Timothy Corrigan FİLM ELEŞTİRİSİ Elkitâbı Çeviri: Ahmet Gürata dipnot Yayınları
İÇİNDEKİLER Çevirmenin Notu H Türkçe Baskıya Önsöz 12 Önsöz 13 1. BÖLÜM FİLMLER HAKKINDA YAZMAK 17 Neden Filmler Hakkında Yazmalı? 17 İzlerkitleniz ve Film Eleştirisinin Amaçları 25 İzleme Raporu 27 Tanıtım Yazısı 28 Kuramsal Yazı 31 Eleştirel Makale 32 Görüş ve Değerlendirme 36 Alıştırmalar 40 2. BÖLÜM DÜŞÜNMEYE KOYULMAK, İZLEMEYE HAZIRLANMAK VE YAZMAYA BAŞLAMAK 41 Konu ve Anlam 47 Sessiz Diyalog: Filmlerle Konuşmak 48 Not Almak 52 Görsel Bellek ve Değerlendirme 59 Alıştırmalar 63
3. BÖLÜM SİNEMAYLA İLGİLİ KAVRAMLAR İLE FİLM ÇÖZÜMLEMESİNE VE YAZIMA İLİŞKİN KONULAR 65 Temalar 67 Sinema ve Diğer Sanat Dalları 70 Anlatı 70 Karakterler 76 Görüş noktası 78 Karşılaştırmalı Makaleler 80 Mizansen ve Gerçekçilik 81 Gerçekçilik 81 Mizansenin Öğeleri 84 Düzenleme ve Görüntü 93 Çekim 93 Kurgulanmış Görüntü 102 Ses 112 Örnek Makale 118 Alıştırmalar 122 4. BÖLÜM FİLM ELEŞTİRİSİNDE ALTI TEMEL YAKLAŞIM 123 Sinema Tarihi 124 Ulusal Sinemalar 127 Türler 130 Yaratıcı Yönetmenler 132 Biçimci Yaklaşımlar 134
İdeoloji 136 Örnek Eleştiriler 142 Alıştırmalar 155 5. BÖLÜM YAZIDA ÜSLUP VE YAPI 156 Uygun Sözcükler 160 Somut Dil 160 Düzanlam ve Yananlam 161 Ton 162 Tekrarlar ve Klişeler 163 Etkin Cümleler 164 Tutumluluk 164 Farklı Cümle Yapıları 165 Tutarlı Paragraflar 168 Giriş Paragrafları 172 Sonuç Paragrafları 175 Etkin Bir Yazı İçin Yapılması Gerekenler 177 Alıştırmalar 180 6. BÖLÜM FİLMLERLE İLGİLİ ARAŞTIRMA 181 Araştırmaya Nasıl Başlanır 185 Araştırma Materyalleri 188 Birincil Kaynaklar 189 İkincil kaynaklar: Kitaplar, Dizinler, Dergiler ve Elektronik Kaynaklar 191
Türkçe Kaynakçalar 197 Tükçe dergiler (1980 sonrası yayınlananlar): 201 İnternette Sinema Araştırması 202 Genel 204 Mesleki ve Akademik 204 İkincil Kaynaklarla İlgili Not Almak 206 Yazıyı Yazmak 208 Örnek Yazılar 211 Kaynakça 218 Alıştırmalar 218 7. BÖLÜM YAZIM AŞAMASI 219 * Yazı Taslağı 219 Son Dakika Düzeltileri 221 Alıntılar 222 Kaynak Kullanımı 225 Herkesçe Bilinen Görüşler 228 Yararlanılan Kaynakları Belirtmek 229 Kaynak Belirtilmesine İlişkin Notlar 230 Kaynakça 232 Ek Yorum İçeren Notlar 236 Sıkça Kullanılan Uylaşımlar 237 Adlar 237 Başlıklar 238 Yabancı Sözcükler ve Tırnak İşaretleri 239 Cinsiyetçi Dil 239 Yazım Kuralları 240 Son söz 240
SİNEMA TERİMLERİ SÖZLÜĞÜ 241 KAYNAKÇA 251 RESİMLER 255 DİZİN 257
ÇEVİRMENİN NOTU Kitapta yer alan sinemayla ilgili kavramların çevirisinde Nijat Özön'ün Sinema, Televizyon, Video, Bilgisayarlı Sinema Sözlüğü (İstanbul: Kabala, 2000) temel alınmıştır. Sınırlı sayıda örnek içinse, Sözlük'teki karşılık yerine Türkçede daha yaygın olduğu düşünülen kullanım biçimi tercih edilmiştir. Film adlannın çevirisinde filmin Türkiye'deki gösterimi sırasında kullanılan başlıklar esas alınmış, Türkiye'de gösterime girmeyen filmler içinse başlığın Türkçe çevirisine yer verilmiştir. Kitapta aynca, sinema konusunda araştırma yürütecek olanlara yönelik kaynak önerilerine, yazarın izniyle, Türkçe bazı kaynak adları eklenmiştir. Türkçe çevirinin gözden geçirilmesi sırasmda öneri ve eleştirileriyle değerli katkılarda bulunan Gürsel Sağlamöz ve Gökhan Erkılıç'a teşekkür ederim. Ahmet Gürata 11
TÜRKÇE BASKIYA ÖNSÖZ Yılmaz Güney'in kışkırtıcı filmlerinden, daha yakın tarihli Vizontele'ye (2001) kadar, Türk sinemasının takipçisi ve hayranı oldum. Bu nedenle de, film eleştirisi konusundaki kitabımın Türkçe yayınlanıyor oluşu son derece sevindirici. Benim açımdan önemli bir diğer nokta da, bu girişimin sinemanın küresel bir bağ geliştirme konusundaki gücünü ortaya koyması. Sinemanın doğduğu 1890'larda pek çok insan, bu yeni icadın sınırlan aşacak ve çeşitli ülkeler arasında iletişim kurulmasını sağlayacak evrensel bir dil, bir tür "esperanto" olacağını umuyor ve hayal ediyordu. Bu tamamiyle bir ütopyaydı. Ve o günlerden bu yana, sinemaya olan aşkımız, aslında onun kültürel ve tarihsel açıdan çeşitlilik içeren yönüne duyduğumuz ilgiden kaynaklanıyor. Sinemanın gücünün, farklı insanlan, dünyaları ve deneyimleri keşfedebilmemiz için gözlerimizi ve zihinlerimizi açmasında yattığım düşünüyorum. Bu çerçevede, elinizdeki kitap dünyaya bakış açımızı dönüştüren sinema hakkında tartişma, düşünme ve yazmanıza yardıma olabilirse amacına ulaşmış olacaktır. Timothy Corrigan Pennsylvania Üniversitesi
ÖNSÖZ Bu kitap - ki, alanında tek olduğunu sanıyorum - sinema hakkında düşünmek ile yazmanın ne derece birbirine bağlı olduğunu göstermektedir. Kitabın aynı derecede önemle vurguladığı bir nokta da, öğrencilerin bildikleri ve sevdikleri bir konu hakkında daha iyi yazdıkları ve günümüzde çok az konunun filmler kadar evrensel derecede sevildiği ve anlaşıldığı gerçeğidir. Öte yandan, Film Eleştirisi Elkitabı, öğrencileri film izlemekten alınan keyif ve hazzı, o filmle ilgili düşünceleri ifade etmekten duyulan tatmine dönüştürme sürecinde adım adım ilerletiyor. Bu yolda, öğrencilere ve profesyonellere ait çok sayıda örneğe yer verirken, bir film çözümlemesinin, geliştirme sürecinde, nasıl daha nitelikli ve özenli hale gelebileceğini göstererek not alma ve ilk taslağın yazımından, bütün bir makale ve araştırma projesi oluşturmaya kadar giden aşamaları izliyor. Kitap, aynı zamanda, güvenli ve rahat biçimde ilgilendiğimiz konularda daha iyi ve istekli yazabileceğimizi öngörüyor. Bugün pek çok öğrenci açısından filmler bu türden bir konu ve Film Eleştirisi Elkitabı - öğrencilerin yalandan tanıdıklarından yalnızca üzerine yazılanları okuduklan ya da duyduklan örneklere kadar çeşitli türdeki - film sevgisi ve bilgisini, yazma becerilerini destekleyecek ve geliştirecek bir unsur olarak değerlendiriyor.
Sinemayla ilgili ders veren bizler, sinema konusunda yazma meselesini nadiren ele alırız. Bir çoğumuz, filmleri ve bu filmlerle ilgili kitapları tanıtmakla meşguldür ve çoğunlukla da, öğrencilerin, gördükleri ve üzerinde düşündükleri şeyleri anlamlı biçimde yazıya dökebileceklerini varsayarız. Bu varsayım ne kadar yaygın ve mazur görülebilir olursa olsun, günümüzde geçerliliğini yitirmektedir. Ders verenler, pek çok şey bilen ve filmler hakkında konuşmaya can atan, ama aynı zamanda da karışık ve kötü ödevler hazırlayan öğrenciler karşısında giderek daha fazla şaşkınlığa düşmekte ve yakınmaktalar. Bu sorundan kaçınmanın bir yolu kısa yanıtlar gerektiren sınavlar uygulamak. Bu yöntem ne kadar yararlı ve gerekli olursa olsun, özellikle sinema tarihi konusundaki geniş katılımlı derslerde, öğrencinin düşüncesinin niteliğinde gerçekten aynm yapmaya olanak tanıyan eleştirel makalenin geniş olanaklarından yararlanmamızı engeller. Makale, öğrenciyi özel beceriler kullanmaya zorlar: düşüncelerini, tamamen geliştirinceye değin, düzenlemek, savunmak ve desteklemek; bu düşünceleri tanımlamak için kullanılan dili gözden geçirerek algıyı doğru ayarlamak; bir savı ikna edici biçimde sunmak için uygun dilbilgisi ve sözdizimi kullanmak; akıllıca bir araştırmayla başkalarının düşüncelerinden yararlanmak gibi. Kısacası filmlerle ilgili makaleler yazmak, filmleri değerlendirmenin en gelişmiş yöntemlerinden biridir. Öğrencinin düşüncesinin kapsamlı, özgün ve bütünlüklü olmasını sağlamak için öğretim üyesinin, makale formunun mekaniği konusunda yol gösterici olması gerektiğine inanıyorum. Bu kitap bu konuda kılavuzluk etmeyi hedefliyor.