Dönemi ( 1776-1839) Eğitimde yenileşeme askeri okullar açılarak başlamıştır. Buralarda yabancı öğretmenlere de yer verilmiştir. 1826 da yeniçeri ocağı kaldırılmıştır İlköğretim zorunluluğu ilk olarak bu dönemde getirilmiştir Batı ile ilişkiler artmış, 1830 larda batıya öğrenci gönderilmiştir İlk Türkçe gazete bu dönemde çıkmıştır
C.Tanzimat Dönemi (1839-1876) Eğitim alanında değişik yenileşmelere gidilmiştir Eğitimin geliştirilmesi devleti felaketten kurtaracak bir yol olarak görülmüştür Eğitimciler ve yazarlar, ailenin ve devletin eğitim görevlerini çocuklara ve topluma olan sorumlulukları açısından ele almaya başlamışlardır Eğitim, bir bilim olarak görülmeye ve eğitim bilimi kitapları yazılmaya başlanmıştır
Eğitim ve sınıf ortamının düzenlenmiş, Yeni ders araç ve gereçlerinin kullanılmış, Genel ve özel yeni öğretim yöntemleri denenmiştir. Örgün eğitim alanında İstanbul ve taşrada büyük çabalar gösterilmiş, bazıları günümüzde de etkinliğini sürdüren bir çok okul kurmuştur İlköğretime hiç el atılmadan orta ve yüksek öğretimde düzenlemelere gidilmiştir Eğitimde yenileşmeler bir avuç aydın tarafından başlatılmıştır
Azınlık ve yabancı okullar çok büyük gelişmeler göstermiştir Mesleki ve teknik eğitimin temelleri atılmıştır İlk kez açılmıştır öğretmen yetiştiren meslek okulları İlk kez kızlar için orta dereceli okullar açılmıştır Öğrenci ve öğretmenlerin kılık kıyafetleri belirlenip düzenlenmiştir Disiplin aracı olarak falaka resmen kaldırılmıştır Halk eğitiminin önemi daha iyi anlaşılmıştır
1. Meşrutiyet Dönemi ( 1876-1878) Osmanlı Devleti nin ilk anayasası olan Kanuni Esasi ye eğitimle ilgili önemli maddeler girmiştir Savaş nedeniyle eğitime ilişkin çalışmalar yapılamamıştır Mutlakiyet Dönemi ( 1878-1908) Birçok meslek ve sanat okulu açılmıştır İlk kez sağır, dilsiz ve körler için okul açılmıştır Programlardan hayata dönük ve bazı başka dersler çıkartılmış, din ve ahlak derslerinin saatleri artırılmıştır Maarif Nezareti ilk kez ülke çapında bir takım istatistikler yayınlamaya başlamıştır
Ġkinci Meşrutiyet Dönemi ( 1908-1918) Yayın özgürlüğü başlamıştır Özellikle Balkan Savaşları ndan sonra eğitimin kıymeti artmıştır Kızlar için ilk kez bir yüksek öğretim açılmıştır Okul öncesi eğitime yönelik ciddi adımlar atılmıştır Öğretmenler ilk kez mesleki örgütler kurmuşlardır Programlara, sosyal, siyasal muhtevalı, hayata dönük bazı dersler konulmuştur Eğitim, bilim olarak işlenmeye başlanmıştır Eğitim bakanlığı ilk kez ülkenin renkli haritasını çıkartmıştır Kadınlar devlet dairelerin de çalışmaya başlamışlardır
TANZİMAT DÖNEMİNDE ÖZEL ÖĞRETİM AZINLIK VE YABANCI OKULLAR 1856 Islahat fermanına göre azınlıklar okul açabileceklerdi. 1869 tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile ücretli ya da ücretsiz özel okulların kurulmasına izin verildi. Türklerin özel okul kurma çabası yoktur. Ruslar Heybeli ada da bir Ortodoks ilahiyat okulu kurdular. Yahudiler 1845 de Musevi Asri mektebini kurdular.
YABANCILARIN AÇTIĞI OKULLAR 1- Protestan okulları Robert Koleji Kız Koleji 2- Katolik Okulları
CUMHURİYET DÖNEMİNDE EĞİTİMİN TEMEL ÖZELİKLERİ 1.Cumhuriyetin ilk yıllarında halkın %10 u okur yazar değildi 2.Atatürk bizzat kara tahtanın başına geçerek eğitim hamlesini başlatmıştır 3. Eğitimde sayısal olarak önemli gelişmeler sağlanmıştır 4. Eğitim laikleşmiş ve demokratikleşmiştir 5.Tarih ve dil konularında milli amaca yönelme olmuştur 6. Latin harfleri kabul edilmiştir 7. Kadın eğitimine önem verilmiştir 8.Eğitimin gelişmesi için zaman zaman batılı eğitimcilerden yararlanılmıştır 9. Pek çok kez toplanmıştır eğitim sorunlarının tartışıldığı şuralar 10. İstikrarlı bir eğitim politikası izlenememiştir Öğretmenlik mesleği laik olduğu yere yükseltilememiştir