Sözlük Anlamı: Birinden bir şeyi ödünç isteyip almaktır. Terim Anlamı: Temel öğelerden (benzeyen, kendisine benzetilen) sadece biri söylenerek yapılan benzetmeye istiare denir. Eyup AKŞİT arapcadersi.com
İstiarenin aslı, iki tarafı(müşebbeh,müşebbeh bih) dan birinin, benzetme yönünün ve teşbih edatının hazfedildiği teşbihtir.
Daha önceki derslerimizde teşbih konusunu işlemiştik. (teşbih konusu için lütfen tıklayınız!) Teşbih in dört unsuru olduğunu ve bunların cümlede bulunup bulunmaması durumuna göre teşbih çeşitlerini tasnif etmiştik. Teşbih çeşitlerinden birisi de et-teşbih ülbelîğ dir.
Yukarıdaki teşbih(benzetmede) Sadece Müşebbeh/benzeyen(Hz.Muhammed(sav)) ile Müşebbeh bih/kendisine benzetilen (ay) yer almıştır. Bu nedenle bu tür teşbihe beliğ teşbih, diyoruz.
Yukarıdaki beliğ teşbih te yer alan müşebbeh/benzeyen(hz.muhammed) kelimesini kaldırdık ve sadece müşebbeh bih/kendisine benzeyen(ay/bedr) kelimesini Hz.Peygamberi kastederek kullanırsak bu İSTİARE olur..
İSTİARE, teşbih ve mecazın bir araya geldiği bir sanat olayıdır. Yani istiare hem bir mecaz hem de bir teşbihtir. Bu nedenle istiareyi daha geniş anlamda şöyle tanımlayabiliriz: Bir kelimenin benzerlik ilgisiyle ve asıl manasını kast edilmesine engel bir karine(ipucu) sebebiyle asıl manasının dışında kullanılmasıdır.
Bir örnekle karmaşık gibi görünen istiareyi açıklayalım: Bu Adam cömertlik konusunda deniz gibidir. Vechü Şebeh Müşebbeh Bih Edat Müşebbeh Yukarıda yer alan cümlede adam cömertlikte denize benzetilmiştir. Şimdi bu cümleden Benzetme edatı(ke) ve benzetme yönünü(fi l-kerem) hazfettik. Cümle (Bu adam denizdir)şeklini aldı. Benzetme hala devam etmektedir. Hezê er-raculu: Müşebbeh; Bahrun: Müşebbeh bih dir. (Benzetme de sadece müşebbeh ve müşebbeh bih yer alırsa bunun BELİĞ TEŞBİH olduğunu hatırlayalım.) Şimdi Biz Müşebbeh/Heze er-raculu yü hazfedip BAHRUN kelimesini gerçek denizin anlaşılmasını engel bir karine(ipucu) ile herhangi bir insan için kullanırsak İSTİARE Sanatı yapmış oluyoruz. Ancak burada bağlama dikkat etmek gerekir. Eğer biz sadece Deniz dersek muhatap bunu gerçek deniz anlayabilir. Bu nedenle gerçek denizi kastetmediğimizi muhataba hissettirmek için bir karine(ipucu) söylememiz gerekecektir. ت ب ح را رأي يوزع النقود على الفقراء Fakirlere para dağıtan bir deniz gördüm.
İstiare bir çok çeşitlere ayrılmaktadır. Biz öneme binaen sadece teşbihin iki tarafı(müşebbeh, müşebbeh bih) in durumuna göre istiare çeşitlerini ele alacağız: TASRİHİYYE (AÇIK) İSTİARE MEKNİYYE (KAPALI)
1-İSTİARE-İ TASRİHİYYE (AÇIK İSTİARE) Türkçe de açık eğretileme, denen istiare-i tasrihiyye, sadece müşebbeh bih in belirtildiği istiaredir. Yukarıdaki ayette Cehalet/Dalalet, karanlıklara; İlim/İman, nura benzetilmiştir. Ancak Ayette Müşebbeh olan : cehalet/dalalet atılmış sadece müşebbeh bih olan karanlıklar Zikredilmiştir. Bu nedenle burada Açık istiare/istiare tasrihhiye vardır. Yine müşebbeh olan ilim/iman hazfedilmiş sadece müşebbeh bih olan nur zikredilmiştir. Bu nedenle burada açık istiare sanatı vardır.
1-İSTİARE-İ TASRİHİYYE (AÇIK İSTİARE)
1-İSTİARE-İ TASRİHİYYE (AÇIK İSTİARE) Şakaklarıma kar mı yağdı ne var?(c. Sıtkı Tarancı) Şakaklardaki beyazlık kara benzetilmiş. Ancak benzeyen kullanılmamış. Bu, açık istiare örneğidir.
Nergisten inci(gözyaşı) yağdırdı, gülü(yanağı) suladı, doluyla(beyaz dişleriyle) hünnab(parmaklarını) ısırdı.
2-İSTİARE-İ MEKNİYYE (KAPALI İSTİARE) 2 Türkçe de kapalı eğretileme, denen istiare-i mekniyye, müşebbeh in belirtildiği ve müşebbeh bih in kaldırılıp levazımının (onu hatırlatan, onunla ilgili bir unsurun) zikredildiği istiaredir.
Eğer ölüm saplarsa pençelerini anlarsın hiçbir muskanın fayda vermediğini. Şair ölümü yırtıcı hayvanlara benzetmiştir. Ancak beyitte müşebbeh/ölüm zikredilmiş ve müşebbeh bih/yırtıcı hayvan hazfedilerek yırtıcı hayvanı hatırlatan, onun unsurlarından biri olan pençeler zikredilmiştir. Dolayısıyla şiir beytinde kapalı istiare vardır. Çatma kurban olayım çehreni ey nazlı hilâl! (M. Akif Ersoy) Şair bayrağı kaşlarını çatmış bir insana benzetiyor; ancak insan (kendisine benzetilen) dizede açıkça geçmiyor. Sadece benzeyen öğesi kullanılmış. Bu, kapalı istiare örneğidir.
Eyup AKŞİT Konu devam edecektir. arapcadersi.com