TÜRK-MÜSLÜMAN İLİŞKİLERİ Hz.Ömer döneminde Türklerle Araplar komşu oldu Nihavend savaşı ile Sasaniler yıkıldı ve İran Müslümanlarca feth edildi. Hz.Osman döneminde ilk Türk-Arap savaşları başladı Emeviler döneminde çatşmalar yoğunlaşt. Hazarlarla Kafasya da (Belencer savaşı) Emeviler; Hazarlar-Türgişler ve Göktürklerle savaştlar. Emevilerin Mevali (Arapçı) politkası Türklerin tepkisini çekt. Abbasiler döneminde ise Türkler ilk kez İslam devletnin hizmetne girmeye başladı. Yönetci ve asker olarak
TALAS SAVAŞI (751) NEDEN? GELİŞİMİ SONUÇLARI Göktürklerin yıkılmasıyla Orta Asya ya hakim olmak isteyen Çinliler ile Araplar (Abbasiler) karşı karşıya geldi. Karlukların Araplara desteğiyle savaşı Araplar kazandı Çin dışında ilk kağıt Şehirlerin Şahı Semerkant ta üretldi İslamiyet Türkler arasında yayıldı, Orta Asya İslamlaşt ve Türk- İslam tarihi başladı Türkler Abbasi hizmetne girmeye başladı Kağıt, matbaa, barut ve pusula Çinlilerden Müslümanlara geçt.
TÜRKLER VE İSLAMİYET İSLAMİYETE GEÇİŞİ KOLAYLAŞTIRAN ETKENLER Gök tanrı dini ile İslam dini arasındaki benzerlikler Ahlaki benzerlikler Savaşçı ruh Ruhban sınıfnın olmaması İSLAMA HİZMETLERİ İslam dünyasının koruyuculuğunu üstlendiler. İslam dinini yaydılar. İslam kültür-uygarlığına katkıda bulundular. Abbasilerin hoşgörü politkası
İSLAMİYETİ KABUL EDEN TÜRKLER İlk Türk boyu KARLUKLAR Doğu Avrupa da Mısır da Orta Asya da İTİL BULGARLARI TOLUNOĞULLARI KARAHANLILAR
TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ Karahanlılar Gazneliler Selçuklular MISIRDA KURULANLAR Tolunoğulları İhşidler (Akşidler) Eyyubiler Memlükler (Kölemenler) DİĞERLERİ Harzemşahlar Cengiz Türk-Moğol İmparatorluğu Timur İmp. Akkoyunlular Karakoyunlular Babürler Safeviler
KARAHANLILAR (840-1212) Bilge Kül Kadir Han Satuk Buğra Han Ebu Nasr Ahmed Yusuf Kadir Han Devletn kurucusu. Karluk, Yağma,Çiğil boyları kurucu unsurlar Abdülkerim adını alarak İslam ı resmi din ilan et. Abbasi Halifesince tanınan ilk Karahanlı Hükümdarı En parlak dönem. Ölümü ile devlet ikiye bölündü
KARAHANLILAR (840-1212) Bat Karahanlılar Doğu Karahanlılar Ahmet Arslan Han liderliğinde. Harzemşahlar yıkt İkili teşkilat, Türk devlet anlayışının etkisiyle bölündü Tabgaç Buğra Han liderliğinde. Karahitaylar yıkt Kutadgu Bilig kendisine sunuldu
KARAHANLILARIN ÖNEMİ İLK Orta Asya da kurulan Türk-İslam devlet Türk-İslam sentezini oluşturdular Türk-İslam mimari ve edebi eserler Kutadgu Bilig Divanı Lügatt Türk Divanı Hikmet Atabetül Hakayık MİLLİ KİMLİK ÖN PLANDA Resmi dil Türkçe Uygur alfabesini kullandılar Türk devlet felsefesi etkin
KARAHANLILARIN ÖNEMİ Bimarhane kurdular. Hastahane İlk kez burslu eğitm sistemini geliştrdiler. Tabgaç Buğra Han Medresesi nde( ilk medrese) Ribatların ilk örneklerini yaptlar. Kervansaray Türk-İslam tarihinde ilk posta teşkilatnı kurdular. Gulam sistemini ilk kez kullandılar. Semerkant, Kaşgar, Buhara kültür merkezine döndü.
NOTLAR: Karahanlılara İLİGHANLAR (devlete, millete sahip çıkan) da denilir. Karahanlılar kendilerini ALP ER TUNGA neslinden gelmiş kabul ederler ve İranlılar onlara AL-İ AFRASİYAB ( Afrasiyaboğulları) adını vermiştir.
GAZNELİLER (963-1187) Alp Tigin Sebük Tigin Gazneli Mahmut Gazne şehrinde devlet kurdu Devlet adını şehirden, coğrafyadan aldı Gazne toprakları Hindistan a kadar genişledi. En ünlü SULTANı
GAZNELİ SULTAN MAHMUT (999-1030) Karahanlılarla birlikte Samanoğulları nı yıkt. Abbasi Halifesini Şii Büveyhoğulları na karşı korudu ve SULTAN ünvanını halifeden aldı Hindistan a 17 sefer düzenledi ve Kuzey Hindistan ı feth ederek İslam ı yaydı Utbi Tarih-i Yemin eserini, Firdevsi Şehname eserini Sultan Mahmut a sundu. İlk Türk Sultandır. İslam aleminin siyasi liderliği Türklere geçt Hindistan Fathi Mahmut; Pakistan ve Bangladeş in temelleri atldı
Dandanakan Savaşı (1040) Gazneliler (Gazneli Mesut) Selçuklular (Tuğrul-Çağrı Beyler) Savaşı kaybeden Gazneliler yıkılış sürecine girdi Savaşı kazanan Selçuklular kuruluş sürecini tamamladı Afganistan a çekilen Gazneliler, Afgan yerlileri Gurlular tarafndan 1187 de yıkıldı
Gaznelilerin Özellikleri Gazneliler birden fazla etnik gruba hakim bir imparatorluktur. Hem gücün göstergesi, hem de güç kaybına binaen çöküşün temel nedenidir. DİL Saray ve Ordu Resmi dil Bilim-Edebiyat Türkçe Farsça Arapça/Farsça Bu dil karmaşası Türkçe nin gelişimini olumsuz etkiler Firdevsi (Şehname), Utbi (Tarihi yemin) Gazne dönemine ait.
NOTLAR: Gazneli Mahmut un Sarayımın en değerli hazinesi dediği bilim adamı BİRUNİ dir. Gazneli Mahmut sultan unvanı dışında Alemin Aslanı ve Zamanın Yeganesi unvanlarını da kullanmıştır. Gazneli HİNDİSTAN daki Kast Sistemine son vermiştir. Gazneli sultanı SEBÜK TİĞİN çocuklarını yetiştirmek için onlara ahlaki değerleri ve tecrübelerini aktardığı eseri PEDNAME dir.
BÜYÜK SELÇUKLU İMPARATORLUĞU (1038-1157) Oğuzların Üç Ok Kolunun Kınık Boyu 1038 Nişabur da Hutbeyi adına okutu Selçuk Bey Arslan Yabgu Tuğrul ve Çağrı Beyler Gaznelilere karşı Nesa (1035) Serahs (1038) Ve Dandanakan (1040) Zaferleri Ve kuruluş tamamlandı
TUĞRUL VE ÇAĞRI BEYLER DÖNEMİ (1038-1063) İkili teşkilata uygun beraber yönetler. Sultan Tuğrul. Anadolu için ilk savaş. Bizans/Gürcü ordusu yenildi Anadolu Akınları Çağrı Bey liderliğinde başladı. 1048 Pasinler Savaşı Aynı coğrafyada Siyasi güç Sultan da Dini güç Halife de Laiklik 1055 te Bağdat a gelen Tuğrul Bey Şii Büveyhoğullarını yıkarak Halifeyi himayesi altna aldı. Halife Tuğrul beyi Doğunun ve Batnın Sultanı ilan et İslam aleminin lideri Selçuklu
ALPARSLAN DÖNEMİ (1063-1072) Nizamülmülk ü vezir atadı 1067 Bağdat ta Nizamiye Medresesini açt Kars ve Ani yi feth et. Halife, Ebul Feth ünvanı verdi Kılıç Hakkı; Fethedilen yer fetheden komutanın idaresine bırakılır. Teşvik amaçlıdır. Ama Feodalleşmeye neden olur. 1071 Malazgirt Zaferi nde Bizans ı yendi Bizans İmp. Esir alındı. Anadolu nun kapıları açıldı. Anadolu da ilk Türk devletleri kuruldu. (Kılıç hakkıyla) Haçlı Seferlerini tetkledi
MELİKŞAH DÖNEMİ (1072-1092) Her alanda zirve dönemdir. Ömer Hayyam güneş yılını esas alan Celali takvimi ni Melikşah adına yapt Batnilerle mücadele edildi. İlk kez ikta sistemi uygulandı BATİNİLİK (Haşhaşiler) Hasan Sabbah liderliğinde, Selçukluyu yıkıp coğrafyayı Şiileştrmek amacı ile mücadele eden, tarihte sistematk şekilde terörizmi yöntem olarak ilk defa kullanan hareketr. Selçukluya ciddi zararlar vermiş yıkılışta etkili olmuşlardır.
İKTA SİSTEMİ Bir yerin vergi toplama hakkının, İlk örnek Hittler, İslam tarihinde Hz.Ömer dir hizmet karşılığında yönetcilere/komutanlara atlı asker yetştrmek şartyla bırakılmasıdır.
İKTANIN FAYDALARI İDARİ İkta sahipleri aynı zamanda yönetii ASKERİ Hazır bir ordu ASAYİŞ Güvenlik sağlanır OTORİTE En üira noktaya devlet ulaşır MALİ Maaş ödenmez Vergiler toplanır EKONOMİK Tarımsal üretmin devamlılığını sağlar.
MÜLKİYET Devletn İKTA SİSTEMİNDE TOPRAK ORGANİZATÖR İkta sahibi Çif bozan vergisi Toprak elinden alınır Toprağı ekmezse KİRACI Köylü
SELÇUKLU DA FETRET (1092-1117) Ülke hanedanın ortak malıdır anlayışının yaratğı kaotk dönemdir SENCER DÖNEMİ (117-1157) Sultan Sencer taht kavgasını kazansa da iç karışıklıklar devam etmiş, bazı emirler ve atabeyler bağımsızlıklarını ilan ederek devlet zayıfatmıştr. Sencer, Katvan Savaşı nda (1141) Moğol kökenli Karahitaylara mağlup oldu Sencer, 1153 te ise Oğuz İsyanı nda esir düştü. Esareten kurtulan Sencer, 1157 de ölünce Selçuklu Devlet yıkıldı.
BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ NİN YIKILIŞ NEDENLERİ Türk veraset sistemi gereği yaşanan taht kavgaları, Siyasi güçlerini kaybeden Abbasi Halifelerinin Selçuklulara karşı olumsuz faaliyetleri, Merkezi otoritenin zayıfaması ile atabeylerin ayrılıkçı hareketleri, Batnilik faaliyetleri, Gulam Sistemi nin etkisine tepki gösteren Oğuzların isyanı, Katvan mağlubiyetnin yaratğı sarsınt, Haçlı Seferlerinin yaratğı sosyo-ekonomik sarsıntlardır.
BÜYÜK SELÇUKLU YIKILDIKTAN SONRA KURULAN DEVLETLER Anadolu Selçuklu Suriye Selçuklu Kirman Selçuklu Irak Selçuklu Horasan Selçuklu ATABEYLİKLER Zengiler (Musul atabeyliği) Börililer (Şam atabeyliği) İldenizoğulları(Azerbaycan Atabeyliği) Salgurlular(Fars atabeyliği) Beg-Teginoğulları(Erbil atabeyliği)
MISIRDA KURULAN TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ TOLUNOĞULLARI (868-905) İHŞİDLER (AKŞİTLER) (935-969) EYYUBİLER (1174-1250) MEMLÜKLER (KÖLEMENLER) (1250-1517) Bu devletlerde; Halk =Arap Kurucu =Türk Yönetci sınıf =Türk Ordu =Türk Devlet felsefesi =Türk Baharat yoluna hakimler ekonomik yönden güçlüler
TOLUNOĞULLARI (868-905) KURUCU Abbasi valisi Tolunoğlu Ahmet Mısır-Suriye-Filistn-Lübnan bölgesine hakim. Abbasiler tarafndan yıkıldı. ÖNEMİ -Mısır/Afrika da kurulan ilk Türk devlet -Maristan (Hastahane) -Sosyal Devlet (Ücretsiz sağlık ve ilaç hizmet) -Tolunoğlu Ahmet Camii
Beyaz Güneş anlamında İHŞİDLER(AKŞİTLER) (935-969) KURUCU Abbasi Valisi Muhammed Bin Togaç ÖNEMİ -Kutsal topraklara (Hicaz) hakim olan ilk Türk devlet Mısır-Filistn-Lübnan ve Hicaz bölgesine hakim. Fatmiler tarafndan yıkıldı.
EYYUBİLER (1174-1250) Haçlılarla mücadele etler Kudüs Fathi KURUCU Selahaddin Eyyubi Mısır-Suriye-Filistn-Musul- Hicaz bölgesine hakim. Memlükler tarafndan yıkıldı. ÖNEMİ -Selahaddin Eyyubi 1187 Hıtn Savaşı nda Haçlıları mağlup ederek Kudüs ü geri aldı.
EYYUBİLER (1174-1250) Haçlılarla mücadele etler Kudüs Fathi KURUCU Selahaddin Eyyubi Mısır-Suriye-Filistn-Musul- Hicaz bölgesine hakim. Memlükler tarafndan yıkıldı. ÖNEMİ -Selahaddin Eyyubi 1187 Hıtn Savaşı nda Haçlıları mağlup ederek Kudüs ü geri aldı.
MEMLÜKLER (KÖLEMENLER) (1250-1517) KURUCU İzzeddin Aybeg Mısır-Suriye- Filistn-Hicaz bölgesine hakim. Osmanlılar tarafndan yıkıldı. İSLAM ALEMİNİ KORUDULAR -Haçlılara karşı Mansura (1254) zaferi -Moğollara karşı Aynı Calud (1260) ve Elbistan (1277) zaferi -Moğolların 1258 de yıktğı Abbasi Halifeliğini Mısır da koruma altna aldılar. Sultan ve Halife ayrı kişiler VERASET -Her emir (Komutan) sultan olabilir. Taht kavgaları yoğundur Türk tarihinden farklı olarak birden fazla hanedan iş başına geldi Laik devlet yorumu yapılabilir
NOTLAR: Memlük: Efendisinin tasarrufu altında bulunan esir demektir. KUT ANLAYIŞI ve SALTANATIN olmadığı tek Türk-İslam devletidir. Fethedilen yerler fetheden komutanındır anlayışı vardı. Memlükler, Gazneliler ve Selçuklular Halifeyi korudular, Osmanlı ise halifeliği saltanat makamının içerisine almıştır.
DİĞER TÜRK-İSLAM DEVLETLERİ Harzemşahlar Cengiz Türk-Moğol İmparatorluğu Timur İmparatorluğu Akkoyunlular Karakoyunlular Babürler Safeviler
HARZEMŞAHLAR (1157-1231) Kurucu Anuş Tigin Adını kurulduğu yerden aldı. B.Selçuklu yıkılınca bağımsız oldu ve B.Selçuklunun mirasçısıyız iddiasında bulundular Moğolların gönderdiği tcaret kervanını imha ederek Otrar faciasına (1218) neden oldular Celaleddin Harzemşah zamanında Anadolu Selçuklulara Yassıçemen de (1230) yenildiler ve yıkıldılar.
CENGİZ TÜRK-MOĞOL İMPARATORLUĞU (1196-1227) Timuçin (Cengiz Han) tarafndan kuruldu. Tarihin en büyük imparatorluğu Bütün Türkleri hakimiyetleri altna alarak 3. ve son kez Türk birliğini sağladılar. DİKKAT! Türk-Moğol diye anılmasının nedeni nüfusun çoğunluğunun Türklerden oluşması ve Uygurlar kanalı ile bürokrasi ve orduda Türk kültürünün etkin olmasıdır.
-Rusların güneye inmesini engellediler -Timur İmp.yıkılışa sürükledi Cengiz Han ölmeden Türk devlet anlayışına uygun bir şekilde devlet oğulları arasında paylaştrmış ve devlet parçalanmıştr. TÜRKLEŞİP İSLAMLAŞTILAR -Abbasileri yıktlar -Kösedağ Savaşıyla Anadoluyu istla etler -Moğol kaldılar -Marco Polo seyahatnamesinde bu dönemi anlatr
Timur Orta Asya da Çağatay Hanlığını yıkarak kurdu. Timur bat Türklüğüne zarar verdi. Uluğ Bey TİMUR İMPARATORLUĞU (1368-1501) Altnordayı yıkılışa sevk et. Ruslar güneye indi. Ankara Savaşıyla Osmanlıyı fetrete sürükledi. Hükümdar bilim adamı. Astronomi. Semerkant rasathanesi (O.Asya da ilk) Ali Şir Nevai ve Hüseyin Baykara Muhakemetül Lügateyn (Dillerin kıyaslaması). Türkçenin zenginliğini ispatladı
KARAKOYUNLULAR (1375-1468) Bayram Hoca tarafndan Erciş merkezli kuruldu. D. Anadolu ve Azerbaycan da faaliyet gösterdiler. Azerbaycan ın Türkleşmesinde etkili oldular. Akkoyunlu Uzun Hasan tarafndan yıkıldı.
Kara Yülük Osman Bey tarafndan kuruldu. En ünlü hükümdarı Uzun Hasan dır. 1473 Otlukbeli Savaşı nda Osmanlıya mağlup olarak yıkılış sürecine girdiler. Dede Korkut hikayelerini yazılı hale getrdiler AKKOYUNLULAR (1402-1502) Kuran-ı Kerim i ilk kez Türkçeye çevirt.
Timur un torunlarından Babür Şah tarafndan kuruldu. Hint tarihinde ilk defa Hindistan siyasi birliğini sağladılar. İngilizler tarafndan yıkıldı. BABÜRLER (1504-1858) Tac Mahal Babür Hükümdarı Şah Cihan tarafndan hanımı Mümtaz hatun için yaptrdığı bir anıt mezardır.
Şah İsmail tarafndan İran da kurulan bir devletr Osmanlının doğuda en önemli rakibidir. Temel mücadele nedeni mezhep (Şii-Sünni) kavgasıdır. İran, Safevilerden sonra da Türk hanedanı olan Afşarlar ve daha sonrada Kaçarlar tarafndan 1925 e kadar yönetlmiştr. SAFEVİLER (1502-1736)
DEVLET YÖNETİMİ Eski Türk hakimiyet anlayışı aynen devam etmiştr. Kut anlayışı Veraset Sistemi (Ülke hanedanın ortak malıdır) Taht kavgası Kısa sürede yıkılış MEMLÜKLER istsnadır. Her komutan Sultan olabilir
HÜKÜMDAR Han Gazi Hakan Bey HÜKÜMDAR ÜNVANLARI Emir Sultan Şah Padişah DİĞER ÜNVANLAR İlig Kara Kadir Arslan Yabgu Tigin Melik Şahinşah Sultanül Azam Sultanül Alem Sultanül Mağrib Sultanül Maşrık
Halife onayı Bando Nevbet Menşur Para Hutbe HÜKÜMDARLIK SEMBOLLERİ Tuğ Tuğra Otağ Taht Bayrak Alem Sancak Hilat (Elbise-Hediye) Tıraz (Elbise) Çetr (Şemsiye) Asa (Baston)
ATABEYLİK SİSTEMİ MELİK (Selçuklu Prensi) İlk atabey Nizamülmülk ATABEY (Tecrübeli devlet adamı-melik Hocası) Melik, atabey nezaretnde eyaletlerde valilik yaparak devlet yönetmi konusunda tecrübe kazanır Merkezi otorite zayıfayınca atabeyler bağımsızlıklarını ilan etler
Karahanlılar Kapu der SARAY Selçuklular Bergah/Dergah der Hacip Emiri Candar Camedar Çaşnigir Serhenk Kıssadar Emiri Hares Emiri Şikar Bazı Görevliler Sultan ile hükümet ve halk arasındaki ilişkileri düzenler Muhafz birliği komutanı Elbiselerden sorumlu Yemek işlerinden sorumlu Sultanın yolunu açar Dilekçeleri sultana sunar Sultanın verdiği cezaları uygular Sultanın av işlerinden sorumlu
HÜKÜMET Selçukluda devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı kurula Divan-ı Saltanat denirdi. Sultan olmadığı zamanlar vezir başkanlığında toplanan divan danışma organı niteliğindedir. Divan aynı zamanda sultan başkanlığında Divan-ı Mezalim adını alarak yüksek mahkeme olarak da görev yapardı. Divanın güvenliğinden Emir-i Şemşir sorumludur.
VEZİR (Sultanın Mutlak Vekili) Vezirin kendine ait divanı Divan-ı Vezaret SELÇUKLU KARAHANLILAR GAZNELİLER Sahibi Divan-ı Devlet Yuğruş Hace-i Buzurg
Divan-ı Ali (Karahanlılar) Divan-ı Vezaret (Gazneliler) DİVAN-I SALTANAT (Selçuklu) YAZIŞMA MALİYE TEFTİŞ ASKERİYE SELÇUKLU GAZNE KARAHAN DİVAN-I TUĞRA DİVAN-I İSTİFA DİVAN-I İŞRAF DİVAN-I ARZ Tuğra-i Müstevf Müşrif-i Memalik Emir-i Arz Başkan DİVAN-I RİSALET DİVAN-I VEKALET DİVAN-I İŞRAF DİVAN-I ARZ Sahibi Divan Vekil-i Has Müşrif-i Memalik Emir-i Arz Başkan DİVAN-I TUĞRA DİVAN-I İSTİFA DİVAN-I İŞRAF DİVAN-I ARZ Tuğra-i Agıcı Müşrif-i Memalik Emir-i Arz Başkan
DİVANI SALTANAT DIŞINDA İDAREDE BAZI ÖZEL DİVANLAR Divan-ı Mezalim Divan-ı Berid Divan-ı Has Divan-ı Evkaf-ı Memalik Yüksek mahkeme. İdareciler hakkındaki şikayetleri de karara bağlar. Haberleşme ve isthbarat faaliyetleri Sultana ayrılan has arazilerle ilgilenir Vakıfarı denetler
Eyalet yapısı Melik Selçuklu prensi. Eyaletlerde vali olarak görevlendirilir. ÜLKE YÖNETİMİ BAZI GÖREVLİLER Muhtesip Şıhne Askeri validir. Subaşı Amid Amil Şehirlerde idari işlerden sorumludur. Şehirlerde mali işlerden sorumludur. Sahib-i Şurta Ulak Esnaf denetleyen ve belediye işlerinden sorumludur. Şehirlerde güvenlik işlerinden sorumludur. Eyaletlerin güvenliğinden sorumlu Posta işleri Kadı Yargıç Dizdar Kale komutanıdır.
TOPRAK SİSTEMİ HAS TOPRAK Geliri hükümdara ve ailesine bırakılan topraklardır. İKTA TOPRAK İkta sisteminin uygulandığı geliri, hizmet karşılığı ve asker yetştrmek kaydı ile ordu görevlilerine ve devlet memurlarına bırakılan topraklardır. DİKKAT! Toprağın büyük kısmının mülkiyet devlete aitr. Özel mülkiyet var, ama gelişmemiştr. VAKIF MÜLK TOPRAK TOPRAK Mülkiyetn kişilere geçtği, kişilerin istediği Geliri sosyal yardım gibi tasarruf edebildiği kurumları topraklardır. Kişilerin için ayrılan evi, evinin önündeki bahçesi gibi topraklardır. topraklardır. Yine devlet, üstün hizmetlerde bulunan görevlilerine ödül olarak toprak verebiliyordu. Öşrü toprak Müslümanların Haraci toprak Gayrı Müslimlerin
ORDU HASSA ORDUSU Sultana bağlı Türk askerlerinden oluşan atlı birliklerdir. GULAM ORDUSU Farklı etnikleden seçilen sultana bağlı maaşlı askerlerdir. İKTA ORDUSU (Eyalet=Sipahi Ordusu) İkta Sistemi netcesinde ortaya çıkan ordudur. Tüm ihtyaçları ikta sahiplerince karşılandığından maaş almazlar. Tamamen Türklerden oluşan atlı birliklerdir. YARDIMCI KUVVETLER Bağlı Devlet ve Beyliklerden gelen askerler Türkmenler (Akıncı ve gönüllüler)
GULAM SİSTEMİ İlk Karahanlılarda Farklı etniklerin kullanıldığı Gulam sisteminde Selçuklular ağırlıklı İranlı (Fars) çocukları kullanmıştr. Gulamhane de verilen eğitm sonrasında zeki olanlarının yönetcikomutan yapılmış diğerleriyse asker olarak kullanılmıştr. Bistegani denilen maaş alırlar Bu uygulama ile Fars halkını yönetme dahil ederek devlete olan bağlılıklarını artrma ve merkezi otoriteyi güçlendirme amaçlanmıştr. Bu sistem ile Selçuklularda Farsça ve Fars kültürünün etkisi artacaktr. Gulam ile yetşen Farslı yönetciler Selçukluda Oğuz Türklerine zulmedecekler, bu da Oğuz isyanına neden olacaktr.
Yargı bağımsız Cemaat Mahkemeleri (Gayrı müslimlerin) HUKUK SİSTEMİ Hukuk birliği yok Şeri Hukuk Kadil Kudat sorumlu Temeli İslam hukukuna dayanır. Kadılar davaları görür Sosyo-ekonomik konular şeri hukuk çerçevesinde çözülürdü. Yargı kararına itraz durumunda kadılardan oluşan bir kurul durumu görüşür ve karar verirdi. Divan-ı Mezalim Yüksek Mahkeme. Aynı zamanda ağır siyasi suçlara bakt. Emiri Dad sorumlu Örf Hukuk Temeli Türk töresine gelenek ve göreneklerine dayanır. Askeri ve idari alanlarda uygulanır. Selçuklularda askeri davlara bakan görevli Kadı asker (Kad-i leşker) dir.
SOSYAL HAYAT Türk-İslam devletlerinde toplumsal alanda herhangi bir sınıfaşma yoktu. Halk yönetenler ve yönetlenler olmak üzere ikiye ayrılırdı. Yönetenler askeri ve sivil idarecilerden; yönetlenler ise köylüler, şehirliler, göçebeler diye tasnif edilirdi. Bu ayrım tamamen yapılan iş ile ilgili olup, yetenekli kişiler en üst düzeye kadar yükselebilir veya tam tersi yapılan hataya bağlı olarak tüm yetkisini ve gücünü kaybedebilirdi. Dikey hareketlilik diye ifade edilen bu durum sınıf ayrımı olmadığının açık göstergesidir.
EKONOMİK HAYAT Ekonomik yaşamda; tarım, demircilik, dokumacılık, el sanatları, hayvancılık ve tcaret etkindi. Türk-İslam devletleri için tcaret geliştrmek devlet politkası haline gelmiştr. Özellikle Mısır da kurulan devletler baharat yolu sayesinde zenginleşmiştr. Şehirlerde ise ekonomiyi yönlendiren esnaf örgütü Selçuklularda Fütüvvet Teşkilat idi.
Büyük Selçuklunun ilk parasını Tuğrul Bey bastrdı. Devlet hazinesine Hazine-i Amire ; hükümdar hazinesine ise Hazine-i Hassa denir. BAZI KAVRAMLAR Dinar Altn para Kapan Dirhem Gümüş para Arasta Aynı cins malın depolandığı yer Tek cins malın satldığı pazar Fels Bakır para Cabi Vergi memuru
DEVLETİN GELİRLERİ ÖŞÜR Müslüman çifçilerden 1/10 oranında alınan ürün vergisidir. HARAÇ Gayr-ı Müslim çifçilerden 1/5 oranında alınan ürün vergisidir. CİZYE Askerlik yapmadıkları için askerlik çağındaki Gayr-ı Müslim erkeklerden yıllık alınan vergidir. Çocuklardan, bayanlardan, ihtyarlardan, engellilerden, din adamlarından alınmaz. AĞNAM Hayvancılık yapanlardan alınan vergidir. -Gümrük vergileri -Maden, tuzla gelirleri -Ganimetler -Bağlı devlet ve beyliklerin gönderdikleri vergiler.
DİL VE EDEBİYAT KARAHANLILAR KUTADGU BİLİG (Yusuf Has Hacib) DİVAN-I LÜGAT İT TÜRK (Kaşgarlı Mahmut) DİVAN-I HİKMET (Hoca Ahmet Yesevi) ATABET ÜL HAKAYIK (Edip Ahmet Yükneki) - Mutluluk veren bilgi anlamında -İlk Türk İslam eseri -Siyasetname -Uygur alfabesi ve Hakaniye lehçesiyle yazıldı -Tamgaç Buğra Han a sunuldu -İlk Türkçe sözlük -Arapçaya karşı Türkçenin zenginliği -İlk Türk Dünyası haritası -Çoğunluğu Arapça -Abbasi Halifesi Muktedi Bi- Emrillaha sunuldu -Türk tasavvuf edebiyatnın ilk eseri -Dini ve ahlaki öğütler içerir -Karahanlı Türkçesiyle yazıldı - Hakikatlerin eşiği anlamında -Ahlaki öğütler içerir -Uygur alfabesiyle yazıldı -Karahanlı hükümdarı Sipehsalar Mehmet Bey e sunuldu
GAZNELİLER ŞEHNAME (Firdevsi) -İran-Turan mücadelesini anlatan destan -İranlıları över -Farsça -Alp Er Tunga, Afrasyab adıyla geçer -Gazneli Sultan Mahmut a sunuldu TARİH-İ YEMİN (Utbi) -Gurlular, Gürcistan, Harezmşâhlar ve Afganlılar, Samaniler ve Gazne tarihi hakkında bilgi içerir. -Gazneli Sultan Mahmut a sunuldu
SİYASETNAME (Nizamül Mülk) -Devlet yönetmiyle ilgilidir -Farsça -Sultan Melikşah a sunuldu SELÇUKLULAR RUBAİLER (Ömer Hayyam) -Fars saray yaşantsının anlatldığı şiirleridir. -Farsça DİVANI ENVERİ (Enveri) -Dönemin kasideleriyle en ünlü şairi Enveri nin divanıdır.
Timur İmp. MUHAKEMETÜL LÜGATEYN (Ali Şir Nevai) -Türkçe, Arapça, Farsça ve Hintçe dillerini kıyaslayarak, Türkçenin Farsçadan ve Hintçeden üstün olduğunu ifade et -Çağatay Türkçesiyle yazıldı DİĞER BAZI EDEBİ ESERLER Harzemşahlar KANGLI LÜGATI (Muhammed Bin Kays) -Türkçe-Farsça sözlüktür -Celaleddin Harzemşah a sunuldu. Harzemşahlar KEŞŞAF TEFSİRİ (Mahmut Zemahşeri) -Kuranı Kerim in dil yapısı ve inceliklerini üstünlüklerini ortaya koyduğu ve islam aleminde büyük şöhret sahibi bir tefsirdir.
MEDRESE Müderris: Hoca Muid: Müderris yardımcısı Fakih: Medrese rektörü BİLİM VE DÜŞÜNCE HAYATI Karahanlılar döneminde Semerkant ta açılan Tamgaç Buğra Han medresesi modern anlamda Türk-İslam tarihini ilk medresesidir. Selçukluların ilk medresesi Tuğrul Bey zamanında Nişabur medresesi. Selçukluların Nizamiye Medresesi ise dönemin en önemli eğitm kurumlarıdır. Burslu eğitm ve idari-akademik özerklik mevcut idi. Finansman vakıfarca karşılanmakta.
TÜRK-İSLAM İLİM ADAMLARI FARABİ (870-950) Avrupa Al-Pharablus der. Muallimi Sani (2.Öğretmen) diye anılır. Aristo ve Yunan düşünürlerini İslam alemine tanıt. İslam aleminde pozitf bilimlerin kurucusu kabul edilir. İhsaül Ulum (İlimlerin sayımı) kitabında bilimleri ilk kez sınıfandırdı. Medinet-ül Fazıla (Erdemli şehir) kitabında hükümdarların özelliklerini anlat. İslam aleminde müzik kitabı yazan ilk bilgin. Çeşitli müzik aletleri yapt. Uluslararası kuruluştan bahsederek Birleşmiş Milletlerin fkri temelini at Eğitmde ikna ve yaparak öğrenme modelini savundu.
İBN-İ SİNA (980-1037) Avrupa Avicenna der. Tıbbın Hükümdarı diye anılır. Kitabü s Şifa (Şifa kitabı) ve El Kanun-u Fit Tıb ( Tıbbın kanunu) uzun yıllar Avrupa da okutuldu Küçük kan dolaşımını buldu. Ruh hastalıkları için müziği tedavi olarak kullandı. Felsefe, müzik, botanik, zooloji fzik, astronomi alanlarında da çalışt
BİRUNİ (973-1051) Gazneli Mahmut Sarayımın en değerli hazinesi der. Astronomi ve fzik alanında çalışt. Enlem ve boylamı tespit ederek, ekvatorun uzunluğunu hesapladı Asar ül Bakiye kitabında Asyalı halklar hakkında bilgi verdi. Kitab ül Cevahir kitabında 16 maddenin özgül ağırlığını tespit et. Kitabüt Telfhim kitabında güneş ve ay tutulmalarını gösterdi.
GAZALİ (1058-1111) Selçuklular döneminde Kelam alanında çok önemli bir flozofur. Nizamiye medreselerinde müderrislik yaparak batniliğe karşı önemli çalışmalarda bulundu. Tehafüt (Tutarsızlık) ve İhya-ül Ulumiddin (Fıkıh kitabı) önemli eserleridir.
İBN-İ RÜŞT (1126-1198) Avrupa da Averreos diye bilinen arap bilgindir Endülüs Emevi döneminde İspanya da yaşadı Tıp, felsefe ve astronomiyle ilgilendi Aristo yu Avrupa ya tanıt Aklı inancın önüne geçirmiştr Gazaliyle fkri çatşma içerisindedir. Tehafütüt Tehafüt (Tutarsızlığın ttarsızlığı) ünlü eseridir
HAREZMİ (788-859) Cebir, Matematk, coğrafya ve astronomi alanında çalışt. Cebirin temellerini at. 0 (sıfr) rakamını buldu. Logaritmanın kurucusudur. Kitabül Cebr vel Mukabele en önemli eseri
ÖMER HAYYAM Selçuklu Sultanı Melikşah adına yapılan Celali Takvimini hazırladı. Astronomi ve Edebiyat. ULUĞ BEY Timur un torunu. Hükümdar bilim adamı. Astronomi. Zic (astronomi cetveli)eseri ünlü. EL RAZİ Kimya. Sülfrik asidi buldu. İBNİ TÜRK Cebir alanında çalışt. ABDULLAH BARANİ Trigonometrinin kurucusu. CABİR BİN HAYYAM Kimyanın babası.ilk kimya laboratuvarını kurdu BUHARİ Hadis alimi. Kütüb-i Site ünlü hadis kitabıdır.
İslam dininde resim ve heykel yasak olduğundan özellikle hat ve minyatür sanatlarında faaliyet gösterilecektr. SANAT Minyatür Derinlik ve perspektfn olmadığı kitaplara yapılan resim.ustasına; Nakkaş-Musavver denir Seramik/Çini süsleme sanat. Seramik Sanat Dalları Hat Güzel yazı yazma sanat.ustasına; Hatat denir Alçıyla duvarı kabartp süsleme.ustasına; Kalemkar denir Malakari Cam süsleme Vitray Tezhip Kitap kenarlarını süsleme sanat. Ustasına; Müzehhip denir
Yaş alçıya resim yapma Oymacılık Ahşap oyma sanat Kapı süsleme Fresk Sanat Dalları Kakmacılık Ahşap, metal üzerine değerli taş/maden gömme Portal Ahşap parçaları birbirine geçirip bağlama Kündekari Telgari Altn-Gümüş işçiliği
Türk işi Anıtmezar Kümbet Türbe MİMARİ Külliye Cami merkezli toplu yapı Bedesten AVM (çarşı) Hastahane Şifahane Bimarhane Bimaristan Mimaride Mekanlar Arasta Tek tp mal satan dükkanlar topluluğu Aşevi İmarethane Konukevi Tabhane Kervansaray Ribat Konaklama yeri
İŞLEVİNE GÖRE MİMARİ DİNİ MİMARİ SİVİL MİMARİ ASKERİ MİMARİ Cami Medrese Türbe Kümbet Külliye Tekke Zaviye Saray Köşk Darüşşifa-Bimarhane- Bimaristan Kervansaray-Ribat Bedesten-Han- Hamam-Köprü- İmarethane Kale Sur Burç Kışla
Mimari eserlerde ahşap, alçı, çini, kerpiç, tuğla, taş, mermer, maden yoğun olarak kullanılacaktr. Süsleme motf olarak ise; geometrik şekiller, yazılar, bitki motferi, hayvan fgürleri, az da olsa insan ve melek fgürleri de kullanılmıştr.
Mescidi Cuma (İsfehan) SELÇUKLU MİMARİSİ İmam Hanef Türbesi (Bağdat) Nizamiye Medresesi (Bağdat)
Arap Ata Türbesi KARAHANLI MİMARİSİ Ribat Melik (ilk Türk ribat) Ayşe Bibi Türbesi
Zafer Kuleleri GAZNE MİMARİSİ Leşker-i Bazar Ulu Camii
Tac Mahal Babürler Timur Yesevi Türbesi DİĞER ESERLER Babürler Agra Kalesi Tolunoğlu Ahmet Camii Tolunoğulları