Yenidoğanda Oksijen Uygulama AMAÇ Doğru ve uygun teknikle yenidoğana oksijen uygulanması ve komplikasyonların önlenmesidir. TEMEL İLKELER Yenidoğanda oksijen tedavisi için SaO 2 < % 90-92 olması gerekir. Ağır anemi, kalp yetmezliği, sepsis, beyin hasarı gibi durumlarda daha erken tedaviye başlanmalıdır (SaO 2 < % 94). Prematürelerde oksijen toksisitesinden korunmak için SaO 2 = % 85-90 arasında tutulmalıdır. Prematürelerde oksijen saturasyonun % 95 ve daha üstü olmamasına dikkat edilmelidir. Aşırı intraalveolar ve arteriyal oksijen konsantrasyonları prematüre bebeklerde toksik etki yaratır. Dikkat Edilecek Noktalar Uygulamada distile su kullanılmalıdır. Oksijen tüpü kullanılıyorsa, tüpler oda ısısında ve ısıtıcılara en az 2 m uzakta bulundurulmalı, sarsılmadan ve düşürülmeden taşınmalıdır. Kullanılan malzemeler (kanül, kateter, maske) hastaya özel olmalıdır. Disposable olmayan malzemeler (hood- box vb.) enfeksiyon kontrol komitesinin önerisine uygun şekilde dezenfekte edilmelidir. Oksijen tedavisi uygulanacak odanın güvenlik açısından kontrolü yapılmalıdır. a. Odada ısıtıcı, yünlü battaniye/ giysi bulunmamalı, b. Mobil oksijen tüpleri, özel taşıyıcıları ile taşınmalı, düşürülmemeli, 305
Hemşirelik Bakım Standartları c. Tüpler, odadaki radyatör ya da ısıtıcılardan uzakta olmalı, d. Yangın söndürme cihazı hazır bulundurulmalı, e. Hazne içinde 2/ 3 distile su bulunmalıdır. Kateter ile oksijen verileceği durumlarda lipoid pnömoniye neden olacağından kateter ucuna yağlı madde sürülmemelidir. İŞLEM BASAMAKLARI Not: İşlem sırasında kullanılacak malzemelere kitap sonu Ek-1 de yer verilmiştir. 1. Uygulama hakkında hasta ailesine bilgi verilir. 2. Eller el yıkama standardına göre yıkanır. 3. Bebeğin baş kısmı 30-45º yükseltilir. Solunum kasları bu pozisyonda daha rahat çalışır. Hastaya rahat edebileceği uygun pozisyon verilir. 4. Kullanılan kanül, kateter, maske vb. malzemelerin pozisyonunun ve oksijen dozunun değiştirilmemesi hususunda hasta ailesi uyarılır. 5. Güvenlik sağlanır ve enfeksiyon kontrol önlemleri alınır. 6. Hastanın solunum yollarının açıklığı kontrol edilir. Gerekirse aspirasyon uygulama standardına uygun aspirasyon uygulanır. 7. Oksijen bağlantıları kontrol edilir. 8. Nemlendiricinin 2/ 3 üne distile su konur ve veriliş yoluna göre uygun teknik ve hekim isteminde belirtilen dozda uygulama başlatılır. a. Oksijen Maskesi (Bkz. Resim 1): Maske tam olarak hastanın yüzüne yerleştirilir. Sızıntı olmamasına dikkat edilir. %24-55 yoğunlukta 3-7 lt/ dk oksijen uygulanır. Oksijen yoğunluğu % 60 ın üzerinde olmamalıdır. Resim 1. Oksijen Maskesi 306
Yenidoğanda Oksijen Uygulama b. Hood - Box (Bkz. Resim 2): Genellikle bebekler için bu yol kullanılır. Yatağın ya da küvözün baş kısmı 45 0 yükseltilir. Oksijen konsantrasyonunu sürdürmek için en az dakikada 4-5 lt oksijen verilmelidir, dakikada 7 lt yi geçmemelidir. Oksijenin yenidoğanın yüzüne doğru hızlı ve soğuk verilmesi apneye neden olur. O nedenle oksijen bebeğin yüzüne gelmeyecek şekilde verilir. Başlık içindeki karbondioksit retansiyonunu önlemek için başlık üstündeki delikler kapatılmamalıdır. Başlığın alt kısmının yatağa tam teması sağlanır, böylece dışardan içeri giren hava ile başlık içindeki oksijen konsantrasyonunun değişmesi önlenmiş olur. Yenidoğanlarda baş vücudun en büyük kısmı olduğundan, oksijenin başlıkla (hood, head-box, oksijen başlığı) soğuk olarak verilmesi ısı kaybına ve dolayısıyla fazla oksijen tüketimine yol açacaktır. Bu nedenle oksijen ısıtılarak verilmelidir. Resim 2. Hood- Box Kaynak:Rosdahl CB, Kowalski MT. (2012). Textbook of Basic Nursing. Lippincott s Williams&Wilkins, 10th Edition, p. 1117. c. Burun Kanülü veya Kateteri İle Oksijen Verme: Nemlendirilmiş oksijen burun ucuna takılan kanül- kateter ile uygulanır. Oksijen başlığından daha düşük konsantrasyonda oksijen verilmesi gerektiğinde tercih edilir. Akım hızı en fazla 4 lt/ dakikadadır. Sürekli ağlayan, hareketli, huzursuz yenidoğanlarda kanülün tespit edilmesi zor olabilir, yerinden çıkabilir, bu durumda istenen oksijen konsatrasyonuna ulaşılması güç olur. Kanülün sık değiştirilmesi basınç yaraları oluşumunu engellemek açısından önemlidir. 9. Uygulama sırasında hastanın irritasyon açısından cilt ve mukoza kontrolü yapılır. Maske, kanül, katater ve/ veya bağlantılarının cilt ile temasında basınç yaraları oluşabilir, cildin kontrolü önemlidir. 10. Maske ile uzun süreli oksijen uygulamasında her 2-3 saatte bir maske yeri değiştirilerek altında kalan deri bölgesi kurulanır. 11. Ağız bakımı standardına uygun ağız bakımı 4x1 yapılır. 307
Hemşirelik Bakım Standartları 12. Oksijenin gözlere temas etmemesi sağlanır. 13. Oksijen tedavi izlemi pulse- oksimetre ile yapılır. Pulse- oksimetrenin probu ve uygulama yeri en az 12 saatte bir değiştirilmelidir. 14. Uygulama sonrası; disposable malzemeler uygun şekilde atılır. Dezenfekte edilecek malzemeler enfeksiyon kontrol komitesinin önerisine uygun şekilde dezenfekte edilir. 15. Eller el yıkama standardına göre yıkanır. 16. Nemlendiricideki su boşaltılır, dezenfekte edilir ve kuru olarak saklanır. 17. Taburculuk öncesi, 32. gestasyon haftasından küçük ve 1500 gr ın altındaki oksijen alan tüm yenidoğanlarda, 1500-2000 gram arasında durumu stabil olmayan, solunum/ dolaşım desteğine gereksinimi olan yenidoğanlara retinopati (ROP) muayenesinin yapılması ile ilgili aileye bilgilendirme ve yönlendirme yapılır. Kaynaklar 1. Akça Ay F. (2013). Sağlık Uygulamalarında Temel Kavramlar ve Beceriler. 5. Baskı, Nobel Tıp Kitabevleri, İstanbul, s. 560-565. 2. Danış B, Nurülke B, Dindar B. ve ark.(2008). Hemşirelik Bakımında Kalite. 2. Baskı, Meta Basım Matbaacılık Hizmetleri, İzmir, s. 97-99. 3. Demirel D, Erbaş D, Uludağ E. (2006). Hemşirelik Bakımında Kalite. Dr. Behçet Uz Çocuk Hastalıkları ve Cerrahisi Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İzmir, s. 81-83. 4. Greenspan JS, Goldsmith JP. (2006. Oxygen Therapy in Preterm Infants: Hitting the Target. Pediatrics, p. 118;174. 5. Lynn P, Lebon M. (2011). Skills Checklists For Taylor s Clinical Nursing Skills. 3. Edition, Lippincott Williams & Wilkins, USA, p. 290-291. 6. Sabuncu N, Akça Ay F. (2010). Klinik Beceriler.1. Baskı, Nobel Tıp Kitabevleri, İstanbul, s. 454-459. 7. Sabuncu N, Babadağ K. ve ark. (1996). Hemşirelik Esasları. T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları No: 496, s. 196-203. 8. Savaşer S. (2008). Oksijen Uygulamaları. (İçinde: Temel Neonatoloji ve Hemşirelik İlkeleri, Ed: Dağoğlu T, Görak G.) Nobel Tıp Kitabevi, s. 304-307. 9. Uygur Muradoğlu P. (2009). Akut Solunum Yetmezliğindeki Çocuk Hastalarda Venturi Maskesi ve Basit Oksijen Maskesinin Etkinliklerinin Karşılaştırılması. Uzmanlık Tezi. Dr. Lütfi Kırdar Kartal Eğitim ve Araştırma Hastanesi, İstanbul, s. 53. 10. Wilson D. (2011). The Child With Distubance of Oxygen and Carbon Dioxide Exchange. (In: Wong s Nursing Care of Infants and Children, Ed: HockenberryMJ and Wilson D). 9.Edition, Elsevier Mosby, Missouri, p. 1195-1196. 11. Yıldırım A. (2001). Hemşirelik Bakım Protokolleri El Kitabı. İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Hemşirelik Hizmetleri Müdürlüğü, İstanbul, s. 138-142. 12. www.acadmed.org.my/view_file.cfm?fileid. (Erişim Tarihi: 12.06.2013). 308
Yenidoğanda Oksijen Uygulama 13. http://www.ped.si.mahidol.ac.th/e-diary/makehtml/division/thrathip/oxygen.pdf. (Erişim Tarihi: 13.06.2013). 14. http://www.pediatrics.aappublications.org/content/118/4/1740.full.pdf+html. (Erişim Tarihi: 12.06.2013). 15. http://www.toraks.org.tr/sunumerkezi/?s=2b2d2c272b3a565f5759362a3f5d21. (Erişim Tarihi: 17.07.2013). Hazırlayanlar Uzm. Hem. Seçil BEYECE İNCAZLI (Güney Genel Sekreterliği Sağ. Bak. Hiz. Koor.) Hem. Hacer ŞAHİN (Kiraz DH Hizmet İçi Eğitim Hemşiresi) Danışman Doç. Dr. Hatice YILDIRIM SARI (İKÇÜ Sağlık Bilimleri Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Hemşireliği A.D.) 309