Uzm. Dr. Bora ÇEKMEN Okmeydanı Eğitim Ve Araştırma Hastanesi İstanbul İli Beyoğlu Kamu Hastaneler Birliği Sağlık Bilimleri Üniversitesi
İlaç Kullanımı DSÖ nün tahminlerine göre ilaçların %50 sinden fazlası uygun olmayan şekilde reçetelenmekte, dağıtılmakta veya satılmaktadır. Tüm hastaların yarısı da ilaçlarını doğru şekilde kullanmamaktadır. Akılcı ilaç kullanımı. www.akilciilac.gov.tr/?lang=tr-tr Arch Dis Child 2013; 98: 503-509.
Akılcı İlaç Kullanımı Akılcı ilaç kullanımı tanımı ilk kez 1985 yılında DSÖ tarafından yapılmıştır. Kişilerin klinik bulgularına ve bireysel özelliklerine göre; Uygun ilacı, Uygun süre ve dozda, En düşük fiyata, Kolayca sağlayabilmeleridir. Akılcı ilaç kullanımı. www.akilciilac.gov.tr/?lang=tr-tr
Akılcı İlaç Kullanım İlkeleri Bir endikasyon için uygun ilaç; etkililik, güvenlik, uygunluk ve maliyet kriterleri dikkate alınmışsa akılcı olarak seçilebilir. Etkililik (İlaç istenilen etkileri gösterebilir olmalıdır) Güvenlik (İlaçların istenmeyen etkileri kabul edilebilir olmalıdır) Uygunluk (İlaç kolayca kullanılabilir formda olmalıdır) Maliyet (Tedavi maliyeti düşük olmalıdır)
Akılcı İlaç Kullanımı En etkin tedaviyi sağlamak, Yan etkileri en aza indirmek, Mali kaynakları en iyi kullanmak açısından önemlidir.
Akılcı Olmayan İlaç Kullanımı Hastaların tedaviye uyumunun azalmasına, Tedavi başarısızlığına, Hastalıkların uzaması veya tekrarlamasına, Komplikasyonların artmasına, Yan etkilerin artmasına, İlaç etkileşimlerine, Bazı ilaçlara karşı direnç gelişmesine, Tedavi maliyetlerinin artmasına neden olur.
Ülkemizde Antibiyotik Kullanımı Birinci basamakta 2011 yılında düzenlenmiş reçetelerde ilaçlar kutu hesabıyla değerlendirildiğinde %12.71 i antibiyotiklerdir. Düzenlenmiş reçetelerin maliyet analizleri yapıldığında ise genel maliyetin %14.14 ünü antibiyotikler oluşturmaktadır. www.akilciilac.gov.tr/?lang=tr-tr
Antibiyotik Kullanımı Ayaktan hasta reçetelerindeki antibiyotiklerin yarıya yakını sık görülen solunum yolu enfeksiyonlarının tedavisi için yazılmaktadır. Paediatr Respir Rev 2014;15:231-236. ABD de acil serviste analjeziklerden sonra en sık reçete edilen ilaçlar antibiyotiklerdir. ABD de acil servise başvuran hastaların %7-8 ine en az bir antimikrobiyal reçete edilmektedir. Emerg Med Clin N Am 2013;31:945-968.
Antibiyotik Kullanımı Antibiyotiklerin %30-65 i doğru endikasyon ve dozlarda kullanılmamaktadır. Antibiyotiklerin %50 si üst solunum yolu enfeksiyonlarında kullanılmaktadır. Eliopoulos GM, Moellering RC. Principles of anti-infective therapy. In: Bennett JE, Dolin R, Blaser MJ (eds). Mandell, Douglas, and Bennett s Principles and Practice of Infectious Diseases (8th). Vol 1. Philadelphia: Elsevier Saunders; 2015: 224-234. / Ünüvar E. Pediatride akılcı antibiyotik tedavisi ilkeleri. Türk Ped Arş 2010; 45: 50-52.
Acil Servislerde Akılcı Antibiyotik Kullanımı Sepsis, pnömoni ve menenjit gibi ağır enfeksiyon hastalıklarında antibiyotik başlanmalıdır. Harrison RF, Ouyang H. Fever and the rational use of antimicrobials in the emergency department. Emerg Med Clin N Am 2013; 31: 945-968.
Yoğun Bakım Ünitelerinde Akılcı Antibiyotik Kullanımı Yoğun bakım ünitesinde uygun antibiyotik tedavisinin başlanmasında gecikme hastane mortalitesinin artmasına yol açar. Patojenlerin ve duyarlı oldukları antimikrobiyal ilaçların erken saptanması (4-6 saat içerisinde) gereksiz antibiyotik kullanımını en aza indirecektir. Kollef MH, Micek ST. Rational use of antibiotics in the ICU. Balancing stewardship and clinical outcomes. JAMA 2014; 312: 1403-1404.
Kaynakları Sınırlı Ülkelerde Antibiyotik Kullanımı Gambia da 5 yaşın altındaki 2400 çocuğa yazılan reçeteler retrospektif olarak incelendiğinde; Çocuk başına ortalama 2.2 antibiyotik uygulaması yapılmıştır. Çocukların %63.4 üne antibiyotik yazılmıştır. Öksürük ve nezle semptomları olan çocuklara %54.5 ve basit diyaresi olan çocuklara %44.8 oranında antibiyotik verildiği görülmüştür. Risk R, Naismith H, Burnett A, Moore SE, Cham M, Unger S. Rational prescribing in paediatrics in a resource-limited setting. Arch Dis Child 2013; 98: 503-509.
Akılcı Antibiyotik Kullanımı Doğru tanıyla, Doğru seçilmiş antibiyotik, En uygun yoldan, Etkin dozda, Optimum aralıklarla, Uygun süreyle kullanılmalıdır. Mandell, Douglas, and Bennett s Principles and Practice of Infectious Diseases. 2015: 224-234./ Türk Ped Arş 2010; 45: 50-52./ www.akilciilac.gov.tr/?lang=tr-tr
Uygun Olmayan Antibiyotik Kullanımı Etkisi olmayacakken gereksiz antibiyotik kullanılması, Seçilen antibiyotiğin yanlış olması, Antibiyotik dozunun yetersiz veya aşırı olması, Doz aralıklarının uygun olmaması, Etkinliği bilinen bir antibiyotik yerine maliyeti daha yüksek ve yeni olan bir antibiyotiğin seçilmesi, Gerekli olmadığı halde aynı anda birden fazla antibiyotiğin kullanılması, Kültür sonucuna uygun olmayan antibiyotik kullanılması
Antibiyotiklerin Akılcı Kullanılmamasının Sonuçları Direnç gelişmesi Yan etkiler (%5) Tedavi başarısızlığı Ciddi enfeksiyon hastalıklarının baskılanmasıgizlenmesi Komplikasyonlar Maliyet artışı Mandell, Douglas, and Bennett s Principles and Practice of Infectious Diseases. 2015: 224-234./ Türk Ped Arş 2010; 45: 50-52./ www.akilciilac.gov.tr/?lang=tr-tr
Akılcı Antibiyotik Kullanımı Öncelikle hastaya antibiyotik verilmesinin gerekli olup olmadığına karar verilmelidir. Antibiyotik tedavisi için bakteriyel bir enfeksiyonun kuvvetli kanıtları gerekir. Antibiyotiklere mümkünse kültür gönderildikten sonra başlanmalıdır. Mandell, Douglas, and Bennett s Principles and Practice of Infectious Diseases. 2015: 224-234./ / Türk Ped Arş 2010; 45: 50-52.
Akılcı Antibiyotik Kullanımı Antibiyotik kullanımı: ampirik ve kesin tedavi Ampirik tedavi; Belli endikasyonlarda, klinik belirti ve bulgulara dayalı olarak uygulanır. Enfeksiyon etkeni kesin olarak gösterilmemiştir. Ciddi ve acil durumlarda tercih edilmelidir. Mandell, Douglas, and Bennett s Principles and Practice of Infectious Diseases. 2015: 224-234./ Türk Ped Arş 2010; 45: 50-52.
Akılcı Antibiyotik Kullanımı Kesin tedavi; Bakterinin ve duyarlılığının saptanması ile yapılan tedavidir. Doğru antibiyotiğin seçilmesini sağlar. Mandell, Douglas, and Bennett s Principles and Practice of Infectious Diseases. 2015: 224-234./ Türk Ped Arş 2010; 45: 50-52.
Ampirik Antibiyotik Başlanması ve Seçilmesi Hastanın durumu acil midir? Gerçekten bir enfeksiyon hastalığı mıdır? Bakteriyel enfeksiyon mudur? Enfeksiyon bölgesi neresidir? Etken olabilecek bakteriler nelerdir? Olası duyarlılıkları nasıldır? Konağın özellikleri nelerdir? Seçilecek antibiyotiğin özellikleri uygun mudur?
Akılcı Antibiyotik Kullanımı Uygun antimikrobiyal ajanın seçimi için; Enfeksiyona yol açan organizmanın saptanması (veya en olası patojenlerin dikkate alınması), Bu organizmanın duyarlı olduğu antimikrobiyal ajanların belirlenmesi (veya olası duyarlılık paterninin dikkate alınması) Hastaya özel faktörlerin göz önünde bulundurulması gerekir. Mandell, Douglas, and Bennett s Principles and Practice of Infectious Diseases. 2015: 224-234.
Akılcı Antibiyotik Kullanımı 1) Hastanın klinik bulguları ve hastalığın özellikleri Hastanın yaşı, Böbrek ve karaciğer fonksiyonları, Genetik ve metabolik hastalıklar (diabetes mellitus), Gebelik, Enfeksiyonun yeri, İmmün sisteminin normal olup olmaması, Antimikrobiyal ajanlara karşı önceden allerjisi, istenmeyen etkilerin olup olmadığı, Kronik hastalıkları, Kullandığı ilaçlar, Yaşadığı yer
Akılcı Antibiyotik Kullanımı 2) Mikrobiyolojik bulgular Gram boyama, Bazı hızlı testlerin sonuçları, Antijenlerin saptanması için immünolojik metotlar, PCR yöntemi, Ampirik antibiyotik tedavisi başlanmadan önce uygun kültürlerin gönderilmesi 3) Seçilebilecek antibiyotiklerin özellikleri
Antibiyotiğin Uygulanma Yolu Genellikle oral yol hafif ve ayaktan tedavi edilebilecek enfeksiyon hastalıklarında seçilir. Ancak bazı antimikrobiyal ajanların oral formu bulunmamaktadır. Parenteral yol: Gastrointestinal sistemden yeterli düzeyde emilmeyen ilaçlar ile tedavide, Antimikrobiyal ajanların yüksek serum konsantrasyonlarına ulaşması istenen ciddi enfeksiyonu olan hastaların tedavisinde kullanılır.
Antibiyotiğin Uygulanma Yolu Hayatı tehdit eden enfeksiyonlarda özellikle şok varlığında intravenöz uygulama tercih edilir. Tedavisi yüksek dozda antibiyotik serum konsantrasyonu gerektiren Menenjit, Endokardit, Osteomiyelit gibi hastalıkların tedavisi de intravenöz yolla yapılır. Mandell, Douglas, and Bennett s Principles and Practice of Infectious Diseases. 2015: 224-234.
Kombine Antimikrobiyal Tedavi Endikasyonları Kritik hastaların başlangıç tedavisinde (örneğin febril nötropenili hastalar, diğer kritik hastaların enfeksiyon hastalıkları, sepsis gelişmiş kritik hastalar) geniş spektrum sağlamak için Polimikrobiyal enfeksiyonlar (örneğin intraperitoneal veya pelvik enfeksiyonlar ve diabetik ayak enfeksiyonları) Dirençli organizmaların gelişiminin önlenmesi (örneğin tüberküloz tedavisi) Sinerjistik etki sağlamak (örneğin enterokok endokarditinin tedavisi, Pseudomonas aeruginosa tedavisi)
Kombine Antimikrobiyal Tedavi Uygun olmayan kombine antimikrobiyal ajan kullanımının dezavantajları; Antagonizm, Maliyet artışı, Yan etki artışıdır. Mandell, Douglas, and Bennett s Principles and Practice of Infectious Diseases. 2015: 224-234.
Aminoglikozitlerin Akılcı Kullanımı Aminoglikozit tedavisinin klinik etkinliği, antimikrobiyal spektrumu ve beta-laktam antibiyotiklerle sinerjistik etkisi, toksisitesi, istenmeyen etkileri konusunda risk-fayda analizi yapılmıştır. Hanberger H, Edlund C, Furebring M, G Giske C, Melhus A, Nilsson LE, Petersson J, Sjölin J, Ternhag A, Werner M, Eliasson E; Swedish Reference Group for Antibiotics. Rational use of aminoglycosides-review and recommendations by the Swedish Reference Group for Antibiotics (SRGA). Scand J Infect Dis 2013; 45: 161-175.
Aminoglikozitlerin Akılcı Kullanımı 1) Progresif ağır sepsis ve septik şokta geniş spektrumlu beta-laktam antibiyotiklerle kombine olarak, 2) Şok olmaksızın sepsiste etkenin çoklu ilaç dirençli Gram negatif patojen olduğundan şüpheleniliyorsa geniş spektrumlu beta-laktam antibiyotiklerle kombine olarak, 3) Pyelonefritte kültür ve duyarlılık sonuçları elde edilene kadar beta-laktam veya kinolonla kombine olarak veya beta-laktam veya kinolonlara karşı ağır allerji varsa monoterapide,
Aminoglikozitlerin Akılcı Kullanımı 4) Çoklu ilaç dirençli Gram negatif bakterilerle gelişen ciddi enfeksiyonlarda başka alternatif yoksa, 5) Tedavi edilmesi zor patojenlerin neden olduğu endokarditte beta-laktam antibiyotik tedavisi yeterli olmadığında aminoglikozit tedavisi önerilmektedir. Swedish Reference Group for Antibiotics. Rational use of aminoglycosidesreview and recommendations by the Swedish Reference Group for Antibiotics (SRGA). Scand J Infect Dis 2013; 45: 161-175.
Aminoglikozitlerin Akılcı Kullanımı Amikasin genellikle ESBL pozitif ve kinolona dirençli E. coli ye karşı diğer aminoglikozitlere göre daha aktiftir bu nedenle etkenin çoklu ilaç dirençli Enterobacteriaceae olduğundan şüphelenildiğinde daha iyi bir seçenektir. Direnç verilerine dayalı olarak lokal ilaç komiteleri ilk seçenek aminogikozidin hangisi olması gerektiğine karar vermelidir. Aminoglikozit tedavisine başlanmadan önce ve sonra işitme kaybı ve böbrek fonksiyonlarının değerlendirilmesi, istenmeyen yan etkilerin belirlenmesi önerilmektedir.
TEŞEKKÜR EDERİM