İÇİNDEKİLER ÖN SÖZ...vii YAZAR NOTU.... ix BÖLÜM 1 FELSEFEYE GİRİŞ...1 FELSEFE, FİLOZOF VE BİLGİ.... 3 Felsefe/Hikmet Nedir?.... 3 Felsefe: Hikmet Sevgisi... 3 Felsefe-Hikmet İlişkisi.... 4 Hikmetin Anlam Zenginliği.... 5 Kadîm Kelam da ve Peygamber Dilinde Hikmet.... 6 Hikmete Ermek, Temiz Akıl ve Kalp... 7 Hikmet Sahibi İnsan: Hakîm/Filozof.... 7 BİLGİ TÜRLERİ.... 8 1. Gündelik Bilgi:... 8 2. Dinsel Bilgi:.... 9 3. Teknik Bilgi:... 9 4. Sanat Bilgisi:.... 10 5. Bilimsel Bilgi:.... 10 6. Okült Bilgi:... 11 7. Felsefî Bilgi:.... 11
FELSEFÎ DÜŞÜNCE VE ÖZELLİKLERİ... 13 Felsefî Düşüncenin Özellikleri... 13 Felsefî Bakış Tarzının Nitelikleri.... 14 Felsefenin Ana Disiplinleri.... 15 FELSEFENİN KAYNAĞI, MAHİYETİ VE YARARI.... 15 Felsefenin Kaynağı.... 15 Felsefenin Mahiyeti... 16 Felsefe Öğrenmenin Amacı... 18 Felsefe Bilmenin Yararları........................................19 FELSEFENİN DİĞER ALANLARLA İLİŞKİSİ.... 20 Felsefe-Din İlişkisi.... 20 Felsefeyle İlgilenmek/Uğraşmak Mubah mı? Haram mı?.... 21 Önceki Milletlerin Düşüncelerini Değerlendirmek.... 21 Eskilerin Kitaplarındaki Amaçla Dinin Amaç ve Maksadı Aynı.... 22 Felsefe İle Uğraşan Dinden Çıkar mı?.... 23 Din İle Felsefenin/Hikmetin Arkadaşlığı, Dostluğu ve Süt Kardeşliği.... 23 Felsefe Karşıtlığı.... 24 Felsefenin/Hikmetin İslâm Dünyasını Terk Edişinin Sonuçları.... 24 Felsefe Bilim İlişkisi... 25 Felsefe Sanat İlişkisi.... 26 BÖLÜM 2 ANTİK YUNAN DÜNYASI VE FELSEFESİ ANTİK YUNAN DÜNYASI VE FELSEFESİ.... 31 Felsefenin Çıkış Yeri: Antik Doğu Felsefesi.... 31 Hint Felsefesi - Vedalar ın Ruhu.... 33 Çin Felsefesi - Üç Din, Bir Aile.... 34 İran Felsefesi Ehrimen den (Karanlıktan) Hürmüz e (Aydınlığa)... 37 İbranî Felsefesi Monoteistik (Tevhidî) Geleneğin Aşkın Düşüncesi.... 38 ANTİK YUNAN DÜNYASI.... 38 Batı Felsefesinin Kaynağı Olarak Antik Yunan Dünyası... 40 Yunan Felsefesinin Doğuşu ve İnşa Süreci.... 41 Antik Yunan Felsefesinin Kaynakları.... 43
İÇİNDEKİLER vii BÖLÜM 3 SOKRAT ÖNCESİ YUNAN (DOĞA) FELSEFESİ....53 SOKRAT ÖNCESİ YUNAN (DOĞA) FELSEFESİ.... 55 MİLET (İYONYA) OKULU Batı Bilim ve Felsefesinin Doğduğu Kent.... 56 Thales Her Şey Su dan Türer.... 58 Anaksimandros Apeiron un (Sonsuzluğun) Gücü.... 61 Sokrat Öncesi Yunan Filozofları Tanrıtanımaz (Ateist) Değildir.... 62 Anaksimenes Solunan Hava: Ruh.... 63 Herakleitos -Evren Ateş ten Oluşmuştur- Aynı Irmaktan İki Kez Yıkanılmaz... 65 ELEA OKULU Batı Rasyonalist Geleneğinin Öncüsü... 68 Parmenides Var Olan Vardır; Var Olmayan Var Değildir.... 69 Ksenofanes Monoteist (Tek Tanrıcı) Öğretinin Savunucusu.... 72 Elealı Zenon Diyalektiğin Öncüsü... 73 PYTHAGORAS OKULU Kroton da Ayaklanan Mistik Matematikçi.... 75 ABDERA OKULU (ATOMCULAR, PLÜRALİSTLER) Maddeyi Harekete Geçiren Aşkın ve Ruhsal Güç Arayışı... 83 Empedokles Dört Unsuru Birleştiren Aşk.... 84 Anaksagoras Eşyanın Tohumları (Spermata) Çok ve Sonsuzdur.... 87 Demokritos Gerçek, Atomlar ve Atomların Hareketleridir.... 89 BÖLÜM 4 KLASİK VE SİSTEMATİK YUNAN (İNSAN) FELSEFESİ...95 KLASİK VE SİSTEMATİK YUNAN (İNSAN) FELSEFESİ... 97 Klasik Yunan Felsefesi.... 97 Sofistler-Bilgelik Öğreten Gezgin Öğretmenler.... 97 Protagoras - İnsan her şeyin ölçüsüdür... 100 Gorgias Hiçbir Şey Var Değildir... 102 Sokrat-Savunan Filozof... 105 Sokrat ın Takipçileri/Sokratçı Okullar.... 109 Megara Okulu Sokrat ın İlk Öğrencisi Eukleides in Kurduğu Okul.... 110 Elis-Eletria Okulu Elisli Phaidon un Okulu.... 111
viii FELSEFE TARIHI Kynikler Okulu Erdemli Kişi: Kendi Kendine Yetendir- Haz İnsanı Köle Yapar.... 111 Kyrene Okulu Bilgelik; Amaç Değildir, Haz İçin Vasıtadır.... 113 Sistematik Yunan Felsefesi: Platon.... 116 PLATON- İdeal lerin Filozofu.... 117 İdeler Nazariyesi.... 119 Fizik.... 124 Psikoloji... 125 Ahlâk... 126 Ruhun Ölmezliği.... 129 Siyaset.... 130 Platon un Devlet Anlayışının Eleştirisi.... 135 Din Anlayışı.... 137 BÖLÜM 5 SİSTEMATİK YUNAN FELSEFESİ: ARİSTO....141 SİSTEMATİK YUNAN FELSEFESİ: ARİSTO... 143 ARİSTO-İlk Felsefe ve Bilim Tarihçisi... 143 Platon ve Aristo nun Karşılaştırılması.... 144 Aristo nun Bilim Tarihi Açısından Önemi.... 147 Aristo Felsefesinin Değeri... 148 Aristo nun Dini.... 150 Mantık.... 151 Bilgi Nazariyesi.... 153 Metafizik.... 156 Fizik.... 160 Âlem Düşüncesi.... 161 İnsan Anlayışı.... 162 Psikoloji... 165 Ahlâk... 166 Siyaset.... 170 Peripatos Okulu (Peripatetikler, Meşşâîler)... 172
İÇİNDEKİLER ix BÖLÜM 6 HELENİSTİK FELSEFE VE ROMA (AHLÂK) FELSEFESİ....177 HELLENİSTİK FELSEFE VE ROMA FELSEFESİ (AHLÂK) FELSEFESİ.... 179 Dönemin Ayırt Edici Özellikleri.... 180 Teorik Felsefeden Pratik Felsefeye/Ahlâk ve Dine Yöneliş.... 183 A. ŞÜPHECİLİK... 185 B. STOACILIK Üstü Kemerli (Revaklı) Felsefe Okulu.... 192 Eski (Erken) Stoa... 194 Kıbrıslı Zenon.... 194 Mantık... 196 Metafizik.... 197 Psikoloji... 197 Ahlâk... 198 Kleanthes.... 201 Orta Stoa.... 202 Panaitios.... 202 Poseidonios... 203 Yeni (Geç) Stoa/Felsefenin Roma ya Geçişi... 204 Cicero Latince Felsefe Terimleri Sözlüğü... 206 Seneca - Neron un Özel Hocası.... 209 Epiktetos Köle Filozof... 210 Marcus Aurelius Bilge Kral... 211 C. EPİKÜROSÇULUK Bahçe Filozofları.... 215 Epiküros Felsefe, Ruh İçin Bir İlaçtır... 215 Ahlak, Toplum ve Siyaset.... 221 BÖLÜM 7 DİNSEL DÖNEM / FELSESE: PHİLON VE YENİ PLATONCULUK....225 DİNSEL DÖNEM/FELSEFE: PHİLON VE YENİ PLATONCULUK.... 227 A. PHİLON (M.Ö. 25-M.S. 50)... 229 B. YENİ PLATONCULUK... 233 İskenderiye-Roma Okulu.... 233 Plotinos Mutlak Varlık Bir dir.... 234
x FELSEFE TARIHI Porphyrios... 240 Suriye Okulu.... 242 Atina Okulu.... 244 Antik Felsefenin Sonu- Boethius... 245 BÖLÜM 8 ORTAÇAĞ FELSEFESİ VE PATRİSTİK FELSEFE....247 8. ORTAÇAĞ FELSEFESİ VE PATRİSTİK FELSEFE.... 249 Felsefe ve Teoloji-Logos.... 259 BATI (HRİSTİYAN) ORTAÇAĞ FELSEFESİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ... 260 Ortaçağ kültürü: Helen+Latin+Doğu+Hristiyan.... 264 PATRİSTİK FELSEFE.... 266 1. Geç Septik Felsefe.... 268 2. Gnosistler.... 268 3. Apologyacılar.... 268 4. Yeni-Platoncu Felsefe.... 269 KİLİSE BABALARI................................................270 APOLOJİSTLER... 275 Tertullianus.... 275 Clemens.... 278 Origenes.... 281 AUGUSTİNUS CİNSEL HAZLARIN ESARETİNDEN BİLGELİĞE YÜKSELİŞ.... 284 BOETHİUS FELSEFENİN TESELLİSİ.... 288 BÖLÜM 9 ÜNİTE: İSLÂM FELSEFESİ...293 9. İSLÂM FELSEFESİ.... 295 İslâm Felsefesi: Hikmetin İslâm Coğrafyasındaki Yolculuğu.... 295 Hikmetli ve Esrarlı Cevherler: Kur ân ve Hadis.... 295 Hikmetin Dilden Dile Dillenmesi.... 296 Müslümanların İnşâ Ettiği Düşünce: İslâm Felsefesi... 296 Müslüman Hakîmler/Filozoflar.... 297 Kutsal İnek Bilim ve Dinî Düşünce... 297 Erdem Medeniyeti ve Sömürü Medeniyeti.... 298 DOĞU İSLAM DÜNYASINDA FELSEFE.... 299
İÇİNDEKİLER xi Kindî İnsanlığın On iki Harikasından Biri.... 299 Fârâbî Siyaset Ve Metafiziğin Kuramcısı... 301 İhvân-I Safâ Gizemli Felsefe Topluluğu.... 306 İbn Sinâ Filozofların Prensi.... 314 Gazâlî Bilimlerin Ve Krizlerin Düşünürü.... 324 Sühreverdî İşrakî Felsefe.... 328 BATI İSLÂM DÜNYASINDA FELSEFE.... 329 İbn Bacce Yalnız Adamın Düşünme Tarzı.... 330 İbn Tufeyl Ruhun Dirilişi.... 332 İbn Rüşd Batı Ve Doğu nun Bilgesi... 336 İbn Haldun- İlm-İ Umran.... 339 BÖLÜM 10 SKOLASTİK FELSEFE VE RÖNESANS....343 SKOLASTİK FELSEFE VE RÖNESANS FELSEFESİ.... 346 SKOLASTİK FELSEFE.... 346 Skolastik Felsefenin Özellikleri... 347 Anselmus Ontolojik Delil (Kendisinden Daha Mükemmeli Düşünülemeyen Varlık).... 349 Abelardus Evet ve Hayır.... 351 Albert Magnus Evrensel Âlim.... 352 Thomas Aquinas Şatoya Kapatılan Dominiken... 354 Duns Scotus Sebepsiz İlk Sebep: Tanrı.... 358 Ockhamlı William Ockham ın Usturası............................359 Ockham ın Usturası... 361 RÖNESANS FELSEFESİ.... 363 Rönesans Felsefesinin Özellikleri.... 366 RÖNESANS FELSEFESİNİN AKIMLARI.... 367 Hümanizm... 368 Platonculuk.... 369 Aristoculuk.... 370 Atomculuk... 371 Şüphecilik.... 372 RÖNESANS IN DİN ANLAYIŞI.... 372 Doğal Din Akımı.... 373 Siyaset Felsefesi... 375 Franciscok de Vitoria Dünya Vatandaşlığı.... 375
xii FELSEFE TARIHI Niccolo Machiavelli Siyaset Düşüncesinin Prensi.... 375 Thomas More Hiçbir Yer (Ütopya)... 377 Doğa Felsefesi.... 378 Giordano Bruno Engizisyon Mazlumu.... 379 Thomas Campanella Güneş Ülkesi... 380 DOĞA BİLİMLERİNDE PARADİGMANIN DEĞİŞMESİ.... 382 Leonardo da Vinci Matematik: Bilimlerin Cenneti.... 382 Kopernik Gökbilimci Kilise Adamı.... 383 Kepler Kadim Kuramları Yıkan Bilim İnsanı.... 384 Galileo Teleskopla Evreni Keşfeden Bilim Filozofu... 385 Isaac Newton Felsefe ile Bilimin Ayrılması.... 385 BÖLÜM 11 ONYEDİNCİ YÜZYIL FELSEFESİ....389 ONYEDİNCİ YÜZYIL FELSEFESİ... 392 Modern Felsefenin Özellikleri.... 392 Modern Felsefenin Özellikleri.... 392 Francis Bacon Yeni Atlantis teki Tanrılar Tapınağındaki Mucitler ve Kâşifler.... 395 Descartes Matematiği Metafiziğe Uygulamak.... 398 Blaise Pascal Aklın Bilgisi Gönlün Bilgisine Ulaşamaz... 403 Thomas Hobbes - Leviathan.... 405 Nicole Malebrance Bilgi Tanrı dan Kaynaklanır.... 407 Baruch Spinoza (Bendictus de Spinoza) Her Şey Tanrı dadır.... 409 Gottfried Wilhelm Leibniz Monadlar Öğretisi.... 414 BÖLÜM 12.... 419 ONSEKİZİNCİ YÜZYIL FELSEFESİ/ AYDINLANMA FELSEFESİ...419 ONSEKİZİNCİ YÜZYIL FELSEFESİ/AYDINLANMA FELSEFESİ.... 422 AYDINLANMA FELSEFESİ... 422 John Locke Tabula Rasa.... 424 George Berkeley Var Olmak Algılanmaktır.... 430 David Hume Aziz David.... 434 Voltaire Zorunlu Varlık: Tanrı.... 438
İÇİNDEKİLER xiii BÖLÜM 13.... 445 KANT VE ALMAN İDEALİZMİ....445 KANT VE ALMAN İDEALİZMİ.... 449 İMMANUEL KANT... 449 İmmanuel Kant Saf Aklın Eleştirisi... 449 ALMAN İDEALİZMİ.... 466 Fichte Karakter Sahibi Olmak ve Alman Olmak.... 468 Schelling Neden Bir Şey Var da Hiçlik Yok?.... 469 Schleiermacher Düşünce ve Varlığın Özdeşliği.... 471 Hegel Efendi ve Köle.... 472 Schopenhauer - Kötümser Kurtuluş Öğretisi.... 479 BÖLÜM 14.... 487 İNGİLİZ FAYDACILIĞI VE YAŞAMA FELSEFESİ....487 İNGİLİZ FAYDACILIĞI VE YAŞAMA FELSEFESİ.... 489 İNGİLİZ FAYDACILIĞI.... 489 Jeremy Bentham En Fazla Sayıda İnsanın Mutluluğu.... 489 John Stuart Mill Liberalizmin Azizi.... 491 YAŞAMA FELSEFESİ.... 494 Friedrich Nietzsche Yoldan Çıkarıcı Entelektüel.... 494 SONUÇ VE DEĞERLENDİRME....503 KAYNAKÇA....517 DİZİN....523