C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 13, Sayı 2, 2012 71

C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 13, Sayı 2, 2012 71 İŞ SEÇİMİNİ ETKİLEYEN KRİTERLERİN VE ALTERNATİFLERİN AHP METODU İLE BELİRLENMESİ Ziya Gökalp GÖKTOLGA* ve Burcu GÖKALP** Özet ĠĢ seçimi, insan hayatını etkileyen en önemli kararlardan biridir. Bu çalıģmada, iģ seçimi, çok kriterli karar verme problemi olarak ele alınmıģ ve çok kriterli karar verme yöntemlerinden biri olan Analitik HiyerarĢi Süreci (AHP) yöntemi ile çözümlenmiģtir. Belirlenen 7 farklı iģ seçim kriteri ve 5 farklı iģ tercih alternatifi için, Cumhuriyet Üniversitesi Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi nde öğrenim gören 216 öğrenciye anket uygulanmıģtır. Ġkili karģılaģtırmalar sonucunda, iģ seçiminde en fazla ağırlığa sahip iģ seçim kriterleri sırasıyla; iģin garantisi, maaģ ve iģin sosyal güvencesi olarak bulunmuģtur. En fazla rağbet gören iģ tercihleri ise sırasıyla akademisyenlik, devlet memurluğu ve kendi iģ yerinde çalıģmak olarak tespit edilmiģtir. Anahtar Kelimeler: ĠĢ Seçimi, AHP, Çok Kriterli Karar Verme AHP Method for Determınation of Work Affectıng The Selectioncriteria and Alternative Abstract Job choice is a very critical decision of human life. In this study, job choice is considered as a decision making problem with multiple variables and analyzed via AHP; a multi criteria decision making tool. For seven pre-defined job choice criterias an 5 different alternatives, 216 graduate students at Cumhuriyet University Faculty of Administrative an Economic Sciences was questioned. After dual comparisions, the strongest criaterias at job choice are; job guarantee, salary, social security, respectively. The most desired jobs are; academician, public sector and starting own business, respectively. Keywords: Job Choice, AHP, Multiple Criteria Decision Making *Doç. Dr. Cumhuriyet Üniversitesi Ġ.Ġ.B.F. ĠĢletme Bölümü, Sivas ** Doktora Öğrencisi Cumhuriyet Üniversitesi Ġ.Ġ.B.F. ĠĢletme Bölümü, Sivas

72 GÖKTOLGA ve GÖKALP GİRİŞ Bireyin çalıģacağı ve karģılığında yaģamını devam ettireceği bir gelir elde edeceği gerçek iģini seçmek, meslek seçiminden sonra gelir. Meslek seçimi, dolayısıyla bir meslek sahibi olmak, bireyin ileride sahip olmak istediği mesleğin gerektirdiği bilgi ve becerileri kazanacağı eğitimi almasını gerektirmektedir. ĠĢ seçimi ise toplumda var olan iģler arasında bireyin kendisine en uygun olanına karar vermesinden ibarettir (Aytaç ve Bayram, 2001:3). Bireyin geçmiģi ve temelleri, rol modelleri, deneyimleri, ilgileri, kiģiliği ve mesleği, iģ seçimini etkileyen en önemli etkenlerdendir. Bireysel temeller, örneğin toplumsal sınıf, etnik köken, cinsiyet, zeka gibi karmaģık etkenler, bireyin meslek seçimini etkiler. Bu etkenlerin etkileģimi, bireyin evlenmesi veya eģ seçiminde olduğu gibi iģ seçimini de etkilemektedir (Onur, 1995). ĠĢ seçimiyle ilgili olgunlaģmanın üç dönemde geliģtiği söylenmektedir (Özbay ve Öztürk, 1992): Birey çocukluk döneminde hayal kurmayla baģlar. Çocuklar aktif ve heyecanlı iģler seçmeyi isterler. Ergenlik öncesi dönemde gencin ilgileri ön plâna çıkmaktadır. Ancak giderek ilgisini çeken bu tür iģleri yapmaya kendi becerilerinin ne ölçüde uygun olduğunu tartmaya baģlarlar. Ġlgilendiği iģleri kendi geliģen değerler sistemiyle bütünleģtirirler. Genç, 17-19 yaģlarında gerçekçi seçimler yapma dönemine ulaģır. Bu dönemde yapacağı seçimler gencin geleceğini büyük ölçüde belirler. Kendi gereksinimi ile ilgilerini, iģle ilgili beklentilerini gözden geçirir, iģin kendisine sağlayacağı olanaklarla karģılaģtırır. Bu dönem kiģinin 25 yaģ civarında iģ konusunda belli ölçüde kararlılığa ulaģması ile son bulur. ĠĢ seçimi, hayatın en önemli kararlarından birini oluģturmaktadır. Bu seçim yapılırken birçok karar faktörü devreye girer. Farklı karar vericilerin farklı faktörlerden etkilenebildiği gibi etkisi altında kalınan ortak birçok faktörde mevcuttur. ĠĢ seçiminde bu faktörlerin en iyi Ģekilde belirlenmesi ve karar vericilerin alternatifler arasından en iyi seçimi yapabilmeleri önemli bir karar problemi olarak ortaya çıkmıģtır. Karar, herhangi bir iģ ya da sorun hakkında birçok faktörün dengelenerek oluģturulduğu kesin yargıdır. Örneğin; bir ev alırken değerlendirme kriterleri; lokasyon, oturum alanı, kullanılan malzeme kalitesi ve güvenlik vb. birçok etken olabilir. Birbiri ile çeliģen kriterlerin mevcut olduğu karar verme problemleri, çok kriterli karar verme problemi olarak literatürde adlandırılmaktadır. Çok kriterli karar verme; karar verme çalıģmalarının bir dalı olarak nitelendirilebilmektedir. Çok kriterin bulunduğu karar problemlerini içeren

C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 13, Sayı 2, 2012 73 yöneylem araģtırmasının bir dalı da olabilmektedir (Doumpos ve Zopounidis, 2002:138). a) Seçme problemi (Choice): En iyi alternatifin seçilmesi ya da sınırlandırılmıģ en iyi alternatifler kümesinin bulunması; b) Sıralı sınıflandırma problemi (Sorting): Önceden belirlenmiģ homojen sıralı sınıflara alternatiflerin yerleģtirilmesi; c) Sıralama problemi (Ranking): Alternatifleri en iyiden en kötüye sıralandığı sıralama yapısının oluģturulması; d) Sınıflandırma problemi (Classification): Alternatiflerin önceden belirlenmemiģ kümelere ayrılması (Gökalp ve Soylu, 2011). Belirtilen ilk üç yaklaģım çıktı odaklı olup, alternatiflerin belirlenen amaca göre iyiden kötüye sıralanması, en iyi alternatifin seçilmesi değerlendirme sonucuna ve dolayısıyla alternatifler kümesine bağlıdır. Karar verici değerlendirmeyi yaparken amaçtan sapmadan, kriterleri ve alternatifleri bir bütün olarak görerek değerlendirmesi gerekmektedir. Bağımsız tanımlanan gruplarda genellikle alternatifler göz önüne alınmaz. Grupları birbirinden ayıran belli özelliklere göre alternatiflerin değerlendirilmesi, sınıflama yöntemlerinde önem arz etmektedir. Çok kriterli karar verme problemlerinde Ģu iki konu problemi çözmek için önemlidir: Birincisi kriterlerin nasıl birleģtirileceğinin formülasyonunun belirlenmesidir. Ġkincisi ise model parametrelerini belirlemek için hangi metodun kullanılacağıdır. Literatürde bu amaçla geliģtirilmiģ pek çok algoritma bulunmaktadır. Seçme problemleri ile gerçek hayatta sıkça karģılaģılmaktadır. Örneğin, kuruluģlar, organizasyonlar en iyi projeleri, politikaları, stratejileri seçmek isterler. Fabrikalar, açık pozisyonları için baģvuru yapan kiģiler arasından seçim yaparak, insan kaynakları yapısını daha güçlü ve güvenilir hale getirmek isteyebilirler. Literatürde bu problem ile ilgili geliģtirilmiģ yöntemler genellikle ağırlıklandırılmıģ toplam yaklaģımları, fayda fonksiyonları ve üstünlük metotları olarak kategorize edilmektedir. (Ersöz ve Kabak,2010) AğırlıklandırılmıĢ toplam yaklaģımı (SAW) en yaygın olarak kullanılan yöntemlerden bir tanesidir. Kriterlere 0-1 arasında toplamları 1.0 olacak Ģekilde ağırlıklar verilmekte ve her alternatif için kriter değerleri bu ağırlıklar ile çarpılıp toplanarak bir son değer elde edilmektedir. Bu yöntemde en önemli problem uygun ağırlıkların belirlenmesi problemidir. Literatürde bu ağırlıkları belirlemek için çeģitli yöntemler önerilmiģtir. Örneğin, Analitik HiyerarĢi Süreci (Saaty, 1980), Analitik Ağ Süreci (Saaty, 1996), Veri Zarflama Analizi (Charnes vd, ; 1978:2) vb. yöntemler kullanılabilir. AĢağıda z i A alternatifi için m kriterde ağırlıklandırılmıģ

74 GÖKTOLGA ve GÖKALP toplam değeri (A_ T( z i )) gösterilmiģtir. Burada değerini, i z j, i. alternatifin j. kriter w j ise j. kriterin ağırlığını göstermektedir. (Zanakis vd.,1998) i A_ T( z ) m j 1 w j z i j z i A (1) AğırlıklandırılmıĢ toplam yaklaģımı oldukça kolay bir yöntemdir. EĢitlik 1 de de görüldüğü gibi herhangi bir alternatifin bütün kriterlerdeki değerleri ile o kriterin ağırlığının çarpılması sonucu elde edilen toplam o alternatifin skorunu oluģturmaktadır. Bütün alternatifler için aynı iģlem yapılır ve ağırlıklandırılmıģ toplam değerlerine göre alternatifler arasında bir değerlendirme yapılabilir. Analitik hiyerarģi süreci, Saaty (Saaty, 1990:48), tarafından geliģtirilmiģtir. AHP karmaģık karar problemlerinin çözümünde kullanılan birçok kriterli karar verme aracıdır. AHP karar almada, grup veya bireyin önceliklerini de dikkate alan, nitel ve nicel değiģkenleri bir arada değerlendirebilen matematiksel bir yöntemdir (Dağdeviren vd, 2004:2). AHP nin en önemli özelliği karar vericinin hem objektif hem de subjektif düģüncelerini karar sürecine dâhil edebilmesidir. Bir diğer ifade ile AHP, bilginin, deneyimin, bireyin düģüncelerinin ve önsezilerinin mantıksal bir Ģekilde birleģtirildiği bir yöntemdir (Triantaphyllou, 1995:2). AHP nde problem bir hiyerarģik yapı biçiminde ele alınmaktadır. ġekil.1 de örnek bir hiyerarģik yapı görülmektedir. 1.Kriter AMAÇ.. 2.Kriter n.kriter.. 1.Alternatif 2.Alternatif m.alternatif Şekil.1 HiyerarĢik AHP Yapısı

C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 13, Sayı 2, 2012 75 I. YÖNTEM Bir karar verme sürecinde temel problem; birbiri ile çeliģen ölçütlere göre değerlendirilen seçenekler kümesinden en iyi seçeneği belirlemektir. Bu amaca yönelik olarak geliģtirilmiģ karar verme yöntemlerinin büyük bir bölümü sadece nicel ölçüleri kapsamaktadır. Oysa, gerçek hayatta karar verme süreci yarı nicel ya da nitel ölçütlerden önemli ölçüde etkilenmektedir (Bayraktar ve Gözlü, 1997). Analitik HiyerarĢi Süreci, bir grup veya komisyonun birlikte karar vermek durumunda oldukları karar problemlerinde uygulanmaktadır (Harker ve Vargas, 1987:33). AHP, öğeleri arasında karmaģık iliģkiler sergileyen sistemlere ait karar problemlerinde; sistemi alt sistemleriyle iliģkili, hiyerarģik bir yapıda oldukça basitleģtirerek ifade edip, sezgisel ve mantıksal düģünceyle irdeleyebilen bir yaklaģımdır [Felek vd, 2007:18). Ayrıca Karar Destek Sistemi olan Super Decisions, Expert Choice gibi programların sağlayabildiği olanaklar sebebiyle de; Pazarlama Karması Optimizasyonu, Gemi Seçimi, Sağlık Kurumu Seçimi, Kent içi UlaĢım Problemleri, En Ġyi Bölge Seçimi ve Tedarikçi Seçimi gibi geniģ bir problem yelpazesine çözüm üretebilir niteliktedir (Topçu, 2000; Yuluğkural, 2001). AHP yönteminin uygulama adımları Ģu Ģekilde özetlenebilir (Araz vd, 2007:33; Saaty, 2005). Adım 1. Karar Probleminin Tanımlanması ve Modelin Kurulması: Ġlk aģamada karar verme problemi net bir Ģekilde tanımlanır, hedef, ana kriterler, alt kriterler ve alternatifler anlaģılır bir biçimde ifade edilir. Problemin tanımlanması aģamasında amacın ve kriterlerin oluģturulmasında karar vericiler ile yapılacak değerlendirmelerin sistematik olması önem arz etmektedir. Adım 2. İlişkilerin Belirlenmesi: Kriterlerin etkileģimleri belirlenerek yapı kurulur. HiyerarĢik, sınıf içi, sınıflar arası ve kriterler arası tüm etkileģimlerin incelenmesi ve iliģkilendirilmesi gerekir. ÇalıĢmada kullanılmak üzere oluģturulan yapı ġekil.2 de verilmiģtir. Adım 3. Kriterler Arası İkili Karşılaştırmaların Yapılması ve Öncelik Vektörlerinin Hesaplanması: Belirlenen bir ölçek üzerinde karar vericilerin kullandıkları yöntemle kriterler ve sınıflar arası ikili karģılaģmalar yapılır. Ölçek kullanılarak yapılan ikili karģılaģtırma değerleri matris çatısı üzerinde oluģturulur ve lokal öncelik vektörü, A.w= λmax.w denkleminin çözülmesi ile elde edilen öz vektörle belirlenir. Adım 4. Karşılaştırma Matrislerinin Tutarlılık Analizlerinin Yapılması: Yapılan ikili karģılaģtırmalarda belirlenen etkileģimin tutarlı olup olmadığı tutarlılık oranı(cr) hesaplanarak ölçülmektedir. Tutarlılık indeksi (CI) nin, Rastgele Tutarlılık indeksi (RI) ya bölümü ile tutarlılık oranı elde edilir ve bu

76 GÖKTOLGA ve GÖKALP değer 0.10 değerinden az ise ikili karģılaģtırmaların tutarlı olduğu söylenebilir. Eğer 0.10 dan büyükse karar verici grup, yapılan karģılaģtırmaları tekrar gözden geçirmelidir. Tutarlılık indeksi Saaty tarafından geliģtirilmiģtir. Rastgele Tutarlılık Ġndeksi (RI) değerinin farklı n değerlerine göre hesaplanan değerleri Tablo.1 de gösterilmiģtir. (Timor,2011) Tablo.1 Rasgele Tutarlılık Ġndeksi Değerleri n 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 RI 0 0 0,52 0,89 1,11 1,25 1,35 1,40 1,45 1,49 1,51 1,48 1,56 1,57 1,59 Adım 5. Karar Matrisinin Oluşturulması: Karar matrisi, iki faktör arasındaki iliģkiyi gösterir (Saaty, 2005). Alternatiflere ait ağırlıklı puanların hesaplanması için, alternatiflerin analizi sonucu oluģan n tane m x 1 boyutlu sütun vektörü, m x n boyutlu karar matrisini oluģturur. Bu matris, kriter karģılaģtırmaları sonucu elde edilen w sutun vektörü ile çarpılarak, yeni bir sutün vektörü elde edilir. Bu vektörün her bir elemanı, karar alternatiflerinin puanlarını gösterir. Toplamı 1 olacak Ģekilde ortaya çıkan bu değerler içerisinde, en büyük puana (öneme) sahip alternatif en uygun alternatiftir (Dinçer ve Görener,2011:29). II. BULGULAR Günümüzde farklı sektörler, farklı olanaklarla istihdam sağlamaktadırlar. Bu istihdam sağlanırken iģ seçimi ile ilgili çalıģmalar da oldukça yaygın bir Ģekilde gerçekleģtirilmektedir. Arz/talep dengesi oluģturulurken, iģ seçimi birçok karar kriterinin değerlendirilmesi sonucu neticelenmektedir. Bu nedenle istihdam edilen için temel ihtiyaçların belirlenmesi ve istihdam eden için bu ihtiyaçların neler olduğunun tespit edilmesi gerekmektedir. Bu çalıģmanın amacı, ülkemizde istihdamın sağlanabilmesi için iģ seçimindeki uzmanlar tarafından belirlenen temel kriterlerin karģılaģtırılarak, ağırlıklarının belirlenmesi ve bu kriterlerin alternatifler üzerindeki etkisini Analitik HiyerarĢi Süreci (AHP) yöntemi ile modellenmesi ve sonuçların irdelenmesidir. ÇalıĢmada bir anket hazırlanarak, Cumhuriyet Üniversitesi Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi nde (Ġ.Ġ.B.F) öğrenim gören 216 öğrenciye uygulanmıģ, kriter ve alternatiflerin ağırlıklarının tespit edilmesi için Analitik HiyerarĢi Süreci (AHP) kullanılmıģtır. 7 farklı kriter ve 5 alternatif üzerinden analizler gerçekleģtirilmiģtir.

C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 13, Sayı 2, 2012 77 AHP modeli Super Decisions programında oluģturulmuģ ve analizler yapılarak sonuçlara ulaģılmıģtır. Belirlenen Kriterler ve Alternatifler ĠĢ seçimi karar kriterleri, uzman ekip tarafından yapılan beyin fırtınası yöntemiyle belirlenmiģtir. ĠĢ seçimi karar kriterleri; iģ bulma kolaylığı, iģin sosyal güvencesi, maaģ, iģin garantisi, iģin toplumda gördüğü itibar, iģin zorluk derecesi, iģ yerinin konumu olarak belirlenmiģtir. Alternatifler ise akademisyenlik (kamu veya özel), devlet memurluğu, kendi iģ yerinde çalıģmak, özel sektörde çalıģmak, güvenlik güçlerinde çalıģmak (ordu, emniyet..) Ģeklinde oluģturulmuģtur. Kriterler ve alternatifler için ağ yapısı ġekil.2 de belirtilmiģtir. HEDEF ĠĢ Seçimi KRĠTERLER ĠĢ Bulma Kolaylığı MaaĢ Garantisi ĠĢ yerinin Konumu Sosyal Güvencesi Toplumda Gördüğü Ġtibar Zorluk Derecesi Akademisyenlik ALTERNATĠFLER Devlet Memurluğu Güvenlik Güçlerinde Özel Sektörde Çlerinde Kendi ĠĢ Yerinde Şekil.2 ĠĢ Seçimi Problemi: HiyerarĢik AHP Yapısı

78 GÖKTOLGA ve GÖKALP HiyerarĢik yapı hazırlandıktan sonra, önceliklerin belirlenmesi amacıyla, öğrencilerin ikili karģılaģtırmaları yapabilmeleri için bir anket hazırlanmıģtır. Kriter ağırlıklarının ve alternatif önceliklerinin belirlenmesi için anket yapısında Saaty tarafından önerilen 1-9 değerlendirme ölçeği kullanılmıģtır. Ġkili karģılaģtırmalar, öğrencilere anketin yüz yüze uygulanmasıyla gerçekleģtirilmiģtir. Alternatiflerin değerlendirmesinde ise her bir karar kriteri göz önünde bulundurularak ikili kıyaslamalar yapılmıģtır. Bu durumda kriterler için 21 karģılaģtırma yapılırken, 5 farklı alternatifi her bir kritere göre değerlendirmek için 24 farklı kıyaslama yapılmıģtır. ġekil.2 de kriter ağı ve kriterlerin birbiri ile olan iliģkileri gösterilmiģtir. Kriter ağırlıkları belirlenirken her bir alt grupta yer alan kriterler kendi içinde ikili olarak karģılaģtırılmıģ daha sonra da alternatiflerle kriterler birbiri ile karģılaģtırılmıģtır. KarĢılaĢtırmalarda kullanılan puanlama skalası Tablo.2 de Saaty tarafından önerilen 1-9 ölçeğidir. Tablo.2 [1-9] Puanlandırma ölçeği Önem Değerleri Değer Tanımları 1 Her iki faktörün eģit öneme sahip olması durumu 3 1. Faktörün 2. faktörden daha önemli olması durumu 5 1. Faktörün 2. faktörden çok önemli olması durumu 7 1. Faktörün 2. faktöre nazaran çok güçlü bir öneme sahip olması durumu 9 1. Faktörün 2. faktöre nazaran mutlak üstün bir öneme sahip olması durumu 2,4,6,8 Ara değerler (Kaynak: Saaty, 1980,p.21) HiyerarĢik yapı oluģturulduktan sonra, Saaty tarafından önerilen puanlama skalasına göre ikili karģılaģtırmalar Ģeklinde öğrencilere uygulanan soruların sonuçları analize uygun formata getirebilmek için, elde edilen kriter ve alternatiflerin puanları geometrik ortalama yöntemi uygulanarak düzenlenmiģtir. Tablo.3 te ankete katılan öğrencilerin ikili karģılaģtırmalar sonucunda kriter ve alternatifleri değerlendirmek için puanladıkları ikili karģılaģtırma sonuçların geometrik ortalamaları verilmiģtir.

C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 13, Sayı 2, 2012 79 Tablo.3 Kriter ve Alternatiflerin Ġkili KarĢılaĢtırmaların Geometrik Ortalaması KARġILAġTIRMA NO GEO.ORT KARġILAġTIRMA NO GEO.ORT KARġILAġTIRMA NO GEO.ORT 1 1,2838 16 0,5608 31 0,3249 2 2,2609 17 0,4781 32 0,2396 3 2,4731 18 0,4094 33 3,9410 4 1,3852 19 0,5761 34 0,5946 5 0,9153 20 0,4233 35 0,6686 6 0,9533 21 0,7577 36 0,1900 7 1,0938 22 0,7091 37 4,0057 8 1,5187 23 0,5486 38 0,3674 9 0,8171 24 0,2046 39 0,8247 10 0,5396 25 2,5704 40 0,5301 11 0,4290 26 0,3384 41 2,6343 12 1,0582 27 1,3244 42 0,7138 13 0,6667 28 0,2072 43 1,0168 14 0,4244 29 3,1149 44 0,5095 15 0,3783 30 1,0887 45 2,0375 Analizlerde, gerekli olan ikili karģılaģtırmaların yapılabilmesi için geometrik ortalama değerleri Super Decisions Programına girilmiģtir. Bütün etkilenen faktör kümeleri için tutarsızlık oranı Tablo.4 te görüleceği üzere hesaplanmıģ ve bu oranların tamamı 0.1 değerinin altında çıkmıģtır. Analiz sonucunda elde edilen ağırlıklandırılmamıģ süper matris sonuçları EK-1 de, ağırlıklandırılmıģ matris sonuçları EK-2 de ve limit matris sonuçları EK-3 de verilmiģtir. Tablo.4 Ġkili KarĢılaĢtırmaların Tutarlılık Ġndeksleri KarĢılaĢtırma Kriteri 1 KarĢılaĢtırma Kriteri 2 CI Hedef Kriterler 0,005893 İşin Garantisi Alternatifler 0,000226 İşin Sosyal Güvencesi Alternatifler 0,000264 İşin Toplumda Gördüğü İtibar Alternatifler 0,000261 İşin Zorluk Derecesi Alternatifler 0,000267 Maaş Alternatifler 0,000257 İş Bulma Kolaylığı Alternatifler 0,000268 İş Yerinin Konumu Alternatifler 0,000259

80 GÖKTOLGA ve GÖKALP Kriter Puanları; Super decisions programından faydalanılarak oluģturulan karar matrisi sonucunda kriterlerin ağırlıkları elde edilmiģtir. ġekil.2 de normalize edilmiģ analiz sonuçlarında görüldüğü üzere ĠĢ Garantisi %22,17 ile en yüksek öneme sahipken, bu sıralamayı, %20,55 ile Geliri ve %16,28 ile Sosyal Güvencesi takip etmektedir. Super Decisions programı sonucunda elde edilen iģ seçimi kriter ağırlıklarını gösteren çıktı ġekil.3 te verilmiģtir. Şekil.3 ĠĢ Seçimi Kriter Öncelikleri Alternatifler; Alternatifler için karar matrisi ġekil.4 te verilmiģtir. En fazla talep edilen alternatif %38,89 ile Akademisyenlik, %23,52 ile Devlet Memurluğu, %16,96 ile Kendi ĠĢ Yerinde olarak tespit edilmiģtir. Super Decisions programı sonucunda elde edilen iģ tercihleri ağırlıklarını gösteren çıktı ġekil.3 te verilmiģtir.

C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 13, Sayı 2, 2012 81 Şekil.4 ĠĢ Tercihleri Öncelikleri ġekil.3 ve ġekil.4 incelendiğinde üniversite öğrencilerinin akademisyenliğe ilgi duydukları ortaya çıkmıģtır. ĠĢ seçimindeki en önemli kriterin iģ garantisi olduğundan akademisyenlik ve devlet memurluğu iģlerine talep fazladır. MaaĢ ise az bir farkla da olsa iģ garantisi kriterine göre daha düģük puan almıģtır. Analizler sonucunda üniversite öğrencilerindeki yönelimin iģin getirisinden çok iģin garantisine ve devlet güvencesini olan iģlere doğru yoğunlaģtığı ortaya çıkmıģtır. SONUÇ VE ÖNERİLER ĠĢ seçimi çok kriterli bir karar verme problemidir. Seçimi yapabilmek için belirlenen kriterler gerek farklı alt kriterlerle gerek alternatiflerle iliģkili olabilir. Bu iliģkilerin ve etki derecelerinin doğru belirlenmesi iģ seçiminde önemlidir. Değerlendirme kriterleri nicel ve nitel verilerden oluģabilir. Bu yüzden değerlendirmenin sübjektiflikten uzak objektif, kanıtlanabilir yöntemler ile doğrulanması gereklidir. Bu çalıģmada, iģ seçimini etkileyen faktörler ve temel olarak belirlenen iģ alanları incelenmiģtir. Faktörlerin ve alternatiflerin puanları yapılan anketler sonucunda tespit edilmiģtir. Puanlar, Super Decisions programında AHP yöntemi kullanılarak kriterlerin ve alternatiflerin ağırlıklarının belirlenmesi için kullanılmıģtır. Yapılan çalıģmada sonuçlara en doğru Ģekilde ulaģmak için tüm faktörlerin tutarlılık indeksleri hesaplanmıģtır. Literatür ve ele alınan problem incelendiğinde, iģ seçimini bir çok faktörün etkilediği görülmektedir. ÇalıĢmada, iģ seçimini etkileyen en önemli üç faktör sırasıyla; Garantisi, MaaĢ ve Sosyal Güvencesi olduğu tespit edilmiģtir. ĠĢ

82 GÖKTOLGA ve GÖKALP seçimi için talep edilen alanlar ise ilk olarak Akademisyenlik, ikinci sırada Devlet Memurluğu ve üçüncü olarak Kendi ĠĢ Yerinde ÇalıĢma seçenekleridir. Benzer veya farklı alanlarda uygulama yapılabilecek çalıģma farklı çok kriterli karar verme yöntemlerinden faydalanılarak ileri çalıģmalara konu olabilecektir. Bu çalıģma sadece iģ seçimi için değil, istihdamdaki farklı alanlara da uygulanarak, iyileģtirme, geliģtirme veya yatırım gibi farklı kararlar da alınabilir. Ayrıca Ģirketler kriterleri dikkate alarak istihdam edilen personel için hangi kriterlere öncelik vermeleri gerektiğini de gözden geçirebilir, yeni nesil insan kaynakları stratejileri değerlendirilerek farklı uygulamalara entegre edilebilir. Ayrıca çalıģma detaylandırılarak iģverenin sunduğu imkanlar, ekonomik, çevresel ve güvenlikle iliģkili faktörlerin birlikte ele alınarak değerlendirilmesi, iģ seçimi için gelecekteki uygulama potansiyellerinin de belirlenmesinde yardımcı olacaktır. KAYNAKÇA ARAZ Ceyhun; Pınar MIZRAK ÖZFIRAT; Ġrem ÖZKARAHAN (2007), An integrated multi-criteria decision making methodology for outsourcing management, Computers and Operations Research, Vol 34; 3738-3756. AYTAÇ Serpil; Nuran BAYRAM (2001), Üniversite Gençliğinin ĠĢ Ve EĢ Seçimindeki Etkin Kriterlerinin Analitik HiyerarĢi Süreci (AHP) Ġle Analizi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Vol 3; 1,2. BAYRAKTAR Demet; Sıtkı GÖZLÜ (1997), Tekstil Ġmalat Firmalarında Teknoloji Seçimi Ġçin Analitik HiyerarĢi YaklaĢımı, Ġ.T.Ü. ĠĢletme Fakültesi, Maçka-Ġstanbul. CHARNES Abraham; William Wager COOPER; Edwardo RHODES (1978), Measuring The Efficiency of Decision Making Units, European Journal of Operational Research, Vol 2; 429-444. DAĞDEVĠREN Metin; Diyar AKAY; Mustafa KURT (2004), ĠĢ Değerlendirme Sürecinde Analitik HiyerarĢi Prosesi ve Uygulaması, Gazi Üniversitesi Mühendislik ve Mimarlık Fakültesi Dergisi, Vol 19; No 2, 131 138. DĠNÇER Hasan; Ali GÖRENER (2011), Performance Evaluatıon Usıng AHP - Vıkor And AHP - Topsıs Approaches: The Case Of Servıce Sector, Yıldız Teknik Üniversitesi Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi, Vol 29; 244-260. DOUMPOS Michael; Constantin ZOPOUNIDIS (2002), Multicriteria Classification and Sorting Methods: A Literature Review, European Journal of Operational Research, Vol 138; 229-246. ERSÖZ Filiz; Mehmet KABAK (2010), Savunma Sanayi Uygulamalarında Çok Kriterli Karar Verme Yöntemlerinin Literatür AraĢtırması, Kara Harp Okulu Savunma Bilimleri Dergisi, Vol 9; 97-125.

C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 13, Sayı 2, 2012 83 FELEK Sevgi; Yıldız YULUĞKURAL; Zerrin ALADAĞ (2007), Mobil ĠletiĢim Sektöründe Pazar PaylaĢımının Tahmininde AHP ve ANP Yöntemlerinin Kıyaslaması, Makine Mühendisleri Odası Endüstri Mühendisleri Dergisi, Vol 18; 1,6-22. GÖKALP Burcu; Banu SOYLU (2011), Tedarikçinin Süreçlerini ĠyileĢtirme Amaçlı Tedarikçi Seçim Problemi, Endüstri Mühendisliği Dergisi, YA/EM 2010 Özel Sayısı, Vol 23; 1,4-15. HARKER Patrick Timothy; Luis G. VARGAS (1987), The Theory of Ratio Scale Estimation: Saaty s Analytic Hierarchy Process, Management Science, Vol 33; 1383-1403. ONUR Bekir (1995), GeliĢim Psikolojisi, Ġmge Kitabevi, Ankara. ÖZBAY Haluk; Emine ÖZTÜRK (1992), Gençlik, ĠletiĢim Yayınları. SAATY Thomas Lorie (1980), The Analytic Hierarchy Process, McGraw-Hill, New York, A.B.D. SAATY Thomas Lorie (1990), How to make a decision: The Analytic Hierarchy Process, European Journal of Operational Research, Vol 48; 9-26, 1990. SAATY Thomas Lorie (2005), Theory and Applications of the Analytic Network Process, USA: RWS Publications. SAATY Thomas Lorie (1996), Decision Making with Dependence and Feedback: The Analytic Network Process, RWS Publications, Pittsburgh, A.B.D. TĠMOR Mehpare (2011), Analitik HiyerarĢi Prosesi, Türkmen Kitabevi, Türkiye. TOPÇU Ġlker Yusuf (2000), Çok Ölçütlü Sorun Çözümüne Yönelik Bir BütünleĢik Karar Destek Modeli, YayınlanmamıĢ Doktora Tezi, I.T.U. Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul. TRIANTAPHYLLOU Evangelos (1995), Using the Analytic Hierarchy Process for Decision Making in Engineering Applications: Some Challenges, Inter l Journal of Industrial Engineering: Applications and Practice, Vol 2(1); 35 44. YULUĞKURAL Yıldız (2001), Kocaeli nde Deprem Sonrası YerleĢim Sorununa Çok Ölçütlü YaklaĢım, Kocaeli Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi (yayınlanmıģ), Kocaeli. ZANAKIS Steve H., Anthony SOLOMON, Nicole WISHART, and Sandipa DUBLISH (1998), Multi-Attribute Decision Making: A Simulation Comparison Of Select Methods, European Journal of Operation Research, Vol 107(3); 507-529.

84 GÖKTOLGA ve GÖKALP EK-1 AĞIRLIKLANDIRILMAMIġ LĠMĠT Akademisyenlik Özel Sektörde Devlet Memurluğu Güvenlik Güçlerinde Kendi ĠĢ Yerinde Hedef ĠĢ Bulma Kolaylığı Garantisi ĠĢ Yeri Konumu MaaĢ Sosyal Güvencesi Toplumda Gördüğü Ġtibar Zorluk Derecesi Akademisyenlik 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.41846 0.42036 0.20000 0.45929 0.34828 0.44098 0.27525 Başkasının İş Yerinde Çalışmak 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.03362 0.03210 0.20000 0.04310 0.02982 0.07183 0.10551 Devlet Memurluğu 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.29742 0.25059 0.20000 0.15579 0.38010 0.16254 0.19817 Güvenlik Güçlerinde Çalışmak 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.08675 0.12873 0.20000 0.13462 0.11781 0.18987 0.21677 Kendi İş Yerinde Çalışmak 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.16375 0.16823 0.20000 0.20721 0.12398 0.13478 0.20430 Hedef 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 İş Bulma 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.09550 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 İş Garantisi 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.22173 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 İş Yeri Konumu 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.07633 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 İşin Geliri 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.20553 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 İşin Sosyal Güvencesi 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.16288 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 İşin Toplumda Gördüğü İtibar 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.14393 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 İşin Zorluk Derecesi 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.09410 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000

C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 13, Sayı 2, 2012 85 EK-2 AĞIRLIKLANDIRILMIġ LĠMĠT Akademisyenlik Özel Sektörde Devlet Memurluğu Güvenlik Güçlerinde Kendi ĠĢ Yerinde Hedef ĠĢ Bulma Kolaylığı Garantisi ĠĢ Yeri Konumu MaaĢ Sosyal Güvencesi Toplumda Gördüğü Ġtibar Zorluk Derecesi Akademisyenlik 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.41846 0.42036 0.20000 0.45929 0.34828 0.44098 0.27525 Başkasının İş Yerinde Çalışmak 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.03362 0.03210 0.20000 0.04310 0.02982 0.07183 0.10551 Devlet Memurluğu 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.29742 0.25059 0.20000 0.15579 0.38010 0.16254 0.19817 Güvenlik Güçlerinde Çalışmak Kendi İş Yerinde Çalışmak 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.08675 0.12873 0.20000 0.13462 0.11781 0.18987 0.21677 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.16375 0.16823 0.20000 0.20721 0.12398 0.13478 0.20430 Hedef 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 İş Bulma 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.09550 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 İş Garantisi 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.22173 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 İş Yeri Konumu 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.07633 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 İşin Geliri 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.20553 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 İşin Sosyal Güvencesi 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.16288 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 İşin Toplumda Gördüğü İtibar 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.14393 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 İşin Zorluk Derecesi 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.09410 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000

86 GÖKTOLGA ve GÖKALP EK-3 AĞIRLIKLANDIRILMIġ LĠMĠT Akademisyenlik Özel Sektörde Devlet Memurluğu Güvenlik Güçlerinde Kendi ĠĢ Yerinde Hedef ĠĢ Bulma Kolaylığı Garantisi ĠĢ Yeri Konumu MaaĢ Sosyal Güvencesi Toplumda Gördüğü Ġtibar Zorluk Derecesi Akademisyenlik 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.19447 0.41846 0.42036 0.20000 0.45929 0.34828 0.44098 0.27525 Başkasının İş Yerinde Çalışmak 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.02979 0.03362 0.03210 0.20000 0.04310 0.02982 0.07183 0.10551 Devlet Memurluğu 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.11760 0.29742 0.25059 0.20000 0.15579 0.38010 0.16254 0.19817 Güvenlik Güçlerinde Çalışmak Kendi İş Yerinde Çalışmak 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.07334 0.08675 0.12873 0.20000 0.13462 0.11781 0.18987 0.21677 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.08481 0.16375 0.16823 0.20000 0.20721 0.12398 0.13478 0.20430 Hedef 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 İş Bulma 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.04775 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 İş Garantisi 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.11087 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 İş Yeri Konumu 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.03817 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 İşin Geliri 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.10276 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 İşin Sosyal Güvencesi 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.08144 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 İşin Toplumda Gördüğü İtibar 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.07196 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 İşin Zorluk Derecesi 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.00000 0.19447 0.41846 0.42036 0.20000 0.45929 0.34828 0.44098 0.27525