AVRUPA DA SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA İÇİN PROJE YÖNETİMİ

AVRUPA DA SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA İÇİN PROJE YÖNETİMİ Başarılı Turizm Yönetimi 1

2

AVRUPA DA SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA İÇİN PROJE YÖNETİMİ 3

Avrupa da Sürdürülebilir Kalkınma için Proje Yönetimi İlk basım: 2011 Her hakkı saklıdır. Avrupa da Sürdürülebilir Turizm (FEST) Vakfı (Foundation for European Sustainable Tourism) Her hakkı saklıdır. Bu yayının hiçbir bölümü, yazılı izin alınmaksızın herhangi bir şekilde veya yöntemle çoğaltılamaz veya dağıtılamaz. İzin alınması amacıyla aşağıdaki iletişim bilgisi doğrultusunda söz konusu dernek yetkilileriyle görüşülmesi gerekmektedir. FEST c/o info@pm4esd.eu 4

İçindekiler 7 Önsöz 8 Carlo Fidanza 10 Silvia Barbone 12 Christiane Dabdoub Nasser 15 Teşekkür 19 Kısaltmalar 23 Giriş 25 Giriş 28 PM4ESD Modeli 29 PM4ESD Rehberi 32 Proje Yönetimi ve Sürdürülebilir Turizm 33 Turizm Sektörünün ve Sürdürülebilir Turizm Bağlamının Önemi 35 Sürdürülebilir Turizm Prensipleri ve Göstergeleri 37 Yönetişim 38 Turizm sektöründe Proje Yaşam Döngüsü 41 Yönetim Bağlamı 43 PM4ESD Yaklaşımı 44 Giriş 44 Bir Projenin Başarısı: 6+1 Değişkeninin Açıklaması 46 Başarı Faktörleri, Alınan Dersler, En İyi Uygulamalar ve Proje Prensipleri 50 PM4ESD nin Yapısı 51 Bileşenler 52 Olurluk İncelemesi 54 Risk, Sorun ve Değişiklik Yönetimi 59 Organizasyon 63 Kalite 64 Planlama 67 İlerleme Kontrolü 69 Süreçler 70 Proje Yönlendirme 77 Proje Başlangıcı 84 Aşama Tanımı ve Planlaması 88 Aşama Kontrolü ve Ürün Ortaya Çıkarma 93 Proje Kapanışı 96 PM4ESD Projelerinin Yararlarının Gözden Geçirilmesi 97 Giriş 97 Fayda Sağlama Yönetimi 102 Ekler 104 Küresel Sürdürülebilir Turizm Kriterleri Ortaklığı 108 Olurluk İncelemesi: Vesevo Sosyal Ağ Projesi 130 Kaynakça 5

6

Önsöz 7

CARLO FIDENZA, Avrupa Parlamentosu Üyesi, Taşımacılık ve Turizm Komitesi Avrupa nın Yeni Turizm Politikası Çerçevesiyle İlgili Avrupa Parlamentosu Raportörü 8

Avrupa daki üçüncü önemli sosyo- ekonomik faaliyet olan turizm, bağlı sektörleriyle birlikte, AB nin Gayri Safi Yurtiçi Hasılası nın (GSYH) %10 unu ve AB deki toplam istihdamın %12 sini oluşturmaktadır. Bu nedenle de oldukça önemli bir sektör olmakla birlikte Avrupa daki az gelişmiş bölgelerin kalkınmasına ve entegrasyonuna katkı sağlamaktadır. Aynı zamanda; üye Devletlerde büyüme, sürdürülebilir kalkınma ve etik değerleri bir araya getirmektedir. Turizm aynı zamanda Avrupa nın 1 numaralı konumunu korumasını sağlayarak, dünyadaki imajımızı daha da iyi bir hale getirmemiz ve tanıtmamız açısından önemli bir araçtır. Tüm bu konular Lizbon Antlaşması nın yürürlüğe girmesiyle Avrupa nın yeni turizm politikası çerçevesinin odak noktası ve bu alandaki tüm Avrupa Kurumlarının çalışmalarında temel öncelikler haline gelmiştir. Avrupa Komisyonu nun önerdiği ve Avrupa Parlamentosu nun raporuyla biraz daha geliştirilen ve şahsen taslağını hazırladığım faaliyetlerde Avrupa 2020 Stratejisi hedeflerine uygun olan bazı konular bulunmaktadır. Bu konular; Hareketliliği artırma ve kaliteli yeni profesyonel fırsatlar oluşturma amacıyla öğretim ve profesyonel eğitim faaliyeti, Her türlü büyüklükteki turizm işletmeleri arasında yeni sinerjiler oluşturmak amacıyla Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin geliştirilmesi, Aşılması gereken mevsim değişikliği sorunu ve herkes için turizm ile Avrupa'da kaliteli turizm tartışması ve yeterli fon sağlama. Bu fikirlerin tümünü geliştirmek ve turizm sektörümüzü güçlendirmek ve rekabet edebilirliğini artırmak için yeni turizm politikasıyla ilgili tüm konuların ortak noktası olan sürdürülebilirlik kavramına yatırım yapmak önemlidir. Bu bağlamda; Avrupa nın kültür mirası, Avrupa bölgelerinin ve çevresinin korunması ve ekonomik gelişim konusu ile bir bütün olarak sistemin sosyal uyumu kıymetlendirmeyi sağlayan sürdürülebilirliğe yönelik geniş kapsamlı bir yaklaşım gereklidir. Sürdürülebilirlik, tüm Avrupa vatandaşlarının, idarecilerinin, politikacılarının, girişimcilerinin ve turistlerinin bilincinde yer edinmesi gerekli olan bir değer ve kavramdır. Bu bakımdan, Turizm alanındaki tüm projelerde sürdürülebilirlik dikkate alınmalı ve bu kavram projelerin içeriklerinin ayrılmaz bir parçası haline gelmelidir. Diğer yandan, Sürdürülebilirlik, farklı seviyelerde ağ ve sinerji oluşturma kapasitesi ve işbirliğiyle sağlanabilir. AB ve farklı üye devletler arasında, sektördeki kurumlar ve operatörler arasında, ulusal ve yerel idareler arasında (genellikle turizm politikası konusunda doğrudan yeterliliği ve yetkisi bulunmaktadır), turizm sektörleri ve taşımacılık sistemi arasında, aynı zamanda da hizmet sağlayıcılarla müşteriler arasında ağ oluşturma bu kapsamdaki farklı seviyelerdir. Sonuç olarak, tüm seviyelerdeki kurumlar ve sektör operatörleri; rekabet edebilir, sürdürülebilir, modern, sosyal sorumluluk taşıyan ve tüm vatandaşların erişebileceği nitelikte olan AB seviyesinde bir turizm politikası geliştirmek amacıyla birlikte çalışmalıdır. Ayrıca, ulusal ve yerel makamlar ile farklı aktörlerin faaliyetleri konusunda mümkün olduğunca işbirliği yapılması, bunların kolaylaştırılması ve tamamlanması da oldukça önemlidir. Bu nedenle de entegre bir AB turizm politikası için yapıcı perspektif oluşturmak amacıyla, söz konusu alandaki en iyi uygulamaların karşılıklı olarak kullanılmasına imkan veren bu yöndeki tüm projeler ve bilinç artırmaya yönelik gerçekleştirilen çalışmalar desteklenmeli ve daha da geliştirilmelidir. Carlo Fidenza 9

Silvia BARBONE, PM4ESD Projesi Koordinatörü Avrupa da Sürdürülebilir Turizm (FEST) Vakfı Yöneticisi 10

Proje Yönetimi ve Sürdürülebilir Turizm. Bu bileşim, turistik ve kültürel projelerin yönetimi ve tasarımı için yeni bir yaklaşım olan PM4ESD Turizmde Sürdürülebilir Kalkınma Projesi nin temelini oluşturuyor. Sürdürülebilir turizmin sağlanması için başarı ve rekabetçiliğin temel unsurları olan yönetim ve idareyi göz önünde bulundurmak esastır. Turizm dünyadaki en büyük endüstrilerden biridir. Eğer turistik cazibe merkezleri ve girişimler, kısa vadeli kârların ötesini görebilen bir anlayışla ve özel sektör ile kamu otoriteleri arasında yeni tarzda uyumlu bir işbirliğine dayalı olarak yönetilirse, seyahat noktalarının ekonomik, kültürel ve sosyal gelişimine önemli bir katkıda bulunabilir. Turistler ve yerel halk olarak, hepimiz bir yerleri gezerken kendimize; Neden böyle güzel bir yer daha iyi bakılmamış ve tanıtılmamış? Neden kuvvetli bağlantıları yok? diye sormuşuzdur. Pompeii yi her ziyaret edişimde, neden yerel halkın dünyanın en önemli cazibe merkezlerinden birisinde yaşamıyormuş gibi göründüklerini düşünmeden edememişimdir. Pompeii de arkeolojik kazı alanı ile kasaba arasında bir sınır var. Aynı durum pek çok başka yerde de karşımıza çıkıyor. Bizler artık turizmi sosyal ve kültürel değişim için kullanmak ve ev sahibi toplumların bu sürecin bir parçası olmasını sağlamak için adım atma vaktinin geldiğine inanıyor ve PM4ESD ile bu değişime katkıda bulunmak istiyoruz. Bu anlamda PM4ESD; ziyaretçiler, yerel toplumlar ve girişimciler dâhil herkes için fayda sağlayacak başarılı projelerin hayata geçirilmesini desteklemektedir. PM4ESD, etkin proje yönetiminin yapılandırılmış bir yöntemi olan ve Birleşik Krallık Hükümeti tarafından geniş çaplı bir şekilde kullanılan ve hem Birleşik Krallık ta hem de uluslararası alanda gerek özel gerekse de kamu sektöründe yaygın şekilde tanınıp kullanılan PRINCE2 ye (Kontrollü Çevrelerdeki Projeler) dayanmaktadır. Bu anlamda, PRINCE2 yi yönetim unsurlarını sürdürülebilir turizm kriterleri ve ilkeleri ile birleştirerek yeniledik ve turizm sektörüne uyarladık. PM4ESD; hem yerel, bölgesel ve ulusal hükümetler, hem de turizm ve kültürel sektörlerde çalışan şirketler ve girişimciler tarafından kullanılacak, uluslararası seviyede tanınmış bir metodoloji haline gelmeyi hedeflemektedir. El kitabı; İngilizce, İtalyanca, Almanca, Lehçe ve Türkçe hazırlanmış olup metodolojiye yönelik eğitim organizasyonları 2012 de başlayacaktır. Bizler bu süreçte PM4ESD yi yaygınlaştırmak, sürdürülebilir bir metodoloji haline getirmek ve belgelendirme sağlamak amacıyla kısa adı FEST olan Avrupa da Sürdürülebilir Turizm Vakfı nı da kurduk. Bu ilk yayınımız olup PM4ESD yi bir proje fikrinden gerçeğe dönüştürmemizde bizi destekleyen tüm uluslararası uzmanlara, kurum ve kuruluşlara teşekkür ederiz. Yorum ve önerilerinizi almaktan memnuniyet duyacağız. Silvia Barbone 11

Christiane DABDOUB NASSER, Takım Lideri Euromed Heritage 4 12

Avrupa da ve diğer kıtalarda kayda değer sonuçlar alamamış pek çok turistik ve kültürel projeden sonra, sürdürülebilir kalkınmanın iki önemli unsuru olan turizm ve kültür alanlarında proje yönetimi ile ilgili uygun bir metodoloji, uzun zamandır beklenen ve bu nedenle memnuniyetle karşılanan bir gelişmedir. Turizm, Avrupa Birliği ndeki (AB) en büyük üçüncü ekonomik faaliyet olduğu ve gayrisafi yurtiçi hasılaya ve istihdama önemli ve giderek artan katkılar sağladığı için, bu metodoloji eğer uygun şekilde ve geniş çaplı olarak uygulanırsa kesinlikle yeni ve ilginç sonuçlar ortaya çıkaracaktır. Avrupa Komşuluk Politikası (ENP) 1 kapsamında AB tarafından finanse edilen ve hâlihazırda dördüncü safhasında bulunan yerel bir program olan Euromed Heritage Programme çerçevesinde, en son istatistiklere göre turistlerin geçirdiği gece sayısı bakımından %8,4 lük bir artış gösteren Akdeniz Ortak ülkelerindeki turizm yönetimine yeni bir bakış açısı getirmeye çalışıyoruz. 2 Programın öncelikli amacı, soyut ve somut kültür mirası kaynaklarının korunması ve bunların doğru şekilde yönetilmesidir. Fakat turizm faaliyetlerine önemli katkılarda bulunan bu kaynaklar, özellikle kullanımları söz konusu olduğunda büyük bir sorun haline gelmektedirler. Programın bakış açısına göre, fiziksel mirasın ekonomik değeri en önemli konu olmakla birlikte bu ekonomik değer, kültür mirası olarak adlandırılan mekanlara girmek için ücret ödeyen turistlerin buralara erişim imkanlarının artırılmasının ötesinde, söz konusu 'mirasın' ömrünün uzatılması ile ilgilidir. Burada bahsedilen, turizm gelirlerinin, özellikle de ilgili kültür mirasının 'sahipleri' bağlamında ne şekilde dağıtıldığı; bu gelirlerin bir kısmının koruma amaçlı olarak kullanılması; ve son olarak ilgili bölgenin kültür mirası olarak değerine ve sürdürülebilir bir şekilde kullanılıp korunması gerektiğine ilişkin bilincin artırılmasıdır. Bu bakış açısı, iyi korunmuş ve sunulmuş bir kültür mirasının, topluma ve çevresindeki ekonomiye dolaylı yoldan ilave kazançlar sağlayacağı ve tanınmış bir kültür mirası alanının, bu kültür mirası alanından faydalanan yerel üretim sektörlerinin ününü ve pazar değerini artıracağı düşüncesine dayanmaktadır. Böylelikle turistik kalkınma fevkalade karmaşık bir çaba haline gelmektedir. Bu program ile yönetim ve sürdürülebilir kalkınmanın birbirlerinden ayrı olamayacağını; kültür ve turizm yönetiminin, farklı yetkinliklere dayalı disiplinlerarası müdahaleler gerektirdiğini; girişimcilerin kendi rollerini ve sorumluluklarını analiz etme ve tanımlamalarının bir projenin planlama ve uygulamasında ön şartlar olduğunu; toplumsal farkındalığın ve katılımın projelerin sürdürülebilirliğinde temel faktörler olduğunu göstermeye çalıştık. Ne kadar değerli olursa olsunlar, bu çabalar bir turizm yönetimi metodolojisi ile pekiştirilmeldir. Bu anlamda, Turizmde Sürdürülebilir Kalkınma Projesi (PM4ESD) çabalarımıza değerli bir katkı olabilir. Bunun nedeni yukarıda bahsedilen tüm meselelere ve daha da fazlasına değinmekte olmasıdır. Sürdürülebilir kalkınmanın başlangıçtan itibaren planlanması ve iş modeli çalışmaları ile birlikte ele alınması gerektiği prensibine dayanmakta ve kültürel mekanların sürdürülebilir hale getirilmesi için faaliyetin sürdürülebilirliğini sağlayan bir yönetim tarzının uygulanmasının gerekli olduğu varsayımından yola çıkmaktadır. Bu nedenle PM4ESD metodolojisi, Akdeniz Ortak ülkeleri için göz önünde bulundurulacak ideal bir yönetim aracı olarak ortaya çıkmaktadır. Dolayısıyla, hem kamu otoritelerinin hem de özel kurumların yerel ihtiyaçlarına uyarlanmış olduğundan, Euromed Heritage Programme ile elde edilen başarılara katkı sağlayabilir ve katılımcı, şeffaf ve temiz bir yönetim anlayışı meydana getirebilir. Christiane Dabdoub Nasser 1 AB üyesi devletler ve Akdeniz havzasındaki dokuz ülke olan Cezayir, Mısır, İsrail, Ürdün, Lübnan, Fas, Filistin Ulusal Otoritesi, Suriye ve Tunus tan oluşan Avrupa- Akdeniz Ortaklığı. 2 Spörel ve Täube, Tourism Trends in Mediterranean Partner Countries. Industry, trade and services, Eurostat Statistics in focus (Akdeniz Ortak Ülkelerindeki Turizm Trendleri. Endüstri, ticaret ve hizmetler, odaktaki Eurostat İstatistikleri) 95/2008. 13

14

Teşekkür 15

16

Koordinatör Silvia Barbone Jlag Yazarlar Jacobus Groot, QRP International Roger Horam, Edinburgh Ticaret Odası Serena Liuni, Jlag Silvia Barbone, Jlag Vincenzo Imerti, QRP International Uluslararası PM4ESD Uzmanları Alfonso Vargas Sanchez Prof. Dr. Yönetim ve Pazarlama Bölümü, Huelva Üniversitesi Andy Taylor Program Yöneticisi; Merkezi Yönetim Bölümü, Birleşik Krallık Anne Gibb Program ve Risk Yönetimi Baş Danışmanı, Agba Ayşe Nur Ersun Yrd. Doç. Dr. Üretim Planlaması ve Pazarlama Bölümü, İstanbul Ticaret Üniversitesi Christiane Dabdoub Nasser Ekip Lideri, Euromed Heritage Programı David Crowford Proje, Program ve Risk Yönetimi Baş Danışmanı Dilek Ünalan Yrd. Doç. Dr. Turizm İşletmeciliği Bölümü, Boğaziçi Üniversitesi Julie Scott Baş Araştırma Görevlisi, London Metropolitan Üniversitesi Kleopatra Theologidou Baş Danışman, Veria Belediyesi Leah Radstone New Qualifications Projesi Yöneticisi, Apm Grubu Martha Mary Friel Misafir Öğretim Üyesi, Iulm Mauro Vanni Misafir Öğretim Üyesi, Teramo Üniversitesi Rebecca Hawkins Araştırma Görevlisi ve Danışman, Oxford Brookes Üniversitesi Stephen John Page Sürdürülebilir Turizm Yönetimi Kıdemli Öğretim Üyesi, London Metropolitan Üniversitesi Valentino Izzo Proje Yöneticisi, Avrupa Komisyonu İşletmeler ve Sanayi Genel Müdürlüğü Turizm Birimi Grafik Tasarımı Nicola Marra de Scisciolo, Jlag PM4ESD Ortaklığı Frigento Belediyesi (İtalya) Ana Ortak JLAG ltd (Birleşik Krallık) Koordinatör Ortağı AHE, Beşeri Bilimler ve Ekonomi Üniversitesi (Polonya) Auxilium pro Regionibus Europae in Rebus Culturalibus (Avusturya) Camigliati Destinasyon Yönetimi Okulu (İtalya) Edinburgh Ticaret Odası (Birleşik Krallık) İstanbul Ticaret Odası (Türkiye) QRP International (İtalya) 17

Kısaltmalar 19

20

CR CS ENA GSYİH GSTC MSP NECSTouR PB PCM PD PID PM (PY) PM4ESD PRINCE2 SD SP ST TM (EY) TP TSC UNCED UNEP UNWTO WP (ÇP) Kontrol Noktası Raporu Aşama Kontrolü Avrupa İhtiyaç Analizi Araştırması Gayri Safi Yurtiçi Hasıla Küresel Sürdürülebilir Turizm Kriterleri Başarılı Yönetim Programı Sürdürülebilir ve Rekabet Edebilir Turizm İçin Avrupa Bölgeler Ağı Proje Kurulu Proje Döngüsü Yönetimi Ürün Tanımı Proje Başlangıcı Dokümanı Proje Yöneticisi Avrupa da Sürdürülebilir Kalkınma İçin Proje Yönetimi Kontrollü Ortamlarda Projeler Sürdürülebilir Kalkınma Aşama Planı Sürdürülebilir Turizm Ekip Yöneticisi Ekip Ürünü Turizm Sürdürülebilirlik Konseyi Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı Birleşmiş Milletler Çevre Programı Dünya Turizm Örgütü Çalışma Paketi 21

22

Giriş 23

24

GİRİŞ PM4ESD Politika Senaryosu PM4ESD; Dünya Turizm Örgütü (UNWTO), Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (UNESCO), Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP), Avrupa Komisyonu ve Avrupa Parlamentosu gibi uluslararası kuruluşlar ve Avrupa kurumları tarafından belirlenmiş olan çeşitli sürdürülebilir turizm politikaları, ilkeleri ve programlarıyla ilişkilidir. Rio Dünya Zirvesi kapsamındaki 1992 Birleşmiş Milletler Çevre ve Kalkınma Konferansı nda (UNCED) Seyahat Turizmi, ekonominin sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmayı sağlayan en önemli sektörlerinden biri olarak tanımlanmıştır. Yapılan Dünya Zirvesinin sonucunda 182 hükümet, sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşmayı sağlayacak kapsamlı bir eylem planı olan 21. Gündem Maddesi ni kabul etmiştir. Seyahat Turizmi, 21. Gündem Maddesini temel alarak, sektöre özel bir eylem planının geliştirildiği ilk sektördür; ancak tüm turist operatörlerinin, hükümetlerin, özel/kamu ortaklıklarının, uluslararası kurumların ve şirketlerin sürdürülebilir kalkınma ilkelerini yönetim yapılarına dâhil etmesini sağlamak için daha fazla çalışma yapılması gerekmektedir. Sürdürülebilirlikle ilgili konular temelde doğal çevreyle ilgili olmakla birlikte, daha sonra sosyal, ekonomik ve kültür alanlarını da etkilemiştir. Son dönemde, hükümetlerin, uluslararası kalkınma ajanslarının, ticari birliklerin, akademik kurumların ve Sivil Toplum Kuruluşlarının (STK) birçoğu; sürdürülebilirliğin, uç noktalardaki yoksulluğu alt seviyelere indirerek ve değerli doğal ve suni kaynakları koruyarak, tüm pay sahiplerine yarar sağlayacak bir kalkınma hedefine ulaşmak açısından son derece önemli olduğunun bilincindedir. Turizm sektörü sürdürülebilir turizmin, turizmin belirli veya özel bir şekli değildir. Bunun yerine turizmin tüm şekillerinin daha sürdürülebilir olmasına çalışılmalıdır. Sürdürülebilir kalkınma ilkelerini temel alan bir turizm anlamına gelen sürdürülebilir kalkınma' teriminin tüm turizmi daha sürdürülebilir bir hale getirme temel hedefi anlamına geldiği açıkça belirtilmelidir şeklinde tanımlanan sürdürülebilirlik sorununu aşmalıdır. Bu nedenle sürdürülebilir turizm: 1. Çevre kaynaklarından mümkün olduğunca yararlanmalıdır; 2. Ev sahibi toplulukların sosyo- kültürel altyapısına saygı göstermelidir; 3. Tüm pay sahiplerine adil şekilde dağıtılmış sosyo- ekonomik yarar sağlayacak uygulanabilir, uzun vadeli ekonomik faaliyetler ortaya çıkarmalıdır. (2005) 3. Sürdürülebilir turizm kalkınması hedefinin gerçekleştirilmesi açısından, ilgili olan tüm pay sahiplerinin aktif katılımı gereklidir. Dünya Ticaret Örgütü (WTO) ve Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) kapsamında da belirtildiği gibi, uzun vadeli planlar yapmak, iş birliği içinde çalışmak, sonuçları gözlemlemek ve değişime uyum sağlamak turizm kalkınması ve yönetimi açısından sürdürülebilir yaklaşımın önemli adımlarıdır. Bu nedenle, Dünya Ticaret Örgütü (WTO), sürdürülebilirliği karar verme süreçlerine ve günlük faaliyetlerine dâhil etmeleri amacıyla ulusal ve yerel idarelerin yanı sıra turizm sektörüne de destek veren politikalar, ilkeler, yönetim teknikleri ve ölçüm araçları üzerinde yoğunlaşmaktadır. Ayrıca, UNEP de çevresel sürdürülebilirliği turizm sektörüyle ilgili karar verme sürecine entegre etmeyi hedefleyen bir programı uygulamaya başlamıştır. UNESCO tarafından da belirtildiği gibi, turizm sektöründe iyi bir yönetim ve planlamanın olmaması, çevresel bozulmaya, geçmişten miras kalan kaynakların yok olmasına ve sosyal yabancılaşmaya neden olmaktadır. UNEP e göre de turizmin gereken şekilde yönetilmemesi, turizmin devamlılığı için gerekli olan kaynaklara zarar vermektedir. Bu nedenle de turizmin doğal, sosyal, ekonomik ve kültürel kaynaklar üzerindeki baskısını azaltmak ve turizm faaliyetlerinin olumlu etkilerini en üst seviyeye 3 Making Tourism More Sustainable: a Guide for Policy Makers (Daha Sürdürülebilir bir Turizm, Karar Vericiler için bir Rehber), UNEP- WTO, 2005 25

çıkarmak için, entegre bir yönetim yaklaşımının yanı sıra sürdürülebilir yönetimin turizm sektörü uygulamalarına entegre edilmesine destek sağlayacak araçlar da gereklidir. 4 PM4ESD, Avrupa turizmini daha sürdürülebilir bir hale getirme sürecini desteklemeyi amaçlamaktadır. PM4ESD, Avrupa Birliği nin (AB) Sürdürülebilir Kalkınma stratejisi ve politikalarıyla ilişkilidir. Avrupa Komisyonu, AB seviyesindeki Bildiriminde şunları belirtmiştir: "Dünyanın 1 numaralı turist destinasyonu olan Avrupa (2010) 5, sürdürülebilir turizm hedefine ulaşmayı bir öncelik olarak belirlemiştir. Bu hedefle birlikte Sürdürülebilir ve rekabetçi turizm gündemi (2007) 6 ile "Yenilenmiş bir AB turizm politikası: Daha güçlü bir Avrupa Turizm ortaklığına doğru Bildirimi (2006) 7, Lizbon Antlaşması nın ve AB 2020 stratejisinin sektörde rekabet edebilirliği artırma ve bu süreçte çevresel sürdürülebilirliği destekleme hedeflerine doğrudan katkıda bulunmaktadır. AB turizm bakanları, birleştirilmiş Avrupa turizm politikasının uygulanmasıyla ilgili tavsiyeleri belirleyen Madrid Bildirisi ni onaylamıştır. Madrid Bildirisi kapsamında belirlenen dört öncelikten üçü PM4ESD ile tam olarak uyumludur: 1. Avrupa turizm sektöründe rekabet edebilirliği artırmak; 2. Sürdürülebilir, sorumlu ve kaliteli turizmi desteklemek; 3. Avrupa nın imajının ve profilinin, bir bütün olarak sürdürülebilir ve kaliteli destinasyonlar olarak algılanmasını sağlamak. Son dönemlerde geliştirilen politikalar turizmin sürdürülebilirliğini artırmayı hedeflerken, politikaların uygulamaya geçirilememesi nedeniyle hızlı bir ilerleme sağlanamamıştır. Asıl aşılması gereken engel, rekabet edebilirliği sürdürülebilirlikle birleştirerek uygulamaktır. PM4ESD nin temeli PM4ESD, yerel makamlar ve turizm sektöründeki çeşitli pay sahiplerinin, yukarıda belirtilmiş olan uluslararası kurumlar ve Avrupa kurumları tarafından belirlenen sürdürülebilirlik ilkelerini uygulama aracı olarak kullanılmakta olan ve turizm sektörüne uygulanan bir proje yönetimi yaklaşımı geliştirme ihtiyacına yanıt vermektedir. Proje yöneticileri, karar vericiler ve girişimcilerin; turistik ve kültürel alanları, işletmeleri ve özel girişimleri daha iyi şekilde yönetmek için onaylanmış olan proje yönetimi becerilerine ve yeterliklere sahip olması gereklidir. Kamu veya özel girişimler için proje başlatılmadan önce sürdürülebilir bir kalkınma planı yapılması ve bu planın olurluk incelemesine dâhil edilmesi zorunludur. Turizm sektörü bölgelerin kalkınmasında sosyo- ekonomik açıdan son derece önemlidir ve istihdam ve sosyal hizmetlerde ekonomik büyümeye katkıda bulunmaktadır. Bu hedeflere ulaşılabilmesi amacıyla, turizm ve kültürel girişimler için hem metodolojiyi hem içeriği kapsayan sürdürülebilir yaklaşımın benimsendiği bir planlama ve yönetim şekli gereklidir. Turizm projeleri ve kültürel projelerin gerçekleştirilmesi için ayrılan fonlar harcanmış, ancak bu projelerin uygulandığı bölgelerde önemli sürdürülebilir sonuçlar alınamamıştır. Sonuçların başarısız olma nedenleri; Genellikle bölgesel ihtiyaç analizinin sağlıklı bir şekilde yapılmaması, Planlamanın iyi yapılmaması ve hedeflerin, görevlerin ve sorumlulukların belirsizliği nedeniyle proje yönetiminin yetersiz olması, Sürece uygun olmayan pay sahiplerinin katılması (özellikle yerel toplulukların katılması), Sonuçların ve faydaların yeterli oranda izlenememesi ve değerlendirilememesi, İdari kontrole çok fazla önem verilmesi, Ayrılan zamanın ve maliyet kontrolünün yeterli olmaması, 4 A three- year journey for sustainable tourism (Sürdürülebilir turizm için üç yıl), UNEP 5 COM(2010)352 nihai 6 COM(2007)621 nihai 7 COM(2006)0134 26

Sürdürülebilir turizm ilkelerini (temel ilkeler, göstergeler vb.) uygulamayla ilgili bilgi ve araçlar konusunda yeterli bilgiye sahip olunmaması ve/veya bunların yanlış kullanılmasıyla ilgilidir. 8 Bu sonuçlar, aynı zamanda Avrupa İhtiyaç Analizi (ENA) araştırması kapsamında da desteklenmektedir. Avrupa İhtiyaç Analizi (ENA); Avusturya, İtalya, Birleşik Krallık, Polonya ve Türkiye de (PM4ESD üyesi beş ülke) masa başı araştırma yönteminin yanı sıra sürdürülebilir turizm politikalarının projeler aracılığıyla uygulanma durumunu araştırmayı amaçlayan çevrimiçi bir anket ve proje yönetimi metodolojilerinin kullanılmasıyla yapılmıştır. Bu araştırma turizmin sözü geçen beş ülke için önemini, durumun karmaşıklığını ve ayrıntılarını 2. Bölüm de sunulacak olan bakanlıkların, turizm kurullarının, belediyelerin, mali kuruluşların ve finansman kuruluşları gibi sürece dâhil olan pay sahiplerinin çeşitliliğinin önemini ortaya çıkarmıştır. Bu araştırma özellikle, bu özel metodolojinin uygulanmasında desteğe çok fazla ihtiyaç duyulduğunu ve aynı zamanda bu alanda uygulanan standart bir proje yönetimi metodolojisi olmadığını ortaya çıkarmıştır. Bu anlamda söz konusu Proje Yönetimi, sürdürülebilir turizm bilgisini eyleme dönüştürmenin aracı olabilir. Ayrıca, göstergeler turizm işletmelerinin ve destinasyonların daha sürdürülebilir bir hale gelmesini desteklemede önemli bir rol oynamaktadır. Diğer yandan, sürdürülebilir kalkınma ve turizm alanında çok sayıda gösterge elde edilmiş olsa da Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP), Dünya Ticaret Örgütü (WTO) ve Rainforest Alliance tarafından belirlenen Küresel Sürdürülebilir Turizm Kriterleri ile Avrupa Komisyonu tarafından belirlenen temel göstergelerle ilgili olarak devam eden projelere 2. Bölüm de ayrıntılı olarak yer verilecektir. 8 A talk with... Silvia Barbone (Silvia Barbone ile bir Röportaj), Giuliano Salis, Euromed Heritage Bülteni n4, Mart 2010 27

PM4ESD Modeli PRINCE2 den PM4ESD ye PM4ESD, Proje Yönetimiyle Sürdürülebilir Kalkınmanın birleşimidir. PM4ESD, PRINCE2 yönteminin sürdürülebilir turizm alanına uyarlanmış özel bir yaklaşım modelidir. PRINCE2 nin turizm alanına uyarlanması, sürdürülebilir kalkınmayı turizm ve kültür sektörlerinde uygulamak amacıyla bir araç olarak kullanılabilecek bir proje yönetimi yaklaşımını geliştirmek anlamına gelir. Bu yaklaşımın temeli, Avrupa daki sürdürülebilir kalkınma girişimlerinin (projeler, programlar, stratejiler) etkili ve verimli şekilde yönetilmesine katkıda bulunan teknikler, yöntemler, uygulamalar ve prosedürlere dayanmaktadır. PM4ESD nin temeli; Birleşik Krallık Hükümeti tarafından kapsamlı bir şekilde ve hem Birleşik Krallık ta hem de uluslararası alanda özel sektörde kullanılan etkili proje yönetiminde yapısal bir yöntem olan PRINCE2 ye (Kontrollü Ortamlarda Proje Yönetimi) dayanmaktadır. Bu yöntem, ilk olarak Birleşik Krallık kamu sektörü tarafından kullanılmaya başlandıktan sonra Hollanda ve İsveç teki kamu sektörlerinin yanı sıra Avrupa Birliği nin özel sektöründe kullanılır hale gelmiştir. 9 PM4ESD nin PRINCE2 yi temel almasının nedeni PRINCE2 nin aşağıdaki temel özellikleridir: İş gerekçelerine odaklanması Proje yönetimi ekibi için tanımlanmış bir organizasyon yapısının olması Ürün temelli bir planlama yaklaşımının olması Projeyi yönetilebilir ve kontrol edilebilir aşamalara ayırmaya özellikle önem vermesi Projenin uygun bir düzeyde uygulanması konusunda esnek olması. PRINCE2 yi ve dolayısıyla PM4ESD yi uygulamaya karar veren bir Kuruluşun avantajları ise şunlar olacaktır: Her bağlama uygulanabilen esnek bir yöntem olması PRINCE2 /PM4ESD nin öğretilebilmesi Bu yöntemin en iyi proje uygulaması deneyimini temel alması Proje süresinin tamamı boyunca kaliteye odaklanması Rolleri ve sorumlulukları belirlemesi Risk yönetimi tekniklerini içermesi Tüm pay sahiplerini kapsayan ve onları proaktif olmaya teşvik eden bir yöntem olması Uluslararası alanda bilinen bir yöntem olması Hedeflere ve alınacak sonuçlara odaklanması Maliyeti düşük ancak etkisi yüksek bir prosedür olması. 10 PM4ESD, bir kamu veya özel sektör kurum/kuruluşunun sürdürülebilir turizm alanında bir proje planlaması ve yönetimi ihtiyacı olduğunda uygulanabilen bir yönetim yaklaşımıdır. Bu yaklaşım, kamu kurumlarına projenin açıkça belirlenmiş görevler ve sorumluluklarla birlikte somut eylemlere dönüştürüleceği ve bu eylemlerin yerel topluluklar üzerinde gerçek bir etkisi olacağını garanti etmektedir. Yerel kurumların ve şirketlerin şeffaf bir yönetim şeklini benimsemesini ve her eylemin kendisiyle bağlantılı olarak yarar sağlaması yönünde bir zorunluluk olduğunu unutmamalarını sağlar. PM4ESD ayrıca katılımcı, şeffaf ve etkili yönetim için benimsenecek bir uygulamadır. 9 a.g.e 10 Management School, Silvia Barbone La rivista del turismo, Centro Studi Touring Club Italiano, 4 2009 28

PM4ESD Rehberi Bu kılavuz, özellikle projenin sağladığı yararların analizine yönelik bir program yönetimi standardı olan MSP (Başarılı Proje Yönetimi) öğelerinin de dâhil olabildiği, fiili proje yönetimi standardı PRINCE2 yi temel almaktadır. Başlangıç noktası Proje Yaşam Döngüsü olduğundan, PM4ESD yaklaşımı aynı zamanda Proje Döngüsü Yönetimiyle ve proje planlaması için önerilen bir yöntem olan Mantıksal Çerçeveyle ilgilidir. PM4ESD Kılavuzunun hedefleri: PM4ESD Kılavuzunun temel hedefi aşağıdaki alanlarda faydalı ve pratik bir referans sağlamaktır: Turizm girişimlerinin etkili ve verimli bir şekilde yönetilmesi; Turizm programları, stratejileri ve projeleri hakkında etkili kararlar verilmesi; Yukarıda belirtilen iki alandan birinde (yönetim ve /veya karar verme) çalışan uzmanların eğitilmesi. PM4ESD Kılavuzu Hedef Grupları ve Proje Türleri PM4ESD Kılavuzu, Avrupa da sürdürülebilir turizmi geliştiren projelerin yönetiminde çalışan ve bu konuyla ilgilenen herkesin ihtiyaçlarına uygun şekilde hazırlanmıştır. Bu konuyla ilgili olanlar arasında: Sürdürülebilir kalkınmaya yönelik olarak turizm girişimlerinin (projeler, programlar, stratejiler) günlük bazda yönetiminde çalışan uzmanlar: proje yöneticileri, program yöneticileri, idareciler, proje sorumluları, proje veya program kurulu üyeleri, proje pay sahipleri, turist operatörleri; Sürdürülebilir kalkınma politikası, turizm ve kültürel miras yönetimi alanlarında yerel, bölgesel, ulusal seviyede veya Avrupa seviyesinde karar verme aşamalarında yer alan uzmanlar: karar verme yetkisi olanlar, proje değerlendirme uzmanları; Turizm ve kültürel miras yönetimi alanlarında çalışan mesleki eğitim uzmanları ve bu alanlarda eğitim gören öğrenciler bulunmaktadır. PM4ESD, Sürdürülebilir Turizm Projelerini aşağıdaki özelliklerle yönetecek şekilde tasarlanmıştır: Süre: minimum 1 yıl Bütçe: minimum 100.000 11 Sürdürülebilir bir turizm uygulamasını hedefler Sürdürülebilir turizmin önemiyle ilgili bilinci artırır Doğal miras ve yapının korunmasına katkıda bulunur Kültürel mirasın korunmasına katkıda bulunur Yerel kalkınmayı desteklemeyi hedefler Yerel topluluklar için yarar sağlar Kamu- özel sektör ortaklığını kapsar Pay sahiplerini kapsar Turizmin soyut ve somut öğelerine odaklanır Destinasyonlara odaklanır PM4ESD, tematik bir bakış açısına göre turizmin tüm şekilleriyle ilgilidir: Eko- turizm, Kültürel ve Yaratıcı Turizm, Yiyecek ve Şarap Turizmi, Kırsal Turizm, Jeo- Turizm, Endüstriyel Turizm, Eğitim Turizmi, İş Turizmi, Tıbbi Turizm, Spor Turizmi, Sosyal turizm vb. Son olarak da aşağıdaki proje türlerini kapsar: 1. İş birliği projeleri: Geçmişten şimdiki zamana uzanan bir süreçte Akdeniz deki liman şehirlerinin ve Fenikelilerin rotasındaki arkeolojik alanların korunması ve tanıtılması konusundaki kamu bilincini 11 PM4ESD, zaman ve bütçe açısından daha küçük ölçekli projelere daha esnek bir yaklaşımla ve kolaylıkla uyarlanabilir. 29