Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 56, Ekim 2017, s

Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 5, Sayı: 56, Ekim 2017, s. 35-67 Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date 25.09.2017 30.10.2017 Doç. Dr. Ahmet ATASOY Uşak Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü ahmet.atasoy@usak.edu.tr HASSA İLÇESİ (HATAY) NIN İKLİMİ Bu çalışma, Akdeniz Bölgesi nin doğusunu oluşturan Adana Bölümü nde yer alan Hassa İlçesi nin iklim özelliklerini ortaya koyma amacına yöneliktir. Buna yönelik olarak çalışmaya güneşlenme, sıcaklık, basınç ve rüzgârlar ile nemlilik ve yağış özellikleri dâhil edilmiştir. Çalışmanın amacı doğrultusunda iklim verileri çeşitli yöntemlerle analiz edilmiş ve coğrafi bilgi sistemleri ile değerlendirilmiştir. Yöredeki istasyonların 1975-2016 yılları arasındaki günlük, aylık ve uzun yıllar ortalaması değerleri kullanılmıştır. Ancak değerler arasında bir tutarlılık olmadığı için mukayese istasyonlar yardımı ile rasat dönemlerindeki boşluklar çeşitli formüller yardımı ile tamamlanmıştır. Kısa dönemli rasatlar yine mukayese rasatlar kullanılarak uzun dönemli rasatlara dönüştürülmüştür. Çeşitli işlemlerden geçirilerek elde edilen verilerle bir takım şekiller de çizilerek karşılaştırma, dağılış ve sebep-sonuç prensipleri doğrultusunda açıklanmıştır. Bütün bu değerlendirmelerden sonra Hassa İlçesinin iklim özellikleri açısından kara tesirine daha çok yatkın olduğunu tespit edilmiştir. Anahtar kelimeler: Hassa İlçesi, İklim, Yarı nemli, Amanos Dağları Öz

CLIMATE IN THE DISTRICT OF HASSA (HATAY) Abstract The purpose of this study is to reveal the climatic characteristics of Hassa in the Adana Area of East Mediterranean Region. Therefore, climatic characteristics such as sunbathing, temperature, pressure, winds, humidity and rainfall are included in the study. In accordance with the purpose of the study climatic data were analyzed through different techniques and evaluated with geographic information systems. Average values of daily, monthly and annual data from the station in the region between 1975 and 2016. However, the comparisons were made with the help of the stations while the blanks in the observation periods were filled with different formulations because there is not consistency in the values. Short term observations were converted to long term observations through comparative observations. Data gathered from different techniques were explained through comparison, distribution and cause and effect relations with figures. After the evaluations, it is found that Hassa is more prone to the land effect in terms of climatic characteristics. Keywords: Hassa District, Climate, Semi-humid, Amanos Mountains 1. Metot ve Yöntem Böyle bir çalışmanın yapılmasının sebebi yörenin iklimi ile bilgelerin eksikliğini gidermek (Alagöz, 1944:206) ve iklim tipini ortaya koyarak daha sonra yapılacak olan çalışmalara atlık temin etme amacına yöneliktir. Bu çalışma kullanılan meteorolojik rasatlar 1975-2016 yılları arasını kapsamakta olup, 2016 yılında Meteoroloji Genel Müdürlüğünde temin edilmiştir. Hassa meteorolojik verileri karşılaştırmak amacıyla İslâhiye, Kırıkhan ve Dörtyol un verileri de kullanılmıştır. Dörtyol ve İslâhiye rasatları uzun dönemli (1975-2016) rasatlardır. Ancak diğer rasatlar ya kısa dönemli, ya da kesintili rasatlardır. Rasatlar arasında tutarsızlıklarla sağlıklı sonuçlar elde edilemeyeceği için rasatların işlenmesi gerekmektedir. Bu nedenle Dörtyol ve İslâhiye istasyonları dışında kalan rasatlar çeşitli formüllerle işlenmiştir. 36 Çalışmada, konunun önemine göre günlük, aylık ve yıllar arası rasat verileri kullanılmıştır. Günlük veriler, sıcaklığa göre mevsimlerin başlangıç ve bitiş tarihlerinin tespitinde, uzun yıllar ortalama verileri ise sıcaklık ile yağışın yıllar arasındaki seyrinin tespitinde kullanılmıştır. Geriye kalan diğer iklim elemanlarının irdelenmesinde ise genellikle aylık ortalamalardan faydalanılmıştır. İklim elemanlarından sıcaklık ve yağışın dağılışı ve bunlar arasındaki farkı ortaya koymak amacıyla yağış ve ortalama sıcaklık haritası oluşturmuştur. Bu haritaların çiziminde bütün istasyonların rasatlarından faydalanılmıştır. Ancak haritaların çiziminde nokta sayısının yetersiz gelmesi üzerine mukayese istasyonlar yardımıyla Thornthwaite yöntemi ile nokta sayısı 2500 ün üzerine çıkartılmıştır. Haritaların çiziminde ArcMap yazılımı kullanılmıştır. Bu yazlımın CoKriging (Goestratistical Analyst) analizi kullanılarak yağış ve ortalama sıcaklık haritası oluşturulmuştur. Denizel ve karasal etkileri ortaya koymak amacıyla Dörtyol ve Hassa nın su bilançosu (Thornthwaite yöntemi) hesaplanarak ayrı ayrı iklim tipleri ortaya konulmuştur. Yine karşılaştırmaları somutlaştırmak amacıyla çeşitli şekiller çizilmiştir.

2. Giriş Bir yerin iklimine etki eden faktörlerin başında güneşlenme gelmektedir. Eylül-Mart ayları arasında geçen dönemde güneş ışınlarının dike yakın açılarla geldiği yerler Ekvator çizgisinin güneyine kaymaktadır. Bu dönemde Ekvator un kuzeyi güneş ışınlarını daha dar açılarla aldığı için yer radyasyonu nedeniyle soğuma gerçekleşmektedir. Türkiye nin de içinde yer aldığı Orta Kuşak ta sıcaklık değişimi azalma yönünde hissedilmektedir. Özellikle kutuplar çevresinde görülen termik yüksek basınç kuşağı güneye doğru etki alanını genişletmektedir. Bu dönemde damlalar ve atımlar şeklinde görülen soğuk hava dalgası memleketimizde havanın soğumasına ve kuraklaşmasına yol açmaktadır. Sibirya kökenli soğuk hava kütlesinin Anadolu üzerindeki etki alanının azalmasıyla, Balkanlar üzerinden nemli İzlanda kökenli hava kütlesinin Anadolu da etkili olmasına imkân vermektedir. Özellikle bu hava kütlesinin etkili olduğu dönemlerde kar yağışı yoğun bir şekilde görülmektedir. Böylece yurdumuzda etkili olan hava kütlelerinin özelliğine göre kurak ve soğuk ile nemli yağışlı hava şartları birbirini takip etmektedir. Bir iklimin genel özellikleri kutbi ve tropikal hava kütlelerinin hareketleri ile bunlar arasındaki polar cephede oluşan frontal olayların frekansı belirlemektedir (Günal, 1995: 70). Kışın, Türkiye denizel kutbî hava kütlesi olan İzlanda alçak basıncı ile (mp), Sibirya da oluşan karasal kutbî (cp) hava kütlesinin etkisi altında kalmaktadır. Türkiye ye güneyden sokulan hava kütlelerinin de etkisi ile cephe sistemi ve bu sisteme bağlı olarak frontal yağışlar (cephe yağışları) gerçekleşmektedir. Özellikle karasal polar (cp) hava kütlesi Avrupa üzerinden yayılan yüksek basınç sırtı ile ilişkili olarak kuzey ve doğudan gelen akımlar şeklinde Akdeniz e ulaşmaktadır. Bu hava kütlesi ile Akdeniz hava kütlesi gerçekleşen cepheler boyunca sağanak yağışlar oluşmaktadır (Koçman, 1993:3-4). Karakterleri farklı olan hava kütlelerinin karşılaşmasıyla hasıl olan cephe oluşumuyla Akdeniz Bölgesi, dolayısıyla Hassa ve çevresi yeterince yağış almaktadır. 37 Mart ile Eylül arasında geçen dönemde güneş ışınlarının dike yakın açılarla geldiği yerlerin Kuzey Yarım Küre ye kaymasıyla birlikte basınç kuşaklarında büyük değişmeler meydana gelmektedir. ITC nin (Torpikler Arası Yaklaşım Kuşağı) kuzeye doğru etki alanını genişletmesiyle yurdumuzda kurak hava kütleleri etkili olmaya başlamaktadır. Özellikle Asor Yüksek Basıncı ile Basra Alçak Basıncı, Kuzey Anadolu Dağları nın güneyinde kalan tüm yerlerde belirgin bir yaz kuraklığının ortaya çıkmasına yol açmaktadır. Türkiye iklimi jeolojik devirler boyunca birçok değişiklik geçirmiştir. Şöyle ki Miyosen de sıcak ve kurak olan iklimi Pliyosen sonunda plüvyal evreleri olan, kışları yağışlı bir sıcak subtropikal iklim izlemiştir. Bunu sıcak ve soğuk iklimlerin birbirini izlediği Pleistosen dönemi takip etmiştir. Holosen de ise yağışlı ve ılık bir periyot başlamıştır (Kurter, 1979: 4; Erol, 1992: 46-47,44; Gönençgil Karataş, 2013:15). Türkiye, belirgin iklim değişikliklerini geçirmesinde levhaların kayma hareketi ve Türkiye nin orta kuşakta yer almasından kaynaklanmaktadır. Günümüzde Türkiye, Akdeniz iklim kuşağında yer almaktadır. Ancak jeomorfolojik faktörler ve denizel özellikler gibi bir takım nedenlerle Akdeniz iklimi bölgesel ve yöresel olarak farklı iklim tiplerine ayrılmıştır. Kıyının hemen gerisinde itibaren yükselen Toros Dağlık silsilesi Akdeniz Bölgesi nin kıyı kuşağı ile iç kesimleri arasında iklim özelliklerinin farklılaşmasına yol açmıştır. Ege Bölgesi nde ise denize dik uzanan graben olukları sayesinde hava kütlesi geniş bir alana yayılmaktadır. Bu nedenle Akdeniz iklimi Akdeniz Bölgesi nde daha dar bir alanda görülürken, Ege Bölgesi nde daha geniş bir alana yayılmasına sebep olmuştur.

Akdeniz İklimi iç kesimlere ancak dağların geçit verdiği oluklar üzerinden sokulabilmektedir. Akdeniz Bölgesi nde nemli hava kütlesinin iyi bir şekilde sokulmasına imkân veren yerlerin başında Antakya-Kahramanmaraş oluğu gelmektedir. Samandağ üzerinde graben hattını takip eden nemli hava kütlesi ulaşabildiği her yere nemli hava kütlelerinin özelliklerini taşımaktadır. Ancak hareketi sırasında uğradığı mofikasyonlar hava kütlesinin karakteristik özelliklerini kısmen yitirmesine yol açmaktadır. Batı rüzgârları kuşağından koparak gelen gezici alçak basınç kuşakları Akdeniz in doğusunda yer alan sıra dağlarla kuzeye doğru yönelmektedir. Antakya civarında Zirye Boğazı nda kanalize olan nemli hava kütlesi yükseltinin etkisiyle yoğunlaşarak, yükünden önemli ölçüde kurtulmaktadır. Bunda ayrıca Antakya Şehri üzerinde kazandığı yoğunlaşma çekirdeklerinin de etkisi vardır. Antakya dan itibaren Amik Ovası na dağılan hava kütlesi, doğudan Suriye üzerinden gelen sıcak hava kütlelerinden etkilendiği için nem açığı artarak kuzeye doğru devam etmektedir (şekil 1). Özellikle Amanos Dağları nın güneydoğuya bakan alçak yamaçlarında ısındığı için Kırıkhan, Hassa ve İslâhiye de görülen yağış miktarı Samandağ ve Antakya kadar olmamaktadır. Hassa İlçesi ve yakın çevresinde yazın frontoliz, ilkbahar ve kış mevsimlerinde frontojenez olayları görülmektedir. Ancak frontojenez olayının meydana gelmesinde kontinantal polar hava kütlesinin doğrudan bir etkisi yoktur. Sibirya üzerinden gelip, başta Doğu Anadolu Bölgesi ni etkisi altına alan ve bölgede düşük sıcaklıkların görülmesine yol açan kutupsal hava kütlesi Güneydoğu Toroslar dan dolayı sahaya girememektedir. Frontojenez olayının oluşmasında daha çok güneş ışınlarının zayıflaması ile birlikte yer radyasyonu daha çok etkili olmaktadır. Akdeniz kökenli siklonların genellikle sahaya sokulması ile kış mevsimi Aşağı Asi Havzası nda daha ılıman geçmektedir. Bu durum frontoliz olayının gerçekleşmesini sağlamaktadır (Atasoy, 2012:38). 38 Hassa, iç kesimlerde yer almasına rağmen gösterdiği özellikler açısından asıl Akdeniz ikliminin özelliklerini sergilemektedir. Çünkü coğrafî özellikler yörede karasallığın derecesini düşürmüş, denizel özellikleri ön plana çıkarmıştır. Conrad formülüne göre Samandağ %71 denizel ve % 29 oranında karasal özelliklere sahiptir. Graben hattı üzerinden kuzeye doğru gidildiğinde karasallığın etkisi artmaktadır. Örneğin Antakya da karasallık % 32 iken, Hassa ve İslâhiye de % 38 e çıkmaktadır.

39 Şekil 1. Hassa İlçesi nin Fiziki Haritası

3. Hassa (Hatay) nın İklimi İklim, onu meydana getiren elemanları ile faktörlerin bileşkesinden oluşmaktadır. Ancak bunların etkilerini açıklayabilmek amacıyla iklimin oluşması üzerinde etkili olan faktörler ile elemanlar bölümlere ayrılarak incelenmiştir. Buna göre önce iklim üzerinde etkili olan faktörler, ardından iklim elemanları ayrıntılı olarak açıklanacaktır. 3.1. Hassa nın iklimini etkileyen Faktörler Yöreye özgü koşulları ile dikkati çeken bu iklimin özelliklerini ortaya koyabilmek için planeter ve coğrafî faktörler tek tek ele alınarak incelenmeye çalışılacaktır. Jenetik ve Dinamik Faktörler: Herhangi sahanın iklim özellikleri, jenetik ve dinamik faktörlerin etkisi altında oluşmaktadır. Buna göre bir bölgenin coğrafî konumu ve genel hava sirkülasyon şartları planeter faktörleri; yine o bölgenin coğrafî özelliklerine bağlı olarak meydana gelen termik ve dinamik modifikasyonlar (Erinç, 1984: 294) ise coğrafi faktörler olarak ayrılmaktadır. Burada iklim elemanlarını kontrol altında tutan jenetik ve dinamik faktörler kısaca açıklanmaya çalışılacaktır. Planeter Faktörler: Orta kuşakta yer alan Türkiye, farklı hava kütlelerinin etkisi altındadır. Yazın tropikal (ITC), kışın hem tropikal hem de polar (kutbî) hava kütlelerinin altına girmektedir. Bu nedenle tropikal ve polar hava kütleleri, ülkemizdeki yağış, sıcaklık, basınç, nem gibi iklimin faktörlerini (sıcaklık, nem ve yağış, basınç ve rüzgâr) önemli ölçüde etkilemektedir (Atalay, 2004: 94). Yaz ve kış mevsimine göre bu durumu şöyle açıklanmaktadır: Türkiye, yazın genel olarak tropikal kökenli hava kütlesinin etkisi altına girmektedir. Bu dönemde polar hava kütlesi 60. paralelin kuzeyine çekildiği için bu paralelin güneyinde kalan sahaya tropikal hava kütlesi etkili olmaktadır. Ülkemize KB dan sokulan mt (maritim veya denizel tropikal) hava kütlesi nemli ve serin olmaktadır. Buradan kaynaklanan rüzgârlar estiği günlerde yaz sıcaklığı nispeten hafiflemektedir. Buna karşın güney ve güneydoğudan gelen ct (karasal tropikal) hava kütlesi ise Anadolu da aşırı sıcaklıklara yol açmaktadır. Bazı istisnalar dışında 40. paralelin güneyinde kalan tüm yerlerde belirgin bir yaz kuraklığı yaşanmaktadır. Buna bağlı olarak Türkiye, Eylül sonlarına doğru kuzeyden güneye doğru ilerleyen soğuk hava kütlesinin etkisinde kalmaktadır. Bu iki farklı karakterdeki hava kütlesinin karşılaşmasıyla bol miktara yağışlara yol açmaktadır. Bu dönemde Kuzeybatı Avrupa dan güneydoğuya doğru uzanan siklon antisiklonların sık sık yer değiştirdiği ve batıdan doğuya doğru döne döne ilerleyen polar cephe teşekkül etmektedir. Bundan dolayı Türkiye de yağışlar daha da artmaktadır. Kış döneminde kuzeydoğudan, Anadolu içlerine kadar soğuk ve kuru polar hava kütlesi sarkmaktadır. Bu dönemde Anadolu içlerinde güneşli, soğuk ve çok hafif rüzgârlı olan kararlı hava şartları etkili olmaya başlamaktadır (Atalay, 2004: 95-96 ). 40 Bir planeter faktör olan güneşlenme, doğal çevrenin şekillenmesi hususunda süreçlerin işleyişini düzenleyerek, canlıların yaşamı üzerinde önemli rol oynamaktadır (Koçman, 1993:15). Yörede aylık ortalama günlük toplam güneşlenme süresi 7,2 saattir (tablo 1). Aylık bazda yapılan değerlendirmeye göre Ocak en az, Ağustos ayı en yüksek güneşlenme süresine sahiptir. Dörtyol ve İslâhiye de yıllık ortalama güneşlenme süreleri bakımından farklı özellikler göstermektedir. İslâhiye de yazın ortalama 11 saat süresiyle güneşlenirken, Dörtyol 9,5 saat süreyle güneşlenmektedir. İstasyonların güneşlenme süreleri kışın adeta tersine dönmektedir. Şöyle ki, İslâhiye ortalama 3,7 saat ve Dörtyol 4,5 saat süreyle güneşlenmektedir. Güneşlenme ve bulut-

luluk süresinin aylık seyri bakımından, denizel iklimin daha egemen olduğu batı yamaçlarda daha düzenli iken, karasallığın belirginleştiği doğu yamaçta ise daha düzensiz seyir göstermektedir. Tablo:1. Uzun Yıllar Aylık Ortalama Günlük Toplam Güneşlenme Süresi (sa-da) İstasyon Oca Şub. Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara İslâhiye 3.5 4.3 5.4 7.1 9.0 10.5 11.2 11.2 9.2 7.1 5.2 3.4 Dörtyol 4.3 5.0 6.1 7.2 8.5 10.1 9.3 9.1 8.5 7.2 5.4 4.2 Yeryüzünde herhangi bir yerin aldığı enerji miktarı coğrafî enleme göre farklılık gösteren gün uzunluğuna, güneş ışınlarının düşme açısına, atmosferik hareketlere ve yer şekillerine göre değişir. 36 o N enleminde yer alan Hassa ve çevresine güneş ışınları 21 Haziran da 77 o 22 ı, 21 Aralık ta ise 29 o 30 ı açıyla düşmektedir. Buna göre Haziran ve Aralık ayları arasında güneş ışınlarının düşme açısı bakımından 47 o 52 lık bir fark söz konusudur. Buna bağlı olarak yer radyasyonu kışın artıp, yazın azalmaktadır. Ancak denizellik, ortalama yükselti, Antakya- Kahramanmaraş graben oluğu gibi coğrafî faktörlerden dolayı yıllık sıcaklık farkı çok fazla değildir. Coğrafî Faktörler: Türkiye iklimini etkileyen fizikî coğrafya etkenleri başında yükselti, dağların uzanışı, denizellik ve karasallık (kontinentalite) derecesi gelmektedir. Ülkemizin yüksek ve engebeli arazi yapısı iklim özellikleri açısından bir takım farklılıkların ortaya çıkmasına yol açmaktadır. Kuzey Anadolu Dağları ile Toroslar, yer yer dar ve derin boğazlarla yarıldığı için kısa mesafelerde önemli yükselti farkları ortaya çıkmıştır. Bu durum yan yana duran sahalarda birbirinden farklı yağış ve sıcaklık bölgeciklerini oluşturmuştur. Bununla birlikte yüksek dağ sıralarıyla bir paravana gibi çevrelenen yerlerde ise nemli ve yarı kurak iklim yöreleri belirmiştir. Hassa, Samandağ Deltası üzerinde Akdeniz e bağlanan Antakya-Kahramanmaraş graben oluğunun orta bölümünde yer almaktadır. Akdeniz üzerinden gelen nemli ve yağışlı hava kütlesi bu oluğu takip ederek kuzeye doğru ilerlerken, özellikle kış aylarında yörenin Türkiye ortalamasının üstünde yağış almasını sağlamaktadır. Oluğun diğer ucu kuzeyden gelebilecek hava kütlelerine de açıktır. Özellikle kışın Yukarı Fırat Bölümü nde etkisini gösteren Sibirya kökenli soğuk hava kütlesi oluğu takip ederek güneye dalga sırtları şeklinde girmektedir. Ancak çöküntü hendeğinin eğimine bağlı olarak alçalan soğuk hava kütlesi sıkışmanın etkisiyle biraz ısındığı için kuru ve soğuk olan bu hava kütlesi genel karakterini kısmen yitirmektedir. Ancak yinede kuzey sektörlü olan bu hava kütlesi hava sıcaklıklarının önemli ölçüde düşmesine yol açmaktadır. Amanos Dağlarının yağış duldasında kalan Hassa ve çevresi batıdan gelebilecek hava kütlelerine kapalı olduğu için bu hava kütleleriyle yeterince yağış alamamaktadır. Hassa yağışını çoğunlukla Samandağ üzerinden gelen hava kütlelerinden almaktadır. Ancak İskenderun ve Dörtyol arasında kalan kıyı şeridin gerisindeki dağlık yamaçları tırmanarak yoğunlaşan nemli ve yağışlı hava kütlesi Hassa nın batıya dönük yüksek kesimlerine bol yağış taşımaktadır. Bu yağışların büyük bir bölümü kar yağışı şeklinde olduğu için 1800 m den daha yüksek kesimlerde kar kalınlığı yer yer 3-4 m yi bulmaktadır. 3.2. İklimin elemanları 41

3.2.1. Yıllık Ortalama Sıcaklık ve Termik Rejimi Yıllık ortalama sıcaklılar enleme, yükselti ve denizden uzaklığa göre güneyden kuzeye doğru azalmaktadır. Karasal etkilerin hissedildiği Hassa, Kırıkhan ve İslahiye istasyonlarının verilerine göre yıllık sıcaklık 17.9 o C olarak gerçekleşirken, denizel özelliklerinin belirginleştiği Dörtyol da ise yıllık ortalama sıcaklık 18,7 o C dir (tablo 2). Buna göre dağın doğusu ile batısı arasında yıllık ortalama sıcaklık farkı 0,8 o C dir. Kırıkhan, Hassa ve İslâhiye istasyonlarının yıllık ortalama sıcaklıkları arasında kademeli bir azalış söz konusudur. Şöyle ki Kırıkhan da 19,3 o C olan yıllık ortalama sıcaklık Hassa da 17,7 o C ve İslâhiye de 16,7 o C ye olarak kaydedilmiştir. Bunda enlem, karasal ve denizellik ile yükseltinin etkisi vardır. Uzun süreli meteorolojik verilere göre Amanosların doğu ve batı eteklerinde yer alan istasyonlarda en soğuk ayı Ocak ta gerçekleşmiştir. Ancak en sıcak ay ortalaması bakımından durum farklılaşmaktadır. Dağın doğu eteklerindeki istasyonlarda karasallığın etkisiyle en sıcak ay Temmuz ayında gerçekleşirken, dağın batı eteklerinde yer alan Dörtyol da ise en sıcak ay ortalaması denizelliğin etkisinden dolayı Ağustos ayına kaymıştır. En sıcak ay ortalaması bakımında ortaya çıkan bu farklılık karasal ve denizel özelliğin etkisini belirgin bir şekilde ortaya koymaktadır. Özellikle doğu yamacın eteklerinde yer alan (Kırıkhan, Hassa ve İslâhiye) istasyonların yıllık ortalama sıcaklıkları arasında görülen farkın daha belirgin olması karasallığın etkisini açıklamaktadır. Özellikle Dörtyol da en sıcak ortalaması 28 o C yi aşmazken, Kırıkhan ve Hassa da 30 o C ye yaklaşan sıcaklıklar görülmektedir (tablo 2, şekil 2). Tablo: 2. Uzun Yıllar Aylık Ortalama Sıcaklık ( C) İstasyon Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Ort. İslâhiye 5.2 6.4 10.5 15.3 20.4 25.2 27.9 27.9 24.9 19.1 11.4 6.7 16.7 Hassa 6.3 7.8 11.1 16.2 21.3 26.1 28.9 28.7 25.3 20.1 13 7.9 17.7 Kırıkhan 8.2 9.3 13 17.7 22.6 27.5 30.3 29.9 26.9 21.5 14.5 9.6 19.3 Dörtyol 9.8 10.5 13.3 17.2 21.1 24.8 27.4 28 25.5 21 15 11.1 18.7 Yıllık sıcaklık farkı (amplitüd) kıyı bölgelerinde düşük, iç bölgelerde yüksek değerler göstermesi karasallık ve deniz etkisini yansıtmaktadır. Denizel etkiler ile ön plan çıkan Dörtyol da yıllık sıcaklık farkı 20 o C nin altında gerçekleşirken, karasal etkilerin belirginleştiği Kırıkhan, Hassa ve İslâhiye de ise 20 o C nin üstündedir. Karaların ortalarına doğru gidildikçe bu etki daha belirginleşmektedir. Örneğin, yıllık sıcaklık farkı Karakoçan da (Elazığ) 30 o C ye yaklaşmaktadır (Mor, 2008: 34). 42

Sıcaklık ( C) 35 30 25 20 15 10 İslâhiye Hassa Kırıkhan Dörtyol 5 0 Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Şekil: 2. Kırıkhan, Hassa, İslâhiye ve Dörtyol da Aylık Ortalama Sıcaklık (Tablo: 2.3 e göre) Sıcaklığa göre mevsim sürelerini başlangıç ve bitiş tarihleri tespit edilmektedir. Herhangi bir istasyondaki 10-5 o C arası sıcaklıklar serin kışı, 5 o C nin altındaki sıcaklıklar gerçek kışı, 5-10 o C arası sıcaklılar serin kışı, 10-20 o C arası sıcaklıklar ilkbaharı, 20-25 o C arası sıcaklıklar normal yazı, 25 o C in üstündeki sıcaklıklar tropikal yazı, 25-20 o C arası sıcaklıklar normal yazı, 20-10 o C arası sıcaklıklar ise sonbahar mevsimini oluşturmaktadır. Tablo: 3. Hassa nın Günlük Ortalama Sıcaklıkları 43 Günler 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 7,3 7,8 11,1 15,1 19,2 23,7 28,6 29,2 27,4 23,4 15,6 9,7 2 7,2 7,0 11,6 14,3 18,6 23,9 29,2 29,4 27,3 22,3 16,2 9,7 3 7,6 6,9 10,9 14,5 18,8 23,8 29,6 29,3 27,2 22,2 16,6 9,5 4 7,2 7,0 11,6 15,4 19,0 24,6 29,9 29,7 26,5 22,2 17,2 9,5 5 7,1 7,8 12,3 16,7 19,4 24,8 30,2 29,6 26,5 22,8 16,9 9,4 6 7,8 8,0 11,7 15,9 19,6 24,2 29,7 30,2 26,5 23,3 16,1 9,5 7 7,7 8,5 11,1 14,5 19,6 25,2 30,0 30,5 25,9 23,4 15,4 9,6 8 7,0 8,5 11,2 14,3 19,4 26,2 29,7 30,1 25,3 23,4 15,2 9,6 9 6,7 8,0 10,8 14,4 21,0 26,2 29,3 29,4 25,8 23,7 14,8 9,4 10 6,9 8,3 11,0 14,6 20,8 26,3 29,0 29,6 26,2 23,6 14,3 9,5 11 7,5 8,2 11,8 15,8 21,2 27,2 29,2 29,1 26,1 22,7 14,1 8,4 12 7,6 8,3 11,9 16,5 21,4 27,7 30,0 28,9 26,1 22,5 13,1 8,6 13 8,2 8,6 11,3 16,5 21,3 28,3 29,1 29,9 26,4 22,7 13,1 8,4 14 8,3 8,7 11,1 17,1 21,0 28,9 28,9 29,6 26,4 23,2 12,6 8,4 15 8,2 7,4 11,3 17,8 21,2 28,4 29,0 30,1 26,2 22,7 12,7 7,7 16 7,7 8,5 11,9 17,7 21,1 27,6 29,2 29,9 26,0 21,9 12,8 7,9 17 8,0 8,3 12,3 18,2 21,2 27,2 29,4 29,2 26,4 21,5 14,1 8,3 18 7,3 8,5 11,3 18,0 21,8 27,2 29,6 29,0 25,7 20,7 12,7 7,3

19 7,6 7,8 10,8 16,6 23,0 26,3 29,5 29,1 25,5 20,4 13,2 6,7 20 7,5 8,2 10,9 15,3 22,9 26,8 29,4 28,9 25,0 19,9 13,4 6,3 21 7,0 8,5 10,8 15,8 23,2 26,5 29,8 28,8 24,9 19,6 13,0 6,3 22 7,2 8,4 11,4 16,1 23,9 27,4 30,3 28,7 24,8 19,5 12,9 7,0 23 7,6 9,0 11,0 15,7 24,6 28,4 29,7 28,8 24,9 19,6 12,1 7,0 24 8,0 9,3 10,3 16,1 25,1 28,4 29,1 28,7 24,7 18,6 11,1 7,2 25 8,0 9,5 11,0 17,1 24,8 28,7 29,0 28,4 24,2 19,8 10,7 7,8 26 8,7 9,0 11,2 17,4 24,7 29,1 29,4 28,4 24,1 19,9 10,8 7,4 27 8,7 8,9 11,7 18,4 24,7 28,0 29,5 28,9 24,0 19,4 10,1 8,0 28 9,0 10,6 12,0 17,9 24,8 27,6 29,7 28,2 23,0 17,8 10,1 8,7 29 8,9 8,3 11,6 17,6 25,4 28,3 29,7 28,2 23,4 16,2 9,8 8,0 30 9,7 12,7 19,0 24,5 28,5 30,5 28,0 24,1 16,5 9,8 8,4 31 10,0 13,9 23,1 30,1 27,5 15,7 8,8 Sıcaklığın bu şekildeki ayırıma göre Hassa ve Dörtyol uzun bir yaz süresine sahiptir. Her iki istasyonda da Mayıs ın ilk haftasında başlayan yaz süresi Ekim ayının ikinci haftasında sona ermektedir. Ancak diğer mevsim süreleri bakımından Hassa ile Dörtyol arasında büyük farklıklar oluşmuştur. Hassa nın bahar mevsimleri Dörtyol unkine göre kısalmış, kış mevsimi ise uzamıştır. Bu durum Hassa nın karasal etkilere daha fazla maruz kaldığını, Dörtyol un ise denizel etkilere maruz kaldığını göstermektedir. Ancak her iki istasyonda da günlük ortalama sıcaklıklar 5 o C nin altına düşmediği için gerçek kışa mevsimine rastlanmamaktadır (tablo 3-4). Karasal etkilerin belirginleştiği Hassa da gerçek kış şartlarının hüküm sürmemesi çevresindeki yüksek dağların koruyucu özelliğinden ileri gelmektedir. Tablo: 4. Dörtyol un Günlük Ortalama Sıcaklıkları Günler 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 10,2 9,8 11,9 16,2 18,7 23,0 26,5 28,1 27,4 23,3 17,5 12,2 2 10,7 9,8 12,2 16,4 18,8 22,8 26,7 28,0 27,3 22,7 17,6 12,2 3 10,4 9,5 12,5 16,2 19,1 23,0 26,8 28,1 27,3 22,4 17,7 12,1 4 10,5 9,4 12,7 16,0 19,6 23,2 26,9 28,3 27,2 22,6 17,7 11,9 5 10,1 9,3 12,7 16,2 19,5 23,4 27,0 28,3 27,1 22,5 17,6 12,2 6 9,9 10,0 12,7 16,7 19,8 23,7 27,0 28,3 26,8 22,6 17,1 12,3 7 10,3 10,5 12,4 16,6 20,3 23,8 27,0 28,4 26,7 22,8 16,6 12,4 8 9,8 10,3 12,5 16,4 20,2 24,0 27,1 28,4 26,6 22,9 16,3 12,6 9 9,8 10,1 13,1 16,6 20,2 24,2 27,0 28,2 26,2 22,9 15,9 12,2 10 9,8 10,0 12,9 16,0 20,3 24,5 27,1 28,2 26,1 22,5 15,5 11,5 11 9,9 10,2 12,9 17,0 20,4 24,5 27,2 28,1 26,1 22,3 15,1 11,6 12 9,8 10,8 13,2 17,0 20,8 24,7 27,1 28,2 25,9 22,2 14,5 11,5 13 9,9 11,3 12,9 17,6 21,1 24,9 27,2 28,0 25,9 22,1 14,3 11,2 14 9,7 10,9 12,6 17,4 20,7 25,0 27,3 28,1 25,9 21,9 14,5 11,0 15 9,9 10,8 12,8 17,4 20,8 24,7 27,4 28,3 26,2 21,7 14,9 11,1 16 9,5 10,6 13,0 17,6 21,2 24,5 27,5 28,1 25,9 21,6 15,0 11,1 44

17 9,9 10,8 13,5 17,0 21,7 25,0 27,6 28,0 25,6 21,2 15,2 10,9 18 9,8 11,0 13,6 17,5 21,5 24,9 27,7 28,0 25,3 20,9 14,9 10,8 19 9,6 11,1 13,2 17,4 21,8 25,1 27,8 27,9 25,1 20,4 15,0 10,2 20 10,0 10,5 13,1 17,4 21,7 25,3 27,8 28,0 24,9 20,3 14,9 10,2 21 9,7 10,4 13,3 17,5 21,9 25,5 27,7 28,0 24,4 20,2 15,0 10,5 22 9,6 10,5 14,2 17,3 22,0 25,5 27,9 28,1 24,6 20,2 13,8 10,4 23 9,5 11,1 14,6 17,6 22,2 25,6 28,0 28,0 24,6 20,0 13,4 10,3 24 9,3 11,5 14,4 17,7 22,1 25,9 28,0 27,8 24,5 19,9 13,4 10,3 25 9,4 11,6 14,0 17,6 22,4 26,0 28,0 27,7 24,3 20,1 13,9 10,1 26 9,2 11,6 13,9 18,2 22,8 26,2 28,1 27,7 24,4 19,8 13,3 10,3 27 9,6 11,2 14,5 18,6 23,1 26,4 28,1 27,8 24,3 19,1 13,0 10,1 28 10,1 11,4 14,6 19,0 23,2 26,4 28,2 27,7 23,9 18,5 13,0 10,5 29 9,9 11,3 14,6 19,1 23,1 26,4 28,1 27,7 23,8 18,1 12,7 10,4 30 9,9 14,9 19,1 23,2 26,5 28,1 27,5 23,7 17,7 12,6 10,0 31 9,8 15,6 22,8 27,9 27,5 17,9 10,1 45 Şekil: 3. Günlük Ortalama Sıcaklıklarının Yıl İçindeki Seyrine Göre Dörtyol ve Hassa da Mevsimlerin Süreleri ve Başlangıç Tarihleri (Tablo:3ve 4 e göre) Hassa da kış mevsiminin gösterdiği ortalama değerlere göre uzun süreli donma olayına pek fazla rastlanılmamaktadır. Ancak dağlarda gece ışıma yolu ile sürekli ısı kaybolmaktadır. Nem miktarı azaldığı için Amanos Dağları üzerinde radyasyon pencereleri gelişmektedir. Bu nedenle Amanosların yüksek kesimlerinde soğuyan hava kütlesi ağırlaşır ve Hassa yı etkisi altına almaktadır. Sabahın ilk saatlerinde zaman zaman yoğun sis oluşmaktadır. Bu nedenle kısa süreli don olayı meydana gelmektedir. Ancak Amanoslara doğru çıkıldıkça donma olayı ve kar yağışı daha belirgin bir hal almaktadır. Kar kalınlığı yüksek kesimlerde 3-4 m yi bulmaktadır. Hassa, İslâhiye ve Kırıkhan da Aralık, Ocak ve Şubat aylarında 0 o C nin altına düşen sıcaklıklara rastlanılmaktadır. Kırıkhan dan itibaren kuzeye doğru gidildikçe düşük sıcaklık de-

ğerlerinde bir artış söz konusu olmaktadır. Özellikle graben hattının kuzeyden gelebilecek soğuk hava dalgalarına karşı olması düşük sıcaklıkların görülmesine yol açmaktadır. Ancak Dörtyol ve çevresini paravana gibi kuşatan dağların uzanışı, denizel etkilerin belirginleşmesine ve sıcaklıkların 0 o C nin üstünde gerçekleşmesini sağlamıştır (Tablo 5). Tablo: 5. Kırıkhan, Hassa, İslâhiye ve Dörtyol da de Yıllık Ortalama Düşük Sıcaklıklar (1975-2016) İstasyon I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII İslahiye -3-2.9 0.5 4.8 8.5 14.2 18.5 18.7 14.1 8.2 1.6-2 Hassa -1.1-0.8 1.3 6.3 10.3 14.3 19.1 19.2 15.1 9.6 3.1-0.4 Kırıkhan -0.3-0.4 2.1 6.9 10.6 15.9 19.2 19.5 14.8 9.7 3.6-0.1 Dörtyol 0.5 0 2.5 7.3 11.3 16.1 19.4 20.4 15.9 11 4.5 1 25 20 Sıcaklık (oc) 15 10 5 İslahiye Hassa Kırıkhan Dörtyol 46 0-5 Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Şekil: 4. Kırıkhan, Hassa, İslâhiye ve Dörtyol da Aylık Ortalama Düşük Sıcaklıkların Seyri (Tablo: 6 ya göre). Tablo: 6. Kırıkhan, Hassa, İslâhiye ve Dörtyol da de Yıllık Ortalama Yüksek Sıcaklıklar (1975-2016) İstasyon Oca Şub. Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Kırıkhan 20.4 24 30 38 42 42.6 45.4 44.9 41.9 38.6 31 23.2 Hassa 18.2 21.2 26.2 34.1 38.9 40.4 44.3 45 40.3 36.7 28.3 19.4 İslahiye 17.5 21.7 27.4 34.4 39.4 42.2 43.5 45.4 40.4 37 28.8 21.7 Dörtyol 22.6 24.4 32.9 37.3 39.7 39.4 40.2 40.9 41.6 38.3 30.6 26.6 Kaynak: DMİGM, 2014

Sıcaklık (0C) 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Oca Şub. Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Kırıkhan Hassa İslahiye Dörtyol Şekil 5. Hassa, Kırıkhan, İslâhiye ve Dörtyol da de Yıllık Ortalama Yüksek Sıcaklıkların seyri (1975-2016) Enlem ile basınç kuşakları bir yerin sıcaklığına etki eden faktörlerin başında gelmektedir. Türkiye nin güney kesimleri tropikal hava kütlelerinin etkisi altında olduğu için yazın çok fazla ısınma gerçekleşirken, kışın sıcaklık çok fazla düşmemektedir. Bu nedenle güneyini oluşturan Türkiye nin en sıcak bölgeleri Güneydoğu Anadolu Bölgesi ile Akdeniz Bölgesi dir. Ancak Akdeniz Bölgesi nde ortalama sıcaklıkların Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde olduğu gibi çok fazla değişmemesinde komşu olduğu denizin etkisinden ileri gelmektedir. Hassa da sıcaklıkların, iç bölgelerinde olduğu gibi, sıcaklıkların çok fazla değişmemesi Akdeniz iklimin özelliğinden kaynaklanmaktadır. En yüksek ortalama sıcaklıklar açısından Hassa, Kırıkhan ve İslâhiye benzer özellikler göstermektedir. Aralık, Ocak ve Şubat aylarında 15-20 o C dolayında gerçekleşen yüksek sıcaklıklar Mart, Nisan ve Mayıs aylarında ise 20-40 o C ye ve Haziran ayından itibaren sıcaklıklar 40 o C nin üzerine kadar çıkmaktadır. Mevsimin yavaş yavaş değişmesiyle birlikte maksimum ortalama sıcaklıklar Eylül ayından itibaren 40 o C nin altına yeniden inmektedir. Eylül ve Kasım ayların da ise maksimum ortalama sıcaklıklar 30-20 o C arasında değişmektedir. Dörtyol da ise maksimum ortalama sıcaklıklar Hassa ve çevresindeki istasyonlar kadar çok fazla değişmemektedir. Dörtyol da yazın maksimum ortalama sıcaklıklar hep 40 o C civarında gerçekleşme birlikte, diğer istasyonlarda olduğu gibi 45 o C ye yaklaşan yüksek sıcaklıklara rastlanılmamaktadır. Kışın ise 20-30 o C dolayında maksimum yüksek sıcaklıklarına rastlanılması Dörtyol un denizel özelliğinden kaynaklanmaktadır. Genel Hassa ve çevresi ile Dörtyol un yüksek sıcaklıkların yıllık seyri bakımından benzer özellikler taşımaktadır. Ancak sıcaklık dereceleri açısından Hassa ve çevresi yazın yüksek, kışın düşük değerler göstermektedir. Karasallık derecesi ile yükselti yazın sıcaklığın dağılışını kontrol eden faktörlerin başında gelmektedir (Koçman, 1993: 18). Temmuz ayında Hassa ve çevresinde 25-30 o C arasında gerçekleşen ortalama sıcaklıklar rastlanılmaktadır. Hassa nın doğusu lavların oluşturduğu plato alanında önemli bir yüksekti farkı olmadığı için Temmuz ayı ortalama sıcaklıkları açısından önemli farkların olmaması beklenir. Ancak platonun koyu renkli bazaltlar ile pürüzlü yüzeylerden oluşması sıcaklık albedosunu (yansıtma) arttırmayıp, sıcaklığı emdiği için Temmuz ayında burada sıcak birkaç derece daha yüksektir. Hassa nın batısında yükselen dağlardan dolayı sıcaklık birkaç derece azalmaktadır. Hassa (460 m) ile Çardak Yaylası (1450 m) arasında yaklaşık 47

olarak 1000 m lik bir yükselti farkı vardır. Yükseltiye bağlı olarak sıcaklık azaldığı için Çardak Yaylası nın Temmuz ayı ortalama sıcaklık değeri 24,4 o C dir. Dağların birer radyasyon penceresi olması Çardak Yaylası nda geceleri sıcaklık azalarak 15-20 o C ye kadar düşmektedir. Hassa da sıcaklıkların çok yüksek olmasına karşın Çardak, Dedemli gibi yaylalarda sıcaklığın daha düşük olması yaylaların yoğun bir ilgi görmesine yol açmaktadır. Ocak ayı ortalama sıcaklıkları Hassa ve çevresinde 5-10 o C dolayında gerçekleşmektedir. Bu nedenle özellikle Hassa ve İslâhiye çevrelerinde kışın yoğun kar yağışlarına rastlanılmaktadır. Ancak 0 o C nin altında gerçekleşen sıcaklılara rastlanılmaması nedeniyle karın yerde kalma süresi bir günü aşmaz. Dağlık kesimin Ocak ayı ortalama sıcaklıkları oldukça düşüktür. Yaklaşık olarak 1400-1600 m yükselti basamağında yer alan yaylalar kuşağında ise Ocak ayı ortalama sıcaklıkları 0 o C nin altındadır. Bu nedenle dağın yüksek kesimlerinde yoğun kar yağışlarına rastlanılmaktadır. Hatta karın yerde kalma süresi 4-5 ayı bulmaktadır (şekil 6). 48

49 Şekil: 6. Hassa İlçesi nin Ortalama Sıcaklık Haritası 3.2.2. Donlu Günler Sıcaklığın, 0 o C nin altına düştüğü günlere donlu gün denir. Coğrafî faktörler don süresi üzerinde değiştirici bir etki yapmaktadır. Olumlu faktörlerin bulunduğu yerde daha kısa süreli don olayı yaşanırken, şartların olumsuzlaştığı yerlerde ise daha uzun bir süreli don olayları yaşanmaktadır. Uzun yıllar ortalama değerlere göre Hassa da don ayı Kasım ayından Mart ayına kadar olan süre içinde yaklaşık olarak 14 günde görülmektedir. Hassa nın don olaylı gün sayısı Kırıkhan a göre daha iken, İslâhiye ye göre daha azdır. Aynı doğrultu üzerinde yer alan bu yerleşmelerde don olaylı gün sayının kuzeye doğru artması karasallığın derecesini ortaya koymaktadır. Dörtyol da daha az bir sürede görülen don olaylı gün sayısı bunu desteklemektedir. Denizellik

özelliklerin daha baskın olduğu Dörtyol çevresi ile denizel etkilerin hissedildiği Hassa ve çevresinde her yıl yaklaşık olarak 10 gün civarında görülen don olayına inversiyon (ısı terselmesi) yol açmaktadır. Amanos Dağları üzerinde yer radyasyonu nedeniyle meydana gelen ağır ve soğuk hava alçalarak graben hattını birkaç gün süreyle örtmektedir. Soğumanın çok fazla hissedildiği bu havalarda don olayı meydana gelmektedir. Donlu günlerin ortalama sayısı, kontinantalite derecesine, söz konusu sahadaki hava kütlelerinin özelliğine, denizden uzaklığa, yükselti ve yeryüzü şekillerine bağlı olarak bölgeler arasında büyük farklılık göstermektedir (Erinç, 1984: 327 ). Hassa ve çevresinde 5-10 günde görülen don olayı Türkiye nin iç bölgelerinde iki-üç aydan daha uzun bir sürede görülmektedir. Şöyle ki Elazığ da 87 gün, Mazgirt te 106 gün, (Mor, 2008: 66), Erzurum da 157 gün ve Van da 135 gün (Tonbul, 1985: 173) don olayı gerçekleşmektedir. İslâhiye-Kırıkhan arasında kalan bölümde kaydedilen don olayları (tablo 7), karasal iklimin etkili olduğu yerlerle karşılaştırıldığında büyük farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Tablo:7. Kırıkhan, Hassa, İslâhiye ve Dörtyol da Yıllık Ortalama Don Olaylı Günler Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Toplam Kırıkhan 4 3 2 2 3 14 Hassa 6 5 2 2 3 19 İslâhiye 9 9 4 3 3 7 35 Dörtyol 3 3 2 2 2 11 3.2.3. Toprak Sıcaklığı Bir bölgedeki toprak altı sıcaklığının bilinmesinde tarımsal faaliyetler ve hidrolojik koşullar gibi farklı konular da büyük bir önem taşımaktadır (Tonbul, 1985:175). Hassa da kaydedilmiş toprak sıcaklığı verileri olmadığı için bir fikir vermesi açısından İslâhiye ile Dörtyol un verileri kullanılmıştır. Her iki istasyonun 5 cm ye kadar olan toprak sıcaklığı alınarak oluşturulan tablo 8 ve şekil 7 ile değerlendirilmiştir. Buna göre İslahiye de yıllık ortalama toprak sıcaklığı 20.3 o C iken Dörtyol da 21,5 o C olarak kaydedilmiştir (şekil 7). Dörtyol da değerin daha yüksek olması istasyonda sıcaklık farklarının az olmasından kaynaklanmaktadır. Özellikle kış ortalama sıcaklıklarının yüksek olması toprak sıcaklıklarının da yüksek olmasını beraberinde getirmektedir. Sahada yıllık ortalama toprak sıcaklığı ile ortalama hava sıcaklığı gidişatı arasında hemen hemen bir paralellik vardır. Ancak toprak sıcaklığı ortalama hava sıcaklığına göre her zaman yüksek ortalamalar göstermektedir. Şöyle ki yıl içinde İslâhiye ve Dörtyol da ortalama hava sıcaklığı 5-30 o C arasında seyrederken, ortalama toprak sıcaklığı ise 10-40 o C arasında gerçekleşmektedir. Buna göre toprak sıcaklığı ile ortalama hava sıcaklığı arasında 5-10 o C lik bir fark söz konusudur. Özellikle toprak sıcaklığının 10 o C nin altına düşmemesi sahada vejetasyon devresinin kesintiye uğramamasını engellemektedir. Bu nedenle yörede bitki örtüsü ve zirai faaliyetler büyük bir çeşitlilik sergilemektedir. Ancak yörede zaman zaman vukuu bulun don olayları tarım ürünlerinin hasar görmesine sebep olmaktadır. 50

Tablo: 8. İslâhiye ve Dörtyol da toprak sıcaklığı (5 cm- o C, gün) Ort. İstasyon Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara İslâhiye 5.3 6.8 12.2 18.6 25.7 32.8 36.7 36.0 30.3 20.7 11.4 6.7 20.3 Dörtyol 10.1 11.3 14.9 19.8 25.1 29.7 32.9 33.5 29.9 23.1 16.0 11.5 21.5 40.0 35.0 30.0 Sıcaklık (0C) 25.0 20.0 15.0 10.0 5.0 İslâhiye Dörtyol 0.0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Şekil: 7. İslâhiye, ve Dörtyol da Toprak Sıcaklığının Aylık Gidişi-5 cm (2000 2016) (Tablo: 8 e göre) 3.2.4. Basınç ve Rüzgârlar Havanın yoğunluğu ve yükselti ile ilgili olan atmosfer basıncı, sıcaklığı farklı olan yerlerde farklı değerler göstermektedir. Yükseltinin artması basıncın hızla azalmasına neden olmaktadır (Erinç, 1984: 78). Isınan hava konveksiyonel olarak yükseldiği için yeryüzüne uygulanan basınç azalmaktadır. Bu nedenle yaz ve kış ayları arasında belirgin bir basınç farkı bulunmaktadır. Basınç; Basınç merkezleri dünyanın yıllık hareketine bağlı olarak kuzeye ve güneye doğru kayarlar. Kuzey Yarım Küre nin sıcak döneminde tropikal hava kütleleri kuzeye doğru genişlerken, soğuk döneminde ise polar (kutbi) hava kütleleri güneye genişlemektedir. Basınç kuşaklarının kayma hareketinde en çok etkilenen kuşak Türkiye nin de yer aldığı, orta kuşaktır. Farklı karakterdeki hava kütlelerinin burada karşılaşmasıyla cephe oluşumu teşekkül emektedir. Geniş bir kuşağa karşılık gelen cephelerin hareketi sırasında cephe içinde dalgalanmalar meydana gelmektedir. Bu esnada atım veya damlalardan ayrılan bazı hava kütleleri gezici siklonlar halinde (gezici basınç) hareket etmektedir. Özellikle bu kuşaklardan ayrılan gezici alçak basınç kuşakları ulaşabildikleri yerlere bol miktarda yağış bırakmaktadır. Başın kuşakları ile gezici alçak basınç kuşaklarının yıllık hareketine bağlı olarak herhangi bir yerin yıllık basınç seyri de değişmektedir. Hassa nın basınç ile ilgili verilerine ulaşılamamıştır. Yakınında yer alan İslâhiye nin basınç kuşakları bir fikir vermesi açısından alınmıştır. Karşılaştırmanın yapılabilmesi için Dörtyol un verileri de işin işine katılmıştır. 51

İslâhiye de bütün yıl atmosfer basıncı 1000 mb ın altında iken, Dörtyol da ise 1000 mb ın üstündedir. Deniz kıyısı ile iç kesimler arasında basıncın farklılaşması denizel özeliklerden ileri gelmektedir. Özellikle deniz kıyısında geniş bir buharlaşma yüzeyinin olmasıyla atmosfere dahil olan buharın artmasına yol açmaktadır. Basıncın yıllık değişimi her iki istasyonda da çok fazla değişmemektedir. Hemen hemen aynı seyirde olan atmosfer basıncı yazın ısınmaya bağlı olarak biraz azalmaktadır. Çünkü ısınmayla birlikte atmosferin kaldırabileceği nem miktarı da artmaktadır (Tablo 9-Şekil 8). Tablo: 9. İslâhiye, Reyhanlı, Antakya ve Samandağ da Aylık Ortalama Basınç (mb) İstasyon Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara İslâhiye 958 956 954 953 952 949 946 947 951 956 958 958 Dörtyol 1014 1012 1010 1009 1008 1005 1002 1003 1007 1011 1014 1014 1020 1000 Basınç (mb) 980 960 940 Dörtyol İslahiye 52 920 900 Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Şekil: 8. İslâhiye, Reyhanlı ve Samandağ da Ortalama Basıncın Aylık Gidişi (2000-2016)(Tablo 2.10. a göre) Rüzgarlar; Rüzgârın hızını ve yönünü etkileyen faktörlerin başında basınç kuşakları ile morfolojik birimler gelmektedir. Özellikle basınç gradyanı rüzgâr şiddetini belirleyen en önemli etmendir. Gradyanın büyük olması halinde rüzgâr çok şiddeti de artmaktadır. Özellikle büyük gradyanlar arasında bulunan oluk ve grabenler rüzgâr şiddetinin artışına yol açmaktadır. Bu şartlar altında esen rüzgârın saatteki hızı 63 km ye ulaşarak fırtına karakterini almaktadır. Kara ve denizlerin ısınma özellikleri birbirinden farklıdır. Yazın karalarda çok fazla ısınma olduğu için karalar üzerinde alçak basınç kuşakları gelişmektedir. Deniz daha geç ısındıkları için yazın denizler birer yüksek basınç özelliği göstermektedir. Yazın Akdeniz üzerindeki serin ve nemli hava kütlesi Samandağ Deltası üzerinden sokularak Zirye Boğazı ile Antakya- Kahramanmaraş graben alanına girmektedir. Graben hattında rüzgârın hızını kesecek önemli bir morfolojik engel olmadığı için Koca nın (1999:505) Garbi adını verdiği rüzgârlar hızlı bir şekilde esmektedir. Çöküntü alanında kuzey-güney yönlü olan rüzgâr sistemi Kırıkhan da daha şiddetli olan bir rüzgâr sistemine dönüşmektedir. Bu durum yazın Amik Ovası üzerinde oluşan alçak basınç

alanı ile ilgilidir. Etrafı yüksek dağlarla çevrili olan Amik Ovası ısınmaya bağlı olarak yazın alçak basınç alanına dönüşmektedir. Akdeniz ise karalara göre serin bir hava kütlesi oluşmaktadır. Bu basınç farkları arasında yazın şiddeti bir rüzgâr sistemlerinin gelişmesine yol açmaktadır. Hassa nın bulunduğu yerin morfolojik özelliğine bağlı olarak yıl içinde KD-GB yönü ile KB-GD yönlü rüzgârı en çok esmektedir. KD-GB yönlü rüzgâr sistemi çöküntü hattına bağlı olarak gelişen bir rüzgâr sistemidir. KB-GD yönlü rüzgâr sistemi ise dağ-vadi meltemlerine bağlı olarak gelişen sistemdir. Dağ ile vadiler gün içinde farklı ısınma özelliklerine sahip oldukları için dağ-vadi meltemleri oluşmaktadır. Özellikle gece yüksek dağlar üzerinde ışıma ile soğuyan hava kütlesi yüksek basınç özelliğine girmektedir. Bu nedenle gece yüksek dağdan çöküntü hendeğine doğru rüzgâr akımları meydana gelmektedir. Hassa ile Kırıkhan ın rüzgâr verileri kullanılarak hâkim rüzgâr yönleri belirleniştir. Buna göre Hassa da N 74.3 0 E ve S 60,7 0 olmak üzere iki hâkim rüzgar yönü, Kırıkhan da ise N 81 0 E bir hâkim rüzgar yönü tespit edilmiştir (şekil 9). Genel olarak değerlendirildiğinde Hassa ve Kırıkhan da kuzeydoğu yönü hâkim rüzgâr yönünü oluşturmaktadır. Bu yöndeki rüzgârların baskın olmasında sahanın morfolojik özelliğinden ileri gelmektedir. 53 Şekil: 9. Kırıkhan, Antakya ve Samandağ da Rüzgâr Yönleri (Tablo:10. a göre)

Tablo: 10. Hassa ve Kırıkhan da Yönlere Göre Rüzgâr Esme Sayıları (1975-2016) Yönler İstasyon N NE E SE S SW W NW Toplam Hassa 489 2473 254 2746 656 2001 839 2031 11489 Kırıkhan 7042 1963 1265 1342 2687 2759 2632 2520 22210 Şekil: 10. Hassa ve Kırıkhan da Hâkim Rüzgâr Yönü (DMİGM, 1975-2016 a göre) 3.2.5. Nem ve Yağış Yaz ve kış mevsimleri arasında belirgin bir nemlilik farkı vardır. Sıcaklık ve frontal faaliyetlere bağlı olarak nemli hava akımlarının daha etkin olduğu kış aylarında bağıl nem oranları yüksektir (Koçman, 1993: 41). Aslında sıcaklık ile bağıl nem arasında ters bir ilişki vardır. Sıcaklık arttıkça havanın taşıyabileceği mutlak nem miktarı artmakta ve bağıl nem oranı azalmaktadır. Diğer taraftan hava soğudukça, yoğunlaşma seviyesi düştüğü için havada bulunan bağıl nem miktarı artmaktadır. Nem; Nemlilikle ilgili olarak DMİ ulusal iklim programı çerçevesinde Antakya istasyonunun 57 yıllık verileri kullanılarak Mann-Kendall Trend analizleri uygulanmıştır. Buna göre yörede ortalama nem değerinin kışın azaldığı ve yazın arttığı yönde bir trend analizi saptanmıştır (Çalışkan, 2003:110). Bu şekilde bir değişimin ortaya çıkmasının en büyük sebebi olarak Amik Gölü nün kurutulmuş olması gösterilmektedir. Çünkü sulak alanlar buharlaşma yüzeyine karşılık gelmektedir. Bunların ortadan kaldırılmasıyla havadaki nem oranı da azalmaktadır. Uzun yıllar bazda nemlilikte meydana gelen azalma yağış miktarının da azalmasına yol açmıştır. Karasal etkilerin belirginleştiği Hassa ve çevresinde bağıl nem oranı bütün yıl % 40-70 arasında değişirken, denizel özelliği ile farklılaşan Dörtyol da ise bu oran % 60-70 arasında değişmektedir. Hassa ile Dörtyol hattında nemlilik açısından ortaya çıkan bir diğer özellik nemliliğin mevsimsel değişiminin olmasıdır. Hassa ve çevresinde bağıl nem oranı yazın önemli ölçüde azalırken, Dörtyol çevresinde ise artmaktadır. Bu durum ısınmanın ortaya çıkardığı bir özelliktir. Dağın ardında ısınmaya bağlı olarak havanın kaldırabileceği nem oranı genişlediğinden havadaki nem oranı düşmektedir. Deniz kıyısında ise havanın ısınmasına bağlı olarak bu- 54

harlaşma da artmaktadır. Özellikle küçük sıcaklık değişimlerinin yaşandığı gece koşullarında bağıl nem oranı büsbütün artmaktadır. Hassa ve çevresi nemliliğinde yaz mevsiminde meydana gelen düşüşlerde bir de aynı dönemde güçlenen yerel rüzgârların da etkisi vardır. Özellikle oluk sisteminde iyi bir şekilde kanalize olan rüzgârlar beraberinde nemli hava koşullarını da taşıdığı için nemliliğin düşmesine yol açmaktadır. Tablo: 11. İslâhiye, Hassa, Kırıkhan ve Dörtyol un Aylık Ortalama Bağıl Nem Oranları (%) - (2000-2016) İstasyonlar Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Hassa 68.8 63.9 57.8 53.2 45.1 39.1 40.5 44.6 45.4 49.7 57.6 68.4 634.1 Kırıkhan 66.1 61.9 56.8 53.1 47.2 38.9 37.8 40.2 42.3 49.7 58.7 66.6 619.3 İslahiye 69.4 67.4 62.8 60.7 56.8 53.4 55.2 56.4 52.4 54.9 64.1 70.6 724.1 Dörtyol 63.8 62.6 63 64.4 65 65.3 67.1 65.2 59.5 57.5 59.9 64.8 758.1 Top 80 70 60 Nem (%) 50 40 30 Hassa Kırıkhan İslahiye Dörtyol 55 20 10 0 Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Şekil: 11. İslâhiye, Hassa, Kırıkhan ve Dörtyol un Bağıl Nemin Aylık Gidişi (Tablo:11. e göre) Hassa ve çevresinde nemlilikte kademeli bir değişim söz konusudur. Kırıkhan da nemli hava koşulları, Hassa dan da az iken, Hassa nın nemli hava koşulları ise İslâhiye den daha azdır. Bu durum kuzeye doğru gidildikçe yükseltiye bağlı olarak meydana gelen yoğunlaşma şartları ile açıklanmaktadır. Bulutluluk ve Sisli Günler; Hassa ve çevresi Akdeniz iklim kuşağında yer aldığı için ortalama bulutluluk oranı Karadeniz Bölgesi nin bulutluluk oranına göre fazla değildir. Anadolu, Eylül den itibaren polar hava kütlesinin etki alanına girerken, Mart tan itibaren tropikal hava kütlesinin etkisi altına girmektedir. Karakteri farklı olan bu hava kütlelerin karşılaşmasıyla cephe oluşumunu gerçekleşmektedir. Bu nemli hava koşularını sağladığı için bulutlu gün sayısının artışını da beraberinde getirmektedir. Böylece yörede bulutlu gün sayısı kışın artmakta ve yazın azalmaktadır. Yörede yağışlı gün sayısı kadar bulutlu gün sayısının olmaması düşen yağışların

kısa süreli olduğunu göstermektedir. Ani bastıran yağışların ardından gökyüzü yeniden açmakta ve bulutluluk ortadan kalkmaktadır. Hassa ve çevresinde toplam bulutlu gün sayısı 40 gün civarında iken, Dörtyol da ise 47 gün olarak gerçekleşmektedir. Dörtyol da bulutluluğun biraz daha fazla olmasında denizel özellikten kaynaklanmaktadır. Yörenin bulutluluk açısından dikkati çeken en belirgin özelliği bulutlu gün sayısının az olmasıdır. Bunda eşiş frekansı yüksek olan rüzgârlardan kaynaklanmaktadır Tablo: 12. İslâhiye, Hassa, Kırıkhan, ve Dörtyol da Aylık Ortalama Bulutluluk (1975-2016) İstasyon Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara İslâhiye 5.8 5.7 4.9 4.5 3 1.1 0.4 0.5 1.4 3 4.2 5.6 40.1 Hassa 6.1 5.7 5 4.7 3 1 0.3 0.3 1.1 2.9 4.3 6.1 40.5 Kırıkhan 6.2 5.6 4.8 4.2 2.8 1 0.5 0.5 1.2 2.9 4.3 6.2 40.2 Dörtyol 5 5.1 4.9 4.8 3.7 2.6 3.2 3.3 2.7 3.2 3.9 4.8 47.2 Top 7 6 Bultluluk (X/10) 5 4 3 2 İslahiye Hassa Kırıkhan Dörtyol 56 1 0 Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Şekil: 12. İslâhiye, Hassa, Kırıkhan ve Dörtyol da Bulutluluk Oranlarının Aylık Gidişi (X/10) (Tablo: 12. ye göre) Yoğunlaşma yere dokunan hava katmanlarında olduğu zaman sis oluşmaktadır. Sis genellikle durgun ve kararlı olan hava kütleleri içinde gerçekleşmektedir. Türkiye de genel atmosfer sirkülasyon koşullarına bağlı olarak sis oluşumu yaz mevsiminde pek gerçekleşmez. Kontinental termik koşullar altında meydana gelen radyasyon sisleri daha çok kış ve ilkbahar aylarında görülmektedir (Koçman, 1993: 48-49). Sisli gün sayısı açısından istasyonlar arasında büyük farklar söz konusudur. Denizel iklimi tesirinin daha güçlü olduğu Dörtyol da sisli gün çok düşük iken, karasal iklim tesirleri ile kendini gösteren Hassa ve çevresinde ise sisli gün sayısı daha fazladır. Bu durum yoğunlaşma koşullarının gerçekleştiği yere göre değişmektedir. Karasal etkilerden dolayı Amik Ovası ile Amanos Dağların arasında kışın güçlü bir sıcaklık farkı oluşmaktadır. Gece dağlar üzerinde ışıma nedeniyle soğuyup, ağırlaşan hava kütlesi alçalarak, özellikle sabaha yakın saatlerde bütün ova yüzeyini kaplayarak ısı terslemesinin meydana gelmesine yol açmaktadır. Bu oluşum

esnasında sis olayı gerçekleşmektedir. Bu nedenle İslâhiye den, Kırıkhan a doğru gidildikçe sisli gün sayısı artmaktadır. Tablo: 13. İslâhiye, Hassa, Kırıkhan ve Dörtyol da Aylık Ortalama Sisli Günler Sayısı (1975-2016) Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara İslahiye 1.6 1.0 1.0 1.0 1.3 1.1 7 Hassa 1.4 1.3 1.5 1.0 1.0 1.5 1.5 1.5 10.7 Kırıkhan 3.3 1.6 1.6 1.4 3.3 6.0 5.5 4.3 3.0 1.3 2.0 1.9 35.2 Dörtyol 1.0 1.0 1.0 1.0 4 3.2.6. Yıllık Ortalama Yağış ve Yağışlı Günler Hassa ve çevresine düşen yağışlar üzerinde kışın Doğu Akdeniz de oluşan nemli hava kütlesinin etkisi vardır. Ancak bu hava kütlesinin harekete geçerek yağışa dönüşmesi üzerinde ise Avrupa dan dalga sırtları şeklinde Akdeniz e sokulan Sibirya hava kütlesinin büyük bir payı olduğu düşünülmektedir. Farklı karakterdeki iki hava kütlesinin birleşmesiyle oluşan hava akımı geçtiği her yerde bol miktarda yağış bırakmaktadır. Top Tablo: 14. İslâhiye, Hassa, Kırıkhan ve Dörtyol da Aylık Ortalama Yağış (1975 2016) Top Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara İslâhiye 142.7 132.2 112.4 72.7 35.5 6.6 1.1 1.1 7.9 56 100.6 142.9 811.7 Hassa 123.6 105.2 91.9 51.8 24.3 6.9 0.6 1.2 10.4 51.6 85.7 131.6 684.8 Kırıkhan 88.2 86.5 72.7 39.6 19.3 4.5 1.2 0.4 5.3 27.7 65.1 94.5 505 Dörtyol 105.9 112.6 110.1 94.3 66.2 35.5 21.6 27 61 95.4 104.7 102.8 937.1 57 Yağış (mm) 160 140 120 100 80 60 40 20 İslahiye Hassa Kırıkhan Dörtyol 0 Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Aylık Şekil: 14. İslâhiye, Hassa, Kırıkhan ve Dörtyol da Aylık Ortalama Yağış Grafiği (1975 2016), (Tablo: 14 e göre)

Kara ve deniz özelliklerini ortaya koymak amacıyla Hassa ile Dörtyol un yağış verilerine bakıldığında aralarında büyük bir farkın olduğu görülmektedir. Hassa nın yıllık toplam 684.7 mm olan yağış miktarı Türkiye ortalamasının üstünde, Akdeniz Bölgesi ortalamasının altındadır. Ancak Hassa dan güneye inildikçe yıllık yağış miktarı azalmakta, kuzeye doğru gidildikçe artmaktadır. Bu durum güneyden kuzeye doğru kademeli bir şekilde gerçekleşen yoğunlama koşullarıyla açıklanabilir. Kuzey istikamette yükselti artmakta ve sıcaklık düşmektedir. Özellikle kuzeyde yoğunlama koşulları arttığı için kuzeye doğru gidildikçe yağış miktarı da artış göstermektedir (Şekil 14, tablo 14). Yağışların uzun bir devreye yayılması bitki örtüsü ile hidrografya üzerinde olumlu bir etki yapmaktadır. Özellikle Dörtyol da uzun bir zamana yayılan yağışlarla yeterince su sağlandığı için kuraklık azalmaktadır. Hassa nın 684.8 mm lik yağış yaklaşık olarak iki ayda düşmektedir (tablo15). Bu dağılış, yöredeki yağışların büyük bir kısmının oraj şeklinde olduğunu göstermektedir. Orajlarla düşen yağışlar kısa bir sürede kanalize olup uzaklaştığı için yararlı olduğu pek söylenemez. Tablo: 15. İslâhiye, Hassa, Kırıkhan ve Dörtyol da yağışın 0,1 mm ve büyük olduğu günler sayısı (1975-2016) İstasyon Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Top. İslâhiye 13.2 12.6 11.7 10.7 7.2 1.9 0.7 0.4 2.2 6.5 8.5 11.9 87.5 Hassa 10.7 9.4 9.3 6.8 4.1 1.3 0.2 0.2 1.4 4.9 6.5 9.9 64.7 Kırıkhan 9.5 9 8 5.6 3.4 0.7 0.2 0.1 0.9 3.7 6.1 9.2 56.4 Dörtyol 12.2 11.3 12 10.9 8.4 4.6 4.5 4.8 5.7 8.1 8.4 10.9 101.8 Orajlar kısa sürede çok fazla yağış bıraktığı için izlenmesi gereken yağışları oluşturmaktadır. Dörtyol da yaklaşık olarak 26,3 güne yayılan orajlar batı rüzgârları kuşağından koparak gelen gezici alçak basınçlardan kaynaklanmaktadır. Gezici alçak basınç doğuya doğru sürüklenirken oroğrafyaya bağlı olarak yükselir ve kısa sürede çok fazla yağışın düşmesine yol açmaktadır. Hassa da göreceli olarak artan orajlar ise Amanoslar ile Kurt Dağların birbirine iyice yaklaşmasından dolayı kuzeye doğru ilerleyen hava kütlelerin zorunlu olarak yükselmesine bağlıdır. Ancak Çardak Yaylası na Dörtyol üzerinden gelen nemli hava kütlesi oroğrafyaya bağlı olarak yükseldiği için özellikle yazın kısa süreli orajlara rastlanılmaktadır. Gündüz saat ikiden sonra gelen bulutlarla kaplanan yaylaya akşama yakın saatlerde bol miktarda yağış düşmektedir. Yöre halkının zomzom olarak bahsettiği yağışlarla yaylaya serinlik çökmektedir. Tablo: 16. Uzun Yıllar Aylık Toplam Orajlı Günler Sayısı (1975 2016) İstasyon Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara İslâhiye 0.3 0.5 0.9 1.3 1.5 0.8 0.2 0.1 0.7 1.2 0.5 0.3 8.3 Hassa 0.3 0.8 1.5 2.1 2.3 1.2 0.3 0.6 1 2.3 0.8 0.6 13.8 Kırıkhan 0.6 0.8 1.2 1.3 1.3 0.4 0.1 0.1 0.6 1.3 0.9 0.7 9.3 Dörtyol 1.5 2.3 3 3.1 2.7 1.4 0.7 0.6 2.5 4 2.6 1.9 26.3 Top Top. 58

Yağışın Dağılışı ve Yağış Rejimi; Mevsimler arası yağış değişimini ortaya koymak amacıyla Hassa ve Dörtyol istasyonun verileri ile oluşturulan şekil 14 te de görüldüğü gibi yörede en çok kış ve en az yağış yaz mevsiminde düşmektedir. Bu yağış rejimi Akdeniz iklim tipinin belirgin özelliğidir. Ancak yağış miktarı ile yağışın mevsimlere dağılışı açısından Hassa ile Dörtyol arasında belirgin farklar söz konusudur. Hassa nın toplam miktarı Dörtyol a göre %15 daha az olmakla birlikte yaz yağışlarının payı da %1 e kadar gerilemiştir (tablo 14). Oysaki aynı iklim bölgesinde yer aldığı halde Dörtyol a düşen toplam yağışın % 9 u yazın düşmektedir. Bu nedenle Dörtyol un kış yağışları Hassa ya göre azalmış gibi gözükmektedir. Aslında bu durum özel konumdan dolayı Dörtyol yağış rejimi açısından Hassa nınkine göre daha düzenli bir dağılış sergilediğini göstermektedir. Hassa ve çevresinde ilkbahar ile sonbahar toplam yağışın dağılış oranları arasında önemli bir fark varken, Dörtyol da belirgin bir fark yoktur. Özellikle Kırıkhan, Hassa ve Hassa da toplam yağışların yaklaşık olarak %25 i ilkbaharda düşerken, %20 ise sonbahar mevsiminde düşmektedir (şekil 15). Bu durum aslında Türkiye de ilkbaharın gelmesi ile kuvvetlenen konveksiyonel hareketlerden kaynaklanmaktadır. Yörenin yıllık yağış haritasına göre Hassa İlçesi 500-800 mm dolayında yağış almaktadır (Şekil 16). Ancak yükseltinin arttığı yerlerde 1000 mm ye kadar çıkmaktadır. Hassa İlçesi yağış dağılışı açısından, miktarının pek değişmediği ve kademeli artışın olduğu iki bölüm söz konusudur (şekil 16). Bu ayırıma sahanın morfolojik yapısı yol açmıştır. Çöküntü havzayı oluşturan lav platosu üzerinde önemli bir yükselti farkı olmadığı için yağış miktarı açısından önemli bir fark söz konusu değilken, Amanos Dağlarında yükseltinin artışına bağlı olarak artış göstermektedir. Hassa İlçesi nin Amanos Dağlarının batıya dönük yamaçları vardır. Dörtyol da itibaren yükselen nemli ve yağışlı hava kütlesi yükselerek Hassa nın sınırlarına ulaştığında bol yağışlara dönüşmektedir. Yağış farklılığı nemlilik üzerinde etkili olmuştur. Özellikle dağın batı tarafının daha nemli olması burada nemli ormanların gelişmesini sağlamıştır. Tablo: 17. İslâhiye, Hassa, Kırıkhan ve Dörtyol da Yağışın Mevsimlere Göre Dağılışı (1975 2016) 59 Mevsimler İstasyon Sonbahar Kış İlkbahar Yaz Toplam İslâhiye 164.5 417.8 220.6 8.8 811.7 Hassa 147.7 360.4 168 8.7 684.8 Kırıkhan 98.1 269.2 131.6 6.1 505 Dörtyol 261.1 321.3 270.6 84.1 937.1

Şekil: 15. Hassa ve Dörtyol da Yağışın Mevsimlere Dağılışı (Tablo: 17. e göre) Kar ve Dolu Yağışları; Yağan karın yerde örtü oluşturmasında yer şekilleri ile iklim faktörleri önemli rol oynamaktadır. Diğer bir ifadeyle iklim faktörlerinin yanı sıra dağ ve depresyonların uzanış doğrultusu kontinantalite koşulları ve yükselti kar örtüsünü etkilemektedir (Tonbul, 1985: 227). Yörede, kar yağışlı gün sayısı fazla değildir. Kırıkhan da 7,5 gün olan kar yağışı, yükseltiye bağlı olarak Hassa da 9,2 güne ve İslâhiye de 11,5 güne kadar çıkmaktadır (tablo 18). Dörtyol da nadiren görülmekle birlikte ortalama değerlere göre yağışların ancak bir günü kar şeklinde olmaktadır. Kar yağışlı gün sayısının az olması yörenin polar cephenin etkisinde pek fazla kalmadığını göstermektedir. Zaten Akdeniz Bölgesi nin alçak enlemlerde yer alması ve kuzeyden sokulması muhtemel soğuk hava kütlelerine karşı Toros Dağları nın bir paravana gibi durması polar cephenin buraya sokulması engellenmiştir. Ancak polar cepheden koparak ayrılan gezici siklonların Antakya-Kahramanmaraş graben hattını takip ederek yöreye sokulmasıyla nadir de olsa kar yağışları görülmektedir. Ancak Amanos Dağlarının yüksek kesimlerinde kalınlığı 2-3 m yi bulan kar yağışlarına rastlanılmaktadır. Dağa Kasım, Aralık gibi düşen karlar Mayıs ayının sonuna kadar yerde kalmaktadır. Kar yağışlarının yıl içindeki dağılışı da dikkatle izlenmesi gereken özelliklerin başında gelmektedir. Hassa da Kasım ayından itibaren nadir olarak görülen kar yağışları Aralık ve Ocak aylarında 1,9 veya 2,8 şar gün süreyle etkili olabilmektedir (tablo 18). Zaman zaman Şubat ayına da sarkan kar yağışı en fazla 2 günde etkili olmaktadır. Ancak dağın yüksek kesimlerinde ise kış yağışlarının hemen tamamı kar şeklinde olmaktadır. Tablo: 18. Aylık Kar Yağışlı Günler Sayısı 60 İstasyon Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Top İslahiye 2.9 3.4 2.1 1.5 1.7 11.5 Hassa 1.9 2.8 2.0 1.0 1.5 9.2 Kırıkhan 1.6 2.9 1.0 2.0 7.5 Dörtyol 1.3 1.3

Karın yerde kalma süresi o yörenin iklimi hakkında önemli bilgiler vermektedir. Bu amaçla İslâhiye ile Dörtyol un verileri karşılaştırılmıştır. Buna göre Dörtyol da karın yerde kalma süresi en fazla bir gün olarak tespit edilirken, İslâhiye de 12 gün olarak kaydedilmiştir (tablo 19). Kar yağışı ve karın yerde kalma süresi tarım üretimini ciddi oranda etkilemektedir. Özellikle kar yağışlı gün sayısı artıkça, karın yerde kalma süresi uzadıkça donlu gün sayısının artmasına yol açarak, tarım ürünleri önemli ölçüde zarar görmesine neden olmaktadır. Tablo: 19. Aylık Kar Örtülü Günler Sayısı Top Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara İslâhiye 3.5 4.7 1 2 1.3 12 Dörtyol 1 1 61

62 Şekil: 15. Hassa İlçesi nin Yağış Haritası (1975 2016) Özellikle bahar aylarında cephe sisteminin güçlendiği serin ve sıcak yerlerde dikey yönlü hava hareketinin hızla yükselmesine bağlı olarak dolu yağışları meydana gelmektedir (Erol, 1993: 217). Hassa ve çevresi ile Dörtyol da yaklaşık olarak 10 gün dolu yağışlarına rastlanılabilmektedir. Farklı karakterdeki hava kütlelerinin karşılaşmasıyla ortaya çıkan dolu yağışları hemen bütün aylarda da görülebilen meteorolojik bir olaydır. Dolu, zararlı etkileri olan bir yağış çeşididir. İri dolu taneleri ağaç dallarını, fideleri kırar ve başak bağlamış ekinleri de yere yatırarak dane tutmasını engellemektedir.

Tablo: 20. Aylık Dolu Olaylı Günler Sayısı Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara İslâhiye 1 1 1.1 1.3 1 1 1 1 1 1 10.5 Hassa 1 1.5 1 1 4.5 1 1 1 12 Kırıkhan 1 2 1 1.3 1 1 1 1 1 1 11.3 Dörtyol 1.2 1.6 1.4 1 1.5 1 1 1.3 10.0 Yağmur; Yağışları doğal ekosistem için gerekli olan suyu sağladığı için yağmur şeklindeki yağışlar büyük bir öneme sahiptir. Yeterince yağmur alan yerlerde bitki örtüsü canlı bir ortam oluştururken, yeterince yağmur yağışının olmadığı yerlerde ise aynı canlılığa rastlamak mümkün değildir. Çünkü yağmurlar ortama sadece suyu sağlamaz. Su ile birlikte yoğunlaşma sırasında elektriksel deşarjlar sırasında azottan açığa çıkan nitrat ve nitrit de toprakla buluştururlar. Böylece toprağın canlılığı artar ve bitki deseni çeşitlenir. Hassa da ve çevresinde yağışların %80 inden fazlası yağmur yağışları şeklinde görülmektedir. Geriye kalan %20 lik yağışı ise kar ve dolu oluşturmaktadır. Yağmur, havanın ortalama sıcaklığı ile ilişkili olduğu için sıcaklığın düştüğü yerlerde yağmur yağışlarının yerini kar yağışı almaktadır. Bu nedenle sıcaklığın giderek düştüğü İslâhiye ye doğru gidildikçe kar yağışlı gün sayısı artmaktadır. Denizel ikliminin tesirinde olan Dörtyol da ise yağışların %99 u yağmur yağışlarıdır. Dörtyol a kar yağışı her yıl üst üste değil de ancak 3-4 yılda tekerrür etmektedir. Dikey hava akımlarının çok güçlü olduğu kütlelerde meydana gelen kümülonimbüs bulutlarında, su taneleri çok irileşir ve ancak çok büyüdükleri zaman hızlı dikey yükselimlere üstün gelerek yere düşebilirler. Böylece iri yağmur ve dolu tanelerinin düştüğü yağışlara sağanak denir (Erol, 1993: 202). Birçok doğal afetle birlikte beşerî sistemlerde de önemli zararlara yol açan sağanak (6 dakikada 0,8 mm) yağışlara dikkat etmek gerekmektedir. Yörede sağanak yağışlar, bahar mevsimlerinde etkili olmaktadır. Sağanak yağışlar toplanıp uzaklaşırken, gittikleri her yerde önemli ölçüde zararlara yol açmaktadır. Özellikle eğim derecesi % 50 nin üzerinde olduğu için Amanos Dağları na düşen sağanak yağışların ardında sel ve taşkın olayları meydana gelmektedir. Bu nedenle dere yatağındaki yerleşmelerden kaçınılması gerekmektedir. Hassa ve çevresinde yaklaşık 10 gün kadar süreyle sağanak yağışlarına rastlanırken, Dörtyol çevresinde ise 25 günden daha fazla sürede görülmektedir. Bu nedenle Dörtyol ve çevresinde sık sık taşkın ve sel olayları meydana gelmektedir. Taşkınlar sırasında her yıl birkaç vatandaşımız hayatını kaybetmektedir. Yağış Etkinliği ve İklim Tipi; Bir yerin kuraklık ve nemlilik özelliklerinin belirlenmesinde çeşitli formüller kullanılmaktadır. Yörede yağış etkinliği ve iklim tipini belirlemede Erinç, De Martonne, Thorntwait e ait formülleri kullanılmıştır. Erinç formülü uygulandığında Kırıkhan (14.4), Hassa (20.9) yıllık yağış etkinliği açısından 15-23 arasında olduğu için Yarı Kurak (step); İslâhiye (24.4), 23-40 arası olduğu için Yarı Nemli (Kuru Orman) iklim tipine girmektedir. De Martonne formülüne göre Kırıkhan 17,2, Hassa 24,7, İslâhiye 30,4 indis değerini vermektedir. Buna göre Kırıkhan da indis değeri 10-20 arasında olduğu için yarı kurak iklim Top 63

bölgesine; 20-30 arasında indis değerleri olan Hassa ve İslâhiye ise yarı nemli iklim bölgesine girmektedir. Yıl içinde yağış etkinliğinin gidişini göstermek için Thornthwaite metoduna göre Hassa ve Dörtyol un su bilânçosu hazırlanmış ve bu değerler bir diyagramda gösterilmiştir (Tablo 21, 22; Şekil 17). Diyagramda görüldüğü gibi Hassa da Kasım ayı sonlarından itibaren yağışlar, potansiyel evapotranspirasyondan fazla olmaya ve toprakta su depolanma başlamakta ve depo edilen su ile toprak doymuş hale gelmektedir. Aralık tan itibaren toprakta su fazlası meydana gelmektedir. Havaların ısınmasıyla birlikte gerçek buharlaşma miktarı yağış miktarını aştığından dolayı Mayıs ayından itibaren topraktaki su tümüyle harcandığı için toprakta su noksanı başlamaktadır. Bu durum Ekim ayının sonuna kadar devam etmektedir. Buna göre Hassa da Mayıs ile Ekim ayları arasında geçen dönemde Hassa da belirgin bir kuraklık hüküm sürmektedir. Dörtyol da ise kurak dönemin etkileri daha hafif sürmektedir. Ekim ayından itibaren yağış miktarı buharlaşma miktarını aştığı için toprakta su birikmeye başlamaktadır. Aralık ayının başlarından itibaren meydana gelen su fazlası Nisan ayının sonuna kadar devam etmektedir. Mayıs başlarından itibaren buharlaşmanın, yağış miktarını aştığından dolayı harcanmaya başlanan su Temmuz ayının sonunda tümüyle tükenerek, Ağustos ayından itibaren toprakta su noksanı başlamaktadır. Ağustos-Eylül arası dönemi kapsayan kurak dönem, Hassa ya göre oldukça azdır. Tablo: 21. Thorntwaite Yöntemi Göre Hassa nın Su Bilânçosu Tablosu Bilanço Elemanları I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Yıl Sıcaklık 6.3 7.8 11.1 16.2 21.3 26.1 28.9 28.7 25.3 20.1 13.0 7.9 17.7 Sıcaklık indisi 1.4 2.0 3.3 5.9 9.0 12.2 14.2 14.1 11.6 8.2 4.2 2.0 88.3 Düzeltilmemiş PE 8.3 12.6 24.9 51.9 88.2 130.9 154.7 153.3 123.2 78.9 33.9 12.9 PE tashih emsali 0.86 0.84 1.03 1.10 1.22 1.23 1.25 1.17 1.03 0.96 0.85 0.83 Düzeltilmiş PE 7.1 10.6 25.7 57.1 107.8 160.8 192.9 179.2 127.5 76.1 28.8 10.7 984.3 Yağış 123.6 105.2 91.9 51.8 24.3 6.9 0.6 1.2 10.4 51.6 85.7 131.6 684.8 Depo Değişikliği - - - -5.3-83.5-11.2 - - - - 56.9 43.1 Depolama 100.0 100.0 100.0 94.7 11.2 - - - - - 56.9 100.0 100.0 Gerçek Evapotr. 7.1 10.6 25.7 57.1 107.8 18.1 0.6 1.2 10.4 51.6 28.8 10.7 329.8 Su Noksanı - - - - - 142.6 192.3 178.0 117.1 24.5 - - 654.5 Su Fazlası 116.5 94.6 66.2 - - - - - - - - 77.7 355.0 Yüzeysel Akış 97.1 105.5 80.4 33.1 - - - - - - - 38.9 355.0 " " 77.7 86.2 76.2 38.1 19.0 9.5 4.8 2.4 1.2 0.6 0.3 39.0 355.0 Nemlilik Oranı 16.3 8.9 2.6-0.1-0.8-1.0-1.0-1.0-0.9-0.3 2.0 11.3 64

Tablo: 22. Thorntwaite Yöntemi Göre Dörtyol un Su Bilânçosu Tablosu Bilanço Elemanları I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Yıl Sıcaklık 9.8 10.5 13.3 17.2 21.1 24.8 27.4 28.0 25.5 21.0 15.0 11.1 18.7 Sıcaklık indisi 2.8 3.1 4.4 6.5 8.8 11.3 13.1 13.6 11.8 8.8 5.3 3.3 92.8 Düzeltilmemiş PE 17.9 20.6 33.3 56.1 84.9 117.9 142.9 147.9 124.7 84.1 42.5 23.0 PE tashih emsali 0.86 0.84 1.03 1.10 1.22 1.23 1.25 1.17 1.03 0.96 0.85 0.83 Düzeltilmiş PE 15.4 17.3 34.3 61.6 103.7 144.8 178.2 172.9 129.1 81.1 36.1 19.2 993.7 Yağış 105.9 112.6 110.1 94.3 66.2 35.5 21.6 27.0 61.0 95.4 104.7 102.8 937.1 Depo Değişikliği - - - - -37.5-62.5 - - - 14.3 68.6 17.2 Depolama 100.0 100.0 100.0 100.0 62.5 - - - - 14.3 82.8 100.0 100.0 Gerçek Evapotr 15.4 17.3 34.3 61.6 103.7 98.0 21.6 27.0 61.0 81.1 36.1 19.2 576.3 Su Noksanı - - - - - 46.8 156.6 145.9 68.1 - - - 417.4 Su Fazlası 90.5 95.3 75.8 32.7 - - - - - - - 66.5 360.8 Yüzeysel Akış 78.5 92.9 85.6 54.3 16.3 - - - - - - 33.2 360.8 " " 62.0 78.6 77.2 55.0 27.5 13.7 6.9 3.4 1.7 0.9 0.4 33.4 360.8 Nemlilik Oranı 5.9 5.5 2.2 0.5-0.4-0.8-0.9-0.8-0.5 0.2 1.9 4.4 65 Şekil: 17. Thorntwaite Metoduna Göre Dörtyol ve Hassa da Su Bilânçosu Diyagramı (Tablo: 21 ve 22. e göre) Hassa ve Dörtyol istasyonları su bilançosu açısından bir takım farklılıklarla birbirinden ayrılmaktadır. Buna göre Hassa da (C1 B'3 s2 b'3) Yarı nemli-yarı kurak, Orta sıcaklıkta (Mezotermal), Su fazlası kış mevsiminde ve çok kuvvetli olan, Okyanus iklimine yakın iklim tipi görülürken, Dörtyol da ise (C2 B'3 s2 b'4) Yarı Nemli, Orta sıcaklıkta (Mezotermal), Su noksanı yaz mevsiminde ve çok kuvvetli olan, Okyanus iklimine yakın bir iklim tipi görülmektedir. İklim tasnifindeki ilk harf nemlilik ve kuraklığın derecesini, ikinci harf sıcaklığa göre tasnifi, üçüncü harf yağışın mevsimlere dağılışını ve dördüncü harf ise sıcaklık rejimini ortaya koymaktadır. Buna göre Hassa (C1), Dörtyol a (C2) göre daha az nemlidir. Sıcaklık özellikleri (B'3) açısından her iki istasyon orta sıcaklıktaki iklimlere daha yatkındır. Yağışın mevsimlere dağılışı (s2) açısından her iki yerde de su noksanı yaz mevsiminde ve çok kuvvetli bir iklime uyum sağlamaktadır. Sıcaklık rejimleri bakımından Hassa (b'3), Dörtyol a göre deniz tesirine biraz daha uzakta kalmaktadır.