2 Giriş Etkinlikleri Havaya attığımız her cisim yere düşüyor ancak gökyüzünde bulunan yüzlerce uydudan hiçbiri yere düşmüyor. Bunun nedeni nedir? Yanıtlarınızı arkadaşlarınız ve öğretmeninizle tartışarak defterinize not ediniz. Ünite sonunda yanıtlarınızı yeniden değerlendiriniz. Günümüzde tarihi eser olarak değerlendirilen binaların yapıldığı çok eski dönemlerde dozer, vinç gibi iş makinelerinin olmadığını biliyoruz. O halde, binaların inşaasında kullanılan, büyük ve ağır taşlar nasıl hareket ettirilip, yüksek yerlere çıkartılıyordu? Yanıtlarınızı arkadaşlarınız ve öğretmeninizle tartışarak defterinize not ediniz. Ünite sonunda yanıtlarınızı yeniden değerlendiriniz. 20
Kuvvet ve Hareket KUVVET VE HAREKET Sabahleyin uyanıp yatağımızdan kalkarak, odamızın kapısını açarak, ekmek dilimleyerek, masadaki kitabımızı çantamıza yerleştirerek ve bunlara benzer daha birçok eylemi gerçekleştirerek yaşamımızı sürdürüyoruz. Gerçekleştirdiğimiz bu gibi eylemlerin birer itme ya da çekme etkisi olduğuna dikkat ettiniz mi? Büyük bir geminin motorları tarafından itildiğini ya da rüzgarın yaprakları nasıl savurduğunu görebiliriz. Her iki durumda da gerçekte gördüğümüz kuvvet değil kuvvetin yol açtığı sonuçlardır. Kuvvet en genel tanımıyla itme veya çekme etkisidir. Yol açtığı sonuçları görerek ya da hissederek Kuvvet'in varlığını anlayabiliriz. Kuvvet'in iki türü vardır. Daire etrafında etkiyen Döndürme Kuvveti ve düz bir hat üzerinde etkiyen Doğrusal Kuvvet. Kavanozun kapağını açmak için Dairesel Kuvvet, ağır bir yükü çekerek taşımak için Doğrusal Kuvvet kullanırız. 21
2 2.1 A - Çevremizdeki Kuvvetler Havaya attığımız taş tekrar yere düşüyor. Odamızın penceresini açmak için itiyoruz. Mıknatıslar demir ve nikel gibi metalleri üzerilerine çekerler. Yükleri iterek ya da çekerek bir yerden başka bir yere taşıyoruz. Elimizde tutuğumuz taşı bıraktığımızda yere düşer. Bunun nedeni bir kuvvet olabilir mi? Evet bunun nedeni Kütle çekimi adı verilen kuvvettir. Bütün cisimler birbirine çekim kuvveti uygularlar fakat küçük cisimlerin birbirlerine uyguladıkları bu çekim fark edilmeyecek kadar küçüktür. Ancak Dünya gibi büyük bir kütle söz konusu olduğunda bu çekim kuvveti o kadar büyüktür ki diğer tüm cisimleri kendi üzerine çeker. Bu kuvvete Yerçekim Kuvveti denir. Yerçekim Kuvveti ni yenerek, gemilerin denizde yüzdüklerini, uçakların havada uçduğunu biliyoruz. Gemilere ve uçaklara etki eden başka kuvvetler var mı? Evet var. Bu kuvetin adı Kaldırma Kuvveti'dir. Su ve hava, cisimleri yukarıya doğru itme etkisine yani Kaldırma Kuvveti'ne sahiptirler. Suyun Kaldırma Kuvveti Havanın Kaldırma Kuvveti Yerçekimi Kuvveti Yerçekimi Kuvveti Mıknatıslar bazı metalleri üzerlerine çekerler. Mıknatısların kendi aralarında da çekme veya itme vardır. Bu eylemin meydana gelmesine neden olan kuvvetin adına Manyetik Kuvvet denir. Atomların yapısında bulunan elektronlar ve protonlar arasında aynı durum sözkonusudur, itme ya da çekme vardır. Buna Elektriksel Kuvvet denir. Biliyor muydunuz? Kuvvet birimi, adını Genel Çekim Yasasını bulan İngiliz biliminsanı Sir Isaac Newton'dan almıştır. 22
Kuvvet ve Hareket 2.1 B - Kuvvet Nedir? Futbol oynarken, her vuruşta topu farklı yönlerde bulunan takım arkadaşlarımıza ya da gol atmak için kaleye doğru gönderebiliriz. Vuruş kuvvetimize göre topa farklı hızlar kazandırabiliriz. Kaleci tarafından tutulduğunda ise top durur. Halat çekme oyununda, büyük kuvvetle çeken takım kazanır, her iki takım da aynı kuvvetle çekerse hareket gerçekleşmediğinden kazanan olmaz. Burada kullanılan kuvvet kaslarımızdaki kuvvettir. Cisimlerin üzerine değişik yönlerden değişik kuvvetler etki eder. Cisim hareketsizse, tüm karşılıklı kuvvetler birbirini dengeliyor demektir. Cismin hareket edebilmesi için bir yönde etki eden kuvvet, diğer yönde etki eden kuvvetten daha büyük olmalıdır. Kuvvet, duran cisimleri hareket ettirebilir, hareketli cisimleri durdurabilir ya da hareketin yönünü değiştirebilir. 100 Newton 100 Newton Karşılıklı kuvvetler dengeli, cisim hareket etmez. 20 Newton 100 Newton Sağ taraftaki kuvvet daha büyük : 100-20 = 80 Newton'luk kuvvetle sağa doğru hareket eder. 100 Newton 100 Newton 20 Newton 100 Newton 100 Newton 100 Newton Sol taraftaki toplam kuvvet daha büyük : (100 + 20) 100 = 20 Newton'luk kuvvetle sola doğru hareket eder. Karşılıklı kuvvetler dengeli ancak farklı yönde bir kuvvet uygulandığından cisim aşağıya doğru hareket eder. Biliyor muydunuz? İngiltere Bristol Üniversitesin de tasarlanan bilardo robotu, toplara vurulması gereken kuvveti hatasız hesaplayabiliyor. 23
2 2.1 C - Kuvveti Nasıl Ölçeriz? Cisimlerin kütle ve hacim gibi büyüklükleri olduğunu, kütlenin de teraziyle ölçüldüğünü biliyoruz. Cisimler üzerine etki eden en büyük kuvvetlerden birisinin de Yerçekimi Kuvveti olduğunu öğrendik. Bilim insanları ölçeklendirilmiş yaylı bir düzenek hazırlayarak 100 gramlık cismin üzerine etki eden yerçekimi kuvvetinin yayda oluşturduğu uzama miktarını 1 Newton olarak belirlediler. Sözkonusu düzeneğe Dinamometre adını verdiler. Dinamometre değişik şekillerde yapılabilir. Yaylı el kantarı bir dinamometredir. Laboratuvarlarda kullanılan dinamometrelerin üzerilerinde en fazla kaç Newton'luk kuvvet ölçebilecekleri belirtilmiştir. Dinamometre yapımında kullanılan yayların esneklik sınırları vardır. Yayların esnekliği dinamometrenin gösterebileceği kuvvet miktarını belirler. Yerçekimi Kuvveti Dünya üzerinde, 1 kilogramlık cisme etkiyen yerçekim Kuvveti yaklaşık 9.81 Newton'dur. Bu bilgilerden yararlanarak kütlesini bildiğimiz cisimlerin ağırlığını bulabiliriz. Örneğin 20 kilogram kütleli bir cismin ağırlığı 20 x 9,81 = 196,2 Newton olur. Yukarıdaki örnekte de görüleceği gibi Ağırlık, dünyamızın cisimler üzerine uyguladığı Yerçekim Kuvveti' dir. Araştırma yapmak için Ay'a giden bir astronotun ağırlığı Ay'ın Çekim Kuvveti Dünya'nın kinden küçük olduğundan, oradaki ağırlığı da dünyanınkinden küçüktür. Astronot uzayda araştırma yapıyorsa, uzayda yerçekimi olmadığından, astronotun da ağırlığı yoktur. Bu örnekler ağırlığın, yerçekimi kuvveti olduğunu göstermektedir. O halde şunu söyleyebiliriz: Her cismin kütlesi vardır ve değişmezdir, ancak ağırlığı bulunduğu ortamın çekim kuvvetine göre değişir. Etkinlik Yukarıdaki resimleri dikkatle inceledikten sonra, şekiller üzerine etki eden kuvvet ya da kuvvetleri çizerek, hangilerinin dengelenmiş kuvvet olduğunu gösteriniz. Biliyor muydunuz? Ayın Çekim Kuvveti, Dünyan'nın Çekim Kuvveti'nin 1/6' sı kadardır. 24
Kuvvet ve Hareket 2.2 A - Kuvvetler İş Başında Günümü bahçemizde bulunan ağır bir taşı dışarıya çıkarmak için harcadım. Taşın üzerine ip bağlayıp çekerek onu dışarıya taşıdım. Sonunda başardım, bahçemizi taştan temizledim ama ben de yorucu bir iş günü geçirdim. Keşke ağır taş, bahçe sınırının kenarında olsaydı, onu daha kolay dışarıya taşıyabilir bu kadar yorucu bir iş günü geçirmezdim. Oysa ağır taş bahçe sınırından çok uzaktaydı, dışarıya taşımak için çok uğraşmam gerekti. Yukarıdaki örnekte olduğu gibi bilim insanları uygulanan kuvvet ile bu kuvvet doğrultusunda cismin yer değiştirme miktarının çarpımına, iş diyorlar. Kuvvet uyguladığımız cisim bizim kuvvetimiz doğrultusunda hareket etmezse iş yapmış sayılmayız. İŞ = KUVVET x YOL Kuvvet 100 Newton Joule Newton Metre Mesafe 15 metre İŞ = 100 x 15 = 1500 Joule Daha güçlü olsaydım, bahçedeki taşı dışarıya çıkarma işini daha çabuk yapabilirdim. Böylelikle bütün bir günümü iş yaparak geçirmek zorunda kalmazdım. Bilim insanları tarafından işin yapılma hızına Güç denmektedir. Herhangi bir işin ne kadar sürede yapıldığını anlatmak için Güç kavramını kullanırız Watt GÜÇ = İŞ ZAMAN Joule Saniye Biliyor muydunuz? İnsan hakları bildirgesinin temeli, insanların iş yaparken harcadıkları gücün karşılığıyla ilişkilidir. Eskiden beygir gücü olarak ölçülen Güç birimi, günümüzdeki adını buhar makinesi yaratıcısı olan James Watt'tan almıştır. 25
2 2.3 A - Basit Makineler Girne Kalesi, Salamis antik kenti çok eski dönemlerden günümüze kadar ulaşmış mimari eserlerdir. Dünyaca ünlü olan Mısır Piramitleri de bu alandaki en güzel örneklerden birisidir. Peki ama, günümüz iş makinelerinin henüz icat edilmediği çok eski dönemlerde bu mimari eserler nasıl meydana getirildi? Eğim mesafesi 800 metre Yükseklik 100 metre Kuvveten 100 1 Kazanç = ------- = --- 800 8 Piramitlerin en büyüğü yaklaşık 146 metre yüksekliğindedir. Piramitlerin yapımlarında kullanılan büyük kayalar, 146 metrelik yüksekliğe eğik düzlem ya da rampa dediğimiz eğim kullanılarak çıkartılmıştı. Kayayı doğrudan yukarıya çıkarmak, kısa bir mesafeyi içeriyor ama çok fazla kuvvet gerektiriyor. Eğik düzlem kullanılarak yukarıya taşınırsa, çok daha uzun bir mesafede kuvvet uygulamak gerekir ancak bu durumda gereken kuvvet de çok küçülür, binlerce kişinin kaldırabileceği ağır bir kaya, bir kaç kişi tarafından istenilen yere çıkarılabilir. Aslında eğik düzlem kullanılırken yapılan iş miktarında bir değişiklik olmaz. Yalnızca, aynı yük çok daha uzun bir mesafeden taşınmış olur. Mesafe ne kadar artarsa eğimle beraber uygulanan kuvvet o kadar azalır. Bu düzenek bir temel makine örneğidir. Bilim insanları herhangi bir işi yaparken, kuvvetin türünü, doğrultusunu ya da büyüklüğünü değiştirebilen temel makineleri Basit Makine olarak adlandırırlar. Biliyor muydunuz? Bilimsel düşünceye uymak yaşantımızı kolaylaştırır. 2. yüzyılda yaşayan eski Yunanlı bilim insanı İskenderiyeli Heron, en karmaşık makinelerin bile aslında 5 tane basit makineden oluştuğuna inanıyordu. 26
Kuvvet ve Hareket 2.3 B - Çevremizdeki Eğik Düzlemler Eğik Düzlem Eğik düzlemler, en temel basit makinedir ve çok farklı alanlarda kullanılır. Gemilerin ön kısımları eğik düzlem gibi çalışır. Gemi, bu sayede suyu yararak rahat bir biçimde ilerler. Vida Çok geniş bir kullanım alanına sahip olan vida, iki ya da daha fazla parçayı birleştirmek için kullanılır. Vidalar dairesel kuvveti, doğrusal kuvvete dönüştürürler. Görünüş olarak benzemese de vidalar eğik düzlem gibi çalışır. Vidayı tam bir tur çevirdiğinizde, vida bir diş aralığı kadar ilerler buna vida adımı denir. Balta, iki eğik düzlemin bir araya geldiği bir makinedir. Baltanın keskin ucu ağaca girer ve giderek genişleyen yapısıyla çok daha fazla kuvvet uygulayıp ağacı ikiye ayırmaya zorlar. Etkinlik Çevrenizde gördüğünüz en az 5 adet eğik düzlemi ve bu eğik düzlemlerin hangi amaçlar için kullanıldığını belirleyiniz. Biliyor muydunuz? 1891 yılında Amerikalı Whitcomb Judson tarafından icat edilen fermuar, üç eğik düzlemden yararlanarak çalışan basit makinedir. 27
2 2.3 C-Ağır Yükleri Az Kuvvetle Kaldırıyoruz Kaldıraç Kaldıraçlar, düz bir çubuk ve destekten oluşan iki parçalı basit makinelerdir. Kaldıracın kullanım amacına göre, destek çubuğun altında istenilen yere konabilir. Günlük yaşantımızda çeşitli kaldıraçlar kullanıyoruz. Balık tutmak için kullandığımız olta, çekiç, makas, terazi, el arabası kaldıraçlara birer örnektir. Kuvvet Yük Kuvvet Kolu Yük Kolu Destek Makara Makaraları kullanarak kuvvetin yönünü ve büyüklüğünü isteğimize göre değiştirebiliriz. Yük kaldırma işlemi yapan asansör ve vinçler makaralı sistemlerdir. Makaralar, Sabit Makaralar, Hareketli Makaralar ve Palangalar olmak üzere üç temel gruba ayrılırlar. Sabit Makara Hareketli Makara Kuvvet Palanga Kuvvet Yük Kuvvet Yük Etkinlik Aşağıdaki kaldıraçlarda destek, kuvvet ve yük noktalarını gösteriniz. Yük Biliyor muydunuz? Yelkenli gemilerde, yelkenlerin hızlı ve kolay bir şekilde toplanıp açılması için makalar kullanılır. 28
Kuvvet ve Hareket 2.3 D - Döndürme Kuvvetini Kullanalım Tekerlek ve Aks Tekerlek hiç kuşkusuz en önemli buluşlardan birisidir. Taşıtlar, tekerleğin bağlı bulunduğu aksı döndürmesi ile hareket ederler. Aksın dairesel hareketi yükleri, tekerlek tarafından yerde hareket ettirebilen doğrusal harekete dönüştürür. Tekerleklerin çevresi aksınkinden çok daha büyük olduğundan, aksın tekerleğe uyguladığı kuvvet, tekerleğin yere uyguladığından çok daha azdır. Büyük alan az kuvvet Küçük alan çok kuvvet Tornavidanın tutma yeri,ucundan daha geniştir. Bu nedenle kuvvetten kazanç sağlanmış olur ve vida daha büyük bir kuvvetle döndürülür. Tornavida, tekerlek ve aksa güzel bir örnektir. Dişli ve Kayışlı Çarklar Dişli ve kayışlı çarklar dairesel kuvvetin büyüklüğünü ve yönünü değiştiren basit makinelerdir. Dairesel olarak hareket eden çarklar, dişlerle ya da kayışlarla birbirlerine bağlanır, böylelikle herhangi bir çarkın dönmesi, diğer çarkı da etkiler. Dişli veya kayışlı çarklarda büyük çark tam tur döndüğünde, küçük çark oranına göre 1 den daha fazla dönmektedir. Dişli Çark Bisikletlerde hem dişli hem de kayışlı çarklar vardır. Sağlamlık açısından kayış yerine zincir kullanılmaktadır. Kayışlı Çark Etkinlik Yanda gördüğünüz şekilden faydalanarak kendinize dişli yapınız. Bunu için 1 cm kalınlığında iki adet çiğ patates dilimine, bir karton kutuya ve 16 adet kürdana ihtiyacınız olacak. Biliyor muydunuz? Toshiba firmasının ürettiği dünyanın en küçük motorunun genişliği 1mm' dir. 29
2 2.4 A-Ya Sürtünme Olmasaydı! Yerde duran topa vurduğumuzda, top bir süre hareket eder sonra yavaşlayarak durur. Masanın üzerindeki kitabı ittiğimizde biraz ilerledikten sonra yavaşlar ve durur. Yukarıdaki örnekleri artırmak mümkün. Kısacası kuvvet uyguladığımız her cisim, bir süre hareket ettikten sonra yavaşlayarak duruyor. Bunun nedeni ne olabilir? Kuvvet, duran cisimleri hareket ettirebilir, hareketli cisimleri durdurabilir ya da hareketin yönünü değiştirebilir. İlkesini öğrenmiştik, o halde örneklerde bahsedilen durma eylemini bir kuvvet sağlıyor. Peki ama hangi kuvvet? Bu kuvvet Sürtünme Kuvveti dir. Sürtünme Kuvveti daima hareketin zıt yönünde olduğundan cisimleri durdurma etkisi yaratır. Hareket Yönü Sürtünme Kuvveti Uygulanan Kuvvet Ellerimizi birbirine hızlıca sürtelim, ne oldu? Ellerimiz ısındı mı? Ellerimizi birbirine sürtmeye devam edersek, sürtünme aşınmaya neden olur ve yaralar oluşmaya başlar. Buradan da anlaşılacağı gibi sürtünme güç kaybına neden olur, çünkü harcadığımız enerjinin büyük bir kısmı sürtünme sayesinde ısı enerjisine dönüşüp ortamdan kaybolur. Sürtünmeyi azaltmanın çeşitli yolları vardır. Hareket eden iki yüzey arası pürüzsüz, yağ veya su gibi kaynak maddeler sürülmüşse sürtünme azaltılmış olur. Sürtünmeyi, kayma hareketini, yuvarlanma hareketine dönüştürerek de azaltabiliriz. Kitabınızın altına birkaç bilye koyarak hareket ettiriniz. Daha kolay hareket ediyor mu? Hareket eden taşıtlara havanın Sürtünme Kuvveti etki etmektedir. Bilim insanları, havanın sürtünme kuvvetini azaltmak için aerodinamik adı verilen yeni araç tasarımları geliştirmektedirler. Kaymayı engelleyen çıkıntılar Sürtünme Kuvveti nin birçok yararı da vardır. Ayağımızla yer arasında sürtünme olmasaydı yürüyemez, sürekli kayar düşerdik. Bu nedenle yerle daha iyi sürtünsün diye ayakkabıların tabanlarında çıkıntılar vardır. Ayrıca kullandığınız kalem ile, defter arasında da sürtünme vardır. Kaleminizle sürtünme olmadan yazmanız imkansız. Sürtünmenin çok az olduğu cam gibi yüzeylere kurşun kalemle yazmanız hiç de kolay değildir. 30
Kuvvet ve Hareket 2.5 A - Hareket Edelim Çevremize baktığımızda her şeyin hareket ettiğini fark edebiliriz. Arabalar, bisikletler, uçaklar her an bir noktadan başka bir noktaya gitmektedirler. Dünyamızın, Güneş etrafında döndüğünü, Ay'ın Dünya etrafında döndüğünü biliyoruz. Kısacası evrendeki her şey hareket etmektedir. Evrende her şey sürekli hareket ettiğine göre, kendi özel hareketimizi anlatmak için belirli bir referans noktası seçmeliyiz. Bilim insanları, belirlenen bir konumdan bir başka konuma gitmeye, yani yer değiştirmeye hareket diyorlar. Yer değiştirme = Son Konum - İlk Konum Konumlar Metre A B C D E 0 2 4 6 8 Yanda belirlenen referans noktalarına göre B noktasından, D noktasına giden bir arabanın yer değiştirmesi şöyle bulunur : Yer değiştirme = Son Konum - ilk Konum Yer değiştirme = 6-2 Yer değiştirme = 4 metre Yukarıdaki örnekte B konumundan, D konumuna giden araba 4 metre yer değiştirmiştir. Burada arabanın yer değiştirme miktarı ile aldığı yol aynıdır. Ancak her zaman böyle olmamaktadır. Yer değiştirme'nin iki konum arasındaki fark olduğunu biliyoruz. Yer değiştirme, başlangıç noktası, doğrultu ve yönle ilgili bir kavramdır. Başlangıç noktası, doğrultu ve yön içeren bu tür büyüklükler vektörel büyüklük olarak adlandırılır. Alınan Yol ise arabanın hareket ettiği mesafedir. Mesafe doğrultu ve yön içermeyen skaler büyüklüktür. Okul Şekilde evden, okula gitmek için iki farklı yolun bulunduğu görülüyor. Buna göre : Yeşil yoldan okula gidilirse ; Yer değiştirme = 100 metre Alınan Yol = 100 metre 100 metre 80 metre Kırmızı yoldan okula gidilirse ; Yer değiştirme = 100 metre Alınan Yol = 60 + 80 = 140 metre'dir. Ev 60 metre Her iki durumda yer değiştirme konum farkı anlamına geldiği için aynı ancak alınan yol farklıdır. Biliyor muydunuz? İlk araba yarışları 1909 yılında yapıldı ve en hızlısı saatte 105 km yol aldı. 31
2 2.5B-HızveSürat Hız ve Sürat kavramlarını birbirinden ayıran özelik, hız'ın vektörel, süratin ise skaler büyüklükler olmasıdır. Başka bir deyişle herhangi bir hareketlinin hızını bulurken vektörel büyüklük olan yer değiştirmeyi, sürati bulunurken skaler büyüklük olan alınan yol miktarını kullanırız. Vektörel Skaler HIZ = YER DEĞİŞTİRME ZAMAN SÜRAT = ALINAN YOL ZAMAN Etkinlik A Düz Yol : 200 metre B Virajlı Yol : 1500 metre Anoktasından, Bnoktasına düz yoldan 10 saniyede, virajlı yoldan 50 saniyede ulaşabiliyoruz. Buna göre her iki yolu kullandığımızda elde ettiğimiz Hız ve Sürat şöyle bulunur Düz yolu kullanırsak ; Hız = Yer değiştirme / Zaman Sürat = Alınan Yol / Zaman Hız = 200 / 10 = 20 metre/saniye Sürat = 200 / 10 = 20 metre/ saniye Düz yolda yer değiştirme ile alınan yol aynı olduğundan hız ile süratta aynı sonucu verir. Virajlı yolu kullanırsak ; Hız = Yer değiştirme / Zaman Sürat = Alınan Yol / Zaman Hız = 200 / 50 = 4 metre/saniye Sürat = 1500 / 50 = 30 metre/ saniye Virajlı yolda yer değiştirme ile alınan yol farklı olduğundan hız ile sürat te farklı sonuçlar verir. 32
Kuvvet ve Hareket TEST - 2 1. Aşağıda verilen eylemlerde hangi tür kuvvetler kullanıldığını örnekteki gibi eşleştirerek belirleyiniz. a) Masayı çekerek başka bir yere taşımak. b) Kavanozun kapağını açmak. c) Balta ile ağaç kesmek. d) Makara kullanarak bir yükü yukarı çekmek. e) Tornavida ile tahtadaki vidayı sökmek. f) Bisikletin pedallarını çevirmek. Döndürme Kuvveti Doğrusal Kuvvet 2. Resimlerde gösterilen cisimlerin üzerine hangi kuvvetler etki etmektedir? 3. Aşağıdaki dinamometrelerin ölçtüğü değerlere göre verilen tabloyu doldurun ve soruları yanıtlayın. I. A 0N 10 N 20 N II. B 0N 50 N 100 N III. Cisim Dinamometre Ağırlığı A cismi B cismi C cismi 4. Aşağıda verilen nesnelerde hangi basit makineler bulunur? C 0N 1N 2N 3N a) Hangi cisim en ağırdır? b) 1 Newton luk cismi hangi dinamometre ile ölçmeliyiz? 5. Belirtilen referans noktalarına göre hangi araba daha hızlıdır? Konumlar A B C D E F G H I J K (Metre) Ferrari Mercedes Honda -50-40 -30-20 -10 0 10 20 30 40 50 10 saniyede D noktasından J noktasına gitti. 20 saniyede G noktasından K noktasına gitti. 50 saniyede A noktasından E noktasına gitti. 33
2 Çoklu Zeka Etkinlikleri Aşağıdaki sorulara 5 adet de kendiniz ekleyerek toplam 10 soruluk bir ropörtaj hazırlayınız. Hazırladığınız bu ropörtajı ailenizden ve sınıf arkadaşlarınızdan en az ikişer kişiye uygulayınız. Soru 1 : Sizce Kuvvet ne demektir? Soru 2 : Günlük yaşantınızda hangi eylemleri yaparken kuvvet kullanıyorsunuz? Soru 3 : Döndürme Kuvveti uygulanan eylemlere 2 örnek verir misiniz? Verilen basit makinelerin resimlerini uygun yerlere çiziniz. Eğik Düzlem Dişli Çark Makara Kaldıraç Soru 4 : Daha az kuvvet harcayarak iş yapabilmek için ne gibi aletler kullanıyorsunuz? Soru 5 : Basit makinelere örnekler verir misiniz? Tekerlek ve Aks Vida Sürtünme olmasaydı hayatımız nasıl olurdu? İşlerimizi az kuvvet harcayarak yapabiliriz. Anafikri yukarıda belirten olgulardan biri olacak şekilde bir kompozisyon yazınız. Aşağıdaki formüllere uygun problemler oluşturup çözümlerini yapınız. İş = Kuvvet x Yol Problem:... Çözümü:......... Güç = İş / Zaman Problem:... Çözümü:......... 34
Kuvvet ve Hareket Çoklu Zeka Etkinlikleri Aşağıda verilen basit makineleri renklerle sembolize ederek kutucukları belirttiğiniz reklere boyayınız. Vida Makara Kaldıraç Eğik Düzlem Tekerlek ve Aks Dişli Çark Aşağıda verilen varlıklarda bulunan basit makineleri belirlediğiniz renk sembollerini kullanarak bir kağıt üzerinde belirtiniz. a) Balta b) Makas c) Asansör d) El arabası e) Tornavida Süratli araba kullanmanın hayatımızdaki olumsuz yanlarını anlatan bir bülten hazırlayınız. ( Bülten Başlığı ) -------------------- ( Slogan) ------------ --------------- ------------------- ---------------------- ( Konuyu anlatan bilgi verici yazılar ) - - - Aşağıda verilen sözleri sevdiğiniz bir şarkının bestesine uyarlayınız ya da kendiniz yeni bir beste yapınız. İki türlü kuvvet var. Döndürme ve doğrusal Dilediğin basit makineyi Seç beğen al. Vida, eğik düzlem Kaldıraç, makara Az kuvvet harca işini yap Tekerleği unutma Aşağıda belirtilen zaman dilimlerinde hangi basit makinleri kullandığınızı çalışma kağıdınıza belirtiniz. 07:00 ile 10:00 arası : ------------ ------------ 10:00 ile 13:00 arası : ------------ ------------ 13:00 ile 15:00 arası : ------------ ------------ 15:00 ile 18:00 arası : ------------ ------------ 18:00 ile 21:00 arası : ------------ ------------ 35
NOTLAR