TEİD E&k, Yolsuzluk ve Usulsüzlük Algı Araş9rmaları Sonuçları 1
Dünden Bugüne E+k Anlayışı 2
Şirketlerde e&k ve uyum yöne&mi Şirketlerde e-k ve uyum / ethics and compliance konuları ile ilgili departman ya da ekibin varlığı 2011 2015 %70 %36 *İlgili konu sadece yöne2ciler nezdinde gerçekleş2rilmiş2r. 3
E&k koda sahip şirketler... Üst düzey yöne&ciler Üniversite Öğrencileri 2011 2014-2015 2015 Yasal sorumluluklarını yerine getirir %95 %86 %75 İnsan haklarına karşı sorumluluklarını yerine getirir %89 %84 %68 Çevreye karşı sorumluluklarını yerine getirir %86 %77 %69 Sosyal sorumluluklarını yerine getirir %83 %74 %74 4
İş e&ğine uymak, şirketlerin... Üst düzey yöne&ciler Üniversite Öğrencileri 2011 2014-2015 2015 Çalışanlarının şirkete bağlılığı artar %91 %69 Kârlılık durumu uzun vadede olumlu etkilenir %87 %88 %68 Rekabet gücü artar %77 %75 %70 Kârlılık durumu kısa vadede olumlu etkilenir %17 %37 %52 5
2015 Senesi Araş<rması 6
Araş9rma Amacı E&k, i&bar ve yolsuzluk gibi kavramların nasıl algılandığını ölçmek, üniversite öğrencileri, şirket çalışanları ile e-k poli-kaları ve kültürü oluşturan yöne-ciler arasındaki algı farklılıklarını / benzerliklerini değerlendirmek 7
Araş9rma Kurgusu Üniversite Öğrencileri İstanbul ilindeki devlet ve vakıf üniversitelerinde, 3. ve 4. sınıla okuyan 198 üniversite öğrencisi Özel Sektör TEİD (E-k ve İ-bar Derneği) Üyeleri ve Türkiye nin en büyük ilk 500 kurumu nezdinde 802 özel sektör temsilcisi CAPI (Bilgisayar Destekli Yüz Yüze Görüşme) / Haziran 2015 CAWI (Bilgisayar Destekli Web Görüşmesi) / Mart- Nisan 2015 8
Kimlerle Görüştük? Çalışanlar % 57 Yöne-ciler (Orta ve üst düzey) %31 Cevap vermek istemeyen %12 %32 Devlet %68 Vakıf Fakülte Sosyal Bilimler %19 %74 *4% cevap vermek istemeyen Ortalama yaş %22 38,4 Mühendislik İk-sat- İşletme Fen- Edebiyat Diğer %17 %16 %15 %33 9
Şirketlerde «e&k ve uyum» değerlendirmesi (%) Evet Hayır Fikri Yok Şirke-mizin yazılı bir e&k poli&kası vardır 89 4 7 irke-mizde e-k ile&şim kanalları vardır. (şikayet ve bildiri hai gibi) 81 8 11 Şirke-mizde tüm çalışanlarımızın e-k değerlere uygun bir davranış geliş-rmesini sağlayacak eği&m ve yönlendirme programları vardır 72 14 14 Şirke-mizde e-k ve (mevzuata) uyum ihlallerine verilecek ceza ve yap9rımlarla ilgili yazılı bir prosedür vardır 71 10 19 10
Şirketlerde «e&k ve uyum» değerlendirmesi (%) Evet Hayır Fikri Yok Şirke-mizde e-k ve uyum konularından sorumlu yetkili bir kişi vardır 59 12 29 E-k performans, personel değerlendirme kriterlerimiz arasında yer alır 54 23 23 Şirke-mizde bir e&k raporlama sistemi vardır 46 18 36 Şirke-mizde e-k performanstan sorumlu bir yöne&m kurulu üyesi mevcujur 43 17 40 11
En çok karşılaşılan e&k dışı davranışlar (%) v Şirket imkanlarını kişisel amaçlı kullanmak Orta ve üst düzey yöne&ciler 45 66 Çalışanlar v İş yerinde yapılan uygulamalarda yakın arkadaş veya aile fertleri için kuralları esnetmek 53 56 v Önemli bir işi hızlandırmak veya yap9rtmak için hediye ya da para vermek v Önemli bir işi hızlandırmak veya yap9rmanın karşılığında bir vaadde bulunmak v Belirli bir sektördeki ana oyuncuların, piyasasayı kendi çıkarları doğrultusunda yönlendirmesi v Ticari kazanç sağlamak adına ihaleye çeşitli yollarla müdahale etmek v Kasıtlı olarak iş yavaşlatmak 63 41 35 44 10 53 39 38 31 20
E&k dışı davranışlardan etkilenme Geçmişte rakiplerinizin yapmğı e-k dışı davranış veya yolsuzluklardan dolayı, şirke-nizin veya kendinizin zarara uğradığınız mı? Özel sektör temsilcileri Orta ve Üst düzey yöneticiler Çalışanlar Evet Hayır %55 %45 Evet Hayır %32 %68 Baz:247 Baz:455 13
E&k dışı davranışlarda ihbar süreci Eğer şirke-nizde e&k dışı davranış sergileyen bir çalışan görürseniz ilgili mecralara ihbar eder misiniz? Özel sektör temsilcileri Evet, ihbar ederim Hayır, ihbar etmem %7 %93 Tedirgin olmadan ihbar edebileceğine inananlar; %54 14
E&k dışı davranış karşısında alınacak aksiyon %35 Yargı organlarına ihbar ederim %19 Hukuki işlemler için kanıt toplamaya başlarım %24 Rakip şirke&n ilgili birimlerine şikayet ederim % 6 Sosyal medyada paylaşırım *Görüşülen kişilerin %29 u «bilmiyorum», %7 si ise «hiçbir şey yapmam» şeklinde cevap vermiş-r. 15
E&k dışı davranışlarda ihbar süreci Eğer şirke-nizde e&k dışı davranış sergileyen bir çalışan görürseniz ilgili mecralara ihbar eder misiniz? Özel sektör temsilcileri Evet, ihbar ederim Hayır, ihbar etmem %93 %7 İhbar etmem diyenlerin nedenleri; Sonuç vereceğini düşünmüyorum Kimliğimin ifşa edilmesinde ve sonuçlarından korkarım Yasal ihbar mekanizmaları yetersiz olduğunu d üşünüyorum 16
Yarının Beklen+leri, Bugünün Gerçekleri 1
Özel Sektör İçerisinde Yolsuzluk Ne Kadar Yaygın? Özel sektör temsilcileri TOPLAM Çalışanlar Orta düzey yöne-ciler Üst düzey yöne-ciler %35 %30 %33 %47 Baz:802 TOPLAM Baz:455 Baz:137 Baz:110 30 33 Devlet Üniversitesi Öğr. % % Üniversite Öğrencileri Vakıf Üniversitesi Öğr. %60 %55 %69 Baz:198 Baz:134 Baz:64 ; ilgili soruda «yaygın» ve «çok yaygın» diyenlerin toplam yüzdesini ifade eder 18
Özel Sektörün Yolsuzluk Algısı Sektör Bazlı Sonuçlar Yolsuzluğun en çok yaygın olduğu düşünülen sektörler 64 Özel sektör temsilcileri Üniversite öğrencileri 42 37 36 22 19 15 9 7 20 7 6 8 5 4 24 Lojis-k ve Gümrük İnşaat Medya ve İle-şim İlaç Bankacılık ve Finans Enerji Madencilik Hizmet Sektörü 19
«Daha önce yolsuzlukla anılmış bir şirkele çalışmayı asla tercih etmem» TOPLAM Özel sektör temsilcileri Çalışanlar Orta düzey yöne-ciler Üst düzey yöne-ciler %82 %78 %89 %84 Baz:802 Baz:455 Baz:137 Baz:110 TOPLAM Devlet Üniversitesi Öğr. Üniversite Öğrencileri Vakıf Üniversitesi Öğr. %70 %66 %76 Baz:198 66% Baz:134 Baz:64 20
«Daha önce yolsuzlukla anılmış bir şirkele çalışmayı maaşı iyi olması durumunda tercih edebilirim» Özel sektör temsilcileri %19 Hiç kamlmıyorum Kamlmıyorum Biraz kamlıyorum Kamlıyorum Kesinlikle kamlıyorum 38 28 15 9 10 «Maaşı 15% daha iyi olması durumunda tercih edebilirim» Üniversite öğrencileri %6 %10 9 61 25 6 «Maaşı 30% daha iyi olması durumunda tercih edebilirim» 8 57 25 10 21
«Daha önce yolsuzlukla anılmış üst düzey yöne&cilere sahip bir şirkele çalışmayı asla tercih etmem» Özel sektör temsilcileri %77 Hiç kamlmıyorum Kamlmıyorum Biraz kamlıyorum Kamlıyorum Kesinlikle kamlıyorum 4 7 12 28 49 Üniversite öğrencileri %64 Hiç kamlmıyorum Kamlmıyorum Biraz kamlıyorum Kamlıyorum Kesinlikle kamlıyorum 10 26 54 10 22
«Daha önce yolsuzlukla anılmış üst düzey yöne&cilere sahip bir şirkele çalışmayı maaşı iyi olması durumunda tercih edebilirim» Özel sektör temsilcileri %9 Hiç kamlmıyorum Kamlmıyorum Biraz kamlıyorum Kamlıyorum Kesinlikle kamlıyorum 46 31 13 5 4 Üniversite öğrencileri %64 1 10 26 54 10 23
E&k dışı davranışlarda ihbar süreci Eğer şirke-nizde e&k dışı davranış sergileyen bir çalışan görürseniz ilgili mecralara ihbar eder misiniz? Özel sektör temsilcileri Üniversite öğrencileri Evet, ihbar ederim Hayır, ihbar etmem %7 %93 %56 %44 Tedirgin olmadan ihbar edebileceğine inananlar; %54 %52 24
E&k dışı davranışlardan etkilenme Geçmişte rakiplerinizin yapmğı e-k dışı davranış veya yolsuzluklardan dolayı, şirke-nizin veya kendinizin zarara uğradığınız mı? Özel sektör temsilcileri nezdinde Orta ve Üst düzey yöneticiler Çalışanlar Evet Hayır %55 %45 Evet Hayır %32 %68 Baz:247 Baz:455 25
E&k dışı davranışlarla karşılaşma Bir kurumda çalışmak veya staj yapmak için yapmğınız başvuru sürecinde sizi rahatsız eden e-k dışı bir davranışla karşılaşmnız mı? Üniversite öğrencileri nezdinde Evet Hayır %91 %9 Karşılaşılan e&k dışı davranışlar; v İşe alımlarda şirket içerisindeki bir tanıdık aracılığıyla belirli prosedürlerde öne geçilmesi v Şirket içerisindeki etkili kişilerin, yazılı prosedürlere uymadan eleman alımı yapması v Uzmanın ilgilenmemesi 26
Yolsuzlukla mücadelenin iş hedeflerine etkisi Özel sektör temsilcileri Hiç önemli değil Önemli değil Biraz önemli Önemli Çok önemli %90 2 2 6 33 57 Üniversite öğrencileri Hiç önemli değil Önemli değil Biraz önemli Önemli Çok önemli %86 01 12 58 29 27
Yolsuzlukla mücadele konusunda gösterilen çaba TOPLAM Özel sektör temsilcileri Çalışanlar Orta düzey yöne-ciler Üst düzey yöne-ciler %25 %28 %19 %13 Baz:802 Baz:455 Baz:137 Baz:110 TOPLAM Devlet Üniversitesi Öğr. Üniversite Öğrencileri Vakıf Üniversitesi Öğr. %47 %50 %42 Baz:198 66% Baz:134 Baz:64 28
Özetle... v TEİD in 2011 senesinden bu yana üst düzey yöne+cilerle yap<ğı araş<rmalar şirketlerde e+k ve uyum konularındaki departman veya ekiplerin son dört yılda iki ka<na çık<ğını göstermektedir. (Bknz. 2011: 36%, 2015:70%) v Araş<rmaya ka<lan özel sektör temsilcileri, e+k konusunda kurumsallaşma adına şirketleri önemli ölçüde başarılı bulsa da henüz uygulama sürecinde gelişim alanı olduğunu belirtmektedir. v Her üç özel sektör temsilcisinden biri, özel sektörde yolsuzluğun yaygın olduğunu düşünürken, üniversite öğrencilerinde bu oran iki ka<na çıkmaktadır. v «Lojis+k ve gümrük», «İnşaat» ve «Medya ve ile+şim» hem özel sektör temsilcileri hem de üniversite öğrencileri nezdinde yolsuzluğun en çok yaygın olduğu düşünülen ilk 3 sektör olarak konumlanmaktadır. 29
Özetle... v Özel sektör temsilcilerinin %78 i daha önce yolsuzlukla anılmış bir şirke_e çalışmayı asla tercih etmeyeceğini belir+rken, orta düzey yöne+cilerde bu ifadeye ka<lım %89 a çıkmaktadır. v Üniversite öğrencilerinde ise bu oran %70 dir v Her 5 özel sektör temsilcisinden biri daha önce yolsuzlukla anılmış bir şirke_e çalışmayı maaşı iyi olması durumunda tercih edebileceğini belirtmektedir. Üniversite öğrencilerinin %6 sı maaşın %15 daha iyi olmasında şirke+ tercih edebileceğini belir+rken, her 10 öğrenciden biri ise maaşın % 30 daha iyi olması durumunda bu tür bir şirke+ tercih edebileceğini belirtmektedir. 30
Stratejik Bulgular v Yapılan çok değişkenli bir analizle, araş<rmada yer alan e+kle ilgili tüm konular birlikte değerlendirildiğinde çalışanların genel tutum ve algılarınaı oluşturan üç ana grup saptanmış<r. Çalışanların kendi kişisel tercihleri olarak önem verdikleri e+k değerler, Şirket genelinde e+k yaklaşım ve e+k tutumlar, Sektör genelindeki e+k yaklaşımlar ve e+kle mücadele konular v Çalışanların genel algılarını ve tutumlarını oluşturan ve en göze çarpan konular, çalışanların, daha önce yolsuzluğa karışmış bir şirke_e veya bu +p yöne+cilere sahip bir şirke_e, maaşı iyi olması durumunda bile çalışmak istememeleridir. 31
Stratejik Bulgular v Çalışanın bakış açısıyla; şirketlerin davranışlarının ve tutumlarının şirke+n genel algısını nasıl etkilediği incelendiğinde başta gelen konular; Bir başka kişi veya kurum hakkında yalan beyana dayalı karalama kampanyası yürütmek Şirket içinden dışarıya önemli bilgileri aktarmak Belgeler üzerinde oynayarak vergi indirimi sağlamak Ticari kazanç sağlamak adına ihaleye çeşitli yollarla müdahale etmek olarak ortaya çıkmaktadır. Bu 4 unsur, şirke+n e+k konular açısından algısının yaklaşık %50 sini oluşturmaktadır. v Sektörel olarak ise, özel sektörün, e+k dışı davranışları azaltmak için yap<ğı mücadelelerin önemli bir etkisi olduğuna inanılmakta ise de hala daha çok çaba harcanması gereğine de inanılmaktadır. v Aynı zamanda e+k dışı davranışların, özel sektörün gelişmini önemli düzeyde engelleyebileceğine de inanılmaktadır. 32
Teşekkür ederiz.