Mahmut ÇOLAK SGK, Müfettiş TBB, Personel ve Yazı İşleri Müdürü mahmutcolak44@gmail.com 1. GİRİŞ Belediyelerde, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu kapsamında memurlar, 5393 sayılı Belediye Kanunu kapsamında tam ve kısmi zamanlı sözleşmeli personel, 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında daimi ve geçici işçi şeklinde istihdam şekilleri uygulanmaktadır. Bunun yanında, belediye meclis üyeliğinden belediye başkan yardımcısı, 5216 sayılı Büyükşehir Belediye Kanunu nun 20 nci maddesine göre başkan danışmanı olarak görevlendirilmeler de yapılmaktadır. Büyükşehir belediye başkanlarının seçimle işbaşına gelen yöneticiler olması ve üstlendikleri görevlerin niteliğinden dolayı uzman kişilerden yararlanmasında zorunluluk bulunmaktadır. Bu sebeple, belediye başkanlarının görev süresi ile sınırlı olmak ve memuriyete geçiş için kazanılmış hak teşkil etmemek üzere nüfusu iki milyonu aşan büyükşehir belediyelerinde on, diğer büyükşehir belediyelerinde beşi geçmemek üzere başkan danışmanı görevlendirilebilmesi ve danışman olarak görevlendirileceklerin en az dört yıllık yüksek öğrenim kurumlarından mezun olması gerekmektedir. Danışmanlara ödenecek ücretin, büyükşehir belediyesi Büyükşehir Belediyesi Başkan Danışmanlarının Sosyal Güvenliği Büyükşehir Belediyesi Başkan Danışmanlarının Sosyal Güvenliği genel sekreterine ödenen aylık miktarının % 75 ini geçmemek üzere belediye meclisince belirlenmekte ve bu kadrolarda istihdam edilecek uzman kişilere niteliklerine uygun bir ücret ödenmesi sağlanmaktadır. Danışmana verilecek ücretin yetenekli kişilerin danışman olarak kullanılmasını teminen ödenecek ücretin hesabında büyükşehir belediyesi genel sekreterine endekslenmesi benimsenmiştir. Bu kapsamda büyükşehir belediyesi danışmanı olarak görevlendirilenlerin sosyal güvenliği konusunda tereddütler yaşandığı bir vakadır. Bu çalışmamızda, büyükşehir belediye başkan danışmanlarının sosyal güvenlik işlemleri değerlendirilecektir. 2. BAŞKAN DANIŞMANLARININ NİTELİKLERİ, SAYISI VE ÜCRETİ 5216 sayılı Kanunun danışmanlar başlıklı 20 nci maddesine göre; nüfusu iki milyonu aşan büyükşehir belediyelerinde on, diğer büyükşehir belediyelerinde beşi geçmemek üzere başkan danışmanı görevlendirilebilir. Danışman olarak görevlendirileceklerin en az dört yıllık yüksek öğrenim kurumlarından mezun olması şarttır. Danışman olarak görevlendirilme, memuriyete geçiş, sözleşmeli veya işçi statüsünde çalışma dâhil, ilgililer açısından herhangi bir hak teşkil etmez. Danışmanların görev süreleri sözleşme süresi ile sınırlıdır. Ancak bu süre belediye başkanının görev süresini aşamaz. Danışmanlara, her türlü ödemeler dâhil, büyükşehir belediyesi genel sekreterine ödenen brüt aylık miktarının % 75 ini aşmamak üzere belediye meclisinin belirlediği miktarda brüt ücret ödenir. Bu madde hükmüne göre; belediyelerde başkan danışmanı görevlendirilmesi sadece büyükşehir belediye baş- 26
kanlarına verilmiş olup, başkanın takdirine bağlı olarak nüfusa göre en çok 5 ila 10 kişi arasında görevlendirebileceği gibi görevlendirmeme yetkisi de bulunmaktadır. Danışman olarak görevlendirileceklerin sadece ve sadece en az 4 yıllık yüksek öğrenim görmüş olma şartı aranmaktadır. Bunun haricinde herhangi bir şart aranmamaktadır. Danışman, Belediye ve Bağlı Kuruluşları ile Mahalli İdare Birlikleri Norm Kadro İlke ve Standartlarına Dair Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına İlişkin Yönetmelik te yer alan bir kadro olmayıp bir pozisyondur, bir görevlendirmedir. Danışman olarak görevlendirilme, memuriyete geçiş, sözleşmeli veya işçi statüsüne geçme hakkı vermemektedir. Bir başka deyişle, danışmanlar memur, işçi veya sözleşmeli personel sayılmazlar. Devlet memuru olan bir kişinin devlet memuru devam ederken 657 sayılı Kanun, 5393 sayılı Kanun ve diğer ilgili mevzuat çerçevesinde büyükşehir belediyesi başkan danışmanı olarak görevlendirilemeyeceği kanaatindeyim. Şöyle ki, 5216 sayılı Kanun metnine bakıldığında danışmanların bir sözleşme karşılığında çalıştırılabileceği anlaşılmaktadır. Dolayısıyla, hali hazırda devlet memuru olanların danışmanlık görevini yürütemeyeceği değerlendirilmektedir. Memur, işçi veya sözleşmeli personel gibi kamu görevinde bulunmayan bir kişinin danışman olarak görevlendirilmesi Kanunun amacına daha uygun düşecektir. Ancak, mevcut kamu görevinden ayrılmak suretiyle danışman olarak görevlendirmek mümkün olacaktır. Danışmanların görev süresi, bir seçim döneminde görev yapmakta olan belediye başkanının görev süresi kadardır. Bu süre en azami süre olup, belediye başkanı bu azami süreyi aşmamak üzere istediği kadar tayin edebilir. Belediye başkanı ile danışman arasındaki bu ilişki, yazılı olarak bir sözleşme ile tespit edilmelidir. Bu sözleşmenin adı, işçiler gibi iş sözleşmesi veya sözleşmeli personel gibi hizmet sözleşmesi değildir. İş veya hizmet sözleşmesine benzer bir sözleşme metni düzenlenebilir. Bu sözleşmenin standart bir şekli bulunmamakta olup, genel kurallara uygun olarak tanzim edilebilir. Danışmanlara büyükşehir belediyesi genel sekreterine ödenen her türlü ödemeler dâhil (sosyal denge tazminatı gibi) brüt aylık miktarının en fazla %75 i tutarında brüt ücret ödenir. Bu konuda ücreti belirleme yetkisi belediye meclisine aittir. Belediye meclisi danışman ücretlerini danışmanlar arasında farklı oranlarda belirleyebilir. Büyükşehir belediyesi genel sekreterlerine yapılan ödemeler, 5216 sayılı Kanunun 22 nci maddesinde belirlenmiştir. Buna göre, genel sekreter kadrosuna atananlar, genel idare hizmeti sınıfına dâhil bakanlık genel müdürleri için ilgili mevzuatında öngörülen ek gösterge, makam, görev ve temsil tazminatları ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu nun 152 nci maddesi uyarınca ödenen zam ve tazminatlardan aynen yararlanırlar. Büyükşehir Belediye Başkanı Danışman Sayısı Nüfus Danışman sayısı 2.000.000 ve daha az En çok 5 2.000.000 den fazla En çok 10 3. BAŞKAN DANIŞMANLARININ SOSYAL GÜVENLİĞİ 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu nun 4 üncü maddesinde sigortalılık halleri düzenlenmiştir. Tüm sigorta kollarının uygulanacağı sigortalılar Kanunun 4 üncü maddesinde, bazı sigorta kollarının uygulanacağı sigortalılar Kanunun 5 inci maddesinde, sigortalı Temmuz 2014 Yıl: 14 Sayı: 166 27
sayılmayanlar ise Kanunun 6 ncı maddesinde hüküm altına alınmıştır. 4/1-a (SSK) kapsamındaki sigortalılar, kısa ve uzun vadeli sigorta kolları uygulaması bakımından hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar ile hizmet akdi oluşmadan bazı sigorta kollarının uygulanacağı sigortalılar kapsamında çalışanlardır. 4/1-b (Bağ-Kur) kapsamındaki sigortalılar, gelir vergisi mükellefi olanlar, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olanlar, şirket ortakları gibi genel itibariyle kendi nam ve hesabına çalışanlardır. 4/1-c (Emekli Sandığı) kapsamında sigortalılar, kamu idarelerinde devlet memuru olarak çalışanlardır. Başkan danışmanlarının sigortalılığının hangi kapsamda olduğu konusunda 5510 sayılı Kanun, 5393 sayılı Kanun, 5216 sayılı Kanun ve diğer ilgili mevzuatlarda (yönetmelik, tebliğ, genelge, genel yazı gibi) herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Öyleyse, danışmanların sosyal güvenliğinin ne olması gerektiğine 5216 sayılı Kanunun 20 nci maddesi ışık tutacaktır. Bu maddede geçen danışman olarak görevlendirilme, memuriyete geçiş, sözleşmeli veya işçi statüsünde çalışma dâhil, ilgililer açısından herhangi bir hak teşkil etmez. Danışmanların görev süreleri sözleşme süresi ile sınırlıdır. hükmü ile danışmanların 4857 sayılı İş Kanunu kapsamında işçi sayılmadıkları, 5393 sayılı Belediye Kanunu nun 49 uncu maddesi kapsamında sözleşmeli personel sayılmadıkları, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu kapsamında devlet memuru sayılmadıkları açıktır. Büyükşehir belediyesi başkan danışmanları sözleşme karşılığında sözleşme süresi ile sınırlı olmak üzere çalıştırılmaktadır. Dolayısıyla sözleşme karşılığında çalıştırılan danışmanlar, 4/1-b veya 4/1-c kapsamında sigortalı sayılmaları mümkün olmayıp, 4/1-a kapsamında sigortalı sayılmaları daha uygun olacaktır. Şöyle ki, sosyal güvenlik sistemimizde kayıt dışı çalışma olamayacağından üç tür sigortalılık halinden mevzuata uygun olan biri ile ilişkilendirilmesi zorunludur. Bu genel kural olmakla birlikte aşağıdaki alternatifleri de değerlendirmek gerekecektir. Buna geçmeden önce, 4/1- a, 4/1-b, 4/1-c kapsamındaki sigortalılık hallerinin birleşmesi halinde hangi sigortalılık hali dikkate alınıp sigorta primi kesilmelidir? Sorusuna cevap bulmalıyız. 5510 sayılı Kanunun sigortalılık hallerinin birleşmesi başlıklı 53 üncü maddesine göre; sigortalının 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentlerinde yer alan sigortalılık statüleri ile (c) bendinde yer alan sigortalılık statüsüne aynı anda tabi olacak şekilde Kanun kapsamına girmesi halinde öncelikle aynı maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında, (a) ve (b) bentlerinde yer alan sigortalılık statülerine tabi olacak şekilde Kanun kapsamına girmesi halinde ise aynı maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılır. Bu hükme göre, 4/1-a kapsamında veya 4/1-b kapsamında çalışmakta iken 4/1-c kapsamına girilmişse (örneğin devlet memuru olmuşsa), esas alınacak sigortalılık 4/1-c kapsamında sigortalılık olacak ve bu kapsamda prim ödenecektir. Diğer 4/1-a veya 4/1-b kapsamından çıkılarak bu kapsamda prim ödenmeyecektir. 4/1-a kapsamında iken aynı anda 4/1-b kapsamına girilmişse esas alınacak sigortalılık 4/1-a kapsamında sigortalılık olacak ve bu kapsamda prim ödenecek, 4/1-b kapsamında prim ödenmeyecek ancak 4/1-b kapsamındaki faaliyetine devam edilecektir. Konunun daha iyi anlaşılabilmesi amacıyla mevut istihdam şekline göre sigortalılık hali ve prim oranlarını aşağıdaki tablodan görebiliriz: 28
Büyükşehir Belediyesi Başkan Danışmanı Olmadan Önceki Sigortalılık Durumuna Göre Sigortalılık Halinin Tespiti Mevcut İstihdam Şekli Memur Sözleşmeli Personel İşçi Bağımsız Çalışan SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı, Mülga 506 sayılı Kanunun Geçici 20 nci Maddesindeki Sandıklardan Emekli Açıklama Danışman olarak görevlendirilebilmesi için memurluk görevinden ayrılması gerekir. Danışman olarak görevlendirilebilmesi için sözleşmeli personel görevinden ayrılması gerekir. Danışman olarak görevlendirilebilmesi için işçinin iş sözleşmesi veya toplu iş sözleşmesinde ikinci bir iş/ görev yapmasında sakınca olmadığına dair düzenleme yoksa ve işvereni bu hususa rıza gösteriyorsa mevcut işçilik görevinden ayrılmasına gerek yok.* Şirket ortaklığı, vergi mükellefiyeti, oda kaydı devam eder, Bağ-Kur (4/1-b) primi ödenmez. 5335 sayılı Kanunun 30 uncu maddesine göre emekli aylığı kesilir. 2829 sayılı Kanunun 8 inci maddesine göre birleştirilmiş hizmet süreleri toplamı üzerinden, ilgililere; son yedi yıllık fiili hizmet süresi içinde fiili hizmet süresi fazla olan kurumca, (SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı) hizmet sürelerinin eşit olması halinde ise eşit hizmet sürelerinden sonuncusunun tabi olduğu kurumca (SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı), kendi mevzuatına göre aylık bağlanır ve ödenir.** Sigortalılık Hali Prim Oranları 4/1-a *** Memur, Sözleşmeli Personel, İşçi veya Emekli Değilse - 4/1-a *** * 4/1-a (SSK) kapsamındaki sigortalılık; bir hizmet akdine istinaden bir veya birkaç işveren tarafından çalıştırılanlar şeklinde tanımlanmıştır. Buna göre, bir veya birden fazla işyerinde 4/1-a kapsamında sigortalı olmak mümkündür. Elbette bu kural, iş sözleşmelerinde, toplu iş sözleşmelerinde veya herhangi bir ad altında yapılan hizmet sözleşmelerinde aksine hüküm bulunmayan durumlarda geçerlidir. Örneğin, bir sözleşmeli personel, tam zamanlı hizmet sözleşmesi devam ederken bir başka işyerinde 4/1-a kapsamında sigortalı sayılamaz. Çünkü sözleşmeli personelin hizmet sözleşmesinde başka bir yerde çalışmama yasağı bulunmaktadır. 5510 sayılı Kanunun günlük kazanç sınırları başlıklı 82 nci maddesinin dördüncü fıkrasına göre; Sigortalıların bu Kanunun 53 üncü maddesine göre belirlenen aynı sigortalılık haline tâbi olacak şekilde birden fazla işte çalışması nedeniyle Kuruma (SGK kastedilmektedir) ödenen primler toplamı, bu sigortalılık hali için belirlenen prime esas kazanç üst sınırı üzerinden hesaplanacak miktarı aşarsa, aşan kısmın tamamı, sigortalının talebi üzerine en geç talep tarihini takip eden ay içinde hissesi oranında sigortalıya defaten geri ödenir. Geri verilen primler için ayrıca gecikme cezası ve gecikme zammı ile faiz ödenmez. Örneğin; sigortalı adına Ocak 2014 de A işyerinde 30 gün 3.000 TL, B işyerinde 20 gün 5.000 TL bildirim yapılmışsa, 2014 yılı Ocak ayında SGK hizmet birleştirmesinde 30+20=50 günü değil 50 20=30 günü dikkate alır. Çünkü bir ayda hizmet süresi 30 gündür. Yıllık 360 gündür. Sigorta primine esas kazanç toplamı ise 3.000 + 5.000 = 8.000 TL üzerinden değil sadece tavan tutar kadar (asgari ücretin 6,5 katı=1.071 x 6,5= 6.961,50 TL) kazanç dikkate alınır. Sigortalının talebi halinde 8.000 6.961,50 = 1.038,50 TL ye ait prim hissesine ait (%15-uzun vadeli sigorta kolları+genel sağlık sigortası+işsizlik sigortası) prim tutarını (1.038,50 x %15=155,77) Sosyal Güvenlik Kurumundan alır. ** Sosyal güvenlik kurumlarının herhangi birinden emekli olan bir sigortalı, emekli aylığını kestirmek suretiyle büyükşehir belediyesi başkan danışmanı olarak görevlendirilirse, 4/1-a kapsamında sigortalı sayılacağından, yeniden emekliliğini talep etme zamanında son 7 yıla bakılmaktadır. Son 7 yıl içinde hangi kapsamda prim ödenmişse o kapsamda emeklilik aylığı bağlanır. Örneğin, memurluktan emekli olan bir sigortalı aylığını kestirerek danışman olarak görevlendirildiğinde 3,5 yıldan 1 gün fazla 4/1-a kapsamında kalırsa artık Emekli Sandığından değil, SSK kapsamında emekli olur. *** Büyükşehir belediyesi başkan danışmanlarına ödenen ücretten, aşağıdaki oranlarda sosyal güvenlik primi kesilir. Temmuz 2014 Yıl: 14 Sayı: 166 29
Sigorta Kolu Sigortalı (Danışman) Oranı İşveren (Belediye) Oranı Malullük, yaşlılık ve ölüm %9 %11 İş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık - %2 Genel sağlık sigortası %5 %7,5 İşsizlik sigortası - - Toplam %14 %20,5 Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü nün İçişleri Bakanlığı na hitaben danışmanların sosyal güvenliği konulu 20/02/2006 tarih ve 2363 sayılı (B.07.0.BMK.0.16/115601 5) görüş yazısı büyükşehir belediyelerinde danışman olarak görevlendirilecek kişilerle, belediye başkanının görev süresini aşmamak üzere bir sözleşme yapılması gerekmektedir. Diğer taraftan, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu nun 2 nci maddesinin birinci fıkrasında ise bir hizmet akdine dayanarak bir veya birkaç işveren tarafından çalıştırılanlar bu kanuna göre sigortalı sayılırlar. hükmüne yer verilmiştir. Bu itibarla, 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu nun 20 nci maddesine göre görevlendirilecek danışmanların sigortalılık açısından 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu ile ilişkilendirilmesinin uygun olacağı mütalaa edilmektedir. Maliye Bakanlığı nın bu görüşünün 5510 sayılı Kanunun yürürlüğünden önce verilmiş olması görüşün özünü değiştirmemektedir. 506 sayılı Kanun 5510 sayılı Kanunla yürürlükten kaldırılmıştır. Bu görüşte danışmanların mülga 506 sayılı Kanunla ilişkilendirilmesinin uygun olacağı mütalaa edilmiştir. Mülga 506 sayılı Kanunun karşılığı 5510 sayılı Kanunda 4/1-a kapsamındaki sigortalılıktır. Dolayısıyla, sosyal güvenlik ilişkisi değişmemektedir. 4. SONUÇ VE ÖNERİ 5216 sayılı Kanun büyükşehir belediyesi başkanlarına danışman görevlendirme yetkisi vermektedir. Makalemizin ana konusu bu kapsamdaki danışmanların hangi sosyal güvenlik kurumu ve sigortalılık hali ilişkilendirileceğidir. Yukarıda yer alan mevzuat ışığında, danışmanların sosyal güvenliği her halükarda 5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sağlanmaktadır. Sosyal güvenlik kurumlarının 5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu ile Sosyal Güvenlik Kurumu çatısı altında toplanması sonucu tüm sigortalılık hallerine ilişkin sosyal güvenlik işlemleri SGK tarafından yerine getirilmektedir. Büyükşehir belediye başkan danışmanlarının sigortalılık durumunun ne olması gerektiği konusu, 5510 sayılı Kanunda açık bir şekilde yasal statüye kavuşturulması temennimizdir. Böylelikle, büyükşehir belediyelerinin tereddütleri ortadan kalkmış olacaktır. 30