kpss 2014 Yeni sorularla yeni sınav sistemine göre hazırlanmıştır. tarih soru bankası tamamı çözümlü osmanlı siyasi tarihi çağdaş türk ve dünya tarihi
Serkan Aksoy KPSS Tarih Soru Bankası ISBN 978-605-364-598-6 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 11. Baskı: Ocak 2014, Ankara Proje - Yayın Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik-Tasarım: Yakup Çiçek Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Tuna Matbaacılık Sanayi ve Ticaret A.Ş. Bahçekapı Mahallesi 2460. Sokak No: 7 Şaşmaz/ANKARA (0312-278 34 84) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 16102 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 E-ileti: pegem@pegem.net
ÖN SÖZ Bu kitap, Kamu Personeli Seçme Sınavı (KPSS) Genel Kültür Testinde önemli bir yeri olan Tarih bölümündeki 27 soruyu uygun bir süre zarfında ve hatasız çözebilmeniz için hazırlanmıştır. Kitaptaki bütün testler çözümleriyle birlikte hazırlanmıştır. Bu sayede yanlış yaptığınız sorulardan dönüt alabilmeniz hedeflenmiştir. Testlerde yer alan sorular, çıkmış sınav soruları paralelinde hazırlanmış olup çıkması muhtemel sorulara da sıkça yer verilmiştir. Ayrıca kitapta yer alan sorular öğretici bir özellik de taşımaktadır. Soru çözümlerine başlamadan konu anlatımlı kaynağa göz atmakta büyük fayda vardır. Test çözümünde soru kökleri iyi okunmalı, soru iyice anlaşılmalıdır. Bütün seçenekler okunmalı, soru anlaşılmamışsa soru boş bırakılmalıdır. Kamu Personel Seçme Sınavı na hazırlanan tüm değerli adaylarımıza başarılar dilerim. Serkan Aksoy
İÇİNDEKİLER Test - 1 Orta Asya Türk Tarihi - 1...1 Test - 2 Orta Asya Türk Tarihi - 2...4 Test - 3 Orta Asya Türk Tarihi - 3...7 Test - 4 Orta Asya Türk Tarihi - 4...10 Test - 5 Orta Asya Türk Tarihi - 5...13 Test - 6 Türk - İslam ve Türkiye Tarihi - 1...16 Test - 7 Türk - İslam ve Türkiye Tarihi - 2...19 Test - 8 Türk - İslam ve Türkiye Tarihi - 3...22 Test - 9 Türk - İslam ve Türkiye Tarihi - 4...25 Test - 10 Türk - İslam ve Türkiye Tarihi - 5...28 Test - 11 Osmanlı Devleti Kuruluş Dönemi...31 Test - 12 Osmanlı Devleti Yükselme Dönemi...35 Test - 13 Osmanlı Devleti Duraklama Dönemi...39 Test - 14 Osmanlı Devleti Gerileme Dönemi...43 Test - 15 Osmanlı Devleti Dağılma Dönemi...47 Test - 16 Osmanlı Kültür ve Uygarlığı - 1...51 Test - 17 Osmanlı Kültür ve Uygarlığı - 2...54 Test - 18 Osmanlı Kültür ve Uygarlığı - 3...57 Test - 19 Osmanlı Kültür ve Uygarlığı - 4...60 Test - 20 Osmanlı Kültür ve Uygarlığı - 5...63 Test - 21 Osmanlı Yenileşme ve Demokratikleşme Hareketleri - 1...66 Test - 22 Osmanlı Yenileşme ve Demokratikleşme Hareketleri - 2...69 Test - 23 Osmanlı Yenileşme ve Demokratikleşme Hareketleri - 3...72 Test - 24 Osmanlı Yenileşme ve Demokratikleşme Hareketleri - 4...75 Test - 25 Osmanlı Yenileşme ve Demokratikleşme Hareketleri - 5...78 Test - 26 Avrupa da Yaşanan Gelişmeler...81 Test - 27 I. Dünya Savaşı Öncesi ve Sonrası Gelişmeler - 1... 84 Test - 28 I. Dünya Savaşı Öncesi ve Sonrası Gelişmeler - 2... 87 Test - 29 I. Dünya Savaşı Öncesi ve Sonrası Gelişmeler - 3... 90 Test - 30 I. Dünya Savaşı Öncesi ve Sonrası Gelişmeler - 4... 93 Test - 31 I. Dünya Savaşı Öncesi ve Sonrası Gelişmeler - 5... 96 Test - 32 Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi ve TBMM nin Açılması - 1...99 Test - 33 Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi ve TBMM nin Açılması - 2...102 Test - 34 Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi ve TBMM nin Açılması - 3...105 Test - 35 Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi ve TBMM nin Açılması - 4...108 Test - 36 Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi ve TBMM nin Açılması - 5... 111 Test - 37 Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi ve TBMM nin Açılması - 6...114 Test - 38 Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi ve TBMM nin Açılması - 7...117 Test - 39 Kurtuluş Savaşı Hazırlık Dönemi ve TBMM nin Açılması - 8...120 Test - 40 Kurtuluş Savaşı Muharebeler ve Antlaşmalar Dönemi - 1...123 Test - 41 Kurtuluş Savaşı Muharebeler ve Antlaşmalar Dönemi - 2...126 Test - 42 Kurtuluş Savaşı Muharebeler ve Antlaşmalar Dönemi - 3...129 Test - 43 Kurtuluş Savaşı Muharebeler ve Antlaşmalar Dönemi - 4...132 Test - 44 Kurtuluş Savaşı Muharebeler ve Antlaşmalar Dönemi - 5...135 Test - 45 Kurtuluş Savaşı Muharebeler ve Antlaşmalar Dönemi - 6...138 Test - 46 İnkılaplar - 1...141 Test - 47 İnkılaplar - 2...144 Test - 48 İnkılaplar - 3...147 Test - 49 İnkılaplar - 4...150 Test - 50 İnkılaplar - 5...153 Test - 51 İnkılaplar - 6...156 Test - 52 İnkılaplar - 7...159 Test - 53 Atatürk İlkeleri - 1...162 Test - 54 Atatürk İlkeleri - 2...165 Test - 55 Atatürk İlkeleri - 3...168 Test - 56 Atatürk İlkeleri - 4...171 Test - 57 Atatürk İlkeleri - 5...174 Test - 58 Dış Politika - 1...177 Test - 59 Dış Politika - 2...180 Test - 60 Dış Politika - 3...183 Test - 61 Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi - 1...186 Test - 62 Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi - 2...191 Test - 63 Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi - 3...196 Test - 64 Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi - 4...201 Test - 65 Çağdaş Türk ve Dünya Tarihi - 5...206 Test - 66 Tarama - 1... 211 Test - 67 Tarama - 2...217 Test - 68 Tarama - 3...223 Test - 69 Tarama - 4...229 Test - 70 Tarama - 5...236 Test - 71 Tarama - 6...242 Test - 72 Tarama - 7...248 Test - 73 Tarama - 8...254 Test - 74 Tarama - 9...260 Test - 75 Tarama - 10...166 Test - 76 Tarama - 11...272 Test - 77 Tarama - 12...278 Test - 78 Tarama - 13...284 Test - 79 Tarama - 14...290 Test - 80 Tarama - 15...296 Cevap Anahtarı...303
T A R İ H Orta Asya Türk Tarihi - 1 1 1. İslam öncesi Türk kültürünün, Avrupa da yayılması, I. Haçlı Seferleri, Kavimler Göçü, Coğrafi Keşifler, IV. Moğol İstilası olaylarından hangisinin sonuçlarıyla ilgilidir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız IV D) II ve III E) III ve IV 4. İslamiyet öncesi Türklerde, I. töre hukukunun oluşturulması, sulama kanallarının yapılması, 12 Hayvanlı Türk Takvimi nin yapılması gelişmelerinden hangisi bilimsel faaliyetlerde bulunulduğuna kanıt olarak gösterilebilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III 2. 3. Uzun süreli hapis cezalarının uygulanmaması Sanat eserlerinin taşınabilir malzemelerden oluşması Yukarıda verilen İslamiyet öncesi Türk devletlerine ait özellikler, aşağıdakilerden hangisiyle daha çok ilişkilidir? A) Savaşların uzun sürmesiyle B) Diğer kültürlerle ilişki kurulmasıyla C) Egemenlik anlayışıyla D) Göçebe hayat tarzının benimsemesiyle E) Din ve inanışla Taht kavgaları sıkça yaşanmıştır. Birçok Türk devleti kurulmuştur. Devletler uzun ömürlü olamamıştır. İslamiyet öncesi Türk devletlerinde ortaya çıkan yukarıdaki durumlara, aşağıdakilerden hangisi neden olarak gösterilebilir? A) Göktanrı inancının görülmesi B) Nüfus yoğunluğunun az olması C) Köklü bir kültüre sahip olunmaması D) Ülke topraklarının hükümdar ailesinin ortak malı sayılması E) Toprakların sık sık istilaya uğraması 5. Karadeniz in kuzeyinde kurulan, oluşturdukları güçlü ordular sayesinde Bizans üzerine kadar başarılı seferler düzenleyerek bugünkü Sibirya ya isimlerini veren Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Avarlar B) Sabirler C) Göktürkler D) Sasaniler E) Karluklar 6. Uygur şehir kalıntılarında Hristiyan, Maniheist, Budist mabet ve manastır harabeleri yan yana bulunmuştur. Bu duruma göre Uygur Türkleri için aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? A) Uygur Türklerinde hükümdar yetkileri sınırsızdır. B) Adalet ve hoşgörü hakimdir. C) Uygur Türkleri paylaşımcı bir toplumdur. D) Türk kültürü Uygurlar Dönemi nde geniş alanlara yayılmıştır. E) Töreye dayalı bir yönetim anlayışı vardır. 7. Hristiyanlığı kabul eden Türkler zamanla asimile olurken, İslamiyet i kabul eden Türlerin millî benliklerini korumalarında, I. İslamiyet i kabul eden Türk nüfusunun daha fazla olması, IV. uzun bir süre İslam dünyasının liderliğinin Türklerde kalması, İslam inancı ile eski Türk gelenek ve inançlarının benzeşmesi, Arapların Türklere hoşgörülü davranması durumlarından hangisi etkili olmuştur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) III ve IV 1
1 Orta Asya Türk Tarihi - 1 8. Aşağıdakilerden hangisi İslamiyet öncesi Türk devletlerinde görülen inanışlardan biri değildir? A) Totemizm B) İduk - Yersu C) Musevilik D) Maniheizm E) Kalvenizm 12. İslamiyet öncesi Türk sanat anlayışında, I. temel geçim kaynağının hayvancılık olması, Göktanrı inancının yaygın olması, 12 Hayvanlı Türk Takvimin kullanılması gelişmelerinden hangileri hayvan üslubu sanat tarzının görülmesinin nedenidir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 9. Aşağıdakilerden hangisi, Türklerin göçebe oldukları döneme ait bir sanat eseri olarak gösterilemez? A) Kabzaları süslü silahlar B) İşlemeler ile süslenmiş çadırlar C) Altın ve gümüşten yapılmış takılar D) İskitlere ait halılar E) Uygur tapınakları 13. Aşağıdakilerden hangisi Türk boylarından biri değildir? A) İskitler B) Kumanlar C) Sabirler D) Vandallar E) Avarlar 10. Bilinen ilk büyük Türk devleti olan Asya Hun Türk Devleti hükümdarı Mete Han oluşturduğu güçlü ordular sayesinde Çin i yenilgiye uğratmış olmasına rağmen, Çin e yerleşmeyip Çin i sadece vergiye bağlamasının sebebi olarak aşağıdakilerden hangisi gösterilebilir? A) Devletin ekonomik olarak vergiye ihtiyacının olması B) Çin in coğrafi yapısı C) Türklerin Çin nüfusu karşısında asimile olacağı düşüncesi D) Devlet içerisinde iç savaş olması E) Veraset sisteminin benimsenmesi 14. İslamiyet öncesi Türk devletlerinde ordu-millet anlayışı egemen olmuş, kadın-erkek herkes asker sayılmıştır. Bu duruma göre eski Türkler için aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Ordu, onluk sistem e göre düzenlenmiştir. B) Türkler göçebe yaşamıştır. C) Askerlik özel bir meslek sayılmamıştır. D) Komşu ülkelerle iyi geçinilmiştir. E) Sosyal sınıf düzeni gelişmiştir. 11. Orta Asya nın çeşitli yerlerinde Türklere ait kaynaklara rastlanmaktadır. Bu kaynaklardan en önemlisi Göktürklere ait kitabelerdir. V yüzyıl başlarında Göktürk alfabesiyle yazılan bu kitabeler aşağıdakilerden hangisidir? A) Orhun Kitabeleri B) Yenisey Yazıtları C) Sine Uşi Yazıtları D) Karabalgasun Yazıtları E) Taryat Kitabeleri 15. Türkler bağımsızlıklarına düşkün bir millettir. Bu durumun sonucu olarak, I. çok fazla din değiştirilmesi, günümüze kadar pek çok devletin kurulması, federatif bir yapının benimsenmesi gelişmelerinden hangileri ortaya çıkmıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III 2
Orta Asya Türk Tarihi - 1 ÇÖZÜMLER 1. Çin hakimiyetini benimsemek istemeyen Hunların batıya doğru göç etmesi sonucunda Karadeniz in kuzeyinde yaşayan barbar kavimlerinin (Angıl, Sakson, Vizigot, Burgont, Vandal, Ostrogot, Süev gibi) birbirlerini sürükleyerek Avrupa ya doğru göç etmesi sonucunda Kavimler Göçü (375) yaşanmıştır. Kavimler Göçü sonucunda Avrupa da bir Hun devleti kurulmuştur. Dolayısıyla Türk kültürü Avrupa da yayılmıştır. Diğer öncüller İslam sonrası dönemle ilgilidir. 2. Göçebe yaşamın sonuçları, Feodal yapının bulunmaması Başlıca ekonomik faaliyet olarak hayvancılığın benimsenmesi Sözlü edebiyatın gelişmesi Savaşçı bir yapıya sahip olunması Hapis cezalarının kısa süreli olması Taşınabilir sanat eserlerinin ortaya konması şeklinde özetlenebilir. 3. Türk devletlerinde veraset sistemi benimsendiği için ülke, hükümdar ailesinin ortak malı sayılmıştır. Hükümdar öldükten sonra yerine kimin geçeceğini belli olmadığı için bu durum taht kavgalarının yaşanmasına ve devletlerin çabuk yıkılmasına neden olmuştur. Türk toplumları teşkilatçı bir yapıya sahip oldukları için kısa sürede başka bir devlet kurma özelliğide taşımışlardır. 4. 12 Hayvanlı Türk Takvimi, 12 yılın 5 katı olan 60 yıllık devreleri ile Göktürklerde, Uygur Türklerinde, Tuna Bulgarlarında, İtil Bulgarlarında ve daha önceleri de Hun Türklerinde kullanılmış olup Türkler arasında çok yaygın bir sistem olmuştur. 12 Hayvanlı Türk Takvimi nin yapılması, astronomi bilimiyle uğraşıldığını göstermektedir. Dolayısıyla takvimle uğraşan toplumlar bilimle de uğraşmıştır. 5. Büyük Hunlara bağlı topluluklardan biri olan Sabirler in anayurtları Tanrı Dağları nın batısı ile İli Nehri arasındaki bölgeydi. 6. yüzyılın başlarında Doğu Avrupa da görülen Sabirler, 515 yılında Kafkasya ve Karadeniz in kuzeyine yerleştiler. Bizans a karşı başarılı seferler düzenleyip 516 yılında Kafkasları aşarak Anadolu ya geldiler. Bugünkü Sibirya ya isimlerini veren Türk topluluğu Sabirler dir. 6. Bir toplumda farklı dinlerin var olması orada din ve vicdan özgürlüğünün olduğunu gösterir. Bu da o toplumun adalete ve hoşgörüye sahip olduğunun kanıtıdır. 7. İslamiyet i kabul eden Türklerin asimile olmamalarının nedeni, Türk gelenek ve görenekleriyle İslami kuralların birbirine benzemesinden kaynaklanmaktadır. 8. Türkler arasında birçok din yayılmıştır. Totemizm, Şamanizm, Atalar Kültü, İduk - Yersu, Gök Tanrı, Hristiyanlık, Musevilik, İslamiyet, Budizm, Maniheizm gibi. Kalvenizm Avrupa da yaşanan Reform Hareketleri nden sonra ortaya çıkan bir mezheptir. Doğru yanıt E seçeneğidir. 9. Tapınaklar yerleşik hayatın sonucudur. Dolayısıyla göçebe bir toplumda mimari sanat eserlerine rastlanmaz. Doğru yanıt E seçeneğidir. 10. Çin kalabalık bir nüfusa, eski ve köklü bir kültüre sahiptir. Bu sebeple Mete Han Türklerin oraya yerleşmesi neticesinde asimile olacağını düşünmüş ve Çin i sadece vergiye bağlamakla yetinmiştir. 11. Türk dilinin ve tarihinin ilk yazılı örnekleri Göktürklere ait Orhun Kitabeleri dir. Yenisey Kitabeleri Kırgızlara, Sine Uşi, Karabalgasun ve Taryat Kitabeleri ise Uygurlara aittir. 12. Göçebe yaşam tarzı benimseyen Türklerde başlıca ekonomik faaliyet hayvancılıktır. Dolayısıyla bu durum sanatsal faaliyetlere yansıyacaktır. Yani sanat eserlerinde hayvan figürlerinden yararlanılacaktır. Bu durum da beraberinde hayvan üslubu nu getirmiştir. Şöyle bir sonuca da ulaşılabilir; ekonomik faaliyetler sanatsal faaliyetler üzerinde etkili olmuştur. 13. Soruda verilen Vandallar barbar kavimlerindendir. Dolayısıyla Orta Asya Türk boylarından değildir. 14. Türklerde kadın-erkek herkesin asker sayılması, ayrı bir askeri sınıfın olmadığını gösterir. Yani askerlik bir yaşam tarzı olarak benimsenmiştir. Dolayısıyla askerlik özel bir meslek olarak kabul edilmemiştir. 15. Türkler bağımsızlıklarına düşkün bir millet oldukları için diğer devletlerle yaptıkları mücadelelerde yenildiklerinde yurtlarını terk etmişler ve gittikleri yerde yine devlet kurabilmişlerdir. Bu durum da Türklerin tarihte pek çok devlet kurmasına neden olmuştur. 3
2 T A R İ H Orta Asya Türk Tarihi - 2 1. Aşağıdakilerden hangisi İslamiyet ten önce Orta Asya da yaşayan Türklerin farklı coğrafyalara göç etmelerinin nedenlerinden biri değildir? A) Nüfus artışı B) Otlakların daralması C) Kendi aralarındaki mücadeleler D) Dış devletlerin baskısı E) Dini inanış çatışmaları 2. İslamiyet öncesi Türk topluluklarından Uygurlar, Mani dinini kabul etmişlerdir. Bu dini kabul ettikten sonra göçebelikten yerleşik yaşama geçilmiş, bilim ve sanat alanında faaliyetler başlamış, saray ve tapınak gibi mimari yapıtlar ortaya çıkmıştır. Bu bilgiye göre aşağıdakilerden hangisi kabul edilen dinin niteliği için söylenebilir? A) Baskıcı olması B) Demokratik olması C) Şehirli olması D) Milliyetçi olması E) Töreye dayanması 5. İslamiyet öncesi Türkler ile ilgili araştırma yapan bir tarihçi Bizans kaynaklarına ulaşmıştır. Elde edilen bu kaynakların aşağıdaki devletlerden hangisinin aydınlatılmasına daha çok yardımcı olacağı savunulabilir? A) Büyük Hun Devleti B) Uygur Devleti C) Kırgız Devleti D) Avrupa Hun Devleti E) Hazar Devleti 6. İslamiyet öncesi Türklerde görülen, I. taş ve ahşaptan mimari yapılar, kitabelerin ortaya çıkması, askeri harcamaların artması durumlarından hangileri göçebe yaşamdan yerleşik hayata geçildiğinin kesin kanıtıdır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 3. Türkler, tarihte gerçekleştirdikleri faaliyetler sonucunda, evrensel nitelikli önemli olayların oluşumunda rol oynamışlardır. Aşağıdakilerden hangisi bu duruma kanıt olarak gösterilebilir? A) Sanayi İnkılabı B) ABD nin Kuruluşu C) Reform Hareketleri D) Kavimler Göçü E) Fransız İhtilali 7. İslamiyet öncesi yaşanan Türk göçleri sonucunda ulusal kültürünü kaybederek asimile olan Türk boyu aşağıdakilerden hangisidir? A) Göktürkler B) Karluklar C) Oğuzlar D) Uygurlar E) Macarlar 4. Museviliği kabul eden ilk Türk topluluğu aşağıdakilerden hangisidir? A) Bulgarlar B) Hazarlar C) Karluklar D) Uygurlar E) Macarlar 8. I. Alp Er Tunga Ergenekon Oğuz Kağan Yukarıda verilen Orta Asya Türk devletlerine ait destanlardan hangileri İskitler Dönemi ne aittir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III 4
Orta Asya Türk Tarihi - 2 2 9. Uygur Türklerinde ekonomi alanında tarım yapılmaya başlanırken sanat alanında da mimari yapılar gelişim göstermiştir. Bu duruma göre Uygurların sosyal yapısında aşağıdakilerden hangisinin yaşandığı söylenebilir? A) Yerleşik yaşama geçildiği B) Sosyal sınıf düzeninin geliştiği C) Hukuk kurallarının yazılı hale getirildiği D) Millî kimliklerini kaybettikleri E) Aile yapısının geliştiği 10. Aşağıdaki Türk devletlerinden hangisi bilinen ilk büyük Türk devletidir? A) Asya Hunları B) Göktürkler C) Uygurlar D) Büyük Selçuklu Devleti E) Osmanlı Devleti 12. İslamiyet ten önceki Türk tarihinde daha çok kültürel alanda etkili olan Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Hunlar B) Göktürkler C) Uygurlar D) Sabirler E) Macarlar 13. İslamiyet öncesi Türk tarihi araştırılırken, I. Çin, Bizans, Mısır kaynaklarından hangilerinden yararlanılmak zorundadır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III 14. İslamiyet öncesi Türk devletlerinde gelenek ve göreneklerden oluşan kurallara töre denirdi. Kağan dahil olmak üzere herkes töreye uymak zorundaydı. Bu durum eski Türklerde aşağıdakilerden hangisine verilen önemin göstergesidir? A) Sosyal devlet anlayışına B) Göktanrı inanışına C) Kanun üstünlüğüne D) Ulusal bağımsızlığa E) Özel mülkiyete 11. Aşağıdakilerden hangisi İslamiyet öncesi Türk devletlerinde bağımsızlığa verilen önemin göstergesidir? A) Hayvancılığın temel geçim kaynağı olarak benimsenmesi B) Yılın belli dönemlerinde av merasimlerinin yapılması C) Kağan dahil herkesin töreye uymak zorunda olması D) Boylar arasındaki mücadelelerde kaybeden tarafın farklı bir coğrafi bölgeye göç etmesi E) Farklı inançlardaki insanların bir arada yaşaması 15. Uygurlar, Türk tarihinde ilk kez Çinlilerin etkisi ile yerleşik hayata geçerek tarımsal faaliyetlere başlayıp, şehirler kurmuşlardır. Buna göre Uygur Türklerinin sosyal ve ekonomik hayatlarındaki bu gelişmeyi sağlayan neden aşağıdakilerden hangisidir? A) Ticaretin önem kazanması B) Halkın göçebe hayatı istemesi C) Maniheizm dininin benimsenmesi D) Yönetim anlayışlarındaki değişiklik E) Hapis cezalarını uzatma düşüncesi 5
ÇÖZÜMLER Orta Asya Türk Tarihi - 2 1. Türklerin tarih boyunca Orta Asya dan göç etmelerinde, İklim koşullarının değişmesi Kuraklığa bağlı olarak otlak ve meraların azalması Hızlı nüfus artışı Salgın hastalıklar Boylar arasındaki mücadeleler Dış güçlerin baskısı Cihan hakimiyeti düşüncesi gibi durumlar etkili olmuştur. Türkler dinsel hoşgörüye sahip oldukları için, Türklerde dini inanış çatışmaları söz konusu değildir. Doğru yanıt E seçeneğidir. 2. Uygurlar ın kabul ettiği Maniheizm inancı tapınaklı dindir. Yerleşik yaşamayı zorunluluk haline getirdiği için, Uygurlar yerleşik yaşama geçmek durumunda kalmış, şehirler kurmuşlardır. 3. Orta Asya Türklerinden Hunların, Karadeniz in kuzeyinden batıya doğru göç etmesi neticesinde Karadeniz in kuzeyindeki kavimlerin Avrupa ya doğru harekete geçmesi, beraberinde Kavimler Göçü nü getirmiştir. 4. Museviliği kabul eden ilk Türk topluluğu Hazarlar dır. Bulgarlar ve Macarlar Hristiyanlığı, Uygurlar Maniheizm ve Budizmi, Karluklar ise İslamiyet i benimsemiştir. 5. Orta Asya Türk devletlerinden Avrupa Hunları Bizans ile mücadelelerde bulunmuş, hatta Attila Bizans ı vergiye bağlamıştır. Ayrıca Avrupa Hun Devleti nin Bizans la imzalamış olduğu, Margus ve Anatolyas Antlaşmaları da bu duruma örnek verilebilir. Soruda verilen devletlerden en çok Avrupa Hunları Bizans ile ilişki halinde oldukları için Bizans kaynaklarında daha çok Avrupa Hunları ile ilgili bilgiye rastlanır. 6. Mimari yapılar yerleşik hayata geçildiğinin kesin kanıtı sayılırken kitabelerin bulunması veya askeri harcamaların artması yerleşik hayata geçildiğini göstermez. Çünkü göçebe yaşam tarzında da bu durumla karşılaşmak mümkündür. 7. Hristiyanlığı benimseyerek ulusal kültürünü (öz benliğini) kaybeden asimile olan Türk boyu Macarlar dır. Ayrıca Bulgarlar, Avarlar, Peçenekler, Kıpçaklar gibi diğer Türk toplulukları da Hristiyanlığı kabul etmiştir. Doğru yanıt E seçeneğidir. 8. Alp Er Tunga İskitlere Ergenekon Destanı Göktürklere Oğuz Kağan Destanı Hunlara ait destanlardır. 9. Orta Asya Türklerinden Uygurlar yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir. Buna bağlı olarak tarım yaygınlık kazanmış ve sanat anlayışlarında da mimari yapılar ortaya çıkmıştır. 10. Bilinen ilk büyük Türk devleti Asya Hun Devleti dir. (Asya Hun Devleti). Göktürkler Türk adını bir devlet ismi olarak kullanarak kurulan ilk Türk devletidir. Uygurlar ise yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir. 11. Türkler başka bir devletle mücadeleleri neticesinde yenilirse, o devletin egemenliği altına girmektense, göç etmeyi, yurtlarını bırakmayı tercih etmişlerdir. Bu durum Türklerin bağımsızlıklarına düşkün olduklarını göstermektedir. 12. Uygurlar yerleşik hayata geçerek tarım ile uğraşmışlar, mimari eserler ortaya koymuşlardır. Ayrıca Çin ile iyi ilişkiler kurarak kâğıt ve matbaayı kullanmışlardır. Matbaayı kullanmayı öğrenmişlerdir. Türk tarihinde ilk kütüphane de Uygurlar Dönemi nde kurulmuştur. Bu nedenlerle kültürel alanda daha çok etkili olan Uygurlar dır. 13. Orta Asya Türk tarihi araştırılırken Çin, Bizans, Arap, Sasani kaynaklarından yararlanılabilir. Ancak Mısır kaynakları için bunu söylememiz mümkün değildir. Çünkü Mısır da kurulan ilk Türk devleti Tolunoğullardır ki o da Türklerin İslamiyet i kitleler halinde kabulünden sonradır. 14. Eski Türklerde töre hukuk kuralları idi. Yazılı hukuk kuralları olmadığı için gelenek göreneklerinden oluşan töreye bağlı kalarak yaşanırdı. Kağan dahil herkesin töreye uymak zorunda olması, kanun üstünlüğünün göstergesidir. 15. Uygurlar Çin den etkilenerek Maniheizm dinini benimsemişlerdir. Bu dine göre et yemek yasaktır. Tarımsal ürünler tüketilecektir. Bu sebeple yerleşik hayata geçilmiş ve tarım yapılmaya başlanmıştır. 6
T A R İ H Orta Asya Türk Tarihi - 3 3 1. Asya Hun Devleti nin yıkılma nedenleri incelendiğinde, I. Çin in siyasal baskısı, Mete Han dan sonra başa geçen hükümdarların yetersiz olması, kardeşler arasında yaşanan taht kavgaları durumlarından hangileri Türklerin geleneksel devlet anlayışlarının sonucu olarak gösterilebilir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III 4. Moğol Devleti nde Uygurlar önemli görevlere getirilmiş, Uygur hocaları Cengiz Han ın oğullarına ders vermiştir. Moğollar Türk askeri terimlerini ve askeri teşkilatını da aynen benimsemiştir. Bu bilgilere göre aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz? A) Moğol Devleti sınırları içerisinde Türklerin yaşadığı B) Türklerle Moğolların aynı ırktan geldikleri C) Moğolların Türk kültürünün etkisinde kaldıkları D) Uygurların, uygarlık bakımından ileri bir seviyede oldukları E) Uygurların, Moğolların teşkilatlanmasında rol oynadıkları 2. Türklerin Orta Asya dan değişik bölgelere göç etmelerinde, I. iklim koşullarının değişmesi, nüfus artışı, Çin baskısı gelişmelerinden hangileri siyasî neden olarak gösterilemez? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III 5. İslamiyet ten önce kurulan Türk devletlerinin yönetim anlayışı demokratiktir. Buna göre, I. güçlü olan prensin idareyi ele geçirmesi, kurultay adında bir meclisin olması, ikili teşkilat sisteminin benimsenmesi durumlarından hangileri yukarıdaki yargıyı desteklemektedir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III 3. İslamiyet öncesi Türk devletleri, yaşamlarını sanatlarına taşımışlardır. Sanat eserlerini hayvan figürleri ile süslemişlerdir. Hayvan üslubu sanat tarzının ilk örnekleri aşağıdaki Türk kavimlerinden hangisinin dönemindedir? A) İskitler B) Göktürkler C) Uygurlar D) Bulgarlar E) Karluklar 6. İlk Türk devletlerinde ülke doğu ve batı olmak üzere iki idari birime ayrılmıştır. Doğu kanadını kağan kendisi yönetirken, batı kanadına Kağan ın kardeşi gönderilmiştir. Ülkenin batı kısmını yönetmekle görevlendirilen Kağan ın kardeşine verilen unvan aşağıdakilerden hangisidir? A) İlteriş B) Şanyü C) Yabgu D) İdikut E) Tigin 7
3 Orta Asya Türk Tarihi - 3 7. İslam öncesi Türk devletleri Çin ile sürekli mücadelelerde bulunmuştur. Bu mücadelelerde Türkler başarı göstermiş olsalar da Çin kalabalık bir nüfusa ve geniş topraklara sahip olmanın avantajını yaşamıştır. Bu durumun sonucu olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? A) Orta Asya sürekli Çin etkisinde kalmıştır. B) Türkler Çin ile iyi ilişkiler kurmuştur. C) Yapılan mücadelelerde Türkler başarı sağlayamamıştır. D) Mücadeleler neticesinde Türkler merkezi otoritelerini kaybetmiştir. E) Çin üzerindeki Türk hakimiyeti sürekli olamamıştır. 11. Bugünkü Avrupa milletlerinin temeli oluşmuştur. Avrupa da feodalite sistemi ortaya çıkmıştır. Roma, doğu ve batı olarak ikiye ayrılmıştır. Yukarıda maddeler halinde sıralanan gelişmeler aşağıda verilen olaylardan hangisinin sonuçlarındandır? A) Kavimler Göçü B) İstanbul un Fethi C) Coğrafi Keşifler D) Rönesans Hareketleri E) Fransız İhtilali 8. İslamiyet öncesi dönemde Türk kültürü üzerinde aşağıdaki etkenlerden hangisi daha çok belirleyici rol oynamıştır? A) Dinsel inanış B) Ticari hayat C) Hukuksal yapı D) Göçebe yaşam E) Devlet yönetimi 9. İslamiyet ten önceki Orta Asya Türklerinde Çinlilerle ticari ilişkileri geliştirip, bu süreç içerisinde Çinlilerin Maniheizm ve Budizm dinlerini benimseyerek kabul eden Türk devleti aşağıdakilerden hangisidir? A) Uygurlar B) Bulgarlar C) Karluklar D) Sabirler E) Göktürkler 12. Türk tarihini tek bir coğrafi mekanda, bütün halinde incelemek oldukça zordur. Bu durumun nedenleri arasında, I. kaynakların yetersiz olması, Türklerin çok geniş bir coğrafyaya yayılması, Türklerin, tarihin en eski milletlerinden biri olması gelişmelerinden hangileri yer alır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 13. İslamiyet ten önce Orta Asya Türk devletlerine ait aşağıda belirtilen buluntulardan hangisi yerleşik hayat yaşadıklarını göstermektedir? A) Kılıç ve yay B) Freskler C) Takılar ve süs eşyaları D) Halı ve kilim dokumaları E) Çadırlar 10. Batı Türkistan daki Namazgahtepe kazılarından, Arpa, Buğday ve Çavdar taneleri ile koyun, keçi ve sığır kemiklerine rastlanmıştır. Kalıntılardan koyunların yünlerinden de yararlanıldığı anlaşılmaktadır. Bu bilgiler doğrultusunda Namazgahtepe de yaşayanlar için, I. tarımsal ürünleri tanıdıkları, hayvancılıkla uğraştıkları, dokumacılık yaptıkları yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 14. İslamiyet öncesi Türk devletlerinin yönetim yapısı teokratik olmamış, ancak egemenliğini tanrıdan alan bir anlayışa sahip olmuştur. Bu duruma kanıt olarak, I. ülke hükümdar ve ailesinin ortak malıdır anlayışı, hatunun yönetiminde söz sahibi olması, kut anlayışının benimsenmiş olması özelliklerinden hangileri gösterilebilir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 8
Orta Asya Türk Tarihi - 3 ÇÖZÜMLER 1. Türk devletlerinde ülke hanedanın ortak malıdır. Bu durum hanedan üyeleri arasında taht kavgalarına neden olmuş Türk devletlerinin yıkılmasında da bu gelenek belirleyici rol oynamıştır. 9. Orta Asya Türkleri içerisinde Maniheizm ve Budizmi benimseyen Uygur Türkleridir. 2. Türklerin Orta Asya dan göç etmelerinde iklim koşullarının değişmesi ve nüfus artışı ekonomik sosyal nedenlerden; Çin in baskısı ise siyasî nedenlerdendir. 3. Orta Asya Türklerinde sanatsal alanda hayvan figürlerinden yararlanışmıştır. Bu durum ayrıca ekonomik faaliyetlerin sanata da yansıdığının kanıtıdır. Çünkü eski Türklerde başlıca ekonomik faaliyet hayvancılıktır. 4. Verilen paragraf doğrultusunda A, C, D ve E seçeneklerine ulaşılırken, her iki devletin aynı ırktan olduğu söylenemez. Çünkü Moğollar Türkleşmiş bir toplumdur. 5. İslamiyet öncesi Türk devletlerinde önemli konuların görüldüğü Toy- Kurultay adı verilen bir meclis vardı. Kurultaya hükümdar, hatun, haneden üyeleri, boy beyleri ve ordu komutanları katılırdı. Kurultay üyelerine toygun adı verilirdi. Önemli konuların kurultayda görüşülüp, tartışılması demoktratik bir yapının kanıtıdır. Ancak kurultayın varlığı halkın yönetime katıldığının kanıtı değildir. Zira Türk tarihinde halk ilk kez genel yönetime kısıtlı olsa da Kanunuesasi nin yürürlüğe girmesinden sonradır. Yani Meşrutiyetin ilanıyladır. Kurultayın dışında Türklerde Seçkinler Meclisi, Nazırlar Meclisi, İhtiyarlar Meclisi, Komenton gibi meclislerde görülmüştür. 6. İkili teşkilat sisteminin uygulandığı ilk Türk devletlerinde ülkenin batı kısmına Kağan ın kardeşi Yabgu unvanıyla gönderilmiştir. Tigin, şehzadelere verilen isimdir. Diğerleri ise hükümdarın unvanları arasında yer alır. 7. Türkler sürekli Çin ile mücadelede bulunmuş hatta Çin e karşı üstünlük sağlamıştır. Fakat Çin in geniş topraklara sahip olup kalabalık bir nüfusa sahip olması nedeniyle Çin e yerleşilmemiş ve bu durum da Türklerin, Çin üzerindeki hakimiyetinin sürekli olmasını engellemiştir. Doğru yanıt E seçeneğidir. 8. Türkler göçebe hayat tarzını benimsemiştir. Türk kültürü de genel olarak göçebelik üzerine kurulmuş bir yapıya sahip olduğu için göçebe hayat Türk kültürü üzerinde belirleyici bir rol oynamıştır. 10. Arpa ve buğday tanelerine rastlanması tarım ürünlerinin tanındığının; koyun, keçi ve sığır kemiklerine rastlanması hayvancılıkla uğraşıldığının; koyunların yünlerinden yararlanılması da dokumacılıkla uğraşıldığının kanıtıdır. Doğru yanıt E seçeneğidir. 11. Kavimler Göçü nün sonuçları, Avrupa nın etnik yapısı değişikliğe uğramış, bugünkü Avrupa milletlerinin temeli atılmıştır. Roma İmparatorluğu doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrılmıştır. İlk Çağ sona ermiş, Orta Çağ başlamıştır. Feodalite (derebeylik) ortaya çıkmıştır. Avrupa da Hristiyanlık yayılmış, kilise ve papalık güçlenmiştir. Skolastik düşünce ortaya çıkmıştır. Avrupa Hun Devleti kurulmuştur. şeklinde özetlenebilir. 12. Soru çözülürken verilen cümleye bağlı kalınması gerekmektedir. Zira dikkat edilmez ise I. öncülde yer alan ifadeye de gidilebilir. Dolayısıyla Türkler dünyanın çeşitli bölgelerine yayılmış ve göç etmişlerdir. Bu durum Türk tarihini bir bütün olarak incelemeyi zorlaştırmıştır. 13. Fresk, duvar resmidir. Dolayısıyla yerleşik hayatın kanıtıdır. Duvar resmi ile mağara resmi karıştırılmamalıdır. Zira mağara doğada var iken, duvar insanoğlunun ortaya koyduğu bir yapıdır. 14. İlk Türk de vletlerinde kut anlayışı hakimdir. Yani hükümdara hükümdarlık yetkisinin tanrı tarafından verildiğine inanılmıştır. Bu durum egemenliğin tanrıdan geldiği anlayışına sahip olunduğunun göstergesidir. Kut, kan bağı yolu ile babadan oğula geçerdi. Dolayısıyla bu durum beraberinde ülkenin hanedan üyelerinin ortak malıdır anlayışını da getirecektir. 9