BERAT ŞEHRİNDE OSMANLI DÖNEMİNDEN KALAN DUVAR RESİMLİ BİR EV

The Journal of Academic Social Science Studies International Journal of Social Science Doi number:http://dx.doi.org/10.9761/jasss2935 Number: 35, p. 247-257, Summer I 2015 Yayın Süreci Yayın Geliş Tarihi Yayına Kabul Tarihi Yayınlanma Tarihi 29.05.2015 26.06.2015 15.07.2015 BERAT ŞEHRİNDE OSMANLI DÖNEMİNDEN KALAN DUVAR RESİMLİ BİR EV A HOUSE WİTH MURAL PAINTING FROM OTTOMAN PERIOD IN BERAT CITY Yrd. Doç. Dr. Metin UÇAR Kastamonu Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Yrd. Doç. Ruhi KONAK Kastamonu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Güzel Sanatlar Eğitimi Bölümü Özet Osmanlı sosyal yaşamına paralel olarak Anadolu da olduğu gibi, farklı balkan şehirlerinde de dini ve sivil birçok yapı inşa edilmiştir. Bu yapılar ait oldukları dönemin mimari özelliklerinin yanında, iç ve dış kısımlarında bulunan süsleme ve duvar resimleri ile Türk kültürünün önemli temsilcileri durumundadırlar. Balkanlarda, özellikle Arnavutluk ta bulunan Berat şehri Türk kültürünü temsil açısından en zengin balkan şehirlerden birisidir. Şehirde Türk kültürünü temsil eden süslenme ve duvar resimlerinin bulunduğu bazı yapılar bulunmaktadır. Şehirdeki Gorica mahallesinde bir tekkenin misafirhanesi bu yapılardan biridir. Evin iki odasında sıva üzerine kalemişi tekniği ile yapılmış duvar resimleri yer almaktadır. Genellikle pano ya da madalyon içerisine yapılmış olan bu duvar resimleri, minyatür sanatı örnekleri ile benzerlik göstermektedir. Bu makale kapsamında, söz konusu evin oda duvarlarında yer alan resimler minyatür sanatı biçim özellikleri açısından incelenmiş ve Osmanlı minyatür sanatının kitap sayfalarında sona eren macerasının duvar yüzeylerinde sürdürülmesi çabasının izleri sürülmüştür. Anahtar Kelimeler: Balkanlar, Arnavutluk, Berat, Duvar Resimleri, Kalemişi Abstract Correspondingly with Otoman social life, like in Anatolia, many religious and secular builgings were also built in different Balkan cities. Along with the architectural properties of the period they belong to, these constructions have been important representatives of Turkish culture with the ornamentation and mural painting inside and outside. In Balkans, especially Berat city which is in Albania is one of the richest balkan cities in terms of representing Turkish culture. There are some constructions on which there are ornamentations and mural paintings which represent Turkish culture in the city. The guesthouse of an islamic monastery in Gorica district of the city is one of these constructions. There are mural paintings which were done with hand-drawn technique on plaster in two rooms of the house. These mural paintings which were

248 Metin UÇAR & Ruhi KONAK generally done on a panel or medallion show similarity with the examples of miniature craft. Within the context of this article, the paintings on the walls of the house being talked about have been examined in terms of form properties of miniature craft and the struggle for maintaining the adventure of Otoman miniature craft which ended in book pages on walls have been intended. Key Words: Balkans, Ottoman Period, Albania, Berat, Mural Painting GİRİŞ Arnavutluk ta Osmanlı Dönemine ait çok sayıda eser bulunmaktadır. Berat, bu eserlerin yoğun olarak bulunduğu şehirlerden birisidir. Arnavutluk un merkezinde bulunan en eski yerleşim yerlerinden biri olan Berat, 1417 yılında Osmanlı topraklarına katılmıştır. Şehirde çok sayıda Osmanlı evi bulunması nedeniyle Bin Pencereli Şehir olarak da anılmaktadır. Şehirde dini yapıların yanında çok sayıda sivil mimari örnekleri ile de karşılaşılmaktadır. Bu örnekler sadece mimari özellikleri ile değil duvar yüzeylerinde izlenen resimler ile de dikkat çekmektedir. Berat şehir merkezini ikiye ayıran Osumi nehrinin batı tarafında Gorica mahallesinde bulunan ve Osmanlı döneminde inşa edilmiş olan bir ev, mimarisiyle olduğu kadar duvar resimleriyle de dikkat çeken örnekler arasında yer almaktadır (Foto. 1). Büyük bir olasılıkla Halvetiye Tekkesi müritlerinin barınma yeri ve misafirhanesi olarak kullanılan ev günümüzde üçüncü sahibi olan Yunan asıllı Xhoxhi Qako adlı bir şahsın özel mülkiyeti durumundadır. 1 Resim 1: Evin kaleden görünümü 1 Dervishi Kastriot, Arti İslâm Ne Berat, (Yayınlanmamış Eser), Tiran, 2007: 62.

Berat Şehrinde Osmanlı Döneminden Kalan Duvar Resimli Bir Ev 249 Misafirhane, küçük bir avlu içerisinde güney-kuzey doğrultusunda dikdörtgen plan üzerine kurulmuş ana bina ile güney cephede dış sofadan oluşmaktadır. Günümüze kadar sağlam şekilde gelmiş olan binanın beden duvarları kırma taş, çatısı ise, ahşap kırma ve oluklu kiremitle örtülüdür. Beyaz badanalı bina, zemin katla birlikte üç kat olarak inşa edilmiş ve güneyine eklenmiş sofa ile L planlı dış sofalı ev tipindedir 2. Duvar resimleri binanın birinci ve ikinci katındaki iki ayrı odada yer almaktadır. Birinci katta bulunan oda kare planlı on iki pencereli bir yapıya sahiptir. Ahşap merdivenle çıkılan ikinci katta bulunan oda ise dikdörtgen planlıdır. Başoda olarak kullanılan bu mekânda iki sıralı on altı pencere açıklığı bulunmaktadır. Odalarda bulunan resimler incelendiğinde üç ayrı zamanda yapılmış resimlerle karşılaşılmaktadır. Evin yapılışı genellikle XVIII. yüzyıl sonlarına tarihlenir. Ev ve içerisinde bulunan süslemeler Emin Riza ve Hasan Nallbani tarafından 1975 yılında restore edilmiştir. Restorasyon sırasında yapı içerisinde tespit edilen duvar resimlerinin zaman, konu ve üslup açısından farklılıklar gösterdiği tespit edilmiştir. Duvar Resimleri Yapının birinci ve ikinci katında bulunan iki odada yer alan duvar resimleri farklı zamanlarda ve üç ayrı aşamada yapılmıştır. Birinci aşamanın XVIII. yüzyıl sonlarında evin yapımına yakın bir zamanda yapıldığı ileri sürülmektedir, 3 ikinci aşamanın XIX. yüzyıl başlarında yapıldığı tahmin edilmektedir. Üçüncü ve son aşama ise 1869 yılında yapılmıştır (Foto. 2). 4 Evin 1975 yılında Emin Riza ve Hasan Nallbani tarafından restore edilmesi sırasında yapılan sondajlarda resimlerin bulunduğu duvarların kaba yonu taşıyla, yüzeylerinin ise toprak sıva ve üzerinde kireçli harç ile yapıldığı anlaşılmıştır. Sıva üzerine yapılan bezeme ve duvar resimlerinin bitkisel ve toprak boyalarla kalıp ve şablon kullanmadan serbest kalemişi tekniği ile yapıldığı tespit edilmiştir. 5 Fakat zaman içerisinde yapılmış olan restorasyonlar sırasında süslemelere ve resimlere bazı müdahaleler yapılmış ve resimlerde bazı değişiklikler olmuştur. Foto 2: Evin duvar resmi ve süslemelerinden Ev içerisinde bulunan duvar resimleri genellikle bir pano içerisine alınmış olan 2 Uçar Metin, Arnavutluk taki Osmanlı Dönemi Mimarisinde Süsleme, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Y.Y.Ü. S.B.E. Van, 2013, s.156. 3 Riza Emin Nallbani Hasan, Nje Ndertim i Tipit Kulle Ne Berat, Monumentet, S.10, Tiran 1975, 117-123: Dervisihi Kastriot, Arti İslâm Ne Berat, (Yayınlanmamış Eser), Tiran, 2007, 62. 4 Dervishi, Arti İslâm Ne Berat, (Yayınlanmamış Eser), Tiran, 2007, 63. 5 Bkz; Riza Emin Nallbani Hasan, Nje Ndertim i Tipit Kulle Ne Berat, Monumentet, S.10, Tiran 1975, 119.

250 Metin UÇAR & Ruhi KONAK natürmort düzenlemeler ve tasvirlerden oluşmaktadır. Natürmort konuları vazo içerisinde bulunan karanfil, zambak, gül, vb. çiçek motiflerinden oluşurken, tasvirler oval, yuvarlak ya da dikdörtgen kartuşlar içindeki boşluklarda yer alan manzara resimleri bina, doğa ve şehir anlatımlarından oluşmaktadır. Evdeki bezemeler ve duvar resimleri şehirdeki Şeyh Hasan Halveti Tekkesi ve Bekârlar Cami duvar resimleri ile konu üslup renk ve kompozisyon açısından büyük benzerlik göstermektedir. Bu duvar resimlerini yapan ustaların aynı olma ihtimalini güçlendirmektedir. 6 Odalar: Evin birinci ve ikinci katında ki odalarda yer alan duvar resimleri tavan altından üç duvar boyunca uzanan kuşak içerisinde yer almaktadır. Kuşak yaklaşık olarak 1-1,5 metre yüksekliğinde ve birbirine eklenmiş çerçeveli panolar şeklindedir. Pano içerisine alınmış olan duvar resimlerinin çoğu yıpranmış durumdadır. 1. Oda: Birinci katta bulunan 5x5 metre ölçülerinde kare planlıdır. Odanın batı cephesinden başlayan ve on beş metre uzunluğunda bir kuşak halinde uzanan resimlerin yüksekliği bir metreye yakındır. Tavan altında bulunan kuşak içerisinde on iki adet pano ve içlerinde duvar resimleri ve barok tarzlı bitkisel süslemeler bulunmaktadır. Her birinde farklı bir kompozisyon bulunan panolar kompozisyon açısından Berat Bekârlar Camii dış cephe duvarları ile Halveti Tekkesi içerisindeki duvarlarda bulunan resimlerle konu, üslup ve teknik açıdan büyük bir benzerlik gösterir. Oda içerisindeki panolar kırmızı ve kahverengi renklerle yapılmış olan çerçeve içerisine alınmıştır. Oda içerisinde yer alan on iki panodan dokuz tanesi bitkisel bezemeli süslemelerden üç tanesi ise duvar resimlerinden oluşmaktadır. Bitkisel bezemeler, genellikle vazo içerisine alınmış çiçekli natürmort düzenlemelerinden oluşturulan kompozisyonlardan meydana gelmektedir. Bitkisel bezemeli panoların ortasında çoğunlukla oval rozet bulunmaktadır. Bu rozetlerin üç tanesinin ortasında mimari tasvirleri yer almaktadır. Oda içerisinde sağlam kalmış resimlerden batı cephesinde bulunan resim minyatür anlayışı ile yapılmış olan bir cami tasvirinden oluşmaktadır (Foto.3). Caminin bir benzeri Bekârlar Cami duvar yüzeylerinde bulunmaktadır (Foto. 4). Kompozisyon renk ve üslup açısından aynı elden çıktığı çok açık bir şekilde söylenebilen bu çalışmalar tarih açısından da aynı dönem içerisinde yapılmış olmalıdırlar. Foto. 3: Evin duvar yüzeyindeki camii tasviri 6 Uçar Metin, Berat Bekârlar Camii Duvar Resimleri, Jasss, The Journal of Academic Social Science Studies, 6/7, s. 1161-1184

Berat Şehrinde Osmanlı Döneminden Kalan Duvar Resimli Bir Ev 251 Yatay dikdörtgen bir panonun içerisine yerleştirilen cami, görünümü itibarıyla İstanbul da bulunan merkezi kubbeli camilere benzetilmeye çalışılmıştır. Kare planlı mekân üzerine tek kubbe ile yanlarında üçer minareden oluşan caminin ön kısmına beş küçük kubbe daha eklenmiştir. Kesme taş ile yapılmış beden duvarlarının üst kısmında iki sıra halinde on dört pencere bulunmaktadır. Pencereler üst sırada yuvarlak kemerli alt kısımda ise düz ve dikdörtgen planlıdır. Kubbe mavi ve gri renklerle yapılarak kurşun etkisi verilmeye çalışılmıştır. Kubbe üzerinde bulunan âlem yerinde ise bir haç tasviri yer almaktadır ki bu haç tasvirinin evin son sahibi Hristiyan aile tarafından yaptırıldığı düşünülmektedir. Caminin sağ ve sol yanlarında yer alan üçer şerefeli üçer minare oldukça yüksek tutulmuş olup istisnai bir örnek teşkil eder. Altı minareli hiç bir cami örneğinin olmadığı Arnavutluk taki bu örneğin İstanbul daki Sultan Ahmet Camisi ne benzetilmeye çalışıldığı ileri sürülebilir. 7 Ön tarafta bulunan beş küçük kubbe ile altında yer alan iki sıralı çok sayıda pencerede bu düşünceyi destekler görünmektedir. Minare aralarına yerleştirilmiş olan yüksek servi ağaçları yeşil, gökyüzü ise toprak renkle yapılmıştır. Tasvir üç boyutlu ve batı anlayışından uzak bir bakış açısıyla yapılmış olup minyatür sanatı etkileri açık şekilde görülmektedir. Dervishi nin de belirttiği üzere tasvirde yer alan minareler, ağaçlar ve kubbedeki haç daha sonra resme ilave edilerek kiliseye dönüştürülmeye çalışılmış ancak başarılamamıştır. 8 Bu resimlerin benzerlerini evin kuzey doğusunda bulunan kazancılar mahallesindeki Bekarlar Camisi nin harim duvarlarında görmek mümkündür Foto.4). Neredeyse aynı boyut, biçim ve üslup özellikleri gösteren tasvirlerin aynı ustalar tarafından yapıldığı çok açık bir şekilde belli olmaktadır. Tasvirler dışında süslemelerinde aynı etkileri göstermesi bu durumu desteklemektedir. 9 Tasvir, minyatür sanatı biçim özellikleri açısından ele alındığında, camiye cepheden bakıldığı görülür. Gerçek mekanın yatay ve içe doğru gelişen derinlik ekseni, bu resimde yüzeye çekilmiştir. Bu yapı doğrultusunda doğa elemanları ve camiyi oluşturan elemanların derinlik ilgileri, minyatür sanatı biçim özelliklerine uygun şekilde iki boyutlu olarak ve çizgisel bir yaklaşımla ifade edilmiştir. Perspektif ifade yüzeyin olanaklarına göre şekillenmiş; caminin kısımları ve doğa elemanlarının nispetlerinde, önden arkaya doğru dizilişlerine bağlı olarak her hangi bir daralma, küçülme veya kısalma söz konusu olmamıştır. Öndeki korkuluklardan camiye, camiden arkadaki selvi ağaçlarına doğru genişleyen mekan mesafe hissi oluşturmayacak şekilde tasvir edilmiştir. Özellikle caminin formu minyatür sanatı örneklerinde gördüğümüz tarzda stilize edilmiştir (Foto 5). Bu yapı doğrultusunda, caminin ince ve uzun minarelerinden öndekilerin kısa arkadakilerin uzun tasarlanması sırasında olduğu gibi ağaçların boyu ve pencere boşlukları tasarlanırken de ön ve arka planlarda doğal derinlikten kaynaklanan bir perspektif ifade oluşturulmamıştır. Bu bakımından, minyatür sanatı örneklerinde karşılaşılan uygulamalara benzerliğiyle dikkat çekmektedir. 7 Uçar Metin, Arnavutluk taki Osmanlı Mimarisinde Süsleme, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Van, 2013, 8 Dervishi, Arti İslâm Ne Berat, (Yayınlanmamış Eser), Tiran, 2007, 64. 9 Daha fazla bilgi için bkz; Uçar Metin, Berat Bekârlar Camii Duvar Resimleri, Jasss, The Journal of Academic Social Science Studies, 6/7, 1161-1184.

252 Metin UÇAR & Ruhi KONAK Foto. 4. Berat Bekârlar Camisi harim doğu duvarındaki cami tasviri Foto 5. Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn. (İÜK. T. 5964, 60a) (Yurtaydın, 1976: 60a) Kuzey cephede yer alan dört panodan kenarlarda yer alan iki pano, batı cephesinde olduğu gibi bitkisel bezemelidir. Ortada bulunan ve 90x80 cm ölçülerde olan panolarda yer alan resimlerden ikisi de manzara tasvirlidir. Ortadaki birinci panoda yer alan iki yelkenli gemiden birisi büyük birisi küçük tasarlanmıştır. Aynı şekilde gemilerin altında ön kısımda ise biri büyük diğeri küçük iki balık tasvir edilmiştir. Anadolu da olduğu gibi Arnavutluk ta da bilinen ve sık kullanılan Büyük balık küçük balığı yer atasözünün adeta bir tasviri yapılmıştır. 10 Resimde panonun içerisinde bulunan üçer direkli yelkenli savaş gemileri karşılıklı ve savaşa hazır vaziyette tasvir edilmiştir (Foto. 6). Kahverengi ve kırmızı tonlarda bir atmosfer içerisinde çizgisel bir üslupla tasvir edilen gemiler minyatürde sanatı etkileri görülmektedir. Bu tasvirin, yapıdaki üç farklı zamanda yapılmış olan duvar resimleri grubu içerisinde en erken dönemde yapılmış olanlar arasında olduğu yapının restorasyonunu yapan Emin Rıza ve Hasan Nallbani 10 Daha fazla bilgi için bkz: Dervishi, Arti İslâm Ne Berat, (Yayınlanmamış Eser), Tiran, 2007, 64.

Berat Şehrinde Osmanlı Döneminden Kalan Duvar Resimli Bir Ev 253 tarafından ileri sürülmektedir. 11 Gerekçe olarak ta kullanılan boyalar, üslup ve teknik gösterilmektedir. Foto. 6: Evin duvarlarında yer alan gemi ve balık tasvirleri Bu resimde de manzaraya cepheden bakılmıştır. Mekan minyatür sanatı örneklerinde karşılaşılabilecek tarzda iki boyutlu olarak ifade edilmeye çalışılmıştır (Foto. 6). Denizin derinlik vurgusu yapılmadan ve atmosfer duygusu oluşturulmadan tasarlanmış olması, sanatçının minyatür sanatı biçim özelliklerini kullandığı yönündeki yargıyı güçlendirmektedir. Profilden tasvir edilen üç direkli yelkenli savaş gemileri konum ve kuruluşlarındaki detaylar açısından boyutlandırılmadan, herhangi bir derinlik, perspektif ve hacim etkisi oluşturulmadan iki boyutlu olarak tasarlanmışlardır. Yelkenlilerin altında, resim alanının ön tarafında yer alan balıklar da benzer şekilde iki boyutlu olarak tasvir edilmiştir. Balıklar ve yelkenlilerin düzenleri doğrultusunda resmin derinlik ilgileri yine minyatür tarzında gerçekleştirilmiş ve dikey eksende ifade edilmiştir. Diğer taraftan suyun içindeki balık figürlerinin, suyun dışındaki yelkenliler kadar net görünüyor olması batı tarzı realist resim özellikleri arasında sayılabilecek bir nitelik değildir. Örneklerini minyatürler arasında sıklıkla görebileceğimiz bu tarz çalışmalar gerçeklik anlayışı açısından sanatçının kimliğini açığa çıkarır. Görünen gerçeklik yerine bilinen gerçeklik ilgilerini dışarı vuran sanatçı, minyatür sanatının özelliklerini bilen biridir. Zira aşağıdaki minyatürde görüldüğü üzere minyatür sanatında konu bağlamını oluşturan her şey açık bir şekilde gösterilir. Oysa realist batı resminde söz yönde bir uygulamaya rastlanmaz (Foto. 7.). 11 Dervishi, Arti İslâm Ne Berat, (Yayınlanmamış Eser), Tiran, 2007, 64.

254 Metin UÇAR & Ruhi KONAK Foto. 7: Cebrail, Hz. Yunus u balığın karnından çıkarıyor, Falname (TSM. H. 1703) (And, 2004: 301) Kuzey duvarındaki üçüncü panoda minyatür tarzında yapılmış bir şehir manzarası yer almaktadır (Foto 8). Arka planda bulunan bölümleri hasar görmüş olan resmin, ön tarafında bulunan yeşil alanın ortasında büyük tasvir edilmiş bir çınar ağacı, çınar ağacının iki yanında daha küçük boyutlu ve oldukça silik iki selvi ağacı yer almaktadır. Bu bölümü takip eden arka planda ise iki sıradan oluşan dört bina ve arkasında selvi ağaçları yer almaktadır. Kırma çatılı yuvarlak kemerli Osmanlı mimari özellikleri taşıyan binaları, çok sayıda penceresi olan iki medrese yapısı ve arka tarafta bulunan evler olarak tanımlamak mümkündür. Foto 8: Evin duvarında yer alan resim

Berat Şehrinde Osmanlı Döneminden Kalan Duvar Resimli Bir Ev 255 Resimde, ön ve arka plandaki elemanların arasında oluşan mesafe hissine bağlı olarak belirli bir atmosfer duygusu oluşmuştur. Fakat genel biçim özellikleri açsından resim minyatür sanatı biçim özelliklerini yansıtmaktadır. Ön tarafta, yeşil alanın derinlik ilgileri dikey eksende ifade edilmiş ve diğer elemanların alttan üste doğru dizilmesi ile de bu yapı desteklenmiştir. Cepheden tasvir edilen ve resim çerçevesine paralel olarak yerleştirilen binalardan ikisinin sol yan duvarları da gösterilmiştir. Bu yapı doğrultusunda binalar her ne kadar üç boyut etkisi taşısalar da iki boyutlu olarak tasarlanmış, boyutları şematik olarak belirtilmiştir. Resmin boyama tekniği, detayların çizgisel bir şematizm ile verilmiş olması, kontur çizgilerinin tamamlayıcı unsur olarak kullanılması ve perspektif kurgunun öndeki ağaçlardan arkadaki ağaçlara doğru genişleyen eksende tersten oluşturulması minyatür sanatı biçim özellikleriyle örtüşmektedir. 2. Oda (Başoda): İkinci kattaki başodanın dört cephesinde bulunan resimler ise, birinci kattaki resimlerden farklı kurguya sahiptir. 5x5.4 m ölçülerindeki odanın dört duvarında bir buçuk metre yüksekliğinde yirmi metre uzunluğunda bir kuşak içerisine alınmış olan panolardan oluşan bir düzenleme mevcuttur. Batı ve doğu cephelerindeki bezemelerin % 90 ı hasar görmüş durumdadır. Doğu cephesinde ise, onarılmış olan üç panodan ilki, orta kısmında yer alan bir duvar resmi ile etrafında kıvrık bitkisel dal ve yapraklarla kuşanmış bir Barok kartuştan oluşmaktadır. Panonun ortasındaki madalyonun göbeğinde topografik tarzda tasarlanmış bir manzara minyatürü yer almaktadır (Foto. 9). Doğa tasvirinden oluşan resimde iki boyutlu bir mekan kurgusu oluşturulmuş; resim alanı alttan üste doğru dağ-tepe dizileri olarak parçalanmıştır. Dağ veya tepelerin üzerindeki iki ya da üç sıra olan ağaçlar irili ufaklı şekillendirilerek belirli bir perspektif etkisi verilmeye çalışılmıştır. Ancak mekanın dikey eksende kurgulanmış olmasından dolayı söz konusu etki yüzeyin statik ve dikey yapısını bozamamış, minyatür sanatı biçim özellikleri içinde kalmıştır. Beratta bulunan bir halveti tekkesi duvar resimleriyle benzerlik gösteren bu iki boyutlu manzara resmi topografik minyatürlere benzerliği ile dikkat çekmektedir (Foto. 9-10-11). Foto 9-10:Başoda da bulunan kartuş içerisindeki duvar resimleri

256 Metin UÇAR & Ruhi KONAK Foto 11: İnebahtı Kalesi planı (TSM. 17/348) (Rogers ve Ward, 1990: 113) İkinci pano da yine aynı şekilde çerçeve içerisine alınmış olup, kartuş içeresine manzara tasviri yerleştirilmiştir. Buradaki resim ahşap kırma çatılı kırmızı kiremitli iki ev ile arka plandaki gökyüzünü dolduran iki ağaçtan oluşmakta ve minyatür sanatı biçim özelliklerinden farklılık göstermektedir (Foto. 11). Foto 11: Süslemeler arasında duvar resmi Realist batı resmi biçim özellikleriyle karşımıza çıkan resimden yola çıkarak resimlerin farklı dönemlerde veya farklı sanatçılar tarafından yapıldığı hususunda fikir belirtmek mümkündür. SONUÇ XVIII. yüzyıl ortalarından itibaren İstanbul da ortaya çıkan ve çok kısa bir süre içinde Anadolu da ve Balkanlarda yayılan duvar resimleri, yayınlarda Osmanlı minyatür sanatından batı tarzı realist resim sanatına geçiş evresi ürünleri olarak değerlendirilir. İstanbul da köşk, konak, saray gibi mimarinin her türünde karşımıza çıkan duvar resimleri Anadolu ve Balkanlarda yankısını bulmuş, her türlü sivil mimariden dini mimariye cami iç mekânlarına kadar girerek yaygınlık kazanmıştır. Düşsel manzaralar, İstanbul panoramaları, cami, ev gibi tek yapı tasvirleri ile çeşitli kompozisyonlar, duvar resimlerinde işlenen konuları oluşturmuştur.

Berat Şehrinde Osmanlı Döneminden Kalan Duvar Resimli Bir Ev 257 Berat ta bulunan ve günümüzde Yunan asıllı bir şahsın özel mülkü haline gelmiş olan Halvetiye tekkesine ait misafirhanede yer alan duvar resimleri, Osmanlı dönemi eserlerinin Arnavutluk taki önemli bir temsilcisi durumundadır. Evin içerisindeki iki odanın duvar yüzeylerinde bulunan resimler, Osmanlı döneminde yapılmıştır. Farklı zamanlarda yapılmış üç ayrı aşamadan oluşan resimlerin ilk aşamasının kimler tarafından yapıldığı kesin olarak bilinmemektedir. İkinci aşamada yapılmış olan resimler de yapanın adı yazılı değildir. XIX. yüzyılın ilk çeyreğine ait Bekârlar Camisinin duvar resimleriyle çok büyük ölçüde benzerlik gösterdiğinden dolayı bu resimleri yapanın da Bekarlar Camii duvar resimleri ustası Zaim Kurti tarafından yapıldığı iddia edilmektedir, Üçüncü ve son aşamadaki resimlerin 1867 tarihinde Yunan asıllı Hrıstıyan sahibi tarafından yapılmış olduğu bir panoda yazılıdır. Ev içerisinde duvar resimleri incelendiğinde manzara, natürmort mimari yapılar İstanbul tasvirleri gibi konuların öne çıktığı görülmektedir. Manzaralar genel olarak doğa ve kent manzaralarından oluşmaktadır. Manzaralarda bilinen yerlerin tasvirlerini İstanbul camileri ve Berat gibi şehir manzaralarından oluştuğu söylenebilir. Osmanlı minyatür sanatı etkilerinin görüldüğü bu resimler, Anadolu daki yapılarda bulunan İstanbul tasvirlerine konu olarak benzerlik göstermesine rağmen teknik, üslup ve kompozisyon açısından farklılık gösterir. Zira tasvirlerin tamamıyla hayali olarak ya da anlatılanlara göre yapıldığı iddia edilebilir. Yukarıda belirtilen özellikler ışığında XVIII ve XIX yüzyıllar arasına tarihlendirilen bu resimler, XVIII yüzyıl sonlarında üretimi olmayan Osmanlı minyatür sanatının kitap sayfalarında bulamadığı yeri duvar yüzeylerinde bulma arayışı ve batı tarzı resme geçiş sürecinde bir direnme çabası olarak değerlendirilebilir. Diğer taraftan bu resimler, Osmanlı sanatının resim kolunu oluşturan minyatürlerin, kitap resmi olmasının yanı sıra İslam dünyasının farklı coğrafyalarında farklı malzemelere uygulandığının ve söz konusu biçimin saray dışındaki sanatçılar tarafından da bilindiğinin anlaşılması açısından önemlidir. KAYNAKÇA ARIK Rüçhan, (1988, )Anadolu Tasvir Sanatı, Ankara DERVİSİHİ Kastriot, (2007),Arti İslâm Ne Berat, (Yayınlanmamış Eser), Tiran İBRAHİMGİL M. Zeki, (2003) Kosova daki Türk Eserlerinde Duvar Resimlerinden Örnekler, Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla VII. Eyüp Sultan Sempozyumu, İstanbul, 323-333. İBRAHİMİ Mehmet, (1989)Makedonya da Türk İslâm Mimarisindeki Duvar Süslemelerin-den Örnekler (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi, S.B.E., Ankara RENDA Günsel, (1977)Batılılaşma Döneminde Türk Resim Sanatı-1700-1800, Ankara, RİZA Emin - Hasan NALLBANİ, (1975.), Nje Ndertim i Tipit Kulle Ne Berat, Monumentet, S.10, Tiran, 117-123. UÇAR Metin, (2013), Arnavutluk taki Osmanlı Mimarisinde Süsleme, Y.Y.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Van, UÇAR Metin, Berat Bekârlar Camii Duvar Resimleri, Jasss, The Journal of Academic Social Science Studies, 6/7, 1161-1184 Görseller İçin Kaynakça AND, Metin. (2004). Osmanlı Tasvir Sanatları:1. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları. J. M. Rogers and R. M. Ward,(1990), Süleyman the Magnificent, British Museum Publications Ltd,. London. YURTAYDIN, H. G, (1976). MATRAKÇI, Nasuhü's Silahi Beyan-ı Menazil -i Sefer-i Irakeyn, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.