OTOSKOP 2000; 2: 61-64 PROSPEKTÝF KLÝNÝK ÇALIÞMA Labratuvar Gürültüsü ve Diþhekimliði Öðrencilerinin Ýþitme Eþiklerine Etkisi Y.Dç.Dr. Bilgehan BÖKE* Prf.Dr. Erl BELGÝN* Prf.Dr. Hülya KÖPRÜLÜ** Prf.Dr. Saadet GÖKALP** Dr. Erbil ATACAN* ÖZET Gürültü kirliliði ve rtaya çýkardýðý srunlar sn yýllarda ldukça ilgi çekmektedir. Gürültünün etkileri hem rganik hem de psikljik byutlara ulaþmakta ve insan saðlýðýný tehdit etmektedir. Gürültünün etkilediði rganlardan birisi de iç kuluktýr. Kulaðýn, yüksek þiddetteki sese karþý kruma özelliði vardýr. Ancak, çk þiddetli seslere uzun süre maruz kalmalarda, bu kruma özelliði yeterince lamamaktadýr. Çalýþmamýz, hem kendi hem de diðer öðrencilerin aletlerinin gürültülerine uzun süre maruz kalan diþhekimliði öðrencileri üzerinde gerçekleþmiþtir. Yaþlarý 20-24 arasýnda lan 39 öðrencinin, labratuvar çalýþmalarýna baþladýklarý ilk yýl ve 3 yýl snrasý iþitme eþikleri, 125-18.000 Hz arasýnda deðerlendirilmiþ ve karþýlaþtýrýlmýþtýr. Çalýþmaya tskpik muayenesi nrmal ve daha önce akustik travmaya maruz kalmamýþ öðrenciler dahil edilmiþtir. Elde edilen bulgular snucunda, 125-4000 Hz arasýnda 3 yýl öncesi ile snrasý arasýnda istatiksel larak fark bulunmazken 6000 Hz te, 3 yýl snundaki iþitme eþiklerinde düþüþ tespit edilmiþtir. 8000-18.000 Hz arasýnda istatistiki larak fark lmamasýna raðmen iþitme eþiklerinde rtalama 1-4 db lik düþüþler elde edilmiþtir. Yüksek frekanslardaki bu iþitme kaybýnýn, akustik travma etkisiyle rtaya çýktýðý belirlenmiþtir. Sürekli gürültüye maruz kalan diþhekimliði öðrencilerinden elde edilen bulgular tartýþýlmýþ ve iþitmenin krunmasýna yönelik önerilerde bulunulmuþtur. Anahtar Kelimeler Ýþitme kaybý Gürültü Diþ hekimliði öðrencileri Diþhekimliði aletleri Key Wrds Hearing lss Nise Dental students Dental handpieces *KBB Anabilim Dalý **Diþhekimliði Fakültesi Knservatif Diþ Tedavisi Bilim Dalý H.Ü. Týp Fakültesi ANKARA Effects f Labratry Nise n Heaing Threshlds f Dental Students Envirnmental pllutin and their prblems are f interest in recent years. Effects f nise have reached bth an rganic and physchlgic dimensin and they are threatening human health. The inner ear is ne f the rgans that are affected by nise.the ear has a prtective mechanism against high intensity nise but this mechanism is nt sufficient at very high intensities f lng duratin. Our study is realized in dental students subjected t dental equipments' nise. Hearing threshlds f 39 dental students,their age ranging between 20-24,at frequencies between 125-18000 Hz,in their initial labratry training year and 3 years thereafter were cmpared. In ur study,students having a nrmal tlgic examinatýn and wh never have had an acustic trauma befre were included. As a result,ur evaluatin between 125-4000 Hz revealed is n statistical difference in between first and third year hearing threshlds but in 6000 Hz a decrease was seen in hearing threshlds after three years. Althugh there is n statistical difference between 6-18 khz,an average f 1-4 db fall was fund in hearing threshlds. It was cncluded that this hearing lss in high freguencies was due t acustic trauma effect. Results btained frm dentistry students wh are subjected t cntinuus nise are argued and advice n methds f hearing prtectin are prvided. G R Yaþadýðýmýz çevreyi kirleten en önemli unsurlardan birisi de gürültüdür. Ýstenmeyen ve rahatsýz edici ses larak tanýmladýðýmýz gürültü, insan rganizmasýnda birçk kalýcý tahribata yl açar. Dlaþým, üreme, baðýþýklýk, endkrin, biykimyasal, farmakljik ve stress üzerine etkilerinin yanýnda en önemli kalýcý etkiyi iþitme duyusu üzerinde yapmaktadýr. Eriþkinlik çaðýndan snra, fnksiynu yavaþ yavaþ azalan khlear hücrelerin daha hýzlý dejenerasynuna kntrlsüz gürültülerin neden lduðu birçk çalýþmayla ispatlanmýþtýr. Akustik travma larak niteleyeceðimiz bu lumsuz gürültü etkisinin mesleki lanlarý en büyük grubu luþturmaktadýr. Genellikle zarar verme kriterlerini aþan (DRC- Damage Risk Criteria, 8 saat, 85 db A) gürültü Makalenin geli tarihi: 21.04.1999 Yay na kabul tarihi: 26.06.1999 61
BÖKE B, BELGÝN E, KÖPRÜLÜ H, GÖKALP S, ATACAN E, deðerlerinde, özellikle khleanýn bazal bölgesinde, yüksek frekanslardan baþlayan iþitme kayýplarý önemli byutlara ulaþmaktadýr. 1,2 Bu çalýþmamýzda yüksek devirli labratuvar aletleri kullanan diþhekimliði öðrencilerinin, labratuvar çalýþmalarýnýn baþlangýcýnda ve 3 yýl snrasýnda iþitme eþikleri deðerlendirilerek, akustik travmanýn etkisi araþtýrýlmýþtýr. GEREÇ VE YÖNTEM Çalýþmamýz, hem kendi hem de diðer öðrencilerin aletlerinin gürültülerine uzun süre maruz kalan diþhekimliði öðrencileri üzerinde gerçekleþtirilmiþtir. Yaþlarý 20-24 arasýnda 19 u kýz, 20 si erkek tplam 39 öðrenci (78 kulak) deðerlendirilmiþtir. Çalýþmaya tskpik muayenesi nrmal, sistemik hastalýðý lmayan, daha önce akustik travmaya maruz kalmamýþ ve impedansmetrik ölçüm snuçlarý nrmal lan öðrenciler dahil edilmiþtir. 3 Tplam 52 öðrencinin tskpik muayenesi yapýlmýþ, 13 öðrenci tskpik muayenesinin nrmal lmamasý nedeniyle çalýþma dýþý býrakýlmýþtýr. Öðrencilerin labratuvar çalýþmalarýna baþladýklarý ilk yýl ve 3 yýl snrasý iþitme eþikleri 125-18000 Hz arasýnda deðerlendirilmiþtir. Odyljik testler IAC (Industrial Acustics Cmpany) standardýndaki sessiz dalarda yapýlmýþtýr. 125-6000 Hz arasýndaki iþitme eþikleri Interacustics AC-5 klinik dymetre ile TDH-39 Mx41/AR standart kulaklýklar kullanýlarak, 8000-18000 Hz arasýndaki iþitme eþikleri ise Interacustics AS--HF yüksek frekans dymetrisi ile test edilmiþtir. Kemik ylu iþitme eþikleri ise 500-4000 Hz arasýnda Oticn (69273) vibratör ile deðerlendirilmiþtir. Ýmpedansmetrik ölçümler Interacustics AZ-3 impedansmetre ile yapýlmýþ ve ölçümde rta kulak basýncý ve akustik refleksler deðerlendirilmiþtir. Öðrenciler 390 m 3 hacmindeki ses yansýtýcý duvarlardan luþan, penceresi lmayan labratuvarlarda haftada bir gün 8.40-17.30 saatleri arasýnda çalýþmaktadýr. Tek bir kesici ucun fantm diþte kavite preparasynu sýrasýnda luþan gürültü düzeyi ölçülmüþtür. Gürültünün frekans analizi yapýlmýþ ve Þekil 1 de gösterilmiþtir. Labratuvarda luþan gürültü düzeyi farklý ölçüm nktalarýnda yapýlmýþtýr (Þekil 2). Gürültü seviyeleri Brüel&Kjaer 2204 SLM (sund Level Meter) ile 4152 tip yapay kulaklýk kullanýlarak belirlenmiþtir. Gürültü öncesi ve snrasý iþitme eþiklerinin karþýlaþtýrýlmasýnda t-test kullanýlmýþtýr. 4 BULGULAR Çalýþmamýz snucunda, gürültü öncesi ve snrasý 125-18 000 Hz arasýnda elde edilen iþitme eþikleri rtalamalarý ve satandart sapmalarý Tabl 1 de gösterilmiþtir. 0 Þidet(db) 0 00 000 0000 ÞEKÝL 1. Labratuvarýn farklý yerlerinden elde edilen gürültünün frekans analizi. 62
LABORATUVAR GÜRÜLTÜSÜ VE DÝÞHEKÝMLÝÐÝ ÖÐRENCÝLERÝNÝN ÝÞÝTME EÞÝKLERÝNE ETKÝSÝ C A B ÞEKÝL 2. Labratuvarda luþan gürültünün ölçüm nktalarý. 125-4000 Hz frekans aralýðýnda iþtme eþikleri açýsýndan istatiksel larak fark bulunmazken (p>0.5) gürültüye maruz kaldýktan snra iþitme eþklerinde 1-4 db lik düþüþler tespit edilmiþtir. D A:75db(A) B:77db(A) C:78db(A) D:78db(A) Ýmpedansmetrik ölçümde bütün öðrencilerden nrmal bulgular elde edilmiþtir. Labratuvarýn deðiþik bölgelerinden yapýlan gürültü ölçümlerinin snuçlarý Þekil 2 de gösterilmiþtir. Ölçümler snucunda rtalama gürültü düzeyi 77 db(a) larak bulnmuþtur. Tek bir mtrun frezle fantm diþte preparasyn yaparken luþturduðu ses düzeyi 82 db(a), frezsiz ise 74 dba larak bulunmuþtur. Öðrencilerin kullandýðý el aletlerinin devir sayýsý 20000 rpm dir. TARTIÞMA Sn yýllardaki gürültünün iþitmeye etkileri üzerine yapýlan çalýþmalarda, yüksek devirli diþhekimliði labratuvar aletlerinin etkileri önem kazanmýþtýr. Knu ile ilgili yapýlan çalýþmalar bu rtamlarda çalýþanlarýn önemli ölçüde iþitme kayýplarýna sahip lduklarýný göstermektedir. Özellikle diþ teknisyenlerinin daha uzun süreli kaldýklarý bu rtamlarda daha çk zarar gördükleri de çalýþmalarla kanýtlanmýþtýr. 5-8 Çalýþmamýzda diþhekimliði öðrencilerinin klnik öncesi labratuvar çalýþmalarýndaki gürültünün, iþitme eþikleri üzerine etkisi araþtýrýlmýþtýr. Elde edilen bulgulardan da görüleceði gibi 3 yýl süre ile labratuvarlarda pratik yapan öðrencilerin, 4 TABLO 1. Gürültü öncesi ve snrasý 125-18 000 Hz arasýndaki iþitme eþikleri rtalamalarý ve standart sapmalarý Frekanslar (Hz) Baþlangýç Ýþitme Eþikleri (db) 3 Yýl Snrasý Ýþitme Eþikleri (db) 125.7± 4.8.8± 7.1 250 8.7± 5.2 9,2± 6,0 500 5,9±4,9 5,8± 5,4 00 5,7± 4,5 4,4 ±4,1 2000 4,9± 5,3 4,2± 4,9 4000 4,9 ±6,6 5,1 ± 7,5 6000 8,7± 8,8 12,3± 9,1 8000 8,9± 7,3 7,1± 8,2 000 8,3± 8,6 9,3± 9,6 12000 12,1± 5,4 16,4 ±16,2 14000 12,6 ±17,1 13,7 ±18,1 16000 17,6 ±19,9 15,6± 20,4 18000 36,9 ±17,4 34,2 ±17,0 63
BÖKE B, BELGÝN E, KÖPRÜLÜ H, GÖKALP S, ATACAN E, 500 2000 8000 000 14000 18000 khz ten snraki iþitme eþiklerinde anlamlý deðiþiklikler gözlenmiþtir. Yapýlan istatiksel deðerlendirmede, en belirgin eþik düþüklüðüne 6 khz te rastlanmýþtýr (Þekil 3). A skalasýndaki gürültünün khleadaki birinci bazal kývrýmýnýn 4-6 khz lik bölümünde en fazla etkiyi yaptýðý bilinmektedir. En fazla etkinin 6 khz te luþmasý akustik travmanýn kesin bir göstergesidir. Ayný yaþ grubundan elde edilen standart iþitme eþikleri ile karþýlaþtýrýldýðýnda, çalýþma grubumuzun rtalamasý özellikle 6 khz te farklýlýk göstermektedir. Bu bulgu, yaþ 40 30 20 db ÞEKÝL 3. 125-18 000 Hz arasýnda gürültü öncesi ve snrasý iþitme eþiklerinin eðrisi. 0 Baþlangýç 3 Yýl Snra grubunun presbiakuzi snucu yüksek frekanslardaki khlear disfnksiyndan ziyade, akustik travmanýn snucu larak rtaya çýkmýþtýr. 9-12 Snuç larak, mesleðin baþlangýcýnda, ihmal edilebilecek düzeyde etkilenen khlea, uygun lmayan kþullarýn devamý ve yaþlanma faktörü ile birleþince daha çk hasara uðrayacaktýr. Bu hasarlar erken yaþta yüksek frekans iþitme kaybý ve tinnutus ile kendini gösterebilecektir. 13,8 Bu nedenlerle bu meslek mensuplarýnýn çalýþtýðý rtamlarýn ve çalýþma þartlarýnýn, gürültü etkisi açýsýndan da düzenlenmesi gereklidir. Bunlar sýrasý ile; 14,15,5 1. Gürültünün, aletlerin kaynaðýnda giderilmesi ya da yalýtýlmasý 2. Bzuk ve aþýrý gürültü çýkaran araçlarýn narýlmasý 3. Labratuvarlarýn absrban madde ile kaplanmasý 4. Çalýþma sürelerinin öngörülen zamaný aþmamasý 5. Kulak kruyucularýnýn kullanýlmasý 6. Bu meslek mensuplarýnýn periydik iþitme eþik kntrllerinin yapýlmasýdýr. Yazýþma Adresi: Y. Dç. Dr. Bilgehan Böke Hacettepe Üniversitesi Kulak Burun Bðaz ABD. 060-Ankara Tel: 0 312 305 14 36 Fax: 0 312 311 35 00 1. Harris CM (ed): Handbk f nise cntrl. New Yrk, Mc Graw-Hill Bk Cmpany, 1957. 2. Ward WD. Nise-induced Hearing Damage. In Paperalla NM, Schumrick DA, Gluckman JL, Meyerhff WL (eds); Otlarynglgy (ed5). Butterwrth Heinemann Ltd,1992, pp 144-5. 3. Jerger J. Clinical experience with impedance audimetry. Arc tlaryng 1970; 92:311-24. 4. Sümbülðlu K, Sümbülðlu V (eds): Biyistatistik. Ankara, Çað Matbaasý, 1987. 5. Wilsn CE, Vaidyanathan TK, Cintti WR, Chen SM, Wang SJ. Hearing-damage risk and cmmunicatin interference in dental practice. J Dent Res 1990; 69:489-93. 6. Skurr BA, Bulteu VG. Dentists hearing:the effect f High Speed Drill. aust Dent J 1970; 15:259-60. 7. Kilpatrick HC. Decibel ratings f dental ffice sunds. J Prsthet Dent 1981; 45:175-8. 8. Bahannan S, El-Hamid AA, Bahnassy A. Ndiselevel f dental handpieces and labratry engines. J Prsthet Dent 1993; 70:356-60. KAYNAKLAR 9. Belgin E, Böke B, Dalgýç G. Farklý yaþ gruplarýnda yüksek frekans dymetri bulgularý. Kulak Burun Bðaz Bülteni 1994; 2:40-4.. Park PR. Effects f sund n dentist. Dent Clin Nrth Am 1978; 22:415-29. 11. Dixn Ward W, Hlmberg CJ. Effects f high-speed drill nise and gunfire n dentist hearing. J Am Dent Assc 1969; 79:1383-7. 12. Krammer R. The dentist s health: High-speed rtary equipment as arisk factr. Quintessence Int 1985; 5:367-71. 13. Gökalp S, Belgin E, Köprülü H, Böke B, Sennarðlu G, Ataþ A. Diþhekimliði Öðrencilerinin Kullandýðý Araçlarýn Ýþitme Eþiklerine Etkisi. Hacettepe Diþhekimliði Fakültesi Dergisi 1995; 19(1-2):47-51. 14. Cantwell KR, Tunturi AR, Many VR. Nise frm highspeed dental handpieces. J Am Dent Assc 1960; 61:571-7. 15. Scheid DC, Pagnin RP, Ks DE. Nise assesment and reductin in a preclinic dental labratry. J Dent Ed. 1985; 49:820-3. 64
LABORATUVAR GÜRÜLTÜSÜ VE DÝÞHEKÝMLÝÐÝ ÖÐRENCÝLERÝNÝN ÝÞÝTME EÞÝKLERÝNE ETKÝSÝ 65