YAŞLI DOSTU KENT KAVRAMI Mevlüt ÜLGEN Psikolog mevlutulgen@gmail.com
DÜNYA DA VE TÜRKİYE DE YAŞLI NÜFUS HIZLA ARTMAKTADIR. 1950-2000 yılları arasında dünya genelinde yaşam süresi 20 yıl artmıştır. İkinci Dünya Savaşı ndan sonraki dönemde ortalama yaşam süresi 46 yıl iken, 2016 yılında bu süre 71 yıla çıkmış, 2050 yılında 75 yıla çıkacağı öngörülmektedir.
2000 ve 2050 Yıllarında Dünya Ülkelerinde Yaşlı Nüfus (65+ Yaş) Oranları 2000 yılı itibari ile % 10'dan küçük % 10 - % 19.9 arasında % 20'dan büyük 2050 yılı itibari ile Şekil 1-2000 ve 2050 Yıllarında Dünya Ülkelerinde Yaşlı Nüfus (65+ Yaş) Oranları, Kaynak: Lehr, Ursula, 2009, (www.fundacionyuste.es)
Dünyada en hızlı büyüyen yaşlı grubu, en yaşlı grubu olan 80 yaş üstüdür. 2000 yılında, en yaşlı yaşlı sayısı 70 milyondur. Bu sayının gelecek 50 yıl içinde 5 katından daha fazla artacağı beklenmektedir.
Dünyada ve Türkiye de Yaşlı Nüfus (60 yaş ve üzeri) Oranının Değişimi, 1950-2100 (%) Kaynak: United Nations, 2015; *TÜİK, 2016b
2014 yılında Türkiye de toplam nüfusun artış hızı 13,3 iken yaşlı nüfusun artış hızı 49,9 dur.
Grafik:2013-2075 yılları arasında Türkiye de 65 ve 80 yaş üzeri nüfusun artışı. (TÜİK 2014 verileri). Türkiye de, 65 yaş üzerindeki bu artışla birlikte dikkati çeken bir diğer önemli özellik de, 80 yaş üzeri nüfusun da hızla artması. 2013 yılında %1,54 iken; 2023 yılında %3,58; 2050 yılında %5,23; 2075 yılında %9,58 olacak.
İzmir de yaşlıların oranı Türkiye ortalamasının üstünde, 65 yaş üstü kişilerin nüfusa oranı İzmir 'de 2007 de % 8,2, 2011 de % 8,8, 2014 de % 9,7 iken, 2016' da ise % 10,2 ' ye yükselerek Türkiye'nin 2023 yılında sahip olacağı tahmin edilen %10, 2 'lik orana şimdiden sahip olmuştur. Yıl Türkiye Nüfusu 65 yaş üstü Nüfus 65 yaş üstü Nüfus % 80 yaş üstü nüfus 80 yaş üstü Nüfus % İzmir Nüfusu 65 yaş üstü Nüfus /İzmir 65 yaş üstü Nüfus / İzmir % 80 yaş üstü Nüfus /İzmir 80 yaş üstü Nüfus /İzmir % 2016 79 814 871 6 651 503 8,3 1 356 424 1,69 4 223 545 432 681 10,24 86875 2,36 2015 78 741 053 6 495 239 8,2 1 328 924 1,68 4 168 415 419 031 10,05 84209 2.09 2014 77 695 904 6 192 962 8,0 1 315 845 1,69 4 113 072 399 294 9,7 82247 1,99 2011 74.724.269 5 490 715 7,3 1 052 862 1,4 3 965 232 349472 8,8 67892 1,71 2007 70 586 256 5 000 175 7.1 858 554 1,21 3 739 353 305 409 8,16 53798 1,43 TÜİK, Nüfus Projeksiyonları, 2013-2075, www.tuik.gov.tr/preistatistiktablo.do?istab_id=1635,
Yaşlanma aslında insanlığın en büyük başarılarından biridir. Kalabalıklaşan yaşlı nüfus, hem bir mutluluk hem de endişe kaynağı. Mutluluk kaynağı; çünkü insanlar daha uzun ve sağlıklı yaşıyorlar. Endişeler ise gelecekte bu kalabalık, yaşlı nüfusa ve onların haklı ihtiyaç ve taleplerine nasıl karşılık verebileceğimize dair. ( Furio Honsell ) İnsan ırkı yaşlanıyor ve bizler hazırlıksız yakalandık. Bu konudaki düşünce sistemimizi ve yaptıklarımızı değiştirmezsek belki de gelecekte daha sağlıklı bir nesil yaratmak ve yaşlı insanların saygı gördüğü, topluma bir şeyler katabildiği bir toplum yaratmak mümkün olmayacak. (Zsuzsanna Jakab, DSÖ, Avrupa Bölgesi Diröktörü )
YAŞLANMAK ŞANSTIR (İ.Tufan)
YAŞLILIK ve YAŞLANMA Yaşlılık; çocukluk, gençlik ve erişkinlik gibi yaşam önemlerinden biri olup, kendine özgü özellikleri olan, biyolojik, psikolojik, sosyolojik boyutları ile ele alınan, yaşamın son evresi olarak tanımlanan bir dönemdir. Biyolojik boyutuyla yaşlılık, gelişim sürecinde vücudun yapısal ve işlevsel olarak değişimini ifade eder. Psikolojik boyutuyla yaşlılık, algı, öğrenme, psiko-motor, problem çözme ve kişilik özellikleri açısından insanın uyum sağlama kapasitesinin kronolojik yaş ilerledikçe değişimini ifade eder. Sosyolojik açıdan yaşlılık ise bir toplumda belirli yaş grubundan beklenen davranışlar ve toplumun o gruba verdiği değerlerle ilgilidir. Kişinin toplumsal rol, statü ve beklentilerinin değişmesidir.
YAŞLILIK ve YAŞLANMA Yaşlanma, organizmanın ana rahminde başlayıp ölünceye kadar kesintisiz bir şekilde değişime uğradığı bir süreçtir. Nüfus istatistikleri: 65+ yaşı baz alıyor, Gerontoloji'de ise 60 + yaş, ASPB Yönetmelik 60+, Birleşmiş Milletler: 60+ Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ ) Yaşlılığı çevresel etmenlere uyum sağlama yeteneğinin azalması ya da büyük oranda kaybolması olarak tanımlamakta, 65 yaş ve üzerini yaşlılık dönemi için başlangıç olarak kabul etmekte, 65-74 yaş grubu yaşlı, 75-84 yaş grubu ileri yaşlı, 85 ve üzeri yaş grubu çok yaşlı (ihtiyar )olarak sınıflandırma kullanmaktadır.
Sağlık, fiziksel, ruhsal, sosyal olarak tam bir iyilik ve işlevselliğin eksiksiz sürdürülmesi hali olarak tanımlanmaktadır. (DSÖ) Yaşam süresinin uzunluğu, biyolojik ve zihinsel sağlık, bilişsel, sosyal yeterlilik ve üretkenlik, kişisel kontrol ve yaşamdan keyif alma sağlıklı yaşlanmanın göstergelerindendir. DSÖ Yaşlanma 2002 Uluslararası Eylem Planında " Sağlık, fiziksel çevre, yaşanan yerin coğrafyası, eğitim, meslek, gelir, sosyal statü, sosyal destek, kültür ve toplumsal cinsiyet de dahil olmak üzere çevresel, ekonomik ve sosyal birçok belirleyici faktörden etkilenmektedir. Yaşlıların ekonomik ve sosyal durumunda iyileşmeler sağlık durumlarında da iyileşmelerle sonuçlanacaktır." öncelikle sağlıklı yaşlanmayı hedefleyen planlama, uygulama ve araştırmaları Bireylere, sağlıklı bir yaşam tarzını sürdürme, Hükümetler, sağlıklı ve refah içinde yaşlanma için olanak sağlayan destekleyici bir çevre oluşturma " yükümlülüğü
Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Yaşlılara yönelik, strateji ve eylem planı (2012-2016 ) sağlıklı yaşlanma için dört stratejik eylem alanı: GREEN G, Sağlıklı Yaşlanma, 2012
Yaşam Boyu Sağlıklı Yaşlanma,konseptinden sağlığı etkileyen belirleyicileri arasında yer alan yaş, cinsiyet ve kalıtsal özellikler dışında kalan belirleyicilerin büyük bir çoğunluğuna müdahale edilerek insanları daha sağlıklı yaşama ve yaşlanmasına imkan sağlanabileceği vurgulanmaktadır.
Toplumun sağlığını etkileyen etmenlerden Çok iyi bir sağlık hizmeti sunduğunuzda toplumun sağlığını %16 etkileyebiliyoruz. Yaşam şeklini düzelttiğimiz zaman % 53 değiştirebiliyoruz. Buna çevreyi de eklediğimiz zaman toplumun yaşam şeklini olumlu olarak % 63 etkileme ve değiştirme şansına sahip oluyoruz. (Türkkan 2012) Toplumun Sağlığını Etkileyen Etmenler Sağlık Hizmeti 16% Genetik 21% Çevre 10% Yaşam Şekli* 53% Sosyo-ekonomik durum, yaş, cinsiyet, eğitim, alışkanlıklar vb. Kaynak: CDC, USA,1975
DSÖ nün 2002 raporunda da yer alan çalışmada yaş ile fonksiyonel kapasite ilişkisi incelenmiş, yaş artıkça fonksiyonel kapasitedeki değişimin nasıl olduğu raporlanmıştır. Y aksında fonksiyonel kapasite. : X aksında ise yaş görülüyor. Çocukluktan erişkinliğe doğru giderken fonksiyonel kapasitemiz artıyor. 28 yaşlarımızda ise inişe geçmeye başlıyoruz. Fakat, orta yaşlarda bir müdahalede bulunursak, bu inişin eğimini azaltma imkanımız mevcut. Eğer orta yaşlarda müdahale edersek, ileriki yaşlarda yaşlı nüfusun engellilik durumunu ortadan kaldırma şansımız oluyor. Bu, tüm yaşam boyu yaklaşımıdır. İleri yaşlarda engellilik ve bağımlılığı azaltmak için tüm hayat boyunca belli müdahalelerin yapılması lazım; sağlıklı şehir yaklaşımı ile bu yapabilir. (Green 2012)
Sağlık Sistemlerini Yaşlanan, Nüfusa Göre Güçlendirmek 1. Yaşlılar için koruyucu ve önleyici sağlık hizmeti, sağlıklı çevre, 2. Yaşlanma ile birlikte organ sistemlerinin rezerv kapasitelerinde, homeostatik kontrolde,çevresel faktörlere uyum sağlayabilme yeteneği ve stres cevap kapasitesinde azalma ortaya çıkar, kırılganlık artar. Sağlık ve bakım sistemlerinin, fiziksel çevrenin buna uygun düzenlenmesi 3. Engelli hale gelme ve kronik hastalıklarında etkisi ile sağlık sorunları yaşama olasılığı artar, bunlara yönelik etkili sağlık ve bakım sistemlerini kurma, 4. Yaşlıların, yerinde yaşlanma, evde bakım taleplerini öncele
En sağda kardiyovasküler riskleri görüyorsunuz ve bu, Avrupa da yaşlılar arasındaki en büyük risk faktörünü ve ölüm sebebini oluşturuyor. Modern sağlık sistemleri, kronik kalp hastalıklarına yönelik inanılmaz rakamlar harcıyor. Alternatif bir yol mevcut. Bunu sol tarafta görüyorsunuz. Sağlıklı şehir planlaması. Tüm Başkanlarımız bundan faydalanarak çözüme ulaşabilir. Sağlıklı Şehir Planlaması ile inşa edilmiş yapay çevreyi ve ulaşım imkanlarını değiştirebilirsiniz. Birçok alanda iyileştirme yapabilirsiniz. Bir başka konu da yaşam biçimleriyle obezite ve yüksek tansiyon gibi hastalıkları etkin bir şekilde azaltabiliyor. ( Green )
Başka bir çalışmada trafik akışı ile insanlar arasındaki temas ve etkileşim incelenmiş, bunun sonuçlarına yer veriliyor. (Green 2012)
Sosyal ve fiziksel anlamda destekleyici çevreler, Burada, işin içerisine ulaşım, barınma, sosyal katılımcılık ve sosyal içerme var. Dış alanlar ve binalar, toplumsal destek ve sağlık hizmetleri, iletişim ve bilgilendirme,sivil toplum katılımı ve istihdam giriyor.
AKTİF YAŞLANMA Aktif yaşlanma, bağımsızlık, katılım, bakım, kendini gerçekleştirme, itibar kavramları ile şekillenen BM Yaşlı İlkeleri ile evrensel insan hakları ve etik değerlere dayanmaktadır. Aktif yaşlanma bireyin yapabilirlikleri ile birlikte sosyal, siyasal, kültürel, ekonomik ve manevi olarak topluma sürekli katılımını içermektedir. Yaşlıların, yaşlanma dönemi boyunca bulunduğu sosyal ve kültürel çevrede aktif olarak rol alabilecekleri bir süreci tanımlamaktadır.
AKTİF YAŞLANMA DSÖ, Aktif yaşlanma Çerçeve metni yaşlı dostu kavramını yaşlı dostu fiziksel çevre, sağlık ve sosyal hizmetler, katılım ve özerkliği koruyucu önlemler olarak değerlendirmektedir (DSÖ; 2002).
Yaşlı Dostu Şehir Kavramı: Neden? Nasıl? Küresel yaşlanma sorunu BM ve uluslararası pek çok kuruluşu harekete geçirmiştir. BM 1982 yılı Viyana, 2002 yılı Madrid, Dünya Yaşlanma Toplantıları; Tüm dünya ülkelerinin dikkati yaşlanma olgusuna çekilmiştir. İki bin elli yılında sayısı iki milyarı bulacak olan bu gruba yönelik konut, gelir, kuşaklararası dayanışma, sosyal ilişkiler, toplumsal katılım, yaşlı güvenliği, bakım gibi konularda şimdiden altyapı çalışmalarına başlanması, var olan altyapıların iyileştirilmesi, ülkeler ve bölgeler arası ortak çalışmaların yapılması konularında çeşitli öneri kararları alınmıştır.. Yaşlı Dostu Toplum ve Yaşlı Dostu Şehir gibi kavramlar önem kazanmıştır.
YAŞLI DOSTU TOPLUM Artan yaşlı nüfusun yaşadıkları ortamlara uyumlarının sağlanabilmesi ve iyilik hallerinin en üst düzeyde sürdürülebilmesi için kamusal hizmet ve yerel yönetim ağırlıklı bir modeldir. Yaşlı Dostu Toplum denildiğinde yaşlıların aktif olarak kapasitelerinin, yeteneklerinin, verebileceklerinin farkına varan, ihtiyaçlarına ve seçimlerine karşılık verebilen, fikirlerine ve yaşam tarzlarına saygı gösteren, kırılgan olanları mutlak koruyan, toplum yaşamının her alanına ve anına katılmayı teşvik eden şekilde olmak üzere her tür politika, hizmet, oluşum ve yapının bulunduğu toplumlar anlaşılmalıdır.
Yaşlı Dostu Şehir, 2006 yılında kabul edilen Yaşlı Dostu Çevreler Programı çerçevesinde toplumlarda aktif ve sağlıklı yaşlanmayı sağlayabilmek için çevresel ve sosyal faktörlerin değerlendirildiği ve DSÖ tarafından organize edilen uluslararası bir çabadır. Yaşlı Dostu Şehir, aktif yaşlanmayı destekleyen kapsamlı ve erişilebilir kentsel çevreyi ifade etmektedir. Yaşlı Dostu Şehir, yaşlıların rahat bir biçimde toplumun diğer kesimleriyle birlikte uyumlu bir hayat sürdürebilecekleri ortam ve imkânların sağlandığı, temiz, güvenli, yaşanabilir ve sürdürülebilir kentsel çevreleri ifade etmektedir. Yaşlı Dostu Şehir sadece yaşlı toplum için değil, başta çocuklar ve engelliler olmak üzere tüm kent halkının yararı için düzenlemelerin yapıldığı ve tedbirlerin alındığı kentsel bir yaşam çevresi olmaktadır.
Yaşlı Dostu Şehirler Küresel Ağı; 2006 yılında 24 ülkeden 33 şehir aktif ve sağlıklı yaşlanmayı sağlayacak temel kentsel elemanları belirlemek için bir araya gelmiş ve sonuçta Küresel Yaşlı Dostlu Kentler Rehberi oluşturulmuştur. Bu programı geliştirmek için D.S.Ö, Yaşlı Dostu Kent Küresel Ağı nı oluşturmuştur. Yaşlı Dostu Şehir olabilmek için yapılacak araştırma alanları ve düzenlemeler hakkındaki bilgiler DSÖ nün yayınladığı Yaşlı Dostu Şehirler Rehberi nde belirtilmiştir. Bu rehberde açıklanan gerekli düzenlemeler şehirlerin yönetim birimlerince yerine getirilmelidir. Bu ölçütler yerine getirildiğinde ya da yapılacak olan düzenlemeler taahhüt edildiğinde dünyadaki tüm kentler ayrım yapılmaksızın DSÖ ye başvurma hakkına sahiptirler.
Dünya Sağlık Örgütü ( DSÖ) Avrupa Sağlıklı Şehirler Ağı ndaki üyeler :
DSÖ Avrupa Sağlıklı Yaşlanma için Sağlıklı Şehirler Ağı rehberi üç bölümden oluşuyor: (A) Nüfus profili, (B) Sağlık ve sosyal destek hizmetlerine ulaşılabilirlik, (C) Sosyoekonomik portre: zayıf ve güçlü yanlar;
Yaşlı Dostu Şehirler Küresel Ağına Katılabilmek İçin: Yaşlı Dostu Şehirler Küresel Ağı na katılabilmek için üç aşamalı sistemin eksiksiz yerine getirilmesi gerekmektedir: 1. www.who.int/age_friendly_cities/en/index.html adresinde bulunan başvuru formu doldurulmalıdır. 2. Belediye başkanı ve belediye yönetimi tarafından DSÖ ye, Yaşlı Dostu Şehirler Küresel Ağı na bağlılıklarını ve sürekli iyileştirmeyi öngören resmi yazı sunulmalıdır. 3. Dünya Sağlık Örgütü tarafından belirlenen dört aşamalı döngü tamamlanmalıdır.
Yaşlı Dostu Kentler Küresel Ağının Görevleri: Katılımcı kentlerin Dünya Sağlık Örgütü ve birbirleriyle olan bağlantılarını sağlamak, Bilgi ve iyi uygulamaların değişimini kolaylaştırmak, Yaşlı kişilerin yaşamlarını kolaylaştırmak için uygun, sürdürülebilir ve az maliyetli çabaları teşvik etmek ve büyütmek, Konu ile ilgili teknik destek ve eğitim olanakları sağlamak.
Yaşlı dostu kent olmak için, (1-2 Yıl) (3-5 Yıl) (5.Yıl Sonu) (http://www.who.int/ageing)
Bu başlıklar altında gerekenleri yerine getiren her şehir Yaşlı Dostu Şehir olarak Yaşlı Dostu Şehirler küresel ağının bir parçası olabilmektedir
Dış Mekânlar ve Binalar 1. Kamuya açık alanlar temiz ve memnuniyet verici olmalıdır. 2. Yeşil alanlar ve dış mekânlardaki oturma elemanları yeterli sayıda, bakımlı ve güvenli olmalıdır. 3. Kaldırımlar iyi durumda olmalı, engeller olmamalı ve tamamen yayalar için ayrılmalıdır. 4. Kaldırımlar kaymaz özellikte olmalı, tekerlekli sandalyeler için gerekli genişlik bırakılmalı ve yola inen dikey bordürleri bulunmalıdır. 5. Yaya geçişleri sayıca yeterli olmalıdır, farklı güçlük ve özür durumları olan insanlar için güvenli, kaymaz işaretlerle işaretlenmiş, görsel ve işitsel açıdan yeterli donanıma sahip olmalıdır ve yeteri kadar geçiş süresi verilmelidir. 6. Sürücüler yaya geçitlerinde ve yaya yolu taşıt yolu kesişmelerinde yayalara yol Vermelidirler.
Dış Mekânlar ve Binalar 7. Bisiklet yolları, kaldırımlardan ve diğer yaya yollarından ayrılmış durumda olmalıdır. 8. Dış mekânlardaki güvenlik; yeterli sokak aydınlatması, polis devriyeleri ve toplumsal eğitim gibi önlemlerle birlikte desteklenmelidir. 9. Hizmetler bir arada konumlanmış ve erişilebilir düzeyde olmalıdır. 10. Yaşlı insanlar için düzenlenmiş ayrı müşteri hizmetleri düzenlemeleri olmalıdır; farklı sıra sistemleri, yaşlılara özel gişeler gibi. 11. Binalar (kamu ve umumi) dışarıdan ve içeriden iyi işaretlendirilmiş olmalı, yeterli sayıda oturma yeri ve tuvalet, erişilebilir ve güvenli asansörler, rampalar, korkuluklar, merdivenler ve kaymaz koridor kaplamaları bulunmalıdır. 12. Dış ve iç mekândaki tuvaletler sayıca yeterli, temiz, iyi bakımlı ve erişilebilir olmalıdırlar.
Ulaşım 1. Toplu taşıma ücretleri sabit, açıkça belirtilmiş ve ödenebilir olmalıdır. 2. Toplu taşıma güvenilir, sık, geceleri, hafta sonu ve tatillerde de işliyor olmalıdır. 3. Tüm kentsel alanlar ve hizmetler toplu taşıma ağı içinde olmalı, belirgin ve tanımlı güzergâhlar izlenmeli, araçların durumu iyi olmalıdır. 4. Araçlar temiz, bakımlı, erişilebilir olmalı, aşırı kalabalık oluşmamalı ve araçlarda öncelikli oturma yerleri bulunmalıdır. 5. Engelli kişiler için özelleşmiş ulaştırma şekilleri mümkün olmalıdır. 6. Sürücüler duraklarda iniş ve binişleri kolaylaştırmalı, herkes oturana veya inene dek araçları hareket ettirmemelidir. 7. Duraklar ve istasyonlar uygun yerlerde konumlanmalı, erişilebilir, güvenli, temiz olmalı, iyi aydınlatılmış, işaretlendirilmiş, korunaklı olmalı ve yeterli sayıda oturak bulunmalıdır. 8. Kullanıcılara güzergâhlar, hareket saatleri ve özel ihtiyaçlarındaki olanaklar ile ilgili olarak tam ve kolay erişilebilir şekilde bilgi verilmelidir.
Ulaşım 9. Kamu ulaşımı yetmediği zamanlarda gönüllü ulaştırma hizmetleri hali hazırda bulunmalıdır. 10. Taksi hizmetleri erişilebilir ve ödenebilir olmalı, sürücüler yardımsever ve nazik olmalıdır. 11. Yollar bakımlı, iyi drenaja sahip ve iyi ışıklandırılmış olmalıdır. 12. Trafik akışı iyi düzenlenmiş olmalıdır. 13. Yollarda, sürücülerin görüşünü kapayacak şekilde engeller olmamalıdır. 14. Trafik işaretleri ve kesişimler görünebilir olmalı ve iyi yerleştirilmelidir. 15. Tüm sürücüler için sürücü kursları veya sürücü pratiğini artırıcı kurslar teşvik edilmelidir. 16. Otopark ve sürücü dinlenme alanları güvenli, sayıca yeterli ve uygun biçimde yerleştirilmiş olmalıdır. 17. Özel ihtiyaçları olan kişiler için öncelikli otoparklar ve sürücü dinlenme alanları uygun olmalı ve bunlara saygı gösterilmelidir.
Konut 1. Hizmetlere ve toplumun geri kalan kısmına yakın, güvenilir alanlarda yeterli ve ödenebilir konut stoku bulunmalıdır. 2. Evde bakım hizmetlerinin yeterli ve ödenebilir olmalı, destekleyici hizmetler mevcut ve elverişli olmalıdır. 3. Konut iyi ve sağlam inşa edilmiş olmalı, her türlü hava şartlarına ve doğal tehditlere karşı güvenli ve rahat bir ortam sağlamalıdır. 4. İç mekânlar ve bina yüzeyleri hareket için kısıtlayıcı olmamalı, tüm iç mekânlar ve koridorlar hareket kabiliyeti açısından uygun olmalıdır. 5. Konut tadilat olanakları ve gereksinimlerin sağlanması uygun ve ödenebilir olmalı ve bunları sağlayanlar yaşlıların ihtiyaçlarından haberdar olmalı ve bunları anlamalıdırlar. 6. Kamu ve özel kiralık konut stoku temiz, iyi, bakımlı ve güvenilir olmalıdır. 7. Kırılgan, zayıf, engelli yaşlı kişiler için yeterli ve ödenebilir konut olmalı ve bunların hizmetleri yerel imkânlarla sağlanabilmelidir.
Sosyal Katılım 1. Çeşitli etkinlik ve aktiviteler için buluşma/bir araya gelme mekânları uygun şekilde konumlanmış olmalı, erişilebilir, iyi ışıklandırılmış ve kamu ulaşım ağının kolayca ulaşabildiği yerlerde olmalıdır. 2. Bazı zamanlarda yaşlı insanların bir araya gelecekleri etkinlikler düzenlenmelidir. 3. Aktiviteler ve etkinlikler yalnız veya refakatçi ile katılıma uygun olmalıdır. 4. Aktiviteler ve çeşitli programlar ödenebilir düzeyde olup, gizli veya ekstra maliyetleri olmamalıdır. 5. Aktiviteler, olaylar hakkında erişilebilirlik imkânları ve ulaşım imkânları hakkında bilgileri de içinde olmak üzere yaşlı insanlara bilgi akışının düzenli olması gereklidir. 6. Yaşlı insanların oluşturduğu farklı kesimlere hitap etmek üzere aktivitelerin çeşitlendirilmesi gerekmektedir. 7. Yaşlı insanlar da içinde olmak üzere toplumun tüm kesimlerinin rekreasyon merkezleri, okullar, kütüphaneler, toplum merkezleri gibi yerel toplum mahallerinde bir araya getirilmesi sağlanmalıdır. 8. Sosyal izolasyon tehdidi altında olan kişiler için tutarlı ve düzenli bir sosyal yardım imkanı olmalıdır.
Toplumsal Yaşama Katılım ve Toplumun Yaşlıya Saygısı 1. Kamu, gönüllü kuruluşlar ve ticari kuruluşlar sürekli olarak yaşlı insanlara hizmet kalitesini artırmak ve daha iyi hizmet götürebilmek için düzenli biçimde çalışmalıdırlar. 2. Hizmetler ve ürünler değişen ihtiyaçlara göre farklılaşmalıdırlar ve bu tercihler, kamu ve ticari hizmetler tarafından karşılanmalıdırlar. 3. Hizmet personeli nazik, saygılı ve yardımsever olmalıdır. 4. Yaşlı insanlar medyada sıkça yer almalı, olumlu olarak betimlenmeli ve yaşlılar hakkında basmakalıp klişelerden vazgeçilmelidir. 5. Toplumsal aktiviteler, olaylar belirli yaşların ihtiyaç ve tercihlerine cevap verecek şekilde tüm nesillerin ilgisini çekmelidir. 6. Toplumsal aktiviteler içinde yaşlıların aileler içinde bunlara katılması sağlanmalıdır. 7. Çeşitli eğitim kurumları yaşlanma ve yaşlı insanlar la ilgili bilgilendirme hususunda fırsatlar sunmalı, bu okul aktivitelerinde yaşlılar da yer almalıdır. 8. Yaşlı insanlar şu anki konumlarının yanı sıra geçmişleriyle de toplumda fark edilmelidirler. 9. Hali vakti yerinde olmayan yaşlı insanlar, kamusal, gönüllü ve özel hizmetlere kolayca erişebilmelidirler.
Vatandaşlık Görevini Yerine Getirme ve İşgücüne Katılım 1. Gönüllü yaşlılar için kişisel maliyetleri karşılamak amacıyla eğitim, tanımlama, rehberlik ve tazminlerle beraber esnek iş seçenekleri bulunmalıdır. 2. Yaşlı işgücünün nitelikleri desteklenerek teşvik edilmelidir. 3. Yaşlı insanlar için esnek ve ortalama gelirli iş olanaklarının desteklenmesi gerekmektedir. 4. İşe almada, elde tutmada, teşvikte veya iş eğitiminde yalnızca yaşa göre ayrımın yasaklanması gerekmektedir. 5. İşyerleri, özürlü insanların ihtiyaçlarını karşılayacak şekilde uyarlanmalıdır. 6. Yaşlı insanlar için kendi başlarına yapabilecekleri işler teşvik edilmeli ve desteklenmelidir. 7. Yaşlı işgücü için emeklilik sonrası eğitim programları uygulanmalıdır. 8. Kamu, özel girişim ve gönüllü sektörlerdeki karar verme organları yaşlı insanların katılımını desteklemeli ve kolaylaştırmalıdırlar
Bilgi Edinme ve İletişim 1. Tüm yaştaki toplum üyelerine temel ve etkili bir iletişim sistemi ulaşmalıdır. 2. Bilginin düzenli ve yaygın dağılımı sağlanmalıdır, koordine edilmiş, merkezileştirilmiş bir erişim sağlanmalıdır. 3. Yaşlı insanların ilgisini çekebilecek düzenli bilgiler ve yayınlar sunulmalıdır. 4. Sosyal izolasyon riski içinde olan kişiler için güvenilir bireyler tarafından bire bir bilgi akışı sağlanmalıdır. 5. Kamusal ve ticari hizmetler, istek üzerine çok yakın bire bir hizmetler sunabilmelidirler. 6. Televizyon ve görüntülü medyada kullanılan yazılar dahil olmak üzere tüm basılı bilgi büyük harflerle okunaklı, temel fikirler kalın olarak yazılmalıdır.
Bilgi Edinme ve İletişim 7. Yazılı ve diğer basın, basit, kısa, amaca doğrudan ulaşan cümleler kurmalıdırlar. 8. Telefon cevaplama hizmetleri bilgileri yavaşça vermeli, her defasında karşıdakinin anlayıp anlamadığını kontrol eden mekanizmalar oluşturulmalıdır. 9. Cep telefonları, radyo, televizyon, bankamatik ve diğer cihazlar büyük tuşlu ve harf ve rakamlar büyük olmalıdır. 10. Devlet daireleri, toplum merkezleri, kütüphaneler gibi kamuya açık alanlarda bilgisayara veya internete erişim bedava veya çok az bir fiyatla olmalıdır.
Toplum Desteği ve Sağlık Hizmetleri 1. Sağlık için yeterli derecede sağlık ve toplumsal destek hizmetleri bulunmalıdır. 2. Evde bakım hizmetleri sağlık olduğu kadar kişisel bakım ve ev işlerini de kapsamalıdır. 3. Sağlık ve sosyal hizmetler uygun bir şekilde yerleştirilmeli ve tüm ulaşım biçimleri tarafından erişilebilir olmalıdır. 4. Evde bakım hizmetleri ve yaşlı insanların yoğunlukta olduğu konut bölgeleri, hizmetlere ve toplumun diğer kesimlerine yakın konumlandırılmalıdır. 5. Sağlık ve sosyal hizmetler güvenilir bir şekilde kurulmalı ve tüm kesimler tarafından erişilebilir olmalıdır. 6. Yaşlı insanlar için sağlık ve sosyal hizmetler hakkında güvenilir ve erişilebilir bilgi sağlanmalıdır.
Toplum Desteği ve Sağlık Hizmetleri 7. Hizmetlerin sunumu koordine edilmeli ve yönetimsel olarak basit olmalıdır. 8. Tüm personel saygılı, yardımsever ve yaşlı insanlara hizmet edecek şekilde eğitilmiş olmalıdır. 9. Sağlık ve toplumsal destek hizmetlerine sekte vuracak ekonomik engeller en aza indirgenmelidir. 10. Tüm yaşlardan gönüllü hizmetler teşvik edilmeli ve desteklenmelidir. 11. Yeterli sayıda ve erişilebilir defin alanları bulunmalıdır. 12. Yaşlı insanların kırılganlığı ve kapasiteleri de dikkate alınarak toplumsal acil durum planlamaları tekrar ele alınmalıdır.
İLGİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM Mevlüt ÜLGEN Psikolog mevlutulgen@gmail.com