EKONOMİK GELİŞMELER Ekim - 2009 AR-GE MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU
İÇİNDEKİLER... 1 GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH)...2 İSTİHDAM... 2 İSTİHDAMIN YAPISI... 2 İŞSİZLİK... 2 İŞGÜCÜNE KATILMA ORANI... 3 İŞGÜCÜ DIŞINDA OLANLAR... 4 İŞGÜCÜ HAREKETLERİ... 4 YAPTIĞI İŞTEN DOLAYI SOSYAL GÜVENLİK KURULUŞUNA KAYITLI OLMAYANLAR... 4 İTHALAT İHRACAT VE DIŞ TİCARET AÇIĞI... 5 TURİZM GELİRİ ve GİDERİ... 6 YOKSULLUK ANALİZLERİ... 6 TÜKETİCİ FİYATLARI ENDEKSİ (TÜFE)... 6 ÜRETİCİ FİYAT ENDEKSİ (ÜFE)... 7 DÖVİZ KURLARI... 8 GRAFİKLER Grafik 1 : Dış Ticaret Grafiği... 5 TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 1
Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) 2009 yılı ikinci döneme ilişkin hesaplanan gayri safi yurtiçi hasıla değeri bir önceki yılın aynı dönemine göre sabit fiyatlarla % 7.0 azalış göstermiştir. Üretim yöntemi ile hesaplanan gayri safi yurtiçi hasıla tahmininde, 2009 yılı ikinci üç aylık döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre cari fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla %4.4 lük azalışla 228 817 Milyon TL olmuştur. 2009 yılının ikinci üç aylık döneminde bir önceki yılın aynı dönemine göre sabit fiyatlarla gayri safi yurtiçi hasıla % 7.0 lık azalışla 23 513 Milyon TL olmuştur. İstihdam Tarım dışı istihdam 314 bin kişi azalmıştır. 2009 yılı Temmuz döneminde Türkiye'de kurumsal olmayan nüfus bir önceki yılın aynı dönemine göre 817 bin kişilik bir artış ile 70 milyon 571 bin kişiye, kurumsal olmayan çalışma çağındaki nüfus ise 881 bin kişi artarak 51 milyon 714 bin kişiye ulaşmıştır. 2009 yılı Temmuz döneminde istihdam edilenlerin sayısı, geçen yılın aynı dönemine göre 50 bin kişi artarak, 22 milyon 213 bin kişiye yükselmiştir. Bu dönemde tarım sektöründe çalışan sayısı 364 bin kişi artarken, tarım dışı sektörlerde çalışan sayısı 314 bin kişi azalmıştır. İstihdamın Yapısı Bu dönemde istihdam edilenlerin; % 71,7'si erkek nüfustur. % 60,1'i lise altı eğitimlidir. % 59'u ücretli, maaşlı ve yevmiyeli, % 25,6'sı kendi hesabına ve işveren, % 15,4'ü ücretsiz aile işçisidir. % 61,6'sı "1-9 kişi arası" çalışanı olan işyerlerinde çalışmaktadır. % 2,8'inin ek bir işi vardır. % 3,1'i mevcut işini değiştirmek veya mevcut işine ek olarak bir iş aramaktadır. Ücretli olarak çalışanların % 87,2'si sürekli bir işte çalışmaktadır. İşsizlik İşsizlik oranı % 12,8 iken, tarım dışı işsizlik oranı % 16,3 tür. Türkiye genelinde işsiz sayısı geçen yılın aynı dönemine göre 842 bin kişi artarak 3 milyon 267 bin kişiye yükselmiştir. İşsizlik oranı ise 2,9 puanlık artış ile % 12,8 seviyesinde gerçekleşmiştir. Kentsel yerlerde işsizlik oranı 4 puanlık artışla % 16, kırsal yerlerde ise 1,3 puanlık artışla % 6,8 olmuştur. Türkiye'de tarım dışı işsizlik oranı geçen yılın aynı dönemine göre 3,8 puanlık artışla % 16,3 seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu oran erkeklerde geçen yılın aynı dönemine göre 3,7 puanlık artışla % 14,6, kadınlarda ise 4 puanlık artışla % 22,4 olmuştur. TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 2
Bu dönemdeki işsizlerin; % 69,9'u erkek nüfustur. % 57'si lise altı eğitimlidir. % 27,9 u bir yıl ve daha uzun süredir iş aramaktadır. İşsizler sıklıkla (% 30,8) "eş-dost" vasıtasıyla iş aramaktadır. % 88,2'si (2 milyon 882 bin kişi) daha önce bir işte çalışmıştır. Daha önce bir işte çalışmış olan işsizlerin % 47,9'u "hizmetler", % 26,9 u "sanayi", % 16,2 si "inşaat", % 6,7 si "tarım" sektöründe çalışmış, % 2,3 ü ise 8 yıldan önce işinden ayrılmıştır. İşsizlerin % 22,2 sini çalıştığı iş geçici olup işi sona erenler, % 25,5 ini işten çıkarılanlar, % 15,1 ini kendi isteğiyle işten ayrılanlar, % 9,8 ini işyerini kapatan/iflas edenler, % 6,3 ünü ev işleriyle meşgul olanlar, % 11,3 ünü öğrenimine devam eden veya yeni mezun olanlar, % 9,8 ini diğer nedenler oluşturmaktadır. İşgücüne Katılma Oranı Temmuz 2009 döneminde işgücüne katılma oranı % 49,3 tür. 2009 yılı Temmuz döneminde, Türkiye genelinde işgücüne katılma oranı, geçen yılın aynı dönemine göre 0,9 puanlık artışla % 49,3 olarak gerçekleşmiştir. Erkeklerde işgücüne katılma oranı geçen yılın aynı dönemine göre 0,2 puanlık artışla % 71,8, kadınlarda ise 1,6 puanlık artışla % 27,6 dır. Kentsel yerlerde işgücüne katılma oranı 0,3 puanlık artışla % 46,2, kırsal yerlerde ise 2,2 puanlık artışla % 56,4 seviyesinde gerçekleşmiştir. İşgücünün eğitim ve yaş dağılımları ise; Toplam işgücünün % 18,8'ini 15-24 yaş grubundakiler oluşturmaktadır. Lise altı eğitimlilerde işgücüne katılma oranı % 47,5 iken, yükseköğretim mezunlarında bu oran % 77,7 dir. Lise altı eğitimlilerde erkeklerin işgücüne katılma oranı % 70,7 iken, kadınlarda % 23,8 dir. Lise ve dengi okul mezunlarında erkeklerde işgücüne katılma oranı % 75,4 iken, kadınlarda % 34,7 dir. Yükseköğretim mezunlarında erkeklerde işgücüne katılma oranı % 83,2 iken, kadınlarda % 70,1'dir. TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 3
İşgücü Dışında Olanlar İşgücü dışında olanların % 45,3'ü daha önce bir işte çalışmıştır. Temmuz 2009 döneminde işgücü dışında olup, daha önce bir işte çalışanların %14,6'sı tarım", % 11,8'i "sanayi", % 3'ü "inşaat", % 20,5'i "hizmetler" sektöründe çalışmış, % 50,1 i ise 8 yıldan önce işten ayrılmıştır. Daha önce bir işte çalışıp, söz konusu dönemde işgücü dışında olanların (11 milyon 895 bin kişi); % 10,7 si emeklilik, % 4,6'sı mevsim gereği, % 7,6'sı sağlık nedeniyle, % 4,6 sı eşinin isteği ve evlilik, % 5,4 ü işten çıkartılma/işyerinin kapanması, % 4'ü işinden memnun olmama, % 13,2 si diğer nedenlerle en son çalıştıkları işten ayrılmışlardır. İşgücü Hareketleri Temmuz 2009 döneminde 2 milyon 49 bin kişi işe yeni başlamış veya iş değiştirmiş olup, bunun toplam istihdam içindeki oranı % 9,2'dir. İşe yeni başlayan veya iş değiştirenlerin % 28,3'ü 25-34 yaş grubundadır. Bu dönemde işe başlayan veya iş değiştirenlerin % 16,9'u "sanayi", % 35,3'ü "hizmetler", % 20,3'ü "inşaat" sektöründe, % 27,5'i ise "tarım" sektöründe işe başlamıştır. Mevcut işsizlerin % 14,5 ini (473 bin kişi) bu dönemde işten ayrılanlar oluşturmaktadır. Yaptığı İşten Dolayı Sosyal Güvenlik Kuruluşuna Kayıtlı Olmayanlar Yaptığı işten ötürü herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna kayıtlı olmadan çalışanların oranı, önceki yılın aynı dönemine göre 1,1 puanlık artışla % 46,4 olarak gerçekleşmiştir. Bu dönemde, geçen yılın aynı dönemine göre tarım sektöründe sosyal güvenlikten yoksun çalışanların oranı % 88,6 dan % 87,1'e düşerken, tarım dışı sektörlerde % 30,6 dan % 31,4 e yükselmiştir. TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 4
İthalat İhracat ve Dış Ticaret Açığı EKONOMİK RAPOR - EKİM 2009 Türkiye İstatistik Kurumu ve Gümrük Müsteşarlığı işbirliği ile oluşturulan geçici dış ticaret verilerine göre; 2009 yılı Eylül ayında, 2008 yılının aynı ayına göre ihracat %33,6 azalarak 8 501 Milyon Dolar, ithalat %30,4 azalarak 12 449 Milyon Dolar olarak gerçekleşmiştir. Aynı dönemde dış ticaret açığı %22,5 azalarak 5 091 Milyon Dolardan, 3 948 Milyon Dolara gerilemiştir. 2008 Eylül ayında %71,5 olan ihracatın ithalatı karşılama oranı, 2009 Eylül ayında %68,3 e gerilemiştir. AB ye ihracat %25,6 azalmıştır. 2008 Eylül ayında %44,7 olan Avrupa Birliği nin (AB) ihracattaki payı 2009 Eylül ayında %50,1 e yükselmiştir. AB ye yapılan ihracat, 2008 yılının aynı ayına göre %25,6 azalarak 4 255 Milyon Dolar olarak gerçekleşmiştir. 2009 Eylül ayında en fazla ihracat yapılan ülke Almanya olmuştur. Bu ülkeye yapılan ihracat 2008 Eylül ayına göre %25,1 azalarak 849 Milyon Dolar olurken, Almanya yı sırasıyla İtalya (550 Milyon Dolar), İngiltere (539 Milyon Dolar) ve Fransa (530 Milyon Dolar) takip etmiştir. İthalatta ise Rusya Federasyonu ilk sırada yer almıştır. Bu ülkeden yapılan ithalat %32,8 azalarak 1 681 Milyon Dolar olarak gerçekleşmiştir. Rusya yı sırasıyla Almanya (1 275 Milyon Dolar), Çin (1 152 Milyon Dolar) ve A.B.D (741 Milyon Dolar) izlemiştir. İhracatta Kara Taşıtları ilk sırada yer almaktadır. 2009 Eylül ayında fasıllar düzeyinde en büyük ihracat kalemi, kara taşıtları ve bunların aksam ve parçaları (1 159 Milyon Dolar) olurken; bu fasılı, makinalar, mekanik cihazlar, kazanlar ve aksam-parçaları (688 Milyon Dolar), elektrikli makine ve cihazlar (601 Milyon Dolar, demir ve çelik (567 Milyon Dolar) ve örme giyim eşyaları (521 Milyon Dolar) izlemiştir. Eylül ayında; en yüksek ithalatı olan fasıl mineral yakıtlar, mineral yağlar (2 466 Milyon Dolar) olmuştur. Bu fasılı; makinalar, mekanik cihazlar, kazanlar ve aksamparçaları (1 436 Milyon Dolar), demir-çelik (1 222 Milyon Dolar) ve elektrikli makina ve cihazlar (1 157 Milyon Dolar) izlemiştir. Grafik 1. Dış Ticaret Grafiği Milyon Dolar 20 000 18 000 16 000 14 000 12 000 10 000 8 000 6 000 4 000 2 000 2008-2009 Eylül Ayı Dış Ticareti 12 793 8 501 17 885 12 449 Milyon Dolar 2008-2009 Ocak-Eylül Dış Ticareti 180 000 163 543 160 000 140 000 120 000 105 187 100 142 100 000 80 000 73 116 60 000 40 000 20 000 2008 2009 2008 2009 İhracat İthalat 2008 2009 İhracat 2008 2009 İthalat TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 5
Turizm Geliri ve Gideri Turizm geliri geçen yılın aynı dönemine göre % 4,6 düşmüştür. EKONOMİK RAPOR - EKİM 2009 Temmuz, Ağustos ve Eylül aylarından oluşan III. Dönemde en yüksek turizm geliri 3 813 819 077 $ ile Ağustos ayında gerçekleşmiştir. Temmuz ayında 2 906 792 509 $, Eylül ayında ise 2 805 708 246 $ gelir elde edilmiştir. Temmuz - Eylül döneminde kişi başı ortalama harcama yabancılarda 608 $, vatandaşlarda ise 1 168 $ dır. Turizm gideri geçen yılın aynı dönemine göre % 38,3 artmıştır. III. Dönemde en yüksek turizm gideri 460 697 012 $ ile Temmuz ayında gerçekleşirken, Ağustos ayında 329 229 786 $, Eylül ayında ise 307 165 477 $ turizm gideri gerçekleşmiştir. Temmuz - Eylül döneminde kişi başına ortalama harcama 720 $ dır. Yoksulluk Analizleri Türkiye de yoksulluk oranı % 18.56 dır. Kırsal yerlerde yaşayanların yoksulluk riski kentsel yerlerde yaşayanlardan fazladır. Hanehalkı büyüklüğü arttıkça yoksulluk riski artmaktadır. Hanehalkı türüne göre çocuklu çekirdek ailede bulunan fertlerin yoksulluk oranı % 17.07 olurken, çocuksuz çekirdek ailelerdeki fertlerde bu oran % 8.88 e düşmektedir. Ataerkil veya geniş ailelerdeki fertler için yoksulluk oranı ise % 24.27 olarak tahmin edilmiştir. Kentsel yerlerde çocuklu çekirdek ailede yaşayan fertlerin yoksulluk riski % 9.88 iken kırsal yerlerde bu oran % 32.38 dir. Eğitim durumu yükseldikçe yoksul olma riski azalmaktadır. Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) TÜFE de aylık değişim %2,41 olarak gerçekleşmiştir. 2009 yılı Ekim ayında 2003=100 Temel Yıllı Tüketici Fiyatları Endeksi nde bir önceki aya göre %2,41, bir önceki yılın Aralık ayına göre %4,64, bir önceki yılın aynı ayına göre %5,08 ve on iki aylık ortalamalara göre %6,95 artış gerçekleşmiştir. Ana harcama grupları itibariyle bir ay önceye göre en yüksek artış %8,39 ile giyim ve ayakkabı grubunda gerçekleşmiştir. Ekim ayında endekste yer alan gruplardan gıda ve alkolsüz içeceklerde %2,96, ev eşyasında %2,51, konutta %2,12, ulaştırmada %2,11, lokanta ve otellerde %1,24, haberleşmede %1,21, çeşitli mal ve hizmetlerde %0,93, eğlence ve kültürde %0,85, eğitimde %0,17, alkollü içecekler ve tütünde %0,14, sağlıkta %0,06 artış gerçekleşmiştir. Bir önceki yılın aynı ayına göre TÜFE de en yüksek artış %20,95 ile alkollü içecekler ve tütün grubunda gerçekleşmiştir. Çeşitli mal ve hizmetler (%12,86), eğlence ve kültür (%12,32), lokanta ve oteller (%7,48), gıda ve alkolsüz içecekler (%5,82), eğitim (%5,52) artışın yüksek olduğu diğer harcama gruplarıdır. TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 6
Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) ÜFE de aylık değişim %0,28 olarak gerçekleşmiştir. EKONOMİK RAPOR - EKİM 2009 2009 yılı Ekim ayında 2003=100 Temel Yıllı Üretici Fiyatları Endeksi nde bir önceki aya göre %0,28, bir önceki yılın Aralık ayına göre %3,90, bir önceki yılın aynı ayına göre %0,19 ve on iki aylık ortalamalara göre %2,20 artış gerçekleşmiştir. Aylık değişim tarım sektöründe %1,13, sanayi sektöründe %0,10 olarak gerçekleşmiştir. Tarım sektörü endeksinde, bir önceki yılın Aralık ayına göre %9,74, bir önceki yılın aynı ayına göre %5,52 ve on iki aylık ortalamalara göre %0,79 artış gerçekleşmiştir. Sanayi sektörü endeksinde ise bir önceki yılın Aralık ayına göre %2,64 artış, bir önceki yılın aynı ayına göre %-0,97 düşüş ve on iki aylık ortalamalara göre %2,56 artış gerçekleşmiştir. ÜFE sonuçları sanayinin alt sektörleri bazında değerlendirildiğinde en yüksek aylık artış %2,28 ile giyim eşyası imalatı alt sektöründe gerçekleşmiştir. Sanayinin üç sektöründen imalat sanayi sektöründe %0,16 artış, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %-1,44, elektrik, gaz, su sektöründe %-0,24 düşüş gerçekleşmiştir. Bir önceki aya göre endekslerin en fazla artış gösterdiği alt sektörler, giyim eşyası imalatı (%2,28), kağıt ve kağıt ürünleri imalatı (%1,77), taşocakçılığı ve diğer madencilik ürünleri (%1,34), gıda ürünleri ve içecek imalatı (%1,32), tekstil ürünleri imalatı (%0,70) alt sektörleridir. Buna karşılık ham petrol ve doğalgaz çıkarımı (%-8,70), diğer ulaşım araçlarının imalatı (%-3,12), ana metal sanayi (%- 2,41), mobilya imalatı (%-2,20), tıbbi, hassas ve optik aletler imalatı (%-1,44), büro makineleri imalatı (%-1,06) bir ay önceye göre endekslerin en fazla gerilediği alt sektörler olmuştur. TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 7
01.10.2009-31.10.2009 TARİHLERİ ARASI DOLAR VE EURO DÖVİZ KURLARI TARİH DOLAR EKİM 2009 EURO EKİM 2009 ALIŞ SATIŞ ALIŞ SATIŞ TARİH (TL) (TL) (TL) (TL) 31.10.2009 1.4930 1.5080 30.10.2009 1.4900 1.5030 29.10.2009 1.4930 1.5080 28.10.2009 1.4930 1.5080 27.10.2009 1.4860 1.4990 26.10.2009 1.4770 1.4900 24.10.2009 1.4640 1.4760 23.10.2009 1.4630 1.4750 22.10.2009 1.4630 1.4750 21.10.2009 1.4520 1.4620 20.10.2009 1.4500 1.4600 19.10.2009 1.4500 1.4600 17.10.2009 1.4510 1.4650 16.10.2009 1.4520 1.4650 15.10.2009 1.4410 1.4510 14.10.2009 1.4410 1.4510 13.10.2009 1.4540 1.4660 12.10.2009 1.4530 1.4650 10.10.2009 1.4570 1.4690 09.10.2009 1.4580 1.4700 08.10.2009 1.4570 1.4700 07.10.2009 1.4640 1.4760 06.10.2009 1.4620 1.4750 05.10.2009 1.4780 1.4910 03.10.2009 1.4850 1.4980 02.10.2009 1.4850 1.4980 01.10.2009 1.4900 1.5030 31.10.2009 2.1970 2.2200 30.10.2009 2.1940 2.2140 29.10.2009 2.2030 2.2250 28.10.2009 2.2030 2.2250 27.10.2009 2.2040 2.2240 26.10.2009 2.2100 2.2300 24.10.2009 2.1950 2.2130 23.10.2009 2.1940 2.2120 22.10.2009 2.1900 2.2080 21.10.2009 2.1760 2.1920 20.10.2009 2.1650 2.1810 19.10.2009 2.1660 2.1820 17.10.2009 2.1620 2.1820 16.10.2009 2.1610 2.1810 15.10.2009 2.1500 2.1650 14.10.2009 2.1440 2.1610 13.10.2009 2.1530 2.1710 12.10.2009 2.1500 2.1680 10.10.2009 2.1460 2.1660 09.10.2009 2.1480 2.1680 08.10.2009 2.1480 2.1670 07.10.2009 2.1500 2.1670 06.10.2009 2.1520 2.1720 05.10.2009 2.1610 2.1800 03.10.2009 2.1640 2.1840 02.10.2009 2.1670 2.1870 01.10.2009 2.1630 2.1830 TÜRKİYE ESNAF VE SANATKARLARI KONFEDERASYONU 8