8. B Ö L Ü M F NANSAL ARAÇLAR TMS 32 Finansal Araçlar: Sunum TMS 39 Finansal Araçlar: Muhasebelefltirme ve Ölçme TFRS 7: Finansal Araçlar: Aç klamalar Yrd. Doç. Dr. Volkan DEM R Galatasaray Üniversitesi flletme Fakültesi Muhasebe-Finansman Anabilim Dal Ö retim Üyesi 123
8. Bölüm, Finansal Araçlar 8.1 STANDARDIN AMACI TMS 32 Finansal Araçlar: Sunum stadard n n amac ; iflletmede bulunan finansal araçlar n borç veya özkaynak olarak s n fland r lmas na ve finansal araçlar n (finansal varl k ve finansal borçlar n) netlefltirilmelerine iliflkin ilkeleri belirlemektir. TMS 39 Finansal Araçlar: Muhasebelefltirme ve Ölçme standard n n amac ; finansal varl klar n, finansal borçlar n ve finansal olmayan kalemlerin al m-sat m na iliflkin sözleflmelerin muhasebelefltirme ve ölçülmesine iliflkin ilkeleri belirlemektedir. TFRS 7 Finansal Araçlar: Aç klamalar standard n n amac ; finansal tablo kullan c lar n n, finansal araçlar n iflletmenin finansal durumu ve performans aç s ndan önemi ve iflletmenin dönem içerisinde ve raporlama tarihinde finansal araçlar nedeniyle maruz kald risklerin niteli i ve düzeyi ile iflletmenin riskleri yönetme fleklini de erlendirebilmeleri için gerekli olan bilgilerin kamuoyuna aç klanmas d r. 8.2 STANDARDIN KAPSAMI Finansal araçlara iliflkin TMS 32, TMS 39 ve TFRS 7 (sunum-muhasebelefltirme ve ölçme-aç klamalar) standartlar temel olarak afla daki durumlar d fl ndaki her türlü finansal araca uygulan r: TMS 19 Çal flanlara Sa lanan Faydalar standard n n uyguland çal flanlara sa lanan fayda planlar ndaki iflveren hak ve yükümlülüklerine bu standart uygulanmaz. Bir iflletmenin baflka bir iflletmedeki menkul k ymetleri üzerinde önemli etkinli i veya kontrol gücü olmas durumunda veya ifl ortakl fleklinde bir yat r m olmas durumunda bu standart uygulanmaz. (TMS 27 Konsolide ve Bireysel Finansal Tablolar veya TMS 31 fl Ortakl klar ndaki Paylar standartlar uygulan r). TFRS 2 Hisse Bazl Ödemeler standard n n kapsam na giren finansal araçlar için bu standart uygulanmaz. TFRS 4 Sigorta Sözleflmeleri standard n n kapsam na giren finansal araçlar için bu standart uygulanmaz. 125
Seçilmifl Türkiye Finansal Raporlama Standartlar 8.3 STANDARDIN GET RD KLER Ülkemizde Vergi ve Tekdüzen Hesap Plan uygulamalar dikkate al nd nda finansal araçlara iliflkin kavramlar (finansal varl k ya da finansal borç) standard n kulland finansal araç kavramlar ile de ifliklik göstermektedir. Finansal araçlar standartlar dikkate al nd nda, standartlar n hesap numaralar n veya hesap isimlerini temel alan bir tan mlama yaklafl m bulunmamaktad r. Ancak standartlar n içeri i ve aç klamalar incelendi inde hesap numaral veya hesap isimli olarak ve uygulamadaki bilanço flekline uygun tan mlama yapabilmek de mümkündür. Afla daki flekilde finansal araçlara örnek teflkil edebilecek hesaplar ve bilanço içerisindeki yerleri gösterilmektedir: Aktif 31.12... TAR HL B LANÇO Pasif F NANSAL VARLIKLAR Kasa Bankalar Al nan Çekler Al c lar Alacak Senetleri Menkul K ymetler Kredi Alacaklar (Bankalar çin) F NANSAL BORÇLAR Mali Borçlar Ticari Borçlar Ç kar lan Menkul K ymetler Mevduatlar (Bankalar çin) TÜREV F NANSAL ARAÇLAR Vadeli fllem Sözleflmeleri (Forward Contracts) Seçimlik Hak Sa layan Sözleflmeler (Options Contracts) Organize Vadeli fllem Sözleflmeleri (Futures Contracts) Vadeli fllem Konu Ticari Mal Sözleflmeleri (Commodity Contracts) Finansal araçlar ile ilgili standartlar n daha iyi anlafl labilmesi için baz tan mlamada yapmak gerekmektedir. TMS 32 de finansal araç flu flekilde tan mlanm flt r: Bir finansal araç, bir iflletmenin finansal varl nda ve di er bir iflletmenin fi- 126
8. Bölüm, Finansal Araçlar nansal borcunda ya da özkayna a dayal finansal arac nda art - fla neden olan herhangi bir sözleflmedir. Bu tan mlamaya göre finansal araçlar; finansal varl klar, finansal borçlar ve türev finansal araçlardan oluflmaktad r. Finansal varl klar TMS 32 de afla daki unsurlar ile tan mlanmaktad r Nakit ; Kasa ve Banka hesaplar Baflka flletmeden Finansal Varl k Alma Hakk ; Al c lar Baflka flletme le Olas Olumlu Koflullarda Finansal Araç De iflim Hakk ; Al nan Çekler, Alacak Senetleri Baflka flletmenin Özkaynak Arac na Sahip Olmak; Menkul K ymetler Finansal borçlar TMS 32 de afla daki unsurlar ile tan mlanmaktad r. Borcun Nakit Olarak ya da Bir Finansal Varl k Verilerek Ödenmesi; Mali Borçlar, Ticari Borçlar, Ç kar lan Tahviller Özkayna a Dayal Borçlanma: flletmenin borcunu sahip oldu u özsermaye araçlar ile ödeyecek olmas, özsermayeye dayal borçlanmad r. Türev finansal araçlar flletmeler aras sözleflme ile bir finansal arac n bir veya daha fazla finansal riskini nakletme amac yla flartl ya da flarts z de iflim hakk tan - yan sözleflmelerdir. En çok kullan lan türev finansal araçlar afla da s ralanm flt r: Vadeli fllem Sözleflmeleri (Forward Contracts) Organize Vadeli fllem Sözleflmeleri (Futures Contracts) Vadeli Takas Sözleflmeleri (Swap Contracts) Seçimlik Hak Sa layan Sözleflmeler (Option Contracts) Vadeli flleme Konu Ticari Mal Sözleflmeleri (Commodity Contracts) TFRS finansal araçlar ile ilgili flu aflamalar n yap lmas gereklili ini vurgulamaktad r: 127
Seçilmifl Türkiye Finansal Raporlama Standartlar 1- SINIFLANDIR! 2- DE ERLEMEYE TAB TUT! 3- MUHASEBELEfiT R! 4- GEREKEN AÇIKLAMALARI D PNOTLARDA BEL RT 8.3.1. F NANSAL ARAÇLARIN DE ERLEME ÖLÇÜLER 8.3.1.1. Maliyet De eri flletmenin edindi i finansal varl klar n ve yükümlülü e girdi i finansal borçlar n tutar d r. fllem maliyetleri (komisyon benzeri ödemeler) dahildir. 8.3.1.2. tfa Edilmifl Maliyet De eri flletmenin edindi i finansal varl klar n ya da yükümlülü e girdi i finansal borçlar n ilk muhasebelefltirmede ölçülen tutar na, etkin faiz oran ile ölçülen tutar ile sabit faiz oran ile ölçülen tutar aras ndaki fark n eklenmesi, finansal varl n ya da finansal borcun itfa edilmifl maliyet de erini göstermektedir. tfa edilmifl maliyet de erine baz kaynaklarda iskontolanm fl maliyet de eri de denilmektedir. Etkin faiz yöntemi; finansal varl k veya borcun itfa edilmifl maliyetlerinin hesaplanmas ve ilgili faiz gelir veya giderlerinin iliflkili oldu- u döneme da t lmas yöntemidir. Etkin faiz oran ; finansal arac n beklenen ömrü boyunca veya uygun olmas durumunda daha k sa bir zaman dilimi süresince yap lacak gelecekteki tahmini nakit ödeme ve tahsilatlar n, tam olarak ilgili finansal varl k veya borcun net defter de erine indirgeyen orand r. Bu oran finansal arac n iç verim oran d r. Bu oran flöyle hesaplanabilir: n Nakit Ak fl tfa Edilmifl Maliyet De eri = t t=o (1+Faiz Oran ) VEYA tfa Edilmifl Maliyet De eri Nakit Girifli Nakit Girifli Nakit Girifli Nakit Girifli = 0 + (1+Faiz Oran ) 1 + (1+Faiz Oran ) 2 + (1+Faiz Oran ) t (1+Faiz Oran ) 128
8. Bölüm, Finansal Araçlar 8.3.1.3. Gerçe e Uygun De er Karfl l kl pazarl k ortam nda, bilgili ve istekli gruplar aras nda bir varl n el de ifltirmesi ya da bir borcun ödenmesi durumunda ortaya ç kmas gereken tutard r. Gerçe e uygun de erin hesaplanmas nda afla- daki unsurlar gösterge olarak kullan labilir: Aktif Bir Piyasa; borsadan, sat c dan, simsardan, sanayi grubundan, fiyatlama hizmeti yapan veya düzenleyici bir kurulufltan elde edilmesinin mümkün olmas Son dönemlerde gerçeklefltirilen piyasa ifllemleri Büyük ölçüde ayn olan baflka bir finansal araca iliflkin gerçe e uygun de erin referans olarak al nmas skonto edilmifl nakit ak fl analizleri Opsiyon fiyatlama modellerini 8.3.2. F NANSAL ARAÇLARIN SINIFLANDIRILMASI-DE ERLEMES VE MUHASEBELEfiT R LMES 8.3.2.1. Finansal Varl klar Finansal varl klar 4 (dört) s n fa ayr labilir ve bu s n fland rmaya göre de erlenir ve muhasebelefltirilir. Gerçe e Uygun De er Fark Kar (Zarar) a Yans t lan Finansal Varl klar: (1) Al m-sat m amaçl elde tutulan finansal varl klar ile (2) ilk muhasebelefltirme s ras nda, iflletme taraf ndan, gerçe e uygun de eri kar veya zarara yans t lan varl klar olarak s n fland r lan varl klard r. Borsada ifllem gören finansal varl klar ve aktif piyasas olan finansal varl klar bunun en temel örne idir. De erleme: Gerçe e uygun de er ile de erlenir. Muhasebelefltirme: Gerçe e uygun de er fark gelir tablosunda raporlan r. Vadeye Kadar Elde Tutulacak Yat r mlar : flletmenin vadeye kadar elde tutma niyet ve imkan n n bulundu u, sabit veya belirlenebilir nitelikte ödemeler içeren ve sabit bir vadesi bulunan finansal varl klard r. Devlet tahvilleri (özel sektör tahvili de olabilir ancak ülkemizde günümüz koflullar nda s kl kla kullan lmaz) bunun en temel örne idir. De erleme: tfa edilmifl maliyet de eri ile de erlenir. 129
Seçilmifl Türkiye Finansal Raporlama Standartlar Muhasebelefltirme: De erleme fark gelir tablosunda raporlan r. Kredi ve Alacaklar : flletmenin sabit ya da belirlenebilir nitelikte ödemelere sahip olan ve aktif bir piyasada ifllem görmeyen alacaklar ndan oluflur. Al c lar, Alacak Senetleri gibi hesaplar bu s n ftaki finansal araçlar n en temel örnekleridir. De erleme: tfa edilmifl maliyet de eri ile de erlenir. Muhasebelefltirme: De erleme fark gelir tablosunda raporlan r. Sat lmaya Haz r Finansal Varl klar : Yukar daki üç s n fland rmaya da girmeyen finansal varl klar ile iflletmenin al m-sat m amaçl elde tutmad finansal varl klar Sat lmaya Haz r Finansal varl klar olarak s n fland rabilir. Sat lmaya haz r finansal varl klar için iki ayr de erleme ve muhasebelefltirme yöntemi vard r. De erleme ve Muhasebelefltirme-1: Gerçe e uygun de eri saptanabilen sat lmaya haz r finansal varl klar gerçe e uygun de er ile de erlenir. Gerçe e uygun de er fark özkaynaklarda raporlan r. De erleme ve Muhasebelefltirme-2: Gerçe e uygun de eri saptanamayan sat lmaya haz r finansal varl klar maliyet de eri ile de erlenir. De erleme fark (de er düflüklü ü durumunda) özkaynaklarda raporlan r. Örnek 1: (Menkul K ymetler ile ilgili S n fland rma-de erleme ve Muhasebelefltirme) USB flletmesinin vergi mevzuat na göre 110 Hisse Senetleri hesab n n detaylar flu flekildedir. flletmenin bu menkul k ymetleri elinde bulundurma amaçlar ile ilgili iflletmeden edinilen bilgiler flu flekildedir: Hisse Senedi Edinme Tarihi Maliyet De eri De erleme Ölçüsü 31.12.2007 De eri Nisoto A.fi. 18 Eylül 2007 8.000 TL Al fl Bedeli 8.000 TL Hamza Tic. A.fi. 14 Aral k 2006 5.000 TL Al fl Bedeli 5.000 TL Asya Paz.A.fi. 14 Aral k 2006 3.000 TL Al fl Bedeli 3.000 TL 16.000 TL Nisoto A.fi. halka aç k bir flirkettir ve flletme bu flirketin hisselerini k - sa süreli sermaye kazanc elde etmek amac yla edinmifltir ve bu hisseleri borsan n yükselmesine ba l olarak elinden ç karabilecektir. Nisoto A.fi. hisselerinin raporlama tarihindeki borsa de eri 12.000 TL dir. 130
8. Bölüm, Finansal Araçlar Hamza Ticaret A.fi. nin hisseleri ilmuhaber fleklindedir. Bu flirket kurulurken flirkete sermaye deste i sa lamak amac yla bu hisseler elde edilmifltir. fiirket Asya Paz.A.fi. nin % 5 ini elinde bulundurmaktad r. 15 Aral k 2007 tarihinde bu flirketin % 10 nuna sahip olan Ayd n Ticaret A.fi. bu hisseleri net 14.000 TL ye elinden ç karm flt r. fiirketin hisselerini elinde bulundurdu u üç flirkette de önemli etkinli i ve kontrol gücü bulunmamaktad r. SINIFLANDIRMA flletme, Nisoto A.fi. nin hisse senetlerini al m-sat m amaçl elde tuttu undan bu hisseleri, Gerçe e Uygun De er Fark Kar (Zarar) a Yans t lan Finansal Varl klar olarak s n fland rmal d r. flletme, Hamza Ticaret A.fi. nin hisselerini al m-sat m amaçl olarak elinde bulundurmamaktad r. Ayr ca bu hisse senetlerinin piyasa de- erinin tespit edilebilmesini sa layacak bir bilgi de bulunmad ndan ve iflletmenin bu hisse senetlerinin k sa vadede elinden ç karabilece ine dair iflletme yönetiminin bir karar bulunmad ndan, bu hisseler Sat lmaya Haz r Finansal Varl klar olarak s n fland r lmal d r. flletme, Asya Paz.A.fi. nin hisse senetleri ile ilgili edindi i bilgiler ve bu hisse senetlerinin baflka bir iflletme taraf ndan karl sat fl n da de- erlendirerek bu hisse senetlerini elinden ç karabilece ini düflünmektedir. Bu nedenlerle iflletme bu hisseleri, Gerçe e Uygun De er Fark Kar (Zarar) a Yans t lan Finansal Varl klar olarak s n fland rmal d r. Bu aç klamalar çerçevesinde TFRS lere göre ilgili menkul k ymetlerin s n fland rmas flu flekildedir: Hisse Senedi Nisoto A.fi. Hamza Tic. A.fi. Asya Paz.A.fi. S n fland rma GUD FARKI KAR (ZARAR) A YANSITILAN F NANSAL VARLIKLAR SATILMAYA HAZIR F NANSAL VARLIKLAR GUD FARKI KAR (ZARAR) A YANSITILAN F NANSAL VARLIKLAR DE ERLEME S n fland r lan finansal varl klar ile ilgili de erleme bilgileri flu flekildedir: 131
Seçilmifl Türkiye Finansal Raporlama Standartlar Hisse Senedi Vergi TFRS ye Vergi TFRS ye De erleme Mevzuat na Göre De erleme Mevzuat na Göre Fark Göre De erleme Ölçüsü Göre De erleme De erleme Ölçüsü Ölçüsü Ölçüsü Nisoto A.fi. Al fl Bedeli GUD 8.000 TL 12.000 TL 4.000 TL Hamza Tic. A.fi. Al fl Bedeli Maliyet De eri 5.000 TL 5.000 TL 0 Asya Paz.A.fi. Al fl Bedeli GUD 3.000 TL 7.000 TL 4.000 TL Toplam 16.000 TL 24.000 TL 8.000 TL MUHASEBELEfiT RME Yukar daki menkul k ymetlerin muhasebelefltirilmesi esnas nda mevcut Tekdüzen Hesap Plan na baz ilaveler ve de ifliklikler yap lmas n n gerekece i TMSK taraf ndan çeflitli platformalarda dile getirilmifltir. Buna göre bu finansal varl klar n mevcut hesap plan ndaki ve de ifliklikten sonra olmas muhtemel 10 hesap plan ndaki hesaplar ile görünümü flu flekildedir: Hisse Senedi Mevcut THP deki Yeni (Muhtemel) THP deki Hesab Hesab S n fland rmaya Uygun Olmas Beklenmektedir. Nisoto A.fi. 110 Hisse Senetleri GUD Fark Kar (Zarar) a Yans t lan Finansal Varl klar Hamza Tic. A.fi. 110 Hisse Senetleri Sat lmaya Haz r Finansal Varl klar Asya Paz.A.fi. 110 Hisse Senetleri GUD Fark Kar (Zarar) a Yans t lan Finansal Varl klar Nisoto A.fi. ile ilgili; Nisoto A.fi. hisseleri, borsada ifllem gördü ünden bu hisselerin GUD i borsa fiyatlar d r. Bu hisselerin Vergi Mevzuat na göre de erleme ilkesi Al fl Bedeli, TFRS lere göre GUD oldu undan de erleme fark n n muhasebelefltirilmesi gerekir. 10 TFRS ye uyumlu Tekdüzen Hesap Plan çal flmas TMSK ve Maliye Bakanl taraf ndan sürdürülmektedir. Çal flmalar tamamland nda, Maliye Bakanl n n Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebli i ile Tekdüzen Hesap Plan nda baz de ifliklikler, ekleme ve ç karmalar yapmas beklenmektedir. Bu çal flma yap l rken henüz yay nlanm fl ya da yay nlanmam fl (taslak) bir tebli bulunmamaktad r. Akdo an, Nalan; Sevilengül, Orhan: Türkiye Muhasebe Standartlar ile Uyumlu Tekdüzen Hesap Sistemi Uygulamas, SMMMO Yay nlar, 13. Bask, stanbul 2007 isimli kitapta önerilen hesaplar mevcuttur. Ayr nt l bilgi için bu kayna a baflvurulmas okuyucular için faydal olabilecektir. 132
8. Bölüm, Finansal Araçlar 31/12/07 Borç Alacak 110 Hisse Senetleri 4.000 110.00 GUD Fark KIZ a Yans t lan Finansal Varl klar 645 Menkul K y. Sat. Karlar 4.000 645.00 GUD Karlar Hamza Tic. A.fi. ile ilgili; Hamza Tic. A.fi. hisseleri borsada ifllem görmedi inden ve bu hisselerin gerçe e uygun de erini sa l kl bir flekilde tespit edebilecek bir gösterge bulunmad ndan, Sat lmaya Haz r Finansal Varl klar olarak s - n fland r lan bu hisselerin maliyet de eri ile de erlenmesi gerekmektedir. Bu hisseler ile ilgili Vergi Mevzuat ve TFRS ler aras nda bir de erleme fark bulunmamaktad r. Ancak bu hisselerin Dönen Varl k hesaplar ndan ç kar l p Duran Varl k hesaplar na nakledilmesi gerekmektedir. 31/12/07 Borç Alacak 240 Ba l Menkul K ymetler 5.000 240.10 Sat lmaya Haz r Finansal Varl klar 110 Hisse Senetleri 5.000 Hisse Senetlerinin Sat lmaya Haz r Finansal Varl k olarak s n fland r lmas Asya Paz. A.fi. ile ilgili; Asya Paz. A.fi. hisseleri de borsada ifllem görmemektedir. Ancak bu hisselerin gerçe e uygun de erinin hesaplanmas na olanak tan yan bir gösterge mevcuttur. Bu gösterge de, bu hisse senetlerinin yak n bir zamanda (yak n bir zamanda kas t ifllemin gerçekleflti i tarih ile de erleme yap lan tarih aras nda enflasyon ve(veya) faiz aç s nda paran n zaman de erini çok fazla etkilemeyecek bir zaman dilimidir) baflka bir iflletme taraf ndan sat lmas dolay s yla ortaya ç kan piyasa de eridir. Bu nedenle de bu hisselerin de erlemesinin yap lmas gerekmektedir. 133
Seçilmifl Türkiye Finansal Raporlama Standartlar 31/12/07 Borç Alacak 110 Hisse Senetleri 4.000 110.00 GUD Fark K/Z a Yans t lan Finansal Varl klar 645 Menkul K ymet Sat fl Karlar 11 4.000 645.00 GUD Karlar Hisse Senetlerinin De erlemesi USB iflletmesinin 31.12.2007 tarihi itibariyle ilgili hisse senetlerinin bilanço görünümü flu flekildedir: USB flletmesi 31.12.2007 Tarihi itibariyle TFRS Bilançosu 110 Hisse Senetleri 19.000 TL GUD Fark K/Z a Yans t lan Finansal Varl klar Nisoto A.fi. 12.000 TL Asya Paz.A.fi. 7.000 TL 240 Ba l Menkul K ymetler 5.000 TL Sat lmaya Haz r Finansal Varl klar Hamza Tic.A.fi. 5.000 TL Örnek 2: (Alacaklar ile ilgili S n fland rma- De erleme ve Muhasebelefltirme) Flash Ticaret A.fi. nin 31.12.2007 tarihi itibariyle vergi mevzuat na göre haz rlanm fl genel geçici mizan ndan ticari alacaklar ile ilgili flu bilgiler elde edilmifltir: 12 Ticari Vergi Mevzuat ndaki TFRS lerdeki Vergi Mevzuat ve Alacaklar De erleme Ölçüsü De erleme Ölçüsü TFRS ler aras nda De erleme Fark Var m? Al c lar Mukayyet De er 30.000 TL tfa Edilmifl Maliyet De eri VAR Vadeli Çekler Nominal De er 25.000 TL tfa Edilmifl Maliyet De eri VAR Toplam 55.000 TL 11 Mevcut Tekdüzen Hesap Plan nda 645 Menkul K ymet Sat fl Karlar hesab n n yap lacak de ifliklikler ile 645 Finansal Varl k De erleme Farklar hesab olarak kullan lmas daha uygun olacakt r. Ya da bu hesap yerine mevcut tekdüzen hesap plan nda 649 Di er Ola an gelir ve Karlar hesab n n alt hesab nda da izlenebilir. 134
8. Bölüm, Finansal Araçlar Örne imizde alacaklara karfl l k ay rmak baflka bir standard n konusunu oluflturdu u için, flirketin alacaklar ile ilgili bir de er düflüklü ü olmad kabul edilmifltir. fiirketin al c lar ve vadeli çekler (alacak senetleri) hesaplar ndaki tutarlar TMS 39 çerçevesinde itfa edilmifl maliyet de eri ile hesaplanmal d r. Bu nedenle bu hesaplar n tahsil edilmesine (vadeye) ne kadar süre kald n n tespit edilmesi baflka bir deyiflle de alacaklar n yaflland r lmas gerekmektedir. Al c lar hesab n n ortalama vadesinin 12 45 gün oldu u tespit edilmifltir. Vadeli çekler (bu çekler özün önceli i kavram gere i 101 Al nan Çekler hesab ndan ç kar lm fl ve 121 Alacak Senetleri hesab n n alt nda bir alt hesaba kaydedilmifltir) flu vadeleri ve tutarlar içermektedir: Çekin Vadesi Tutar Vadeye Kalan Gün Say s 31 Ocak 2008 vadeli çek 3.500 TL 31 gün 25 fiubat 2008 vadeli çek 5.500 TL 56 gün 31 Mart 2008 vadeli çek 8.000 TL 90 gün 15 Nisan 2008 vadeli çek 3.000 TL 105 gün 30 Nisan 2008 vadeli çek 5.000 TL 120 gün Vadeli çekler ve al c lar hesaplar n n vadeye kadar kalan gün say - s baflka bir deyiflle tahsil edilme tarihi ile raporlama tarihi aras ndaki fark oluflturan gün say s ile bu hesaplar n itfa edilmifl maliyet de erlerini bulmak mümkündür. Bu hesaplamada kullan lan faiz oran iflletmenin vadeli sat fllarda belirledi i ve kulland vade fark oran d r. Böyle bir oran yok ise piyasada oluflan faiz oran dikkate al nabilir. Örne imizde hesaplama yap l rken piyasa faiz oran n n % 10 oldu u kabul edilmifltir. Bu oran ile vade tarihindeki tutarlar bugüne indirgenmifltir. tfa edilmifl maliyet de erinin hesaplanmas nda baz formüller kullan labilir. 12 Ticari alacaklar n ortalama vadesi hesaplan rken Alacak Devir H z Oran ndan yararlan labilir. Alacak Devir H z = Vadeli Sat fllar / Ort.Tic.Alacaklar d r. Bulunan Alacak devir h z, ortalama Ticari Alacak tahsil süresini hesaplamada kullan labilir. Ortalama Ticari Alacak Tahsil Süresi = 365 gün / Alacak Devir H z =...gün 135
Seçilmifl Türkiye Finansal Raporlama Standartlar (Tahsil Edilecek Tutar) / (1+Faiz Oran ) n = tfa Edilmifl Maliyet De eri VEYA skonto Tutar = Tahsil Edilecek Tutar (Tahsil Edilecek Tutar x 360) / ( 360 + Vadeye Kalan Gün Say s x Faiz Oran ) Bu formüllere göre hesaplanan itfa edilmifl maliyet de erleri flu flekildedir. Vadeli Çekler Nominal De eri Vadeye Kalan Gün skonto Tutar skontolu De eri 3.500 31 30 3.470 5.500 56 84 5.416 8.000 90 195 7.804 3.000 105 85 2.915 5.000 120 162 4.839 Toplam 25.000 556 24.444 Al c lar Mukayyet De eri Vadeye Kalan Gün skonto Tutar skontolu De eri 30.000 45 370 29.630 Toplam 30.000 370 29.630 flletmenin yapaca kay t flu flekildedir. E er iflletme Sat fllar Hesab n n n içerisindeki vade farklar n TMS 18 e göre ayr ca ay rmad ysa bu kay t yap l r. 31/12/07 Borç Alacak 600 Yurtiçi Sat fllar 926 122 Alacak Reeskontu 13 926 122.01 Al c lar n Reeskontu 370 122.02 Vadeli Çeklerin Reeskontu 556 tfa edilmifl Maliyet De eri De erleme flletmenin Sat fllar Hesab n n n içerisindeki vade farklar n TMS 18 e göre ayr ca ay rmas durumunda ise flu kay t yap l r. 13 Mevcut Tekdüzen Hesap Plan nda 122 Alacak Senetleri Reeskontu (-) hesab n n yap lacak de ifliklikler ile 122 Alacaklar n Reeskontu (-) hesab olarak kullan lmas daha uygun olacakt r. 136
8. Bölüm, Finansal Araçlar 31/12/07 Borç Alacak 657 Reeskont Faiz Giderleri 926 122 Alacak Reeskontu 926 122.01 Al c lar n Reeskontu 370 122.02 Vadeli Çeklerin Reeskontu 556 tfa edilmifl Maliyet De eri De erleme Örnek 3: (Devlet Tahvili ile ilgili S n fland rma-de erleme ve Muhasebelefltirme) ZND flirketi; KLM flirketinin ihraç etti i, nominal de eri 100.000 TL olan cari faiz oran % 6 ve y ll k kupon faizi ödemesi 6.000 TL olan (y l sonu faiz ödemeli) 5 y ll k bir tahvili 1 Ocak 2001 tarihinde 93.400 TL ye (100 TL komisyon dahil) sat n alm flt r. ZND flirketi, sat n ald bu tahvili VADEYE KADAR ELDE TUTULACAK YATIRIMLAR (Finansal Araç) olarak s n fland rm flt r. (100.000 TL -93.400 TL = 6.600 TL skonto Tutar ) 1 Ocak 2001 tarihindeki kay t flu flekildedir; 01/01/01 Borç Alacak 248 Di er Mali Duran Varl klar 93.400 248.10 Vadeye Kadar Elde Tutulacak Fin.Varl klar 100 Kasa 93.400 -Finansal Varl k Sat n Alma- flletmede etkin fazi oran (iç verim oran ) % 7,64 dür. Bu oran vadeler itibariyle ve anapara ödemesi yap laca tarihlerdeki tutarlar tahvilin bugünkü de eri olan 93.400 TL ye iskontolayan orand r. 137
Seçilmifl Türkiye Finansal Raporlama Standartlar Tahvilin Faiz ve tfa Tablosu Y llar (A) LK (B) YILLIK (C) (D) SKONTO (E) DÖNEM MUHASEBELEfiT RME KUPON FA Z RAPORLANACAK ED LEN SONUNDA DE ER ÖDEMES FA Z GEL R TUTARIN TFA ED LM fi (% 6) (A X % 7.64) TFASI MAL YET (C - B) DE ER (A - D) 2001 93.400 TL 6.000 TL 7.133 TL 1.133 TL 94.533 TL 2002 94.533 TL 6.000 TL 7.220 TL 1.220 TL 95.753 TL 2003 95.753 TL 6.000 TL 7.313 TL 1.313 TL 97.066 TL 2004 97.066 TL 6.000 TL 7.413 TL 1.413 TL 98.479 TL 2005 98.479 TL 106.000 TL 7.521 TL 1.521 TL 0 TL 130.000 TL 6.600 TL 31.12.2001 tarihindeki kay t; 31/12/01 Borç Alacak 100 Kasa 6.000 248 Di er Mali Duran Varl klar 1.133 248.10 Vadeye Kadar Elde Tutulacak Fin.Varl klar 642 Faiz Geliri 7.133 31.12.2002 tarihindeki kay t; 31/12/02 Borç Alacak 100 Kasa 6.000 248 Di er Mali Duran Varl klar 1.220 248.10 Vadeye Kadar Elde Tutulacak Fin.Varl klar 642 Faiz Geliri 7.220 31.12.2003 tarihindeki kay t; 31/12/03 Borç Alacak 100 Kasa 6.000 248 Di er Mali Duran Varl klar 1.313 248.10 Vadeye Kadar Elde Tutulacak Fin.Varl klar 642 Faiz Geliri 7.313 138
8. Bölüm, Finansal Araçlar 31.12.2004 tarihindeki kay t; 31/12/04 Borç Alacak 100 Kasa 6.000 248 Di er Mali Duran Varl klar 1.413 248.10 Vadeye Kadar Elde Tutulacak Fin.Varl klar 642 Faiz Geliri 7.413 31.12.2005 tarihindeki (vade sonu) kay t; 31/12/05 Borç Alacak 100 Kasa 106.000 248 Di er Mali Duran Varl klar 98.479 248.10 Vadeye Kadar Elde Tutulacak Fin.Varl klar 642 Faiz Geliri 7.521 8.3.2.2. Finansal Borçlar Finansal borçlar 2 (iki) s n fa ayr labilir ve s n fland r lmas na göre de erlenir ve muhasebelefltirilir. Gerçe e Uygun De er Fark Kar (Zarar) a Yans t lan Finansal Borçlar: (1) Al m-sat m amaçl elde tutulan finansal borçlar ile (2) ilk muhasebelefltirme s ras nda, iflletme taraf ndan, gerçe e uygun de eri kar veya zarara yans t lan borçlar olarak s n fland r lan borçlard r. De erleme: Gerçe e uygun de er ile de erlenir. Muhasebelefltirme: Gerçe e uygun de er fark gelir tablosunda raporlan r. Di er Finansal Borçlar: Gerçe e uygun de er fark kar (zarar) a yans t lan finansal borçlar d fl ndaki finansal borçlard r. Bu tür finansal borçlar n da genelde aktif bir piyasas yoktur. Bu tür finansal borçlara, itfa edilmifl maliyet de eri ile de erlenen finansal borçlar da denebilir. De erleme: tfa edilmifl maliyet de eri ile de erlenir. Muhasebelefltirme: De erleme fark gelir tablosunda raporlan r. 139
Seçilmifl Türkiye Finansal Raporlama Standartlar Örnek 1: (Banka Kredisi ve Sat c lar ile ilgili S n fland rma- De erleme ve Muhasebelefltirme) TMR Ticaret A.fi. nin 31.12.2007 tarihi itibariyle vergi mevzuat na göre haz rlanm fl genel geçici mizan ndan banka kredileri ve sat c lar hesab ile ilgili flu bilgiler elde edilmifltir. Yükümlülükler Vergi Mevzuat ndaki TFRS lerdeki Vergi Mevzuat ve De erleme Ölçüsü ve De erleme Ölçüsü TFRS ler aras nda De erleme Fark Var m? Banka Kredileri VUK 285 14 tfa Edilmifl Maliyet VAR (K st Gider) 42.000 TL De eri Sat c lar Mukayyet tfa Edilmifl Maliyet De er 32.000 TL De eri VAR Toplam 74.000 TL 31.12.2007 tarihinde banka kredilerine ait hesaplar n bilgileri flu flekildedir; 400 Banka Kredileri 42.000 TL (Anapara) 381 Gider Tahakkuklar 6.024 TL (Faiz) 381.70 Finansman Giderleri Tahakkuku fiirketin banka kredileri ve sat c lar hesaplar ndaki tutarlar TMS 39 çerçevesinde itfa edilmifl maliyet de eri ile hesaplanmal d r. Bu nedenle bu hesaplar n ödenmesine (vadeye) ne kadar süre kald n n tespit edilmesi baflka bir deyiflle de bu yükümlülüklerin yaflland r lmas gerekmektedir. Banka kredilerinin itfa edilmifl maliyet de erinin hesaplanmas nda kredi sözleflmeleri ile birlikte imzalanan kredi itfa tablolar kullan labilir. Banka kredileri, vergi mevzuat na göre oluflturulan kay tlarda anapara ve faiz tahakkuklar (di er borç ve gider karfl l klar alt nda) olarak izlenmektedir. TFRS lere göre banka kredilerinin finansal tablolarda ödeme tarihlerinde yap lacak ödemelerin bugünkü de eri ile izlenmesi gerekmektedir. flletme, kredi ile ilgili faiz ve anapara dahil toplam yap lacak ödemelerin bir tablosunu oluflturarak ve kredinin kendi faiz oran ile ge- 14 VUK 285: Borçlar mukayyet de erleriyle de erlenir. Mevduat veya kredi sözleflmelerine müstenit borçlar de erleme gününe kadar hesaplanacak faizleriyle birlikte dikkate al n r.. 140
8. Bölüm, Finansal Araçlar lecekte yap lacak ödemelerin bugünkü de erini hesaplayarak afla daki ifllemleri yapmal d r. Banka Kredisi Tutar (TL) Vadeye Kalan tfa Edilmifl Maliyet De eri Ödemeleri (TL) Gün Say s (TL) 15.Oca.08 6300 15 6.264 15.fiub.09 6300 412 5.381 15.Mar.10 6300 805 4.629 15.Nis.11 6300 1201 3.978 15.May.12 6300 1597 3.418 15.Haz.13 6300 1993 2.937 15.Tem.14 6300 2388 2.525 15.A u.15 6300 2784 2.170 15.Eyl.16 6300 3181 1.864 15.Eki.17 6300 3576 1.602 15.Kas.18 6300 3972 1.377 15.Ara.19 48300 4367 9.070 TOPLAM 45.215 Afla daki muhasebe maddesinde, banka kredileri itfa edilmifl maliyet de eri ile düzeltilirken yasal kay tlarda di er borç ve gider karfl l klar içinde yer alan faiz tahakkuklar n n, banka kredileri hesab nda yans t lmak üzere s n fland r lmas da birlikte yap lm flt r. Daha önce tahakkuk ettirilen 6.024 TL, 381 Gider Tahakkuklar hesab ndan iptal edilmifl ve 780 Finansman Giderleri hesab ndan (6.024 TL - 3.215 TL) da 2.809 TL iptal edilmifltir. Döneme ait 3.215 TL finansman gideri 780 Finansman Giderleri Hesab nda kalm fl ve TFRS ye uygun olarak 400 Banka Kredileri hesab nda raporlanm flt r. 31/12/07 Borç Alacak 381 Gider Tahakkuklar 6.024 381.70 Finanman Giderleri Tahakkuku 400 Banka Kredileri 3.215 780 Finansman Giderleri 2.809 141
Seçilmifl Türkiye Finansal Raporlama Standartlar Sat c lar hesab n n ortalama vadesinin 15 54 gün oldu u tespit edilmifltir. Ayr ca piyasadaki vade fark oran da 0,10 dur. Sat c lar Mukayyet Vadeye skonto Tutar skontolu De eri De eri (TL) Kalan Gün (TL) (TL) 32.000 54 473 31.527 Toplam 32.000 473 31.527 E er iflletme Sat fllar n Maliyeti hesaplar içerisindeki vade farklar - n TMS 2 ve TMS 23 e göre ayr ca ay rmad ysa bu kay t yap l r. Yani bu kay ttaki varsay m ticari borçlar n Sat fllar n Maliyetine yans t lan al mlarla ilgili oldu udur. 31/12/07 Borç Alacak 322 Borç Senetleri Reeskontu 473 322.01 Sat c lar Hesab n n De erlemesi 621 Sat lan Ticari Mal n Maliyeti 473 flletme Sat fllar n Maliyeti hesaplar içerisindeki vade farklar n TMS 2 ve TMS 23 e göre ayr ca ay rd ysa ve(veya) ticari borçlar n Sat fllar n Maliyetine yans t lmayan al mlarla ilgili oldu u durumda da afla daki kay t yap l r. 31/12/07 Borç Alacak 322 Borç Senetleri Reeskontu 473 322.01 Sat c lar Hesab n n De erlemesi 647 Reeskont Faiz Gelirleri 473 8.3.3. F NANSAL ARAÇLARIN D PNOT AÇIKLAMALARI flletmelerin finansal araçlar ile ilgili dipnotlar nda finansal durumlar ile ilgili ve iflletmenin riskleri ile ilgili aç klama yapmalar gerekmektedir. 8.3.3.1.Finansal Durum ile ilgili Aç klamalar flletme TFRS 7 çerçevesinde dipnotlar nda finansal duruma iliflkin afla daki sorular n cevab niteli inde aç klamalar yapmal d r. 15 Sat c lar hesab n n ortalama vadesi hesaplan rken Borç Devir Devir H z Oran ndan yararlan labilir. Borça Devir H z = Vadeli Al mlar / Ort.Tic.Borçlar d r. Bulunan borç devir h z, ortalama Ticari Borç ödeme süresini hesaplamada kullan labilir. Ortalama Ticari Borç Ödeme Süresi = 365 gün / Borç Devir H z =...gün 142
8. Bölüm, Finansal Araçlar Finansal araçlar nas l s n fland r ld? Finansal araçlar nas l de erlendi? S n fland rma ve de erlemeye iliflkin muhasebe politikalar nelerdir? De erlenen finansal araçlar gelir tablosunda m, özkaynakda m raporland? Finansal araçlar gerçe e uygun de erle hangi kriyerlere göre de- erlendi? Finansal riskten korunma ve finansal riskten korunma muhasebesi uyguland m? 8.3.3.2. Risk Aç klamalar flletmelerin TFRS 7 çerçevesinde; kredi riski, likidite riskleri ve piyasa riskleri ile ilgili niteliksel ve say sal aç klamalar ve bu risklere iliflkin duyarl l k analizleri yapmalar gerekmektedir. Örnek: (Kredi Riskine liflkin Niteliksel Aç klama) Finansal araçlar elinde bulundurmak, karfl taraf n anlaflman n gereklerini yerine getirememe riskini de tafl maktad r. Bu risk, derecelendirmeler veya belli bir firmaya kulland r lan fonun s n rland r lmas yla yönetilmektedir. Farkl sektörlerde çal flan çok say da firmaya fon kulland r lmas yla riskin da t lmas na çal fl lmaktad r. Örnek: (Kredi Riskine liflkin Say sal Aç klama) Vadesi geçmifl fakat de er düflüklü üne u ramam fl finansal varl klar Toplam Vadesi Vadesi Geçmifl Fakat De er Düflüklü üne U ramam fl Alacaklar (TL) <30 gün 30-60 gün 60-90 gün 90-120 gün >120 gün 2006 42.000 26.000 3,000 8,500 2,500 1.250 750 2005 34.000 19.000 9.000 2.000 1,250 750 2.000 Örnek: (Likidite Riski Say sal Aç klama) fiirketin olas likidite riskini aç klamaya yönelik 31 Aral k 2006 tarihi itibariyle vade analizleri flu flekildedir. 143
Vadesiz Bir 1-3 3-6 6-9 1-3 3 Toplam Aydan Ay Ay Ay Y l Y ldan az aras aras aras aras Fazla Banka kredileri 1.000 400 500 100 400 100 300 2.800 Finansal kiralama Yükümlülükleri - 300 400 200 450 50-1.400 Di er yükümlülükleri 300 200 750 670 320 50 200 2.490 Ticari Borçlar 350 250 250 300 230 - - 1.380 1.650 1.150 1.900 1.270 1.400 200 500 8.070 Örnek: (Piyasa Riskine liflkin Niteliksel Aç klama) Bir iflletmenin al fllar yurt d fl ndan EURO- sat fllar TL vadeli ve vadeli sat fllar çek veya senet ile yapmaktad r. AÇIKLAMA: flletme bu kur riskini çek veya senetleri iskonto ettirerek ve EURO alarak yönetmektedir. Örnek: (Duyarl l k Analizi) fiirket, dönem sonunda alacak ve borçlar ABD Dolar cinsinden oldu undan ve flirket nakit ak m riskine karfl korunma amac yla EURO cinsinden türev ürünler bulundurdu undan duyarl l k analizini bu iki para birimi için yapm flt r. 2006 (% 15 Kur Düflmesi) 2005 (% 15 Kur Düflmesi) ABD Dolar EURO ABD Dolar EURO Vergi Öncesi Dönem Kar 20.000 TL 15.000 TL 14.000 TL 10.000 TL Özkaynaklar 5.000 TL 4.000 TL 4.250 TL 3.750 TL 144