AYLIK HABER, YORUM, BİLGİ AKTÜALİTE VE MEVZUAT BELEDİYELERDE ATIKSU VE EVSEL KATI ATIK TESİS VE TARİFELERİ İÇİN ADLİ, İDARİ VE MALİ CEZALAR YOLDA GİRİŞ Çevre ve Orman (Şehircilik) Bakanlığınca; atıksu altyapı tesisleri ile evsel katı atık bertaraf tesislerinin kurulması, bakımı, onarımı, işletilmesi, kapatılması ve izlenmesi, bu tesislerle ilgili olarak verilen tüm hizmetleri karşılayabilecek tam maliyet esaslı tarifelerin; atıksu altyapı yönetimleri, büyükşehir belediyeleri ve belediyeler tarafından belirlenmesi, ayarlanması ve uygulanması yoluyla çevresel altyapı hizmetlerinin sürdürülebilirliğini sağlamak amacıyla Maliye Bakanlığı ve Sayıştayın görüşü alınarak hazırlanan ATIKSU ALTYAPI VE EVSEL EVSEL KATI ATIK BERTARAF TESİSLERİ TARİFELERİNİN BELİR- LENMESİNDE UYULACAK USUL VE ESASLARA İLİŞKİN YÖNETMELİK 27 EKİM 2010 tarih ve 27742 tarih ve sayılı R.G.de yayımlanmış ve aynı tarihte de yürürlüğe girmiştir. Söz konusu yönetmeliğin uyum sürecini içeren geçici 1. maddesinde ise, Atıksu altyapı yönetimleri ve evsel katı atık idareleri bu Yönetmeliğe yayımı tarihinden itibaren bir yıl içerisinde uyum sağlamakla yükümlüdürler. hükmü getirilerek başta belediyelerimiz olmak üzere tüm ilgili kuruluş, birlik, yönetim, idare ve yöneticilere bu konuda yetki ve görevler vermiş, yükümlülükler yüklemiştir. Yönetmeliğin irdelenmesi ve uygulanması ile ilgili açıklamalarımıza geçmeden önce, Mevzuatımızda çevre ve atıklarla ilgili hükümlere bir göz atamakta yarar bulunduğu kanaatindeyiz. 1982 Anayasamızın VIII. Sağlık, çevre ve konut A. Sağlık hizmetleri ve çevrenin korunması başlığını taşıyan 56. maddesi; Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek Devletin ve vatandaşların ödevidir. Devlet, herkesin hayatını, beden ve ruh sağlığı içinde sürdürmesini sağlamak; insan ve madde gücünde tasarruf ve verimi artırarak, işbirliğini gerçekleştirmek amacıyla sağlık kuruluşlarını tek elden planlayıp hizmet vermesini düzenler şeklinde bir hüküm tesis ederek; çevreyi geliştirmek, İbrahim DEMİR Beypazarı Eski Belediye Başkanı SMMM e-mail: idemir06@gmail.com çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek üzere Devlete ve vatandaşlara müşterek bir görev vermiştir. Anayasamızın bir çok maddesinde belli görevler sadece Devlete verilmişken, (örneğin haberleşme hürriyetinin sağlanması gibi.) Anayasamız gelecek nesillere yaşanabilir bir dünya ve çevre bırakabilmek için çevrenin geliştirilmesi, çevre sağlığının korunması ve çevre kirlenmesinin önlenmesi için hem devlete hem de vatandaşlara ortak bir görev vermiştir. Yine Anayasamızın Mahalli İdarelerle ilgili 127. maddesinde ise; Mahallî idareler; il, belediye veya köy halkının mahallî müşterek ihtiyaçlarını karşılamak üzere kuruluş esasları kanunla belirtilen ve karar organları, gene kanunda gösterilen, seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzelkişileridir. Mahallî idarelerin kuruluş ve görevleri ile yetkileri, yerinden yönetim ilkesine uygun olarak kanunla düzenlenir. Merkezî idare, mahallî idareler üzerinde, mahallî hizmetlerin idarenin bütünlüğü ilkesine uygun şekilde yürütülmesi, kamu görevlerinde birliğin sağlanması, toplum yararının korunması ve mahallî ihtiyaçların gereği gibi karşılanması amacıyla, kanunda belirtilen esas ve usuller dairesinde idarî vesayet yetkisine sahiptir. 3
MAKALELER Mahallî idarelerin belirli kamu hizmetlerinin görülmesi amacı ile, kendi aralarında Bakanlar Kurulunun izni ile birlik kurmaları, görevleri, yetkileri, maliye ve kolluk işleri ve merkezî idare ile karşılıklı bağ ve ilgileri kanunla düzenlenir. Bu idarelere, görevleri ile orantılı gelir kaynakları sağlanır. denilmek suretiyle Mahalli İdarelere yaptıkları görevlerle orantılı gelir kaynakları sağlanmasını hüküm altına almıştır. 2872 sayılı Çevre Kanununun İlkeler başlığını taşıyan 3. maddesinin konumuzla ilgili bölümleri aşağıda gösterilmiştir: Çevrenin korunmasına, iyileştirilmesine ve kirliliğinin önlenmesine ilişkin genel ilkeler şunlardır: a) Başta idare, meslek odaları, birlikler ve sivil toplum kuruluşları olmak üzere herkes, çevrenin korunması ve kirliliğin önlenmesi ile görevli olup bu konuda alınacak tedbirlere ve belirlenen esaslara uymakla yükümlüdürler. b) Çevrenin korunması, çevrenin bozulmasının önlenmesi ve kirliliğin giderilmesi alanlarındaki her türlü faaliyette; Bakanlık ve yerel yönetimler, gerekli hallerde meslek odaları, birlikler ve sivil toplum kuruluşları ile işbirliği yaparlar. e) Çevre politikalarının oluşmasında katılım hakkı esastır. Bakanlık ve yerel yönetimler; meslek odaları, birlikler, sivil toplum kuruluşları ve vatandaşların çevre hakkını kullanacakları katılım ortamını yaratmakla yükümlüdür. f) Her türlü faaliyet sırasında doğal kaynakların ve enerjinin verimli bir şekilde kullanılması amacıyla atık oluşumunu kaynağında azaltan ve atıkların geri kazanılmasını sağlayan çevre ile uyumlu teknolojilerin kullanılması esastır. g) Kirlenme ve bozulmanın önlenmesi, sınırlandırılması, giderilmesi ve çevrenin iyileştirilmesi için yapılan harcamalar kirleten veya bozulmaya neden olan tarafından karşılanır. Kirletenin kirlenmeyi veya bozulmayı durdurmak, gidermek veya azaltmak için gerekli önlemleri almaması veya bu önlemlerin yetkili makamlarca doğrudan alınması nedeniyle kamu kurum ve kuruluşlarınca yapılan gerekli harcamalar 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre kirletenden tahsil edilir. h) Çevrenin korunması, çevre kirliliğinin önlenmesi ve giderilmesi için uyulması zorunlu standartlar ile vergi, harç, katılma payı, yenilenebilir enerji kaynaklarının ve temiz teknolojilerin teşviki, emisyon ücreti ve kirletme bedeli alınması, karbon ticareti gibi piyasaya dayalı mekanizmalar ile ekonomik araçlar ve teşvikler kullanılır. Gerçek ve tüzel kişiler, bu düzenlemeler sonucu ortaya çıkabilecek maliyetleri karşılamakla yükümlüdür. j) Çevrenin korunması, çevre kirliliğinin önlenmesi ve çevre sorunlarının çözümüne yönelik gerekli teknik, idarî, malî ve hukukî düzenlemeler Bakanlığın koordinasyonunda yapılır. 2690 sayılı Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Kanunu kapsamındaki konular Türkiye Atom Enerjisi Kurumu tarafından yürütülür. Yine Kanunun Kirletme yasağı başlığı altındaki 8. maddesinde ise; Her türlü atık ve artığı, çevreye zarar verecek şekilde, ilgili yönetmeliklerde belirlenen standartlara ve yöntemlere aykırı olarak doğrudan ve dolaylı biçimde alıcı ortama vermek, depolamak, taşımak, uzaklaştırmak ve benzeri faaliyetlerde bulunmak yasaktır. Kirlenme ihtimalinin bulunduğu durumlarda ilgililer kirlenmeyi önlemekle; kirlenmenin meydana geldiği hallerde kirleten, kirlenmeyi durdurmak, kirlenmenin etkilerini gidermek veya azaltmak için gerekli tedbirleri almakla yükümlüdürler., Çevrenin korunması başlığı altındaki 9. maddesi ise; Çevrenin korunması amacıyla; j) Çevre ile ilgili olarak toplanan her türlü kaynak ve gelir, tahsisi mahiyette olup, öncelikle çevrenin korunması, geliştirilmesi, ıslahı ve kirliliğin önlenmesi için kullanılır. İzin alma, arıtma ve bertaraf etme yükümlülüğünü havi 11. maddede ise; Üretim, tüketim ve hizmet faaliyetleri sonucunda oluşan atıklarını alıcı ortamlara doğrudan veya dolaylı vermeleri uygun görülmeyen tesis ve işletmeler ile yerleşim birimleri atıklarını yönetmeliklerde belirlenen standart ve yöntemlere uygun olarak arıtmak ve bertaraf etmekle veya ettirmekle ve öngörülen izinleri almakla yükümlüdürler. Atıksuları toplayan kanalizasyon sistemi ile atıksuların arıtıldığı ve arıtılmış atıksuların bertarafının sağlandığı atıksu altyapı sistemlerinin kurulması, bakımı, onarımı, ıslahı ve işletilmesinden; büyükşehirlerde 20/11/1981 tarihli ve 2560 sayılı İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanunla belirlenen kuruluşlar, 4
AYLIK HABER, YORUM, BİLGİ AKTÜALİTE VE MEVZUAT belediye ve mücavir alan sınırları içinde belediyeler, bunların dışında iskâna konu her türlü kullanım alanında valiliğin denetiminde bu alanları kullananlar sorumludur.... Atıksu altyapı sistemlerini kullanan ve/ veya kullanacaklar, bağlantı sistemlerinin olup olmadığına bakılmaksızın, arıtma sistemlerinden sorumlu yönetimlerin yapacağı her türlü yatırım, işletme, bakım, onarım, ıslah ve temizleme harcamalarının tamamına kirlilik yükü ve atıksu miktarı oranında katılmak zorundadırlar. Bu hizmetlerden yararlananlardan, belediye meclisince ve bu maddede sorumluluk verilen diğer idarelerce belirlenecek tarifeye göre atıksu toplama, arıtma ve bertaraf ücreti alınır. Bu fıkra uyarınca tahsil edilen ücretler, atıksu ile ilgili hizmetler dışında kullanılamaz. Atıksu toplama havzasının birden fazla belediye veya kurumun yetki sahasında olması halinde; atıksu arıtma tesisini işleten kurum, atıksu ile ilgili yatırım ve harcama giderlerini kirletenlerden kirlilik yükü ve atıksu miktarı nispetinde tahsil eder. Atık üreticileri uygun metot ve teknolojiler ile atıklarını en az düzeye düşürecek tedbirleri almak zorundadırlar. Büyükşehir belediyeleri ve belediyeler evsel katı atık bertaraf tesislerini kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmekle yükümlüdürler. Bu hizmetten yararlanan ve/ veya yararlanacaklar, sorumlu yönetimlerin yapacağı yatırım, işletme, bakım, onarım ve ıslah harcamalarına katılmakla yükümlüdür. Bu hizmetten yararlananlardan, belediye meclisince belirlenecek tarifeye göre katı atık toplama, taşıma ve bertaraf ücreti alınır. Bu fıkra uyarınca tahsil edilen ücretler, katı atıkla ilgili hizmetler dışında kullanılamaz. Atıksu arıtımı, atık bertarafı ve atık geri kazanım tesisleri yapmak amacıyla belediyelerin hizmet birlikleri kurmaları halinde, bu hizmet birliklerine araştırma, etüt ve proje konularında Bakanlıkça teknik ve malî yardım yapılır. Tesis yapım projeleri ise bu Kanunun 18 inci maddesi çerçevesinde kredi veya yardım ile desteklenebilir. Kredi borcunun geri ödenmemesi durumunda 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre takip yapılır ve öncelikle 2380 sayılı Belediyelere ve İl Özel İdarelerine Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında Kanunun ek 4 üncü maddesi hükümleri çerçevesinde ilgili belediyelerin İller Bankasındaki paylarından tahsil olunur. denilmektedir. Yukarıda sayılan Anayasamızın, Çevre Kanununun ve bu hususta Hükümetimizce de imzalanmış ve kabul edilmiş Uluslararası Sözleşmelerin amir hükümleri karşısında bir mahalli idare kuruluşu olan Belediyelerimiz de çevrenin korunması amacıyla yapmış olduğu evsel katı atıkların toplanması, aktarma istasyonlarına taşınması, geri kazanımı ve dönüştürülmesi, düzenli depolanması ve gözetlenmesi ile atıksuların arıtılması için yaptıkları giderlerin tamamını kirleten öder prensibi çerçevesinde kirliliğe sebep olanlardan tahsil etmeleri hem bir görev hem de bir zorunluluktur. BÖLÜM-1 Yukarıda giriş bölümünde belirttiğimiz gibi, Çevre ve Orman (Şehircilik) Bakanlığınca hazırlanan ATIKSU ALTYAPI VE EVSEL EVSEL KATI ATIK BERTARAF TESİS- LERİ TARİFELERİNİN BELİRLENME- SİNDE UYULACAK USUL VE ESASLA- RA İLİŞKİN YÖNETMELİK 27 EKİM 2010 tarih ve 27742 tarih ve sayılı R.G.de yayımlanmış ve aynı tarihte de yürürlüğe girmiştir. Sözkoınusu yönetmeliğin uyum sürecini içeren geçici 1. maddesinde ise, Atıksu altyapı yönetimleri ve evsel katı atık idareleri bu Yönetmeliğe yayımı tarihinden itibaren bir yıl içerisinde uyum sağlamakla yükümlüdürler. hükmü getirilerek başta belediyelerimiz olmak üzere tüm ilgili kuruluş, birlik, yönetim, idare ve yöneticilere bu konuda yetki ve görevler vermiş, yükümlülükler yüklemiştir. Bu Yönetmelik, 9/8/1983 tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanununun 11 inci maddesine ve 1/5/2003 tarihli ve 4856 sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 9 uncu maddesine dayanılarak hazırlanmış olup; (Yönetmelik:MADDE 3) a) Kentsel veya endüstriyel atıksuların toplanması, arıtılması, deşarjı veya geri kazanımı ve ıslahına ilişkin yatırımlara, b) Atıksu sistemlerinin işletmesi, bakım ve onarımına, c) Arıtma çamuru bertarafına veya geri kazanılmasına, ç) Evsel katı atıklar için toplama, taşıma, aktarma, geri kazanım (kompost, yakma) ve 5
MAKALELER bertaraf tesisleri kurulması, işletilmesi, kapatılması ve kapatma sonrası izlenmesi ve bakımına, ait tam maliyet esaslı tarifelerin belirlenmesinde uyulacak usul ve esasları kapsamakktadır. (Yönetmelik:MADDE 2) 2872 sayılı Çevre Kanunu ve bu Yönetmelikle birlikte Atıksu ve Evsel Katı Atık Tarifeleri hakkında bazı kavramlar, ilkeler, yöntemler ve prensipler getirilmiştir. Bunlar; Kirleten Öder İlkesi Tam Maliyet Esaslı Tarife Maliyet Artı Yöntemi Toplam Sistem Maliyeti Maliyetin Dağıtımı Prensibi Tam Maliyet Muhasebesi Ekonomik Verimlilik İlkesi Tam Maliyet Geri Kazanımı Öz kaynak Getirisi, vb. gibi yöntem, kavram, prensip ve ilkelerdir. Tanımlar ve İlkeler: Bu Yönetmeliğin uygulanmasında; a) Abone: Su ve atıksu ve katı atık hizmetlerinden faydalanan ve/veya faydalanacak gerçek veya tüzel kişiyi, b) Atıksu altyapı yönetimleri: Atıksuları toplayan kanalizasyon sistemi ile atıksuların arıtıldığı ve arıtılmış atıksuların bertarafının sağlandığı atıksu altyapı sistemlerinin kurulması, bakımı, onarımı, ıslahı ve işletilmesinden; büyükşehirlerde 20/11/1981 tarihli ve 2560 sayılı İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanunla belirlenen kuruluşları, belediye ve mücavir alan sınırları içinde belediyeleri, 26/5/2005 tarihli ve 5355 sayılı Mahallî İdare Birlikleri Kanununa istinaden bu amaçla kurulmuş idare birlikleri, bunların dışında iskâna konu her türlü kullanım alanında valiliğin denetiminde bu alanları kullananları, serbest ve/veya endüstri bölgelerinde bölge müdürlükleri, kültür ve turizm koruma ve gelişme bölgelerinde, turizm merkezlerinde Kültür ve Turizm Bakanlığı veya yetkili kıldığı birimleri, organize sanayi bölgelerinde organize sanayi bölgesi yönetimini, küçük sanayi sitelerinde kooperatif başkanlıklarını, mevcut yerleşim alanlarından kopuk olarak münferit yapılmış tatil köyü, tatil sitesi, turizm tesis alanları ve benzeri kullanım alanlarında ise site yönetimlerini veya tesis işletmecilerini, c) Atık üreticisi: Faaliyetleri sonucu atık oluşumuna neden olan kişi ve/veya atığın bileşiminde veya yapısında bir değişikliğe neden olacak ön işleme, karıştırma veya diğer işlemleri yapan herhangi bir gerçek veya tüzel kişiyi, ç) Atık sahibi: Atık üreticisini veya atığın sahibi olan gerçek ve tüzel kişileri, d) Bakanlık: Çevre ve Orman Bakanlığını, e) Evsel katı atık idareleri: Büyükşehir belediyelerini, diğer belediyeleri ve belediye birliklerini, f) Hizmet: Hanehalkları, kamu kurumları veya herhangi bir ekonomik faaliyet için; 1) Atıksu toplama ve yüzey sularına deşarj ile sonuçlanacak arıtma faaliyetleri, 2) Katı atık toplama, taşıma, aktarma, geri kazanım ve bertaraf hizmetlerini, g) Kanun: 9/8/1983 tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanununu, ğ) Kılavuz kitaplar: Bu Yönetmeliğin esaslarına uygun tarifelerin ve ücretlerin hazırlanmasında kullanılacak olan ayrıntılı yöntem ve hesaplamalar ile örnekleri içeren yardımcı kitapları, h) Kirleten: Faaliyetleri sırasında veya sonrasında doğrudan veya dolaylı olarak çevre kirliliğine, ekolojik dengenin ve çevrenin bozulmasına neden olan gerçek ve tüzel kişileri, ı) Kirleten öder ilkesi: Atıkların oluşturduğu veya oluşturması muhtemel çevresel kirlenme ve bozulmayı önlemek, sınırlandırmak, gidermek ve çevrenin iyileştirilmesini sağlamak için yapılan ve/veya yapılacak tüm yatırımların ve harcamaların kirletenler veya bozulmaya neden olanlar tarafından karşılanacağı ilkesini, i) Sistem: Atıksu altyapı yönetimleri ve/ veya evsel katı atık idarelerinin sorumluluk alanı içinde bulunan atıksu ve evsel katı atık hizmetlerinin sağlanması amacıyla kullanılması ve/veya faydalanılması gereken birbirinden bağımsız da olabilen 14 üncü ve 15 inci maddelerinde belirtilen süreçlerin herbiri veya birkaçını, j) Tam maliyet esaslı tarife: Atıksu ve evsel katı atık ile ilgili verilen tüm hizmetler karşılığında ortaya çıkan toplam sistem maliyetinin bu hizmetlerden yararlananlara yansıtılmasına yönelik yöntemi ve bu yöntemle hesaplanmış ücretler listesini, k) Tam maliyet muhasebesi: Atıksu ve evsel katı atık sistemlerinin devamı için gerekli tüm maliyetin belirlendiği, toplandığı ve raporlandığı hesaplama sistemini, l) Toplam sistem maliyeti: Yatırımın finansal maliyetini, sistemin işletilmesi ve bakımını, sabit varlıkların amortismanını, yönetim ve 6
AYLIK HABER, YORUM, BİLGİ AKTÜALİTE VE MEVZUAT izleme giderlerini, vergileri, kamulaştırmayı ve sistemin finansal sürdürülebilirliğini sağlayacak özkaynak getirisini de içeren toplam değeri, m) Ücret: 26/5/1981 tarihli ve 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanununun Mükerrer 44 üncü maddesi hükmü gereği çevre temizlik vergisi ile aynı Kanunun 87 nci maddesi uyarınca kanalizasyon harcamalarına katılma payı ve 2560 sayılı Kanunun 13 üncü maddesi uyarınca alınan kullanılmış suları uzaklaştırma bedelini de içerecek şekilde; atıksu ve evsel katı atık ile ilgili verilen tüm hizmetler karşılığında tam maliyet esaslı tarifeye göre belirlenen toplam sistem maliyetini karşılamak üzere evsel katı atık ve atıksu hizmetlerinden yararlananlar tarafından ödenmesi gereken parasal değeri, ifade eder. (Yönetmelik:MADDE 4) İlkeler Sürdürülebilir atıksu ve evsel katı atık hizmetlerinin yönetilmesi amacıyla tarifelerin belirlenmesinde; a) Toplam sistem maliyetlerinin tarifelere yansıtılması, b) Tarifelerin kirleten öder ilkesine göre belirlenmesi, c) Atıksu hizmetlerinden tahsil edilen ücretlerin, atıksu; evsel katı atık hizmetlerinden tahsil edilen ücretlerin de evsel katı atık ile ilgili hizmetler dışında kullanılmaması, esastır. (Yönetmelik:MADDE 5) BÖLÜM- 2 GÖREV, YETKİ VE SORUMLULUKLAR Bakanlığın görev ve yetkileri Bakanlık; a) Bu Yönetmeliğin uygulanmasına yönelik işbirliği ve koordinasyonu sağlamakla, b) Atıksu altyapı yönetimlerinin ve evsel katı atık idarelerinin tarifelerin belirlenmesinde örnek alabileceği Kılavuz Kitapları hazırlamak ve yayımlamakla, yükümlüdür. (Yönetmelik:MADDE 6) Bu maddede belirtilen kılavuzlardan; Atıksu Tarifelerinin Belirlenmesine Yönelik Kılavuz ARALIK/2010, Evsel Katı Atık Tarifelerinin Belirlenmesine Yönelik Kılavuz ise Mart/2011 aylarında Bakanlık Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü nce hazırlanarak Bakanlığın internet Sayfasında yayınlamıştır. Atıksu altyapı yönetimlerinin görev ve yetkileri Atıksu Altyapı Yönetimleri; a) Atıksu altyapı hizmetini vermekle, b) Atıksu hizmetlerine ilişkin tarifeleri belirlemekle, c) Atıksu ücretini toplamakla, yükümlüdürler. (Yönetmelik:MADDE 7) Evsel katı atık idarelerinin görev ve yetkileri Evsel Katı Atık İdareleri; a) Evsel katı atık hizmetini vermek veya verdirmekle, b) Evsel katı atık hizmetlerine ilişkin tarifeleri belirlemekle, c) Evsel katı atık ücretini toplamakla, yükümlüdürler. (Yönetmelik:MADDE 8) Kendisi de bir Evsel Katı Atık İdaresi olan Belediyelerin Kanunlarında bu konu ile ilgili bölümlere göz atacak olursak; Belediyelerin görev ve sorumlulukları Yukarıda Yönetmeliğin 7 ve 8. maddelerinde Atıksu Altyapı Yönetimleri ve Evsel katı Atık İdarelerinin görevleri belirtilmiş ve yine yönetmeliğin 4/b,e fıkralarında ise bu yönetim ve idarelerin tanımları yapılmıştır. Buna göre, Atıksu altyapı yönetimleri Atıksuları toplayan kanalizasyon sistemi ile atıksuların arıtıldığı ve arıtılmış atıksuların bertarafının sağlandığı atıksu altyapı sistemlerinin kurulması, bakımı, onarımı, ıslahı ve işletilmesinden; büyükşehirlerde 20/11/1981 tarihli ve 2560 sayılı İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanunla belirlenen kuruluşları, belediye ve mücavir alan sınırları içinde belediyeleri, 26/5/2005 tarihli ve 5355 sayılı Mahallî İdare Birlikleri Kanununa istinaden bu amaçla kurulmuş idare birlikleri, bunların dışında iskâna konu her türlü kullanım alanında valiliğin denetiminde bu alanları kullananları, serbest ve/veya endüstri bölgelerinde bölge müdürlükleri, kültür ve turizm koruma ve gelişme bölgelerinde, turizm merkezlerinde Kültür ve Turizm Bakanlığı veya yetkili kıldığı birimleri, organize sanayi bölgelerinde organize sanayi bölgesi yönetimini, küçük sanayi sitelerinde kooperatif başkanlıklarını, mevcut yerleşim alanlarından kopuk olarak münferit yapılmış tatil köyü, tatil sitesi, turizm tesis alanları ve benzeri kullanım alanlarında ise site yönetimlerini veya tesis işletmecilerini ve Evsel katı atık idarelerini ise, büyükşehir belediyelerini, diğer belediyeleri ve belediye birliklerini, ifade eder şeklinde bir tanımlama yapılmıştır. 7
MAKALELER 5393 Sayılı Belediye Kanununun Belediyenin görev ve sorumlulukları belirleyen 14. maddesinin atıksu ve evsel katı ntaıkların bertarafı ile ilgili olarak aşağıdaki hususları hüküm altına almıştır. MADDE 14.- Belediye, mahallî müşterek nitelikte olmak şartıyla; a) İmar, su ve kanalizasyon, ulaşım gibi kentsel alt yapı; coğrafî ve kent bilgi sistemleri; çevre ve çevre sağlığı, temizlik ve katı atık; zabıta, itfaiye, acil yardım, kurtarma ve ambulans; şehir içi trafik; defin ve mezarlıklar; ağaçlandırma, park ve yeşil alanlar; konut; kültür ve sanat, turizm ve tanıtım, gençlik ve spor; sosyal hizmet ve yardım, nikâh, meslek ve beceri kazandırma; ekonomi ve ticaretin geliştirilmesi hizmetlerini yapar veya yaptırır.... Yine Belediye Kanununun Belediyenin yetkileri ve imtiyazları nı belirten 15. maddesi de; MADDE 15.- Belediyenin yetkileri ve imtiyazları şunlardır: a) Belde sakinlerinin mahallî müşterek nitelikteki ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla her türlü faaliyet ve girişimde bulunmak. e) Müktesep haklar saklı kalmak üzere; içme, kullanma ve endüstri suyu sağlamak; atık su ve yağmur suyunun uzaklaştırılmasını sağlamak; bunlar için gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, işletmek ve işlettirmek; kaynak sularını işletmek veya işlettirmek. g) Katı atıkların toplanması, taşınması, ayrıştırılması, geri kazanımı, ortadan kaldırılması ve depolanması ile ilgili bütün hizmetleri yapmak ve yaptırmak. Belediye, (e), (f) ve (g) bentlerinde belirtilen hizmetleri Danıştayın görüşü ve İçişleri Bakanlığının kararıyla süresi kırkdokuz yılı geçmemek üzere imtiyaz yoluyla devredebilir; toplu taşıma hizmetlerini imtiyaz veya tekel oluşturmayacak şekilde ruhsat vermek suretiyle yerine getirebileceği gibi toplu taşıma hatlarını kiraya verme veya 67 nci maddedeki esaslara göre hizmet satın alma yoluyla yerine getirebilir. İl sınırları içinde büyükşehir belediyeleri, belediye ve mücavir alan sınırları içinde il belediyeleri ile nüfusu 10.000 i geçen belediyeler, meclis kararıyla; turizm, sağlık, sanayi ve ticaret yatırımlarının ve eğitim kurumlarının su, termal su, kanalizasyon, doğal gaz, yol ve aydınlatma gibi alt yapı çalışmalarını faiz almaksızın on yıla kadar geri ödemeli veya ücretsiz olarak yapabilir veya yaptırabilir, bunun karşılığında yapılan tesislere ortak olabilir; sağlık, eğitim, sosyal hizmet ve turizmi geliştirecek projelere İçişleri Bakanlığının onayı ile ücretsiz veya düşük bir bedelle amacı dışında kullanılmamak kaydıyla arsa tahsis edebilir. Yine Belediye Kanununun 67. maddesi ise, Gelecek yıllara yaygın hizmet yüklenmeleri MADDE 67.- Belediyede belediye meclisinin, belediyeye bağlı kuruluşlarda yetkili organın kararı ile park, bahçe, sera, refüj, kaldırım ve havuz bakımı ve tamiri; araç kiralama, kontrollük, temizlik, güvenlik ve yemek hizmetleri; makine-teçhizat bakım ve onarım işleri; bilgisayar sistem ve santralleri ile elektronik bilgi erişim hizmetleri; sağlıkla ilgili destek hizmetleri; fuar, panayır ve sergi hizmetleri; baraj, arıtma ve katı atık tesislerine ilişkin hizmetler; kanal bakım ve temizleme, alt yapı ve asfalt yapım ve onarımı, trafik sinyalizasyon ve aydınlatma bakımı, sayaç okuma ve sayaç sökme-takma işleri ile ilgili hizmetler; toplu ulaşım ve taşıma hizmetleri; sosyal tesislerin işletilmesi ile ilgili işler, süresi ilk mahallî idareler genel seçimlerini izleyen altıncı ayın sonunu geçmemek üzere ihale yoluyla üçüncü şahıslara gördürülebilir. şeklinde bir hüküm getirerek sözkonusu Yönetmelikteki ATIKSU ARITMA ve EVSEL KATI ATIK BERTARAF TESİSLERİNİ belli kurallar dahilinde üçüncü şahıslara gördürebileceğini hüküm altına almıştır. 5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununun Büyükşehir Belediyesinin Görev, Yetki ve Sorumlulukları taşıyan ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 7. maddesinde ise; Büyükşehir, ilçe ve ilk kademe belediyelerinin görev ve sorumlulukları MADDE 7.- Büyükşehir belediyesinin görev, yetki ve sorumlulukları şunlardır: e) Belediye Kanununun 68 ve 72 nci maddelerindeki yetkileri kullanmak. i) Sürdürülebilir kalkınma ilkesine uygun olarak çevrenin, tarım alanlarının ve su havzalarının korunmasını sağlamak; hafriyat toprağı, moloz, kum ve çakıl depolama alanlarını,..., bunların taşınmasında çevre kirliliğine meydan vermeyecek tedbirler almak; büyükşehir katı atık yönetim plânını yapmak, yaptırmak; katı atıkların kaynakta toplanması ve aktarma istasyonuna kadar taşınması hariç katı atıkların ve hafriyatın yeniden değerlendirilmesi, depolanması ve bertaraf edilmesine ilişkin hiz- 8
AYLIK HABER, YORUM, BİLGİ AKTÜALİTE VE MEVZUAT metleri yerine getirmek, bu amaçla tesisler kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek; sanayi ve tıbbî atıklara ilişkin hizmetleri yürütmek, bunun için gerekli tesisleri kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmek; deniz araçlarının atıklarını toplamak, toplatmak, arıtmak ve bununla ilgili gerekli düzenlemeleri yapmak, İlçe ve İlk Kademe belediyelerinin yetkileri ise, İlçe ve ilk kademe belediyelerinin görev ve yetkileri şunlardır: b) Büyükşehir katı atık yönetim plânına uygun olarak, katı atıkları toplamak ve aktarma istasyonuna taşımak. Alt yapı hizmetleri MADDE 8.- Büyükşehir içindeki alt yapı hizmetlerinin koordinasyon içinde yürütülmesi amacıyla büyükşehir belediye başkanı ya da görevlendirdiği kişinin başkanlığında, yönetmelikle belirlenecek kamu kurum ve kuruluşları ile özel kuruluşların temsilcilerinin katılacağı alt yapı koordinasyon merkezi kurulur. Büyükşehir ilçe ve ilk kademe belediye başkanları kendi belediyesini ilgilendiren konuların görüşülmesinde koordinasyon merkezlerine üye olarak katılırlar. Alt yapı koordinasyon merkezi toplantılarına ayrıca gündemdeki konularla ilgili kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının (oda üst kuruluşu bulunan yerlerde üst kuruluşun) temsilcileri de davet edilerek görüşleri alınır. Malî Hükümler Büyükşehir belediyesinin gelirleri MADDE 23.- Büyükşehir belediyesinin gelirleri şunlardır: g) Hizmetlerin büyükşehir belediyesi tarafından yapılması şartıyla 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanununda belirtilen oran ve esaslara göre alınacak yol, su ve kanalizasyon harcamalarına katılma payları.... Büyükşehir belediyeleri ve bağlı kuruluşları ile ilçe ve ilk kademe belediyeleri; tahsil ettikleri vergiler ve benzeri malî yükümlülüklerden birbirlerine ödemeleri gereken paylar ile su, atık su ve doğalgaz bedellerini zamanında yatırmadıkları takdirde, ilgili belediye veya bağlı kuruluşun talebi üzerine söz konusu tutar, İller Bankası tarafından, yükümlü belediyenin genel bütçe vergi gelirleri payından kesilerek alacaklı belediyenin hesabına aktarılır. Gecikmeden kaynaklanacak faiz ve benzeri her türlü zararın tazmini ile ilgili olarak büyükşehir belediye başkanı ve sayman şahsen sorumludur. Bu fıkra hükmü, ilçe ve ilk kademe belediyeleri hesabına yapılacak her türlü aktarmaları zamanında yapmayan büyükşehir belediye başkanı, bağlı kuruluş genel müdürleri ve saymanları hakkında da uygulanır. r) Su ve kanalizasyon hizmetlerini yürütmek, bunun için gerekli baraj ve diğer tesisleri kurmak, kurdurmak ve işletmek; derelerin ıslahını yapmak; kaynak suyu veya arıtma sonunda üretilen suları pazarlamak. 2872 SAYILI KANUN MADDE: 11/16 Atıksu arıtımı, atık bertarafı ve atık geri kazanım tesisleri yapmak amacıyla belediyelerin hizmet birlikleri kurmaları halinde, bu hizmet birliklerine araştırma, etüt ve proje konularında Bakanlıkça teknik ve malî yardım yapılır. Tesis yapım projeleri ise bu Kanunun 18 inci maddesi çerçevesinde kredi veya yardım ile desteklenebilir. Kredi borcunun geri ödenmemesi durumunda 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre takip yapılır ve öncelikle 2380 sayılı Belediyelere ve İl Özel İdarelerine Genel Bütçe Vergi Gelirlerinden Pay Verilmesi Hakkında Kanunun ek 4 üncü maddesi hükümleri çerçevesinde ilgili belediyelerin İller Bankasındaki paylarından tahsil olunur. şeklinde hükümler getirerek; Büyükşehir Belediyeleri, bu Belediyelerin 2560 sayılı İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanuna tabi Kuruluşlarını (İSKİ, ASKİ, KOSKİ, İZSU vb. gibi), diğer Belediyeleri ve 5355 sayılı Mahalli İdare Birlikleri Kanununa istinaden bu amaçla kurulmuş İdare Birlikleri ne konu ile ilgili bir takım görev, yetki ve sorumluluklar vermiştir. Yukarıda Yönetmeliğin 7. maddesinde Atıksu Alt Yapı Yönetimlerinin görev ve yetkileri tanımlanırken: Atıksu altyapı yönetimlerinin görev ve yetkileri Atıksu Altyapı Yönetimleri; a) Atıksu altyapı hizmetini vermekle, b) Atıksu hizmetlerine ilişkin tarifeleri belirlemekle, c) Atıksu ücretini toplamakla, yükümlüdürler. denilerek, maddenin (a) fıkrası ile Atıksu Altyapı Yönetimlerinin sadece yönetmelikte belirtilen hizmetleri kendisinin yapabileceği, üçüncü şahıslara yaptırılamayacağı gibi bir anlam çıkmakta ise ve 2872 sayılı Çevre Kanununda Atıksu Altyapı Tesislerinin ilgili yönetimlerce yapılacağına dair hükümler bulunmakta, fakat üçüncü kişilere yaptırılacağına ve işlettirileceğine yönünde bir hüküm bulunmamakla birlikte, gerek 9
MAKALELER yukarıda belirtmiş olduğumuz 5393, 5216 ve 5355 sayılı Kanunlar ve gerekse 2872 sayılı Çevre Kanununun lafzı ve ruhuyla ATIKSU Altyapı YÖNETİMLERİN DE kendilerine verilen bu görevleri üçüncü şahıslara yaptırabileceği sonucuna varılmıştır. Öte yandan Yönetmeliğin 8.maddesinde, Evsel katı atık idarelerinin görev ve yetkileri belirlenirken, Evsel Katı Atık İdareleri; a) Evsel katı atık hizmetini vermek veya verdirmekle, gibi bir ifade kullanılarak Evsel Katı Atık İdarelerinin bu hizmetleri kendilerinin yapabilecekleri gibi, üçüncü şahıslara da bu hizmetlerin yaptırılabileceğine vurgu yapılmış olup, 2872 sayılı Çevre Kanununun 5491 sayılı Kanunla değişik 11.maddesinin 11. fıkrasına göre; Büyükşehir belediyeleri ve belediyeler evsel katı atık bertaraf tesislerini kurmak, kurdurmak, işletmek veya işlettirmekle yükümlüdürler. Bu hizmetten yararlanan ve/veya yararlanacaklar, sorumlu yönetimlerin yapacağı yatırım, işletme, bakım, onarım ve ıslah harcamalarına katılmakla yükümlüdür. Bu hizmetten yararlananlardan, belediye meclisince belirlenecek tarifeye göre katı atık toplama, taşıma ve bertaraf ücreti alınır. Bu fıkra uyarınca tahsil edilen ücretler, katı atıkla ilgili hizmetler dışında kullanılamaz. şeklinde kesin bir hükümle Evsel Katı Atık İdarelerinin kendilerine verilmiş görevleri mevzuat hükümleri çerçevesinde başkalarına yaptırabileceklerini belirtmiştir. Evsel katı atık idarelerinin görev ve yetkileri Evsel Katı Atık İdareleri; a) Evsel katı atık hizmetini vermek veya verdirmekle, b) Evsel katı atık hizmetlerine ilişkin tarifeleri belirlemekle, c) Evsel katı atık ücretini toplamakla, yükümlüdürler. (Yönetmelik:MADDE 8) Abonelerin ve atık üreticilerinin yükümlülükleri Aboneler ve atık üreticileri; a) İlgili kurumlarca bu Yönetmelikteki esaslara uygun olarak belirlenen tarifelere göre faturalanan atıksu ve evsel katı atık ücretlerini ödemekle, b) Atıksu altyapı yönetimleri ve evsel katı atık idareleri tarafından talep edildiği takdirde denetim amacıyla yapılan ölçümlerin masraflarını karşılamakla, c) Sanayi tesisleri atıksu altyapı yönetimleri tarafından istenilen ön arıtma şartlarına uymakla, yükümlüdürler. (Yönetmelik:MADDE 9) Yönetmelikte abonelerin ve atık üreticilerinin yükümlülükleri bu şekilde belirtilmekle birlikte, bir çok maddesinde de bu hususlara yer verilmiştir.önetmeliğin dayanağını teşkil eden 2872 sayılı Çevre Kanununun bir çok maddesinde de bu hususlara yer verilmiştir. Şöyleki; 2872 SAYILI ÇEVRE KANUNU madde 3/g) Kirlenme ve bozulmanın önlenmesi, sınırlandırılması, giderilmesi ve çevrenin iyileştirilmesi için yapılan harcamalar kirleten veya bozulmaya neden olan tarafından karşılanır. Kirletenin kirlenmeyi veya bozulmayı durdurmak, gidermek veya azaltmak için gerekli önlemleri almaması veya bu önlemlerin yetkili makamlarca doğrudan alınması nedeniyle kamu kurum ve kuruluşlarınca yapılan gerekli harcamalar 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre kirletenden tahsil edilir. h) Çevrenin korunması, çevre kirliliğinin önlenmesi ve giderilmesi için uyulması zorunlu standartlar ile vergi, harç, katılma payı, yenilenebilir enerji kaynaklarının ve temiz teknolojilerin teşviki, emisyon ücreti ve kirletme bedeli alınması, karbon ticareti gibi piyasaya dayalı mekanizmalar ile ekonomik araçlar ve teşvikler kullanılır. ı) Bölgesel ve küresel çevre sorunlarının çözümüne yönelik olarak taraf olduğumuz uluslararası anlaşmalar sonucu ortaya çıkan ulusal hak ve yükümlülüklerin yerine getirilmesi için gerekli teknik, idarî, malî ve hukukî düzenlemeler Bakanlığın koordinasyonunda yapılır. Gerçek ve tüzel kişiler, bu düzenlemeler sonucu ortaya çıkabilecek maliyetleri karşılamakla yükümlüdür. şeklinde, yine aynı Kanunun 11/6 maddesinde Atıksu altyapı sistemlerini kullanan ve/veya kullanacaklar, bağlantı sistemlerinin olup olmadığına bakılmaksızın, arıtma sistemlerinden sorumlu yönetimlerin yapacağı her türlü yatırım, işletme, bakım, onarım, ıslah ve temizleme harcamalarının tamamına kirlilik yükü ve atıksu miktarı oranında katılmak zorundadırlar. Bu hizmetlerden yararlananlardan, belediye meclisince ve bu maddede sorumluluk verilen diğer idarelerce belirlenecek tarifeye göre atıksu toplama, arıtma ve bertaraf 10
AYLIK HABER, YORUM, BİLGİ AKTÜALİTE VE MEVZUAT ücreti alınır. Bu fıkra uyarınca tahsil edilen ücretler, atıksu ile ilgili hizmetler dışında kullanılamaz. madde: 11/7 ise; Atıksu toplama havzasının birden fazla belediye veya kurumun yetki sahasında olması halinde; atıksu arıtma tesisini işleten kurum, atıksu ile ilgili yatırım ve harcama giderlerini kirletenlerden kirlilik yükü ve atıksu miktarı nispetinde tahsil eder. şeklinde hükümler getirerek abonelerin ve BÖLÜM- 3 TAM MALİYET ESASLI TARİFELERİN BELİRLENMESİ Tam Maliyet Esaslı Tarifelerin Belirlenmesi İle İlgili Esaslar aşağıda gösterilmiştir. Abonelik Sayaç Zorunluluğu Hizmet Sözleşmesi Toplam Sistem Maliyeti Atıksu Hizmetleri İçin Ücretlendirme Evsel Katı Atık Hizmetleri için Ücretlendirme Atıksu Tarife Türleri Evsel Katı Atık Tarife Türleri Muhasebeleştirme Prensipleri Faturalandırma Halkın Bilgilendirilmesi Abonelik Atıksu altyapı yönetimlerinin hizmet vermekle yükümlü olduğu tüm gerçek ve tüzel kişilerin abone olması zorunludur.. (Yönetmelik:MADDE 10) Sayaç zorunluluğu Atıksu altyapı yönetimlerinin verdiği su ve/veya atıksu hizmetlerinden yararlananlardan hem su hem de atıksu abonesi olanlar su sayacı, sadece atıksu abonesi olanlar atıksu sayacı taktırmakla ve işler durumda muhafaza etmekle yükümlüdürler. Ancak atıksu sayacı kullanılmasının teknik olarak mümkün olmadığı durumlarda bu yükümlülük aranmaz. (Yönetmelik:MADDE 11) Hizmet sözleşmesi Her bir abone için toplam sistem maliyeti o aboneye verilen veya verilecek hizmete göre hesaplanır. Atıksu altyapı yönetimleri ve/veya evsel katı atık idareleri hizmetten yararlanan ve/veya yararlanacak her abone karşılıklı sözleşme yapmakla yükümlüdürler. (2) Sözleşme, abonenin ve/veya atık üreticisinin hangi hizmetlerden yararlandığını ve hangi tarife türü üzerinden ücretlendirileceğini tanımlar. (Yönetmelik:MADDE 12) Toplam sistem maliyeti Toplam sistem maliyeti, yatırımın finansal maliyeti, sistemin işletilmesi ve bakımı, sabit varlıkların amortisman maliyetleri, yönetim ve izleme giderleri, vergiler, kamulaştırma ve sistemin finansal sürdürülebilirliğini sağlayacak özkaynak getirisinden oluşan tam maliyeti içerir. Toplam sistem maliyeti, atıksu veya evsel katı atık sisteminin işletilmesi ve sürdürülebilirliği ile bağlantısı olmayan maliyetleri içermez. Ücret, 2464 sayılı Kanunun Mükerrer 44 üncü maddesi hükmü gereği alınan çevre temizlik vergisi, aynı Kanunun 87 nci maddesi uyarınca alınacak kanalizasyon harcamalarına katılma payı 2560 sayılı Kanunun 13 üncü maddesi uyarınca alınan kullanılmış suları uzaklaştırma bedelleri toplam sistem maliyetinden çıkartılarak belirlenir. (Yönetmelik MADDE 13) Tarife Hesaplama İlkeleri aşağıda gösterilmiştir. Toplam Sistem Maliyeti = Atıksu Hizmetleri Maliyeti + Öz kaynak Getirisi Tarife hesaplamasında izlenecek adımlar şunlardır: Hizmetin kapsamının tanımlanması Tanımlanan hizmetin sağlanması için tam maliyetin hesaplanması Özkaynak getirisinin hesaplanması Ortalama maliyetin hesaplanması Toplam sistem maliyetinin farklı abone gruplarına dağıtılması Faturalama için bir tarife yapısı ve türü seçilmesi Şekil 1) Tarife Gelirleri-Toplam Sistem Maliyeti Şeması 11
MAKALELER Hizmet Maliyeti Direkt Maliyetler Hizmete Özgü Paylaşılan Maliyet Kalemleri Maliyet Kalemleri Sabit Değişken Değişken Personel maliyetleri Personel maliyetleri Malzeme alımı Malzeme alımı Hizmet alımı Hizmet alımı Diğer maliyetler Diğer maliyetler Amortisman Amortisman Kredi geri ödemesi Kredi geri ödemesi Finansman maliyeti Finansman maliyeti Kurumlar vergisi Kurumlar vergisi Özkaynak getirisi Özkaynak getirisi Toplam Sistem Maliyeti İşletme Maliyeti Dolaylı Maliyetler Hizmete Özgü Paylaşılan Finansman Maliyeti Kurumlar Vergisi Özkaynak Getirisi Personel maliyetleri Malzeme alımı Hizmet alımı Diğer maliyetler Amortisman Kredi geri ödemesi Finansman maliyeti Kurumlar vergisi Özkaynak getirisi Atıksu sistemi bileşenleri Atıksu altyapı yönetimlerinin toplam sistem maliyetinin hesaplanmasında esas alacağı temel bileşenler şunlardır: a) Toplama, b) Nakil, c) Pompalama, ç) Arıtma, Yeni bir yatırım olması durumunda işaretli olan kalemlerin sadece birisinin toplam sistem maliyetine eklenebileceği unutulmamalıdır. Şekil 2) Toplam Sistem Maliyeti Tablosu Sabit d) Deşarj, e) Çamur Bertarafı, f) Geri Kazanım, g) Satış.(Yönetmelik: MADDE 14) Evsel katı atık idarelerinin toplam sistem maliyetinin hesaplanmasında esas alacağı temel bileşenler şunlardır: a) Toplama, b) Taşıma, c) Aktarma, ç) Geri kazanım (kompost, yakma gibi), d) Bertaraf (Düzenli depo sahasının kurulması, işletilmesi, kapatılması, kapatma sonrası bakım ve gözetim), e) Satış. (Yönetmelik: MADDE 15) Amortisman cak olan yıllık amortisman oranı varlığın kullanım ömrü üzerinden hesaplanır. Varlıkların kullanım ömürleri için Türk Standartları işaretli olan Enstitüsünün belirlediği değerler kul- Yeni bir yatırım olması durumunda Yeni bir yatırım olması kalemlerin durumunda sadece işaretli birisinin olan toplam sistem lanılır. maliyetine Sabit varlıkların maliyeti, değiştirme kalemlerin sadece birisinin eklenebileceği toplam sistem unutulmamalıdır. maliyetine eklenebileceği unutulmamalıdır. Şekil 3) Maliyet Kalemleri Tablosu maliyeti prensibi kullanılarak değerlendirilir. (Yönetmelik: MADDE 16) Burada unutulmaması gereken husus tesislerin yatırımı için kredi kullanılmış ise, kredi taksitleri ana paraları masraf olarak düşülmüşse amortisman ayırmaya gerek bulunmamaktadır. Veya bunun tersi, amortisman ayrılmış ise anapara taksitlerinin masraf olarak kaydedilmemei gerekmektedir. Atıksu hizmetleri için ücretlendirme (1) Atıksu hizmetleri için ücretlendirme 12
AYLIK HABER, YORUM, BİLGİ AKTÜALİTE VE MEVZUAT Abone Grupları Kanalizasyon Şebekesi Arıtma (Konvansiyonel) Arıtma (İleri) Çamur (Normal) Çamur (İleri) Konut - kentsel Konut - kırsal (Fosseptik) Ticari Kamu Kurumları Sanayi OSB / Şekil 4) Atıksu Süreçler Tablosu Süreçler Abone Grupları Düşük Normal İleri Konut - kentsel Konut - kırsal (Fosseptik) Ticari Kamu Kurumları? Sanayi OSB Karşılayabilirlik Şekil 5) Abone Grupları ve Karşılayabilirlik Durumu yapılırken tam maliyet ve kirleten öder esasları kullanılır. Bu esasların uygulanmasına yönelik detayları içeren ve tam maliyet esaslı tarifelerinin belirlenmesinde faydalanılabilecek usul ve esaslar Bakanlık tarafından Atıksu Tarifelerinin Belirlenmesine Yönelik Kılavuz adıyla Bakanlığın internet sayfasında yayımlanır. (2) Atıksu hizmetlerine ait ücretler belirlenirken; su sayaçlarından kaydedilen su miktarı, içme ve kullanma suyu kaynağı olarak yeraltı veya yüzey suyu kullanan ve şebekeye bağlı olmayan aboneler için atıksu sayacı olan yerlerde ölçüm değeri, olmayan yerlerde idarece belirlenecek atıksu miktarı esas alınır. (3) Sanayiler için ücretlendirme, atıksu debisi ve kirlilik yüküne, sanayi dışı aboneler için tüketilen su miktarına ya da idarece belirlenecek atıksu miktarlarına göre yapılır. (4) Atıksu hizmetlerinin sürdürülebilirliği için asgari atıksu ücreti 0,30 TL dir. Belirlenen miktarın bu asgari ücretten daha düşük olması durumunda Bakanlığın uygun görüşü alınır. Mevzuattaki yükümlülüklere uygun şekilde atıksu hizmetlerinin verilebilmesi için asgari atıksu ücretinin yeterli olmaması durumunda tam maliyet esaslı tarifeye göre atıksu ücreti belirlenir. (Yönetmelik:MADDE 17) Asgari Atıksu Bedeli Hesabı Atıksu Altyapı Maliyet Kalemleri İşletme Maliyeti 0,20 Kanalizasyon Bakım Onarım ve İşletme Maliyetleri Ortalama Değeri (TL/m³) 0,075 Amortisman 0,05 Arıtma Çamuru Bertarafı Asgari Atıksu Bedeli 0,016 0,34 13
MAKALELER Atıksu Toplama Faaliyetleri Fosseptikler Kanalizasyon Şebekesi Nakletme Faaliyetleri Vidanjör Ana Kolektör Pompalama Faaliyetleri Terfi İstasyonu ve Hattı Arıtma Faaliyetleri Atıksu Arıtma ve Deşarj Çamur Uzaklaştırma Faaliyetleri Çamur Arıtma ve Uzaklaştırma Satış Faaliyetleri Biyo-katı Satışı Şekil 6) Atıksu Altyapı İş Akım Şeması Evsel katı atık hizmetleri için ücretlendirme Evsel katı atık hizmetleri için ücretlendirme yapılırken tam maliyet ve kirleten öder esasları kullanılır. Bu esasların uygulanmasına yönelik detayları içeren ve tam maliyet esaslı tarifelerinin belirlenmesinde faydalanılabilecek usul ve esaslar Bakanlık tarafından Evsel Katı Atık Tarifelerinin Belirlenmesine Yönelik Kılavuz adıyla Bakanlığın internet sayfasında yayımlanır. (2) Evsel katı atık hizmetlerine ait ücretler belirlenirken, atık üreticisinin ürettiği atık miktarı aşağıdaki birimlerden biri veya birkaçı kullanılarak tespit edilebilir: a) Atık ağırlığı, b) Konteyner sayısı, konteyner hacmi, konteyner doluluk oranı ve atık toplama sıklığı, c) Atık toplama aracı sayısı, araç hacmi, araç doluluk oranı ve atık toplama sıklığı, ç) Atık üreticilerinin hanehalkı büyüklüğü, hastanelerde yatak sayısı, okullarda öğrenci sayısı gibi belirli özelliklerine göre belirlenebilecek sabit atık üretim değerleri. (Yönetmelik:MADDE 18) Tam maliyet belirlenmesinde mükerrer hesaplama olmaması için; 2464 sayılı Belediye Gelirleri Kanununun Mükerrer 44 üncü maddesi hükmü gereğince alınan çevre temizlik vergisi toplam sistem maliyetinden çıkartılmalıdır. Verilen aynı hizmet için birden fazla bedel alınamaz. Atıksu tarife türleri Atıksu hizmetleri üç farklı tarife türü üzerinden ücretlendirilebilir: a) Debi ve kirlilik yüküne göre değişken tarife, b) Abonelerin belirli özelliklerine göre sayaç okuma, vidanjör gibi hizmetler için sabit tarife, c) Kanalizasyon sistemine yeni abonelerin bağlanması durumunda alınacak bağlantı ücreti. (2) Atıksu altyapı yönetimleri birinci fıkrada yer alan seçeneklerden birini kullanabilecekleri gibi bunları birleştirme yoluna da gidebilirler. Bu durumda ilk iki tarife türü düzenli olarak faturalandırılır, üçüncü tarife türü ise bağlantı sırasında bir sefere mahsus alınır. Bununla birlikte atıksu altyapı yönetimleri abonelere hizmet maliyetlerini tam olarak yansıtabilmek için birinci fıkrada yer alan seçenekler dışında ayrı bir tarife belirleyebilirler. (3) Atıksu altyapı yönetimleri her aboneye sadece aldıkları hizmetlerin maliyetlerini dikkate alarak tarife belirlerler. (Yönetmelik: MADDE 19) Tarife yapıları aşağıda gösterilmiştir. Tam Maliyet Geri Kazanımı Uygulanabilir Olma Ekonomik Verimlilik Anlaşılabilir ve Adil Olma Karşılayabilir Olma Gelirlerin Devamlılığı 14
AYLIK HABER, YORUM, BİLGİ AKTÜALİTE VE MEVZUAT Şekil 7) Evsel Katı Atık Akış Şeması Evsel katı atık tarife türleri Evsel katı atık hizmetleri atık miktarı belirleme yöntemine göre aşağıda sayılan iki farklı tarife türü üzerinden ücretlendirilebilir: a) 18 inci maddede belirtilen yöntemlere göre hesaplanmış ve değişken ücretlerden oluşan tarife, b) Kirleten öder ilkesi dikkate alınarak ve 18 inci maddede belirtilen yöntemlere göre idareler tarafından hesaplanmış ve üretilen atık miktarını atık üreticilerinin etkileyemediği sabit tarifeler. (2) Evsel katı atık idareleri her atık üreticisine sadece aldıkları hizmetlerin maliyetlerini dikkate alarak tarife belirlerler.(yönetmelik: MADDE 20) Tarife Kontrol ve Onay Süreci Mevcut mevzuat uyarınca belediyeler, tarifeleri belediye meclislerinde kararlaştırmak, ayarlamak, onaylama ve uygulamakla yükümlüdürler. Büyükşehirlerde ise su ve kanalizasyon idarelerinin Yönetim Kurulları hizmet sağlama ve tarife ayarlama sahiptir. Muhasebeleştirme prensipleri Atıksu altyapı yönetimleri atıksu hizmetleri için tahsil edilen ücretlerin atıksu hizmetlerinde kullanılmasını, evsel katı atık idareleri evsel katı atık hizmetleri için tahsil edilen ücretlerin evsel katı atık hizmetlerinde kullanılmasını sağlayacak tam maliyet muhasebe sistemi kurmakla yükümlüdürler. (Yönetm: MADDE 21) Faturalandırma Atıksu ve evsel katı atık hizmetlerine ait ücretlendirme yapılan hizmetin karşılığı olarak müstakilen, düzenli aralıklarla su faturaları üzerinden yapılır. (Yönetmelik: MADDE 22) Büyükşehir Belediyesi statüsünde olmayan İl Belediyelerinde ve diğer İlçe ve Belde Belediyelerinde Belediyeler Evsel Katı Atık Tarifelerini, ücretlendirmelerini ve faturalandırmalarını kendi Belediye Meclislerinden karar alarak düzenleyebileceklerdir. (Bu konuda birkaç belediyenin bir araya gelerek Evsel Katı Atıklarla ilgili kurdukları Hizmet Birlikleri ile ilgili uygulama ayrıca değerlendirilmelidir.) Ancak, Büyükşehir Belediye Teşkilatı bulunan illerde evsel katı atık sistemleri için tarife düzenlenmesi, ücretlerin belirlenmesi ve faturalandırılması sırasında İlçe Belediyeleri ile Büyükşehir Belediyelerinin koordineli çalışmaları gerekmektedir. Zira, Büyükşehirlerdeki Su ve Kanalizasyon İdareleri zaten atıksu hizmetlerini kendileri verdiklerinden bu konu ile ilgili her türlü işlemi söz konusu İdareler yapmakta ve atıksu tarifeleri, ücretleri kendileri tarafından düzenlenmekte ve tahsilatı da yine bu İdareler tarafından yapılmaktadır. Dolayısıyla İlçe Belediyeleri ile ilgili herhangi bir sorun yaşanmamaktadır. Ancak, Büyükşehir Belediyesi statüsündeki metropollerde İlçe Belediyeleriyle Büyükşehir Belediyeleri arasında evsel katı atık tarifelerinin belirlenmesi ve tahsilatı sırasında bazı uyumsuzlukların çıkması muhtemeldir. Çünkü, yukarıda da ge- 15
MAKALELER niş şekilde açıklandığı üzere, 5216 Sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununun Büyükşehir Belediyesinin Görev, Yetki ve Sorumlulukları taşıyan ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 7/b. Maddesinde; İlçe Belediyelerinin evsel katı atıklarla ilgili görev ve yetkilerini saymış olup, buna göre; İlçe ve ilk kademe belediyelerinin görev ve yetkileri şunlardır: b) Büyükşehir katı atık yönetim plânına uygun olarak, katı atıkları toplamak ve aktarma istasyonuna taşımak. 5216 sayılı Kanunun bu hükmüne göre İlçe belediyeleri evsel katı atıkları sadece toplamak ve aktarma istasyonuna taşımakla görevlendirilmişlerdir. Bunun dışında kalan; aktarma, geri kazanım (kompost, yakma), bertaraf (Düzenli depo sahasının kurulması, işletilmesi, kapatılması, kapatma sonrası uzun yıllar sürecek bakım ve gözetim safhaları) yine 5216 sayılı Kanun ile Büyükşehir Belediyelerine verilmiştir. Bu nedenle, evsel katı atık tarifelerinin belirlenmesi, ücretlendirilmesi, faturalandırılması ve bedellerinin tahsili Büyükşehir Belediyeleri veya yetki devrettiği Su Kanalizasyon İdareleri tarafından yerine getirilecektir. Bu nedenle de Tarifelerin ve ücretlerin düzenlenmesi, faturalandırılması, bedellerinin tahsilatında ve bu tahsil edilen bu bedellerin paylaşımında büyük karmaşa çıkacağı ve bunun bir çok sorunları da beraberinde getireceği şüphesizdir. Büyükşehir Belediyesi sınırları içinde FATURA ÖRNEĞİ Fatura No: 2134567 Tarih: 03.05.2008 Abone No: Abone Türü Adres Kodu Dönem C-84578 KK 2 - TT1 165758 2008-4 ÇANKAYA-KİRAZ MAH. 134 SOKAK 8/14 bulunan ilçe belediyelerinin içinde bulundukları coğrafi yapı, nüfus-demografik, sosyal, kültürel yapı, bölgede yaşayanların gelir seviyesi, bu ilçelerin turizm, sanayi veya ticaret bölgesi olup olmamaları, üniversite yerleşkelerini barındırıp barındırmadıkları ve üretilen evsel atıkların vasıfları gibi değişik faktörler göz önüne alındığında her İlçe Belediyesinin Çöp toplama ve aktarma istasyonuna taşıma maliyeti farklı farklı olacaktır. Evsel Katı Atık bedellerinin faturalandırılması ise tek elden su faturalarının üzerine eklenerek yapılacağından bu konuda Büyükşehir Belediyeleri ile ilçe belediyeleri arasında sorunların çıkması kaçınılmazdır. FATURA ÖRNEĞİ Halkın bilgilendirilmesi: (1) 2872 sayılı Çevre Kanununun 11 inci maddesinde belirlenen idarelerce ve belediye meclisince atıksu ve evsel katı atık tarife ücretleri kararı alınmadan önce halkın önerilen tarifeler ve esasları hakkında bilgilendirilmesi, görüş ve önerilerinin alınması maksadıyla ücretlerin hangi esaslar çerçevesinde belirlendiğini, hangi ana maliyet kalemlerinin dikkate alındığını, geçmiş yıllardaki maliyetleri, planlanan yatırım programını ve önerilen tarifeleri içerecek bir rapor hazırlanır (2) Belediyeler ve Mahalli İdare Birliklerince hazırlanan raporlar meclis kararlarının duyurulması yöntemi ile halka duyurulur. Di- Son Gösterge 119m 3 Son Okuma Tarihi 03.05.2008 İlk Gösterge 107m 3 İlk Okuma Tarihi 02.04.2008 Hizmetler Hacim Sabit Ücret Değişken Ücret Bağlantı Ücreti Toplam Ücret Su 12 m 3 2 YTL/ay 0.50 YTL/m 3 0 8.00 YTL Atıksu 12 m 3 3 YTL/ay 0.75 YTL/m 3 0 12.00 YTL Katı Atık Toplama 1.89 YTL Katı Atık Bertaraf 1.76 YTL KDV Tutarı 1.89 YTL Toplam Tutar 25.54 YTL Ödeme Tarihleri: 03.05.2008-17.05.2008 16
AYLIK HABER, YORUM, BİLGİ AKTÜALİTE VE MEVZUAT ğer atıksu altyapı yönetimleri ve evsel katı atık idareleri tarafından hazırlanan raporlar yerel gazeteler ve/veya diğer haber alma kaynakları kullanılarak duyurulur. (3) Yorumların toplanması, yorum verme süresi, atıksu altyapı yönetimleri ve evsel katı atık idareleri tarafından uygun bir süreye göre düzenlenir. (4) Belediyeler ve Mahalli İdare Birlikleri ücret ve tarifelere ilişkin aldıkları meclis kararlarını diğer meclis kararları gibi duyururlar. Diğer atıksu altyapı yönetimleri ve evsel katı atık idareleri tarafından halkın atıksu ve evsel katı atık ücret ve tarifeler için görüş ve önerilerini değerlendirildikten sonra yerel gazeteler ve diğer haber alma kaynakları kullanılarak halka duyurulur.. (Yönetmelik:MADDE 23) Yönetmeliğin bu maddesi ile Belediyelere ve ilgili idarelere iki görev verilmiştir. Birincisi belediye meclislerince ve adı geçen idarelerce atıksu ve evsel katı atık tarife ücretleri kararı alınmadan önce halkın önerilen tarifeler ve esasları hakkında bilgilendirilmesi, görüş ve önerilerinin alınması maksadıyla ücretlerin hangi esaslar çerçevesinde belirlendiğini, hangi ana maliyet kalemlerinin dikkate alındığını, geçmiş yıllardaki maliyetleri, planlanan yatırım programını ve önerilen tarifeleri içerecek bir rapor hazırlanması ve bu raporların da Belediyeler ve Mahalli İdare Birliklerince hazırlanan raporlar meclis kararlarının duyurulması yöntemi ile halka duyurulması, diğer atıksu altyapı yönetimleri ve evsel katı atık idareleri tarafından hazırlanan raporların da yerel gazeteler ve/ veya diğer haber alma kaynakları kullanılarak duyurulması gerekmektedir. Atıksu altyapı yönetimleri ve evsel katı atık idareleri tarafından halkın ve ilgililerin tarife ücretleri konusunda yorumlarının toplanması ve görüşlerinin alınması, yorum verebilmeleri için uygun bir süreye göre düzenlenmesi gerekir. İkincisi ise, raporların halka duyurulması ve halktan da yorumlarının alınmasını müteakip, Belediyeler ve Mahalli İdare Birliklerince ücret ve tarifelere ilişkin aldıkları meclis kararlarını diğer meclis kararları gibi, diğer atıksu altyapı yönetimleri ve evsel katı atık idareleri tarafından halkın atıksu ve evsel katı atık ücret ve tarifeler için görüş ve önerilerini değerlendirildikten sonra yerel gazeteler ve diğer haber alma kaynakları kullanılarak halka duyurulmasıdır. Burada Belediye ve Mahalli İdare Birlikleri dışındaki diğer atıksu altyapı yönetimleri ve evsel katı atık idarelerinin tarife raporlarını halka duyururken yerel gazeteler ve/veya diğer haber alma kaynakları kullanılarak duyurulması gerekmekte iken, yani gazetelerin haricindeki haber alma kaynakları ile halka duyurulabilecekken, belirlenen ücret ve tarifelerin mutlaka gazeteler ve diğer haber alma kaynakları kullanılarak halka duyurulması gerekmektedir. Gerek Belediyeler, gerek Mahalli İdare Birlikleri ve gerekse diğer atıksu altyapı yönetimleri ve evsel katı atık idarelerinin tarife ve ücretleri tespit ederken yönetmeliğin bahsekonu bu hükmünü mutlaka yerine getirmeleri lazımdır. Çünkü, gerek tarifelerin belirlenmesinden önce hazırlanan raporların ve gerekse daha sonra Belediye Meclislerince tespit edilen tarife ve ücretlerin halka hiç duyurulmadan uygulamaya konulması ve/veya noksan duyuru yapılması hallerinde ileride abonelerin idareler aleyhine bir çok itirazlar yapmalarına ve bu suretle hukuki sorunların çıkmasına sebebiyet verebileceği, bunun sonucunda da idareler tarafından düzenlenen tarifelerin ve tespit edilen ücretlerin hukuki yollardan iptal edilebileceği hususlarını da göz ardı etmemek gerekmektedir. Zira köprü geçiş ve şehir içi ulaşım ücretlerine yapılan zamların bile dava konusu yapıldığı ve bu suretle zamların yargı mercilerince iptal edildiği bir ülkede, yeni bir uygulama olan atıksu ve katı atık tarife ve ücretleri uygulamalarının da halkın değişik kesimlerinden tepki alacağı, çeşitli sivil toplum örgütleri ve tüketici dernekleri vasıtasıyla tarife ve ücretlerin yargıya taşınması da ihtimal dahilindedir. BÖLÜM: 4 UYUM SÜRECİ VE UYUM SÜRESİNE UYULMAMASININ MÜEYYİDELERİ Atıksu altyapı yönetimleri ve evsel katı atık idareleri bu Yönetmeliğe yayımı tarihinden itibaren bir yıl içerisinde uyum sağlamakla yükümlüdürler. (Yönetmelik: GEÇİCİ MADDE 1) Yukarıda giriş bölümünde de belirttiğimiz gibi, Çevre ve Orman (Şehircilik) Bakanlığınca; atıksu altyapı tesisleri ile evsel katı atık bertaraf tesislerinin kurulması, bakımı, onarımı, işletilmesi, kapatılması ve izlenmesi, bu tesislerle ilgili olarak verilen tüm hizmetleri karşılayabilecek tam maliyet esaslı tarifelerin; atıksu altyapı yönetimleri, büyükşehir belediyeleri ve belediyeler tarafından belirlenmesi, ayarlanması ve uygulanması yoluyla çevresel 17
MAKALELER altyapı hizmetlerinin sürdürülebilirliğini sağlamak amacıyla Maliye Bakanlığı ve Sayıştayın görüşü alınarak hazırlanan ATIKSU ALTYAPI VE EVSEL EVSEL KATI ATIK BERTARAF TESİSLERİ TARİFELERİ- NİN BELİRLENMESİNDE UYULACAK USUL VE ESASLARA İLİŞKİN YÖNET- MELİK 27 EKİM 2010 tarih ve 27742 tarih ve sayılı R.G.de yayımlanmış ve aynı tarihte de yürürlüğe girmiştir. Sözkoınusu yönetmeliğin uyum sürecini içeren geçici 1. maddesinde ise, Atıksu altyapı yönetimleri ve evsel katı atık idareleri bu Yönetmeliğe yayımı tarihinden itibaren bir yıl içerisinde uyum sağlamakla yükümlüdürler. hükmü getirilerek başta belediyelerimiz olmak üzere tüm ilgili Belediye, kuruluş, birlik, yönetim, idare ve yöneticilere bu konuda yetki ve görevler vermiş, yükümlülükler yüklemiştir. Ancak, Yönetmelikle ilgililere tanınan sürenin dolmasına 2 aydan kısa bir süre kalmasına rağmen büyükşehir belediyelerimizin bazıları da de dahil olmak üzere bir çok belediyemizin bu konuya halen duyarsız kaldıkları gözlenmektedir. Belediyelerimizin içinde bulunduğu mali sıkıntılar hepimizin malumlarıdır. Gerek 2872 sayılı Çevre Kanununda hüküm altına alınan ve gerekse yukarıda bahsettiğimiz Yönetmelik ile bu yönetmeliğin ekleri Kılavuzlarda da ayrıntılı olarak bahsedilen KİRLETEN ÖDER, TAM MALİYET ESASLI TARİFE ve MALİYET ARTI yöntem ve prensipleri göz önünde bulundurularak, her atık üreticisinin ürettiği atık göz önüne alınarak bir an önce başta belediyelerimiz olmak üzere ilgililerin atıksu ve evsel katı atık tarifelerini gruplandırılıp, düzenlenmesi ve ücretlerinin abonelerden tahsil edilmesi gerekmektedir. Yönetmelikle Belediyelere ve kuruluşlara verilen 1 yıllık uyum süresinin beklenmeden uygulamaya geçilmesinde hem çok karmaşık bir süreç ve işlemlerden oluşan sistemin bir an önce yerli yerine oturması, uygulamada görülen aksaklıkların giderilerek, atık üreticileri, aboneler ve ilgili belediyeler ve kuruluşlar arasında bu konudaki doğabilecek idari ve hukuki sorunların asgariye indirilmesi bakımından fayda görülmektedir. Zira, uygulamanın yeni olması, farklı tarife gruplarından ücretlendirilecek atık üreticisi ve abonelerin kendi tarifelerine ve sistemin tümüne karşı bir itiraz ve direnme süreci başlatmaları muhtemeldir. Tüketici Derneklerinin ve bazı sivil toplum örgütlerinin de bu yeni uygulamaya pek hoş bakmayacakları ve atık üreticileri ile abonelere önderlik ederek bir takım idari ve hukuki süreçler başlatabilecekleri göz önünde bulundurulmalıdır. Kanun ve yönetmeliklerle verilen görevleri yerine getirmeyen Belediye yetkililerinin hem idari, hem hukuki ve hem de mali yönden sorumlu tutulabilecekleri unutulmamalıdır. Zira, Yönetmelik hükümleri göz önünde bulundurulmadan, tarifelerin süresi içinde (27 EKİM 2011 Tarihine kadar) düzenlenip ilgili meclis ve kurullardan geçirilerek uygulamaya konulmaması Belediyelerimizin mali yönden büyük kayıplarına sebep olabileceği gibi, yetkililerin de başta 5237 sayılı.ceza Kanununun 257. maddesi (GÖREVİ KÖTÜYE KULLAN- MA) olmak üzere diğer çeşitli kanunların cezai müeyyidelerine maruz kalabilirler. Ayrıca, bu konuda ihmali bulunan sorumluların idari yönden tecziyeleri ve mali sorumluluklarına da gidilebileceği göz ardı edilmemelidir. Yukarıda yaptığımız açıklamalar ışığında şimdiye kadar tarifelerini düzenlememiş ve uygulamaya koymamış Belediyelerimizin bir an önce, 2872 sayılı Çevre Kanunu, Atıksu Altyapı Ve Evsel Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifelerinin Belirlenmesinde Uyulacak Usul Ve Esaslara İlişkin Yönetmelik ve bu yönetmeliğe bağlı olarak Bakanlıkça çıkarılmış olan kılavuz ve eklerindeki bilgiler uyarınca tarifelerini düzenlemeleri ve uygulamaya geçmeleri gerekmektedir. Bunun dışında yine konuyla bağlantılı olarak; 2872 sayılı Çevre Kanununa 5491 sayılı kanunla eklenen geçici 4. maddeye göre; 2872 sayılı Çevre Kanunu Geçici Madde 4 Atıksu arıtma ve evsel nitelikli katı atık bertaraf tesisini kurmamış belediyeler ile, halihazırda faaliyette olup, atıksu arıtma tesisini kurmamış organize sanayi bölgeleri, diğer sanayi kuruluşları ile yerleşim birimleri, bu tesislerin kurulmasına ilişkin iş termin plânlarını bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten itibaren bir yıl içinde Bakanlığa sunmak ve aşağıda belirtilen sürelerde işletmeye almak zorundadır. İşletmeye alma süreleri, iş termin plânının Bakanlığa sunulmasından itibaren; belediyelerde nüfusu, 100.000 den fazla olanlarda 3 yıl, 100.000 ilâ 50.000 arasında olanlarda 5 yıl, 50.000 ilâ 10.000 arasında olanlarda 7 yıl, 10.000 ilâ 2.000 arasında olanlarda 10 yıl, organize sanayi bölgeleriyle bunların dışında kalan endüstri tesislerinde ve atıksu üreten her türlü tesiste 2 yıldır. Halen inşaatı devam eden atıksu arıtma ve katı atık bertaraf tesisleri için iş termin 18
AYLIK HABER, YORUM, BİLGİ AKTÜALİTE VE MEVZUAT plânı hazırlanması şartı aranmaz. Tesisin işletmeye alınma süresi bu maddede belirlenen işletmeye alınma sürelerini geçemez. Belediyeler, organize sanayi bölgeleri, diğer sanayi kuruluşları ile yerleşim yerleri bu hükümden yararlanmak için bu Kanunun yayımı tarihinden itibaren üç ay içinde Bakanlığa başvurmak zorundadır. Bu Kanunun 8 inci maddesi ile atıksu altyapı sistemlerinin ve katı atık bertaraf tesisleri kurma yükümlülüğü verilen kurum ve kuruluşların, bu yükümlülüklerini, bu maddede belirtilen süre içinde yerine getirmemeleri halinde; belediyelerde nüfusu 100.000 den fazla olanlara 50.000 Türk Lirası, 100.000 ilâ 50.000 arasında olanlara 30.000 Türk Lirası, 50.000 ilâ 10.000 arasında olanlara 20.000 Türk Lirası, 10.000 ilâ 2.000 arasında olanlara 10.000 Türk Lirası, organize sanayi bölgelerinde 100.000 Türk Lirası, bunların dışında kalan endüstri tesislerine ve atıksu üreten her türlü tesise 60.000 Türk Lirası idarî para cezası verilir. denilmek suretiyle, atıksu arıtma tesislerini ve evsel katı atık bertaraf tesislerinin kurulması için belediyelerimize görev verilmiş, bu tesislerin kurulması için ise belediyelerin nüfusları göz önünde bulundurularak süreler verilmiştir. 5491 sayılı Kanunun 26/4/2006 tarihinde kabul edilmiş ve 13.05.2006 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Yani, Kanunun yürürlüğe girdiği tarih baz alındığında; Kanunun bu maddesinden yararlanmak isteyen belediyelerimizin 3 ay içerisinde (13 Ağustos 2006 tarihine kadar) Bakanlığa (İlgili Valiliklere) başvurmaları ve 13 Mayıs 2007 tarihine kadar da kuracakları tesislerle ilgili İŞ TERMİN PLANI nı (İTP) valiliklere sunmaları gerekmekte idi. Tesisleri işletmeye alınması için verilen süreler, iş temrin planlarının Valiliklere sunulmasından itibaren başlamıştır. Örneğin, İş Temrin Planını 1 yıllık sürenin dolması beklemeden 13 Mayıs 2007 tarihinden önce ( mesela 18 Aralık 2006 tarihinde) veren bir belediye için Kanunun geçici 4. maddesindeki tesisi işletmeye alma süresi için bu tarihte (18 Aralık 2006) başlamıştır. Verilen sürenin son günü 13 Mayıs 2007 de İş Temrin Planını veren bir Belediye veya Atık Birliği için ise işletmeye alma süresi bu tarihte başlamıştır. (Bkz. Çevre ve Orman Şehircilik- Bakanlığı/Çevre Yönetimi Genel Md. GENELGE: 22 Haziran 2006 tarih ve 2006-14 sayılı) Yukarıdaki, hususlar göz önüne alındığında nüfusu 100000 in üzerinde olan ve İş Temrin Planlarını 2006 yılı içinde Valiliklere veren Belediyelerin süreleri 2009 yılı içinde, 2007 yılı içinde verenlerin ise Tesisleri işletmeye alma süreleri 2010 yılında dolmuştur. Bu tesisleri kuracak belediyelere gerek kuruluş ve gerekse işletme esnasında Bakanlık ve ilgili kuruluşlarca da bazı destekler de sağlanmaktadır. Bu konudaki yükümlülüklerini yerine getirmeyen Belediyelerin yukarıda belirtilen idari para cezalarına çarptırıldıkları, yine bu yükümlülükleri yerine getirmeyen yetkililerin de gerek 2872 sayılı Kanun ve gerek 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu nun ilgili maddeleri mucibince cezai işlem görecekleri ve sebep oldukları idari para cezalarının da kendilerinden tahsil edilebileceği hususlarını göz önünde bulundurmaları gerekmektedir. Çevre Kanunun, Kanuna işlenmeyen geçici 4. maddesine göre 2011 yılında verilecek İdari Para Cezaları aşağıda gösterilmiştir. 2011 Yılı için ise; 25.12.2010-27796 s. R.G. 2872 SAYILI ÇEVRE KANUNU UYA- RINCA VERİLECEK İDARİ PARA CEZA- LARINA İLİŞKİN (2011/1 sayılı)tebliğ e GÖRE; Belediyelerde, nüfusu 100.000 den fazla olanlar 71.228,- TL. 100.000 ilâ 50.000 arası olanlara 42.737,- TL. 50.000 ilâ 10.000 arası olanlara 28.490,- TL. 10.000 ilâ 2.000 arasında olanlara 14.244,- TL. Organize sanayi bölgelerinde 142.460,-TL. Bunların dışında kalan endüstri tesislerine ve atıksu üreten her türlü tesise 85.475,- TL. idarî para cezası verilir. Fiillerin tekrarı: Madde 23 (Değişik : 26/4/2006 5491/15 m) Bu Kanunda belirtilen idarî para cezaları, bu cezaların verilmesini gerektiren fiillerin işlenmesinden itibaren üç yıl içinde birinci tekrarında bir kat, ikinci ve müteakip tekrarında iki kat artırılarak verilir. İdari cezalarda yetki: Madde 24 (Değişik: 26/4/2006 5491/16 m.) Bu kanunda öngörülen idarî yaptırım kararlarını verme yetkisi bakanlığa aittir. Bu yetki, 12 nci maddenin birinci fıkra- 19
MAKALELER sı uyarınca denetim yetkisinin devredildiği kurum ve merciler tarafından da kullanılır. Bu kanunda öngörülen idarî yaptırım kararları bakanlık merkez teşkilâtında genel müdürler, taşra teşkilâtında il çevre ve orman müdürlerince verilir. Bu kanunun 12 nci maddesinin birinci fıkrası uyarınca denetim yetkisi verilen kurum ve merciler tarafından verilen idarî para cezalarının yüzde ellisi, bu kanun uyarınca yapılacak denetimlerle ilgili harcamaları karşılamak ve diğer çevre hizmetlerinde kullanılmak üzere bu kurumların bütçesine gelir kaydedilir, yüzde ellisi ise genel bütçeye gelir kaydedilir. Bu kanun uyarınca yapılacak denetimlerle ilgili harcamaları karşılamak ve diğer çevre hizmetlerinde kullanılmak üzere, bakanlık bütçesine, genel bütçeye gelir kaydedilecek idarî para cezaları karşılığı gerekli ödenek öngörülür. Adlî nitelikteki cezalar Madde 26 (Değişik: 26/4/2006 5491/18 m.) Bu Kanunun 12 nci maddesinde öngörülen bildirim ve bilgi verme yükümlülüğüne aykırı olarak yanlış ve yanıltıcı bilgi verenler, altı aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Bu Kanunun uygulanmasında yanlış ve yanıltıcı belge düzenleyenler ve kullananlar hakkında 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun belgede sahtecilik suçuna ilişkin hükümleri uygulanır. Bu maddeye göre yargıya intikal eden çevresel etki değerlendirmesine ilişkin ihtilaflarda çevresel etki değerlendirmesi süreci yargılama sonuna kadar durur. Diğer kanunlarda yazılı cezalar: Madde 27 Bu Kanunda yazılı fiiller hakkında verilecek idari nitelikteki cezalar, bu fiiller için diğer kanunlarda yazılı cezaların uygulanmasına engel olmaz. Kirletenin sorumluluğu: Madde 28 (Değişik: 3/3/1988-3416/8. md.) Çevreyi kirletenler ve çevreye zarar verenler sebep oldukları kirlenme ve bozulmadan doğan zararlardan dolayı kusur şartı aranmaksızın sorumludurlar. Kirletenin, meydana gelen zararlardan ötürü genel hükümlere göre de tazminat sorumluluğu saklıdır. (Ek fıkra: 26/4/2006 5491/19 md.) Çevreye verilen zararların tazminine ilişkin talepler zarar görenin zararı ve tazminat yükümlüsünü öğrendiği tarihten itibaren beş yıl sonra zamanaşımına uğrar. Teşvik Madde 29 (Değişik birinci fıkra: 26/4/2006 5491/20 md.) Çevre kirliliğinin önlenmesi ve giderilmesine ilişkin faaliyetler teşvik tedbirlerinden yararlandırılır. Bu amaçla her yılın başında belirlenen teşvik sistemine Bakanlığın görüşü alınmak sureti ile Hazine Müsteşarlığınca yeni esaslar getirilebilir. (Ek fıkra: 26/4/2006 5491/20 md.) Arıtma tesisi kuran, işleten ve yönetmeliklerde belirtilen yükümlülükleri yerine getiren kuruluşların arıtma tesislerinde kullandıkları elektrik enerjisi tarifesinin, sanayi tesislerinde kullanılan enerji tarifesinin yüzde ellisine kadar indirim uygulamaya Bakanlığın teklifi üzerine Bakanlar Kurulu yetkilidir. Teşvik tedbirleri ile ilgili esaslar yönetmelikle belirlenir. Bu Kanunda belirlenen cezalara neden olan fiilleri işleyen gerçek ve tüzelkişiler, verilen süre içinde söz konusu yükümlülüklerini yerine getirmedikleri takdirde bu maddede yazılı teşvik tedbirlerinden yararlanamazlar ve daha önce kendileri ile ilgili olarak uygulanmakta olan teşvik tedbirleri durdurulur. Bilgi edinme ve başvuru hakkı Madde 30 (Değişik: 26/4/2006 5491/21 m.) Çevreyi kirleten veya bozan bir faaliyetten zarar gören veya haberdar olan herkes ilgili mercilere başvurarak faaliyetle ilgili gerekli önlemlerin alınmasını veya faaliyetin durdurulmasını isteyebilir. Herkes, 9/10/2003 tarihli ve 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu kapsamında çevreye ilişkin bilgilere ulaşma hakkına sahiptir. Ancak, açıklanması halinde üreme alanları, nadir türler gibi çevresel değerlere zarar verecek bilgilere ilişkin talepler de bu Kanun kapsamında reddedilebilir. Adlî nitelikteki cezalar Madde 26 (Değişik: 26/4/2006 5491/18 m.) Bu Kanunun 12 nci maddesinde öngörülen bildirim ve bilgi verme yükümlülüğüne aykırı olarak yanlış ve yanıltıcı bilgi verenler, altı aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Bu Kanunun uygulanmasında yanlış ve yanıltıcı belge düzenleyenler ve kullananlar hakkında 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı 20
AYLIK HABER, YORUM, BİLGİ AKTÜALİTE VE MEVZUAT Türk Ceza Kanununun belgede sahtecilik suçuna ilişkin hükümleri uygulanır. Bu maddeye göre yargıya intikal eden çevresel etki değerlendirmesine ilişkin ihtilaflarda çevresel etki değerlendirmesi süreci yargılama sonuna kadar durur. HÜRRİYET KISITLAYICI HÜKÜM- LER 5237 TÜRK CEZA KANUNUNU YÖ- NÜNDEN Çevrenin kasten kirletilmesi Madde 181- (1) İlgili kanunlarla belirlenen teknik usullere aykırı olarak ve çevreye zarar verecek şekilde, atık veya artıkları toprağa, suya veya havaya kasten veren kişi, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır (2) Atık veya artıkları izinsiz olarak ülkeye sokan kişi, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (3) Atık veya artıkların toprakta, suda veya havada kalıcı özellik göstermesi halinde, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza iki katı kadar artırılır. (4) Bir ve ikinci fıkralarda tanımlanan fiillerin, insan veya hayvanlar açısından tedavisi zor hastalıkların ortaya çıkmasına, üreme yeteneğinin körelmesine, hayvanların veya bitkilerin doğal özelliklerini değiştirmeye neden olabilecek niteliklere sahip olan atık veya artıklarla ilgili olarak işlenmesi halinde, beş yıldan az olmamak üzere hapis cezasına ve bin güne kadar adlî para cezasına hükmolunur. (5) Bu maddenin iki, üç ve dördüncü fıkrasındaki fiillerden dolayı tüzel kişiler hakkında bunlara özgü güvenlik tedbirlerine hükmolunur. Çevrenin taksirle kirletilmesi Madde 182- (1) Çevreye zarar verecek şekilde, atık veya artıkların toprağa, suya veya havaya verilmesine taksirle neden olan kişi, adlî para cezası ile cezalandırılır. Bu atık veya artıkların, toprakta, suda veya havada kalıcı etki bırakması halinde, iki aydan bir yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. (2) İnsan veya hayvanlar açısından tedavisi zor hastalıkların ortaya çıkmasına, üreme yeteneğinin körelmesine, hayvanların veya bitkilerin doğal özelliklerini değiştirmeye neden olabilecek niteliklere sahip olan atık veya artıkların toprağa, suya veya havaya taksirle verilmesine neden olan kişi, bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. 2872 sayılı Çevre Kanunu Md: 20/s) ise, Umuma açık yerlerde her ne şekilde olursa olsun çevreyi kirletenlere 100 Türk Lirası idarî para cezası verilir. şeklide bir hüküm getirmiştir. 5326 SAYILI KABAHATLER KANUNU NUN ÇEVRE KİRLİLİĞİ İLE İLGİLİ 41. MADDESİ ÇEVREYİ KİRLETME Madde 41 - (1) Evsel atık ve artıkları, bunların toplanmasına veya depolanmasına özgü yerler dışına atan kişiye, yirmi Türk Lirası idari para cezası verilir. Bireysel atık ve artıkların atılması halinde de bu fıkra hükmü uygulanır. (2) Fiilin yemek pişirme ve servis yerlerinde işlenmesi halinde işletme sahibi gerçek veya tüzel kişiye, beşyüz Türk Lirasından beşbin Türk Lirasına kadar idari para cezası verilir. (3) Hayvan kesimine tahsis edilen yerler dışında hayvan kesen veya kesilen hayvan atıklarını sokağa veya kamuya ait sair bir alana bırakan kişiye, elli Türk Lirası idari para cezası verilir. (4) İnşaat atık ve artıklarını bunların toplanmasına veya depolanmasına özgü yerler dışına atan kişiye, yüz Türk Lirasından üçbin Türk Lirasına kadar idari para cezası verilir. İnşaat faaliyetinin bir tüzel kişi adına yürütülmesi halinde bu tüzel kişi hakkında verilecek idari para cezasının üst sınırı beşbin Türk Lirasıdır. Bu atık ve artıkların kaldırılmasına ilişkin masraf da ayrıca kişiden tahsil edilir. (5) Kullanılamaz hale gelen veya ihtiyaç fazlası ev eşyasını bunların toplanmasına ilişkin olarak belirlenen günün dışında sokağa veya kamuya ait sair bir yere bırakan kişiye elli Türk Lirası idari para cezası verilir. Bu eşyanın toplanması hususunda belediye tarafından belirli aralıklarla yılda üç günden az olmamak üzere belirlenen günler önceden uygun araçlarla ilan olunur. (6) Kullanılamaz hale gelen motorlu kara veya deniz nakil araçlarını ya da bunların mütemmim cüzlerini sokağa veya kamuya ait sair bir yere bırakan kişiye ikiyüzelli Türk Lirası idari para cezası verilir. Bunların kaldırılmasına ilişkin masraf da kişiden ayrıca tahsil edilir. (7) Bu kabahatler dolayısıyla idari para cezasına belediye zabıtagörevlileri karar verir. (8) Bu kabahatler dolayısıyla meydana gelen kirliliğin kişi tarafından derhal giderilmesi halinde idari para cezasına karar verilmeyebilir. 21
MAKALELER (9) Bu madde hükümleri, belediye sınırları içinde uygulanır. (10) Özel kanunlardaki hükümler saklıdır. SU ÜRÜNLERİ KANUNU Kanun Numarası: 1380 Sulara zararlı madde dökülmesi: Madde 20 - Su ürünleri veya bunları istihlak edenlerin veya kullananların sağlığına veyahut istihsal vasıtalarına malzeme, teçhizat, alet ve edevata zarar veren maddelerin içsulara ve denizlerdeki istihsal yerlerine veya civarlarına dökülmesi veya döküleceği şekilde tesisat yapılması yasaktır. Hangi maddelerin dökülmesinin yasak olduğu yönetmelikte gösterilir. Cezalar (1380 sk) Madde 36 - (4950 SK. 7. Md. İle Değişik) Bu Kanundaki ve bu Kanuna göre çıkarılacak yönetmeliklerdeki yasak, sınırlama ve yükümlülüklere aykırı hareket edenlere verilecek cezalar aşağıda gösterilmiştir. 1380 sk. Md:36-e) 20 nci maddeye göre çıkarılan yönetmelikteki yasak, sınırlama ve yükümlülüklere aykırı hareket edenler bir milyar lira idarî para cezası ile cezalandırılır. Suç; fabrika, imalathane ve atölye gibi tesis sahipleri ve bunların sorumlu kıldığı kişiler tarafından işlenildiği takdirde, on milyar lira idarî para cezası hükmolunur. Bu gibilerin faaliyetlerinin durdurulmasına ve masrafları kendilerine ait olmak üzere tesislerinin zarar vermeyecek hale getirilmesine mahkemece karar verilir. Ayrıca, Aşağıda belirtmiş olduğumuz kanunlarda da çevre ve çevrenin kirletimesins yönelik hükümler yer almaktadı. Bunlar; Ayrıca, 1608 sayılı Umuru Belediyeye Müteallik Ahkamı Cezaiye Hakkında 16 Nisan 1340 tarih ve 486 Numaralı Kanunun Bazı Maddelerini Muadil Kanun, (Belediye Meclislerince düzenlenen Tembihnameler Dolayısıyla) 3621 sayılı Kıyı Kanunu, 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu, 167 sayılı Yer altı Suları Hakkında Kanun, 3213 sayılı Maden Kanunu, 6831 sayılı Orman Kanunu, 4342 sayılı Mera Kanunu, 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu, 2960 sayılı Boğaziçi Kanunu, 2918 sayılı Karayolları Kanunu, 5179 sayılı Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun, 5312 sayılı Deniz Çevresinin Petrol ve Diğer Zararlı Maddelerle Kirlenmesinde Acil Durumlarda Müdahale ve Zararların Tazmini Esaslarına Dair Kanun. SONUÇ: Gerek Anayasamız, gerek başta Çevre Kanunu olmak üzere Ulusal Mevzuatımız ile Ülkemizin de taraf olduğu Uluslar arası Sözleşmelerle de hüküm altına alınan, Çevrenin korunması ve gelecek nesillere yaşanabilir bir Dünya sunabilmemiz için yapılan ve yapılacak çalışmalarla ilgili olarak yukarıda belirttiğimiz hususlar ve 27 Ekim 2011 tarihinde yürürlüğe girecek olan ATIKSU ALTYAPI VE EVSEL EVSEL KATI ATIK BERTARAF TESİSLE- Rİ TARİFELERİNİN BELİRLENMESİNDE UYULACAK USUL VE ESASLARA İLİŞ- KİN YÖNETMELİK hükümleri uyarınca, henüz tarife ve ücretleri tespit etmemiş olan Belediyelerimiz ve konu ile ilgili olarak kurulmuş Mahalli İdare Birlikleri ve ilgili kuruluşların bir an önce Atıksu Altyapı ve Evsel Katı Atık Bertaraf Tesisleri Tarifelerini ve Ücretlerini bir an önce tespit ederek Meclislerinde veya Yetkili Kurullarında karara bağlayarak bu tarihten (27 Ekim 2011) önce uygulamaya koymaları; hem Belediyelerimizin bir an önce yaptıkları hizmetlerin karşılığını tam olarak almaları sayesinde gelirlerinin artırılması, hem uygulama başlatıldıktan sonra atık üreticilerini fazla ücret ödememek için atıkları kaynağında azaltılması yöntemine başvurarak atık miktarının azaltılması ve belediyelerin atıklarla ilgili yüklerinin hafifleyeceği, hem de konu ile ilgili seçilmiş ve atanmış Belediye yetkili v e sorumlularının gerek 5237 sayılı Türk Ceza Kanunun 257. (Görevi Kötüye Kullanma), gerek Çevre Kanununun ilgili maddeleri, gerek 4483 sayılı Memurlar Ve Diğer Kamu GörevlilerininYargılanması Hakkında Kanun Kanun, gerekse ilgili diğer mevzuat hükümleri dolayısıyla adli koğuşturmaya, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunun ilgili hükümleri gereğince de idari soruşturma sonucu disiplin cezalarına, muhatap olmamaları, ayrıca görevlerini ihmal etmeleri dolayısıyla Kurumlarının uğradığı maddi zararları da tazmin zorunda kalmamaları hususları gözönünde bulundurularak atıklarla ilgili tarifeleri ve ücretleri tespit ederek uygulamaya geçirmelerinin uygun olacağı kanaatindeyiz. 22