DEHB Erişkinliğe Yansımalar ve Eş Tanı Doç. Dr. Cengiz TUĞLU 46. Ulusal Psikiyatri Kongresi 08 Ekim 2010, İzmir
Açıklama Konuşmacı Araştırma Danışma Kurulu Janssen Cilag X X Eli Lilly X X X BMS X AstraZeneca X Sanovel X Sanofi Aventis X Abdi İbrahim X Böhringer Ing X
DEHB Sorgulanmalı mı? Ruhsal muayene de DEHB varlığı mutlaka sorgulanmalı mı? Çocukluk çağı Ruhsal muayene de DEHB varlığı mutlaka sorgulanmalı mı? Erişkinlik çağı
Yaygınlık Okul çağında % 3 % 7.5 Değişkenlik gösteriyor Anne baba Bakım verenler Öğretmenler Ölçütlerdeki katılık Alt tipler nedeniyle gözden kaçabilirlik Çocuklarda % 8 Ergenlerde % 6 Erişkinlerde % 4 DEHB > DEB DEHB = DEB DEB > DEHB * ABD de % 4.4 (genel popülasyonda) (Kessler ve ark., 2006)
Cinsiyet Erkek / Kadın 2:1 6:1 DEHB erkeklerde daha sık ama kadınlara etkisi çok daha ciddi olabilir Davranım bozukluğu ve yıkıcı davranış kadında daha az görülür (Barkley 2006) Dikkatsizlik alt tipi maskelenmiş!
Çocukluktan Erişkinliğe DEHB yi Öngörmek! Semptom şiddeti yüksek Bileşik alt tip Tedavi görmeme Eş tanı varlığı Anksiyete Depresyon Anne Baba psikopatolojisi Antisosyal KB
Belirtilerin Seyri (Biederman et al, 2000)
Değerlendirme Görüşme DEHB belirtilerinin taranması (ve ölçekler) Eş tanı durumları Çocukluk öyküsü İşlevselliğin değerlendirilmesi
Erişkin DEHB Tanı Tanı güçlüğü Davranışsal sendrom Tanı koydurucu test ya da görüntüleme tekniği yok Semptom değişimi Erişkin dönemde tanı için çocukluktaki semptomların erişkin dönemdeki eşdeğerleri, semptom göçü tanımlanmalıdır.
YAŞAM BOYU DEHB Dikkat Eksikliği Dikkatini toplamada güçlük (toplantılarda, okurken, işlerini sürdürürken) Kaytarmaya eğilim İşyerinde yavaş, verimsiz olma Kötü zaman yönetimi Organize olamama Başlanan bir işi bitirememe, işe başlama güçlüğü Aynı anda süren pek çok iş yada proje Bir yönergeyi takip etmede güçlük
Erişkinlik Dönemi İşte verimsiz olmak Toplantı boyunca oturamamak Hiperaktivite Sırada bekleyememek Hızlı araba kullanmak Aktif meslekleri seçmek Engellenmeye tahammülsüzlük Sıkılmaya tahammülsüzlük Yeni heyecanlar peşinde koşma Sık sık parmak tımbırdatma yada diz zıplatma
Erişkinlik Dönemi Dürtüsellik Çok konuşmak Başkalarının sözünü kesmek Uygunsuz yorumlarda bulunmak Aklına ilk geleni söyleme eğilimi Stres ile baş edememe Öfke atakları
Utah Erişkin DEHB Ölçütleri 1. Geriye dönük DEHB tanısı 2. Yetişkin Özellikleri Halen devam eden dikkat eksikliği ve hiperaktivite güçlüklerini içeren ek 2 belirti A. Dikkat eksikliği E. Öfke atakları B. Hiperaktivite F. Dürtüsellik C. Duygudurum labilitesi G. Stres ile başedememe D. Dezorganizasyon 3. Dışlama Ağır depresyon, psikoz yada kişilik bozukluğu
DEHB Neden Tedavi Edilmeli? Çocukluk Okul başarısızlığı, kapasitesini gösterememe Çok sayıda yaralanma Madde deneme KOKG yada davranım bozukluğu Dürtüsellik, kendini sakınmama Tekrarlayan başarısızlıklar 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 Erişkinlik İşte başarısızlıklar, işini kaybetme Ölümcül araba kazaları, aşırı risk alma Madde bağımlılığı Antisosyal KB, suça eğilim İstenmeyen gebelik, cinsel hastalıklar vs Umutsuzluk, engellenme boyun eğme
Yasal Sorunlar, Sosyal Sorunlar Tutuklanma, polisle ilgili sorunlar 2 kat fazla Trafikte sorun, hızla ilgili cezalar % 47 fazla Boşanma oranları 2 kat fazla İşsizlik sorunları % 78 fazla Yakın arkadaş ilişkilerinde sorun fazla Ebeveyn olanların ebeveynlikle ilgili stresi fazla Boş zaman değerlendirme Bol ve aşırı Tlf konuşması, TV izleme, internet Az okuma, hobi geliştirme, egzersiz yapma Faraone et al, 2004 Barkley et al, 2008
İş ve işsizlikle ilgili sorunlar Kapasitesinin altındaki işlerde çalışma Daha fazla işsizlik dönemleri Daha fazla iş bırakma yada çıkarılma Sık iş değiştirme İşyerinde DEHB ilişkili semptom sergileme Düşük iş performansı Kendi işini kurma çabaları
Cinsellik ve erken gebelik sorunları Cinsel etkinliğe erken başlama Yaşam boyu daha fazla cinsel partner (% 14 vs. % 5) Kısa süreli ilişkiler Daha az korunma, daha fazla hamilelik Daha erken çocuk sahibi olma Daha sık cinsel yolla bulaşan hastalık (% 17 vs. % 4) Barkley et al, 2006, 2008
Motorlu Taşıtlar, Kötü Şoförlük Yavaş fren tepki süresi Güvenilir sürücü değiller Kendilerine ve yakınlarına göre Daha fazla araç kazası Daha fazla hız limiti aşımı 4 5 vs. 1 2 Daha kötü maddi kazalar Sık ve uzun süreli ehliyetlerine el konur
Sigara kullanımı ve DEHB Erişkin DEHB, n=71 Sigara İçenler % Sigara kullananlar* Bırakma oranları Pomerleau et al, 1995
DEHB + Eş tanı Çocuk ve Ergenler Erişkinler
DEHB + Eş tanı Bir istisna değil daha çok bir kuraldır Anksiyeteli, depresif ve özellikle madde kullanımı olan hastalarda DEHB mutlaka araştırılmalıdır; öte yandan DEHB olan hastalarda da anksiyete, depresyon ve madde kullanımı mutlaka araştırılmalı Tedavi önceliği iyi belirlenmeli
Tedavi: Erişkin DEHB +.. Madde kullanım bozuklukları Major depresif bozukluk Bipolar bozukluk Anksiyete bozukluğu Kişilik bozukluğu (Sınır KB, Antisosyal KB) Otistik Spektrum Bozuklukları
Erişkin DEHB + Madde Kullanımı % 10 halen madde kötüye kullanımı % 50 geçmişte madde kötüye kullanımı % 20 50 gelecekte madde kötüye kullanımı Görülme sıklığını artıran Antisosyal Kişilik Bozukluğu eş tanısı
DEHB + Madde kullanım bozuklukları Yaygınlık Risk 2 3 kat artmıştır Devam DEHB olanlarda % 15 30 Madde kullanımı: Alkol % 25 Madde % 30 Nikotin % 40 Genel popülasyonda % 5 Madde kullanımı Wilens TE et al. 2004, Biederman J et al. 1998
Bağımlılık yaygınlığı Madde Kullanımı % Kontrol DEHB İlaç kullanımı (+) DEHB İlaç kullanımı ( ) Biederman et al, 1999
Tedavi: Erişkin DEHB +.. Madde kullanım bozuklukları Major depresif bozukluk Bipolar bozukluk Anksiyete bozukluğu Kişilik bozukluğu (Sınır KB, Antisosyal KB) Otistik Spektrum Bozuklukları
Yaygınlık Majör depresyon % 30 50 Majör depresyonu olanlarda DEHB oranları DEHB + olanların akrabalarında Depresyon Distimi % 15
DEHB + Majör Depresyon n=98 Çift Kör Plasebo Kontrollü Çalışmalar Olgular HAMD= 19.2±5.7 % 33 + Majör depresyon yada anksiyete boz. n=256 Farmakoterapi Paroxetin 40 mg Dextroamfetamin 40 mg/gün Paroxetin / Dextroamfetamin 20 hafta Atomoxetin 90 120 mg/gün, 10 hafta Sonuçlar Duygudurum belirtilerinde düzelme Paroxetin= % 100 Dextroamfetamin= % 57.2 Kombine= % 73.3 DEHB belirtilerinde düzelme Paroxetin= % 20 Dextroamfetamin= % 85.7 Kombine= % 66.7 Yaşamboyu anksiyete/majör dep. : Azalmış Dex. Yanıtı Yaşamboyu depresif bozukluk: En etkin tedavi Weis et al, 2006 Adler et al, 2006
Tedavi: Erişkin DEHB +.. Madde kullanım bozuklukları Major depresif bozukluk Bipolar bozukluk Anksiyete bozukluğu Kişilik bozukluğu (Sınır KB, Antisosyal KB) Otistik Spektrum Bozuklukları
Bipolar Bozukluk vs. DEHB Bipolar bozukluğu olanlarda DEHB semptomları oldukça şiddetlidir ancak DEHB olanlarda tipik bipoların duygudurum özellikleri izlenmez Duygudurum, düşünce ve hiperseksüaliteye dikkat! Luby et al. 2006 Bipolar(%) DEHB(%) İrritabilite Grandiyözite Aşırı konuşma Fikir uçuşması Uykuda azalma Basınçlı konuşma Hiperseksüalite 95 80 92 69 42 84 53 65 10 38 14 12 35 3
Sonuçlar Fark edilmediğinde bir çok sorun alanı! Eş tanı bir istisna değil daha çok bir kural Tedavi önceliği iyi belirlenmeli Ek klinik sorunlar Daha fazla işlevsellikte bozulma Tedavi sonuçlarında kötüleşme Daha dirençli olgular Depresif ve özellikle madde kullanımı olan hastalarda DEHB mutlaka sorgulanmalı
Teşekkürler