T.C. KALKINMA BAKANLIĞI DOĞU KARADENİZ PROJESİ BÖLGE KALKINMA İDARESİ BAŞKANLIĞI GÜMÜŞHANE İL RAPORU MAYIS 2013 GİRESUN
Gİ Rİ Ş G ümüşhane doğuda Bayburt, batıda Giresun, güneyde Erzincan ve kuzeyde Trabzon illeriyle çevrilidir. İlin deniz seviyesinden yüksekliği ortalama 1210 metredir. Yeryüzü şekilleri bakımından Köse, Kelkit ve Şiran ilçelerinin yer aldığı güney kesimi yüksek bir plato özelliği gösterirken, Merkez, Torul ve Kürtün ilçelerini kapsayan kuzey kesimi oldukça engebelidir. Dar ve derin vadilerle birbirinden ayrılmış yüksek dağlar kuzeyin belirleyici özelliğidir. Gümüşhane nin ünlü yaylaları da bu kesimde yer almaktadır. Dağlık alanlar genellikle il sınırları ile Kuzey kesimlerini kaplamaktadır. Bu dağlar sıradağların uzantıları şeklinde olup, iç kesimlere doğru tek dağlar yer almaktadır. Oldukça engebeli bir arazi üzerinde yer alan ilin kuzeyini Zigana Dağları ile Trabzon Dağlarının Güney kısımları oluşturmaktadır. Yine Kuzey yönünde derin yarılmış Karadeniz dağları ve Soğanlı Dağları Duvarı andıran sıralar halinde ili çevrelemektedir. Yükseltileri 1800 m. ile 2700 m. arasında değişen Kostan Dağı, Teslim Dağı, Vauk Dağı, Tersun Dağı, Pöske Dağı, Soğanlı Dağları ile Gavur Dağları önemli yükseltiler arasında bulunmaktadır. İlin en yüksek noktası 3.331 metre ile Abdal Musa Tepesidir. İlde iki önemli ova yer almaktadır. Bunlar Kelkit ve Şiran ovalarıdır. Kelkit Çayı vadi tabanını oluşturan Kelkit Ovası, yaklaşık 1450-1750m. arasında yer almaktadır. Ova, Doğu-Batı yönünde eğimli olup, toplam yüzölçümü 280 km² dir. Şiran Çayının drenaj alanını oluşturan Şiran Ovası yaklaşık 1250-1500 m arasında yer almaktadır. Gümüşhane nin içinden geçen Harşit ile Kelkit vadisini boydan boya kat eden Kelkit Çayı ilin başlıca akarsularıdır. Arazinin % 60 ını dağlar,% 29 unu platolar, % 11 ini ovalar oluşturmaktadır. 2
İ KLİ M G ümüşhane ili iklimsel özellik bakımından Doğu Anadolu ile Karadeniz Bölgesi arasında bir geçiş özelliği göstermektedir. İlin kuzeyinde ki Zigana Dağları; Karadeniz Bölgesinin tipik özelliği olan yüksek nem oranını engellemekte, Doğu Anadolu Bölgesi ve Doğu Karadeniz Bölgesi arasında kalan Kop Dağları ise Doğu Anadolu Bölgesinden, Giresun İline gelen soğuk havayı engellemektedir. İl genelinde karasal iklim özellikleri görülmektedir. İl genelinde Gümüşhane il merkezinde (yükseklik: 1.219 m) bulunan meteoroloji istasyonu verilerinden yararlanılmıştır. Aylar itibariyle sıcaklık değerleri, Tablo:1 da sunulmuştur. Tablo:1 Sıcaklık Değerleri (C ) (Gümüşhane Meteoroloji İstasyonu) AYLAR Ortalama Sıcaklık En Yüksek Sıcaklık En Düşük Sıcaklık Ocak -1.8 11.5-17.4 Şubat -0.9 16.8-19.0 Mart 3.2 19.7-13.5 Nisan 9.5 29.0-8.9 Mayıs 13.4 32.0 0.5 Haziran 16.9 35.5 2.2 Temmuz 20.1 39.5 6.9 Ağustos 19.9 38.3 7.4 Eylül 16.5 34.6 0.6 Ekim 11.2 29.3-4.2 Kasım 4.9 21.8-13.6 Aralık 0.4 14.4-16.0 YILLIK 9.4 39.5-19.0 Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Araştırma ve Bilgi İşlem Daire Başkanlığı Rasat Süresi 31 yıl
Grafik 1: Ortalama Sıcaklık Değerleri (C ) (Gümüşhane Meteoroloji İstasyonu) 25 20 16,9 20,1 19,9 16,5 15 13,4 10 9,5 11,2 9,4 5 3,2 4,9 0,4 0 1,8-0,9 - -5 OCAK MART MAYIS TEMMUZ EYLÜL KASIM YILLIK ORT. SICAKLIK Kaynak : Büro Çalışma Gümüşhane de ortalama sıcaklığın en yüksek olduğu aylar, Temmuz ve Ağustos, en düşük olduğu aylar ise Ocak ve Şubat aylarıdır. Yıl içinde ölçülen ortalama sıcaklık 9.4 C, en yüksek sıcaklık 39.5 C, en düşük sıcaklık ise 19.0 C 'dir. İl de nem değerleri Tablo: 2 de verilmiştir. Tablo : 2 Nem Değerleri (Gümüşhane Meteoroloji İstasyonu) AYLAR Ortalama Bağıl Nem (%) En Düşük Bağıl Nem (%) Ocak 69 29 Şubat 66 26 Mart 64 18 Nisan 62 10 Mayıs 63 12 Haziran 62 4 Temmuz 61 7 Ağustos 61 7 Eylül 60 10 Ekim 65 13 Kasım 68 22 Aralık 70 30 YILLIK 64 4 Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Araştırma ve Bilgi İşlem Daire Başkanlığı Rasat Süresi 31 yıl 4
Grafik 2: Aylara Göre Ortalama Bağıl Nem Değerleri (%) (Gümüşhane Meteoroloji İstasyonu) 70 68 69 68 70 66 64 62 60 66 64 62 63 62 61 61 60 65 64 58 56 54 OCAK MART MAYIS TEMMUZ EYLÜL KASIM YILLIK ORT NEM Kaynak : Büro Çalışması Ortalama bağıl nem oranının en yüksek olduğu aylar Aralık ve Ocak aylarıdır. Yıl boyu ortalama bağıl nem oranı farkı %10 ile oldukça düşük seviyededir. Yağış ve rüzgar değerleri aylar itibariyle Tablo: 3 de verilmiştir. Tablo : 3 Yağış ve Rüzgar Değerleri (Gümüşhane Meteoroloji İstasyonu) AYLAR Ortalama Yağış Miktarı (Aylık, mm) En Çok Yağış Miktarı (Günlük, mm) Ortalama Kar Yağışlı Gün Sayısı 5 Ortalama Karla Örtülü Gün Sayısı Hakim Rüzgar Yönü, Esme Sayısı Ocak 34.7 24.3 6.8 22.2 E-34 Şubat 34.3 23.0 5.8 21.3 E-28 Mart 39.6 49.5 3.6 10.0 SE-36 Nisan 60.3 38.0 1.2 1.0 SE-21 Mayıs 71.8 54.8-0.1 W-35 Haziran 45.8 27.9 - - W-39 Temmuz 12.7 18.8 - - W-52 Ağustos 11.8 48.9 - - W-67 Eylül 22.5 59.8 0.1 - W-47 Ekim 46.5 32.1 3.3 0.3 W-16 Kasım 41.2 37.4 10.1 4.1 SE-26 Aralık 40.3 44.5 7.4 14.7 SE-46 YILLIK 461.5 59.8 28.3 73.7 W-368 Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Araştırma ve Bilgi İşlem Daire Başkanlığı Rasat Süresi 31 yıl
Grafik3: Aylara Göre Ortalama Yağış Miktarı (mm) (Gümüşhane Meteoroloji İstasyonu) 500 461,5 400 300 200 100 0 60,3 71,8 34,7 34,3 39,6 45,8 46,5 12,7 11,8 22,5 41,2 40,3 OCAK MART MAYIS TEMMUZ EYLÜL KASIM YILLIK ORT.YAĞIŞ Kaynak : Büro Çalışması Gümüşhane de yıl genelinde hakim rüzgar yönü batı dır. Ancak, Ocak ve Şubat aylarında doğu, Mart, Nisan, Kasım ve Aralık aylarında güneydoğu rüzgarları ağırlıklı olarak esmektedir. İl de en fazla yağış 71.8 mm olarak Mayıs ayında düşmektedir. Ortalama kar yağışlı gün sayısının en fazla olduğu ay ise Kasım ayı olarak tespit edilmiştir. İl in iklimsel özelliklerine ilişkin yıllık ortalama değerleri ise Tablo: 4 de verilmiştir. Tablo:4 Yıllık İklim Verileri (Gümüşhane Meteoroloji İstasyonu) Ortalama Açık Gün Sayısı 69.2 Ortalama Bulutlu Gün Sayısı 216.7 Ortalama Kapalı Gün Sayısı 79.3 Ortalama Karla Örtülü Gün Sayısı 73.7 En Yüksek Kar Örtüsü Kalınlığı (cm) 80.0 Ortalama Sisli Gün Sayısı 7.5 Ortalama Dolulu Gün Sayısı 2.8 Ortalama Kırağılı Gün Sayısı 28.3 Ortalama Orajlı Gün Sayısı 16.9 Hakim Rüzgar Yönü W Kaynak: Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Araştırma ve Bilgi İşlem Daire Başkanlığı Rasat Süresi 31 yıl Bölgenin yüksek kesimlerinde meteoroloji istasyonu bulunmamaktadır. Bu nedenle, dağlık kesimlere örnek olarak, Erzurum Toprak ve Su Kaynakları Araştırma Enstitüsü tarafından 2005 yılında Çakırgöl Kış Turizm Merkezi (yükseklik:2.300-3.000 m) için yapılan etütler aşağıda verilmiştir. 6
Tablo:5 Çakırgöl Kış Turizm Merkezi Havzasında Belirlenen Bazı Meteorolojik Veriler AYLAR Aylık Min Sıc o C Aylık Max Sıc o C Aylık Ort Sıc o C Aylık Ort Rüzgar Hızı Aylık Max. Kar Derinliği cm m/sn Kasım (18 G) -15,0 20,0-5,5 2,0 81,9 Aralık -18,2 6,2 1,5 3,8 81,2 Ocak -17,5 4,0-8,1 3,8 98,4 Şubat -19,7 2,9-0,3 14,6 63,2 Mart -16,8 3,6-1,4 4,2 83,7 Nisan -11,7 10,7-0,5 1,9 66,7 Mayıs -4,3 18,1 8,8 5,5 10,0 Haziran (11 G) 1,6 18,4 14,9 4,4 1,5 Kaynak: Erzurum Toprak ve Su Kaynakları Araştırma Enstitüsü Çakırgöl Kış Turizm Merkezi etüdleri, 2005 Bitki örtüsü Gümüşhane ormanları genel topoğrafik yapısı itibarı ile iki ana gruba ayrılmaktadır. Bunlar Köse, Kelkit, Şiran ilçelerinin bulunduğu alanlar yüksek plato şeklinde olup, önemli yaylalar bu platoda bulunmaktadır. Gümüşhane'de koru ormanlarının çoğunu sarıçam koru ormanları oluşturmakla birlikte göknar ve ladin koru ormanları, sarıçam-göknar, sarıçam-göknar-ladin karışık koru ormanları; ayrıca Kürtün ilçesinde sarıçam-kayın-ladin karışık koru ormanları da mevcuttur. Ayrıca kurak mıntıkalarda bir miktar ardıç titrek kavak ve meşe ormanları yayılmaktadır. Baltalık ormanlarında meşe, kızılağaç, karaağaç, ardıç, gibi ağaç türleri olup orman gülü ve yabani fındık, alıç, kuşburnu gibi çalı türü bulunmaktadır. Akarsular Gümüşhane İli nin en önemli akarsuları Harşit ve Kelkit çaylarıdır. Harşit çayı, Vauk dağının Kuzey eteklerinden ve Sifon deresi ismiyle kaynağını almaktadır. Kuzeye doğru akarak Gümüşhane şehir merkezi Torul ve Kürtün ilçelerini geçtikten sonra, Tirebolu Görele arasında Karadeniz'e dökülmektedir. Yaz aylarında debisi düşen çayın, zaman zaman taştığı gözlenmektedir. Harşit Çayı üzerinde il sınırlarında Kürtün ve Torul Barajları yer almaktadır. Kelkit Çayı da kaynağını Vauk Dağından almaktadır. Hoşmasat Deresi nden, Balahor ve Dayısı Dereleri nden gelen kolların birleşiminden oluşmaktadır. Kelkit Çayı Yeşilırmağın önemli bir kolunu oluşturmaktadır. Yörenin önemli akarsu kaynaklarından birisi de Tomara çağlayanı veya şelalesidir. Özellikle turizm ve alabalık işletmelerinin kurulması yönünden önemi bulunmaktadır. Göller Gümüşhane ilinde spor balıkçılığı ve turizm yönünden önem taşıyan Akbaba, Kara, Büyük, Küçük, Dipsiz, Derin, Aygır, Çakır ve Karanlık vb. yaklaşık 20 adet buzul gölü bulunmaktadır. Göllerin her birinin alanları 15 hektarı geçmemektedir. İlçeler itibariyle göller Tablo: 6 da verilmiştir. 7
Tablo: 6 Gümüşhane İli Gölleri GÖL ADI İLÇESİ ÖZELLİK Artabel gölleri Torul Tabiat Parkı Çakırgöl Torul Doğal göl Çakırgöl Merkez Doğal göl Dipsiz Göl Merkez Edire Köyü Doğal göl Aygır Gölü Merkez Edire Köyü Doğal göl Limni Gölü Merkez Doğal göl Limni Gölü Torul Doğal göl Kaynak: Ordu-Trabzon-Rize-Giresun-Gümüşhane-Artvin Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Plan Araştırma Raporu Artabel Gölleri ve çevresi gerek jeolojik ve jeomorfolojik, gerekse flora ve fauna yönünden oldukça zengin olmasının yanında peyzaj değerleri bakımından da yüksek bir değere sahiptir. 58.59 hektarlık saha 1998 yılında Tabiat Parkı olarak tescillenmiştir. Gümüşhane il merkezine 50 km, Gülaçar köyüne 5 km. uzaklıktadır. Yalnızca yürüyerek ulaşım mümkündür. Saha içerisinde yer alan ve yöreye adını veren 18 adet buzul krater gölü bulunmaktadır. Bitki Örtüsü çeşitli olup, endemik bitkiler barındırmaktadır. Orman Örtüsünde Sarıçam ve Göknar ağırlıklıdır. Özellikle ormanlık alanda Yırtıcı ve ötücü kuşlar, boz ayı, kızıl keçi, domuz, kurt, çakal, tilki, gelincik, sansar, tavşan, kör fare ve cüce yarasa yaşamaktadır. Yörenin özelliği krater göllerinin yanı sıra V tipi vadiler ve keskin sırtlardır. Park sınırları içinde tesis bulunmamaktadır. Merkez İlçe Çorak köyü Karahava Yaylasında bulunan Çakırgöl 2005 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığınca Turizm merkezi ilan edilmiştir. Cami Boğazı bölgesindeki göl, 2500 m yükseklikte bir buzul gölüdür. Zigana Kış ve Kayak Sporları Turizm merkezinden stabilize yollarla ayrıca Merkez İlçe Dumanlı Köyü Taşköprü yaylasını takiben veya Gümüşhane Merkez, Krom Şehri Camiboğazı Yaylasını takiben ulaşılmaktadır. Göl (Çakırgöl Turizm Merkezi) Zigana Turizm merkezi, Deve boynu Zirvesi, Santa Kiliseler Grubu, Taş köprü yaylası, İmera Manastırı, Krom Antik Şehri ve Karaca Mağarasıyla aynı bölgededir. İl içinde ayrıca dört adet sulama amaçlı yapay gölet bulunmaktadır. Bu göletlerin ikisi Köse İlçesi nde, ikisi ise Şiran İlçesi nde yer almaktadır. EKONOMİK YAPI T ürkiye de ki illerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralamasında, Gümüşhane ili 71. sırada yer almıştır. İlin GSYİH değerleri Tablo:7, faal nüfus ve çalışan nüfus değerleri ise Tablo:8 de sunulmuştur. Tablo: 7 Yıllar İtibari İle GSYİH Veriler YILLAR KİŞİ BAŞI GSYİH ($) GELİŞME HIZI % 1990 1.150 125.5 1995 1.178 103.6 2000 1.491 36.5 2001 1.075 39.1 Kaynak: Ordu-Trabzon-Rize-Giresun-Gümüşhane-Artvin Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Plan Araştırma Raporu 8
Kişi başına düşen GSYİH değeri 1990 yılından itibaren 2000 yılında 1.491$ ile en yüksek seviyeye ulaşmıştır. 2001 yılında 1,075 e düşmüştür. Tablo:8 Çalışabilir Nüfus ve İşgücü Dağılımı (2000) (%) Gümüşhane Doğu Karadeniz Bölgesi Türkiye Toplam Kadın Erkek Toplam Kadın Erkek Toplam Kadın Erkek İşgücü 62.6 56.6 68.6 58.9 49.5 68.4 55.2 39.6 70.6 İstihdam 93.8 97.8 90.6 91.7 94.8 89.3 91.1 92.8 90.1 İşgücünde 37.4 43.4 31.4 41.1 50.5 31.6 44.8 60.4 29.4 Olmayan İşsiz 6.2 2.2 9.4 8.3 5.2 10.7 8.9 7.2 9.9 Kaynak: Ordu-Trabzon-Rize-Giresun-Gümüşhane-Artvin Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Plan Araştırma Raporu Gümüşhane İlinin toplam işgücü ve istihdam değeri Türkiye den ve Doğu Karadeniz Bölgesi nden yüksektir. İşgücünde olmayan nüfus ise Türkiye den ve Doğu Karadeniz Bölgesi nden daha azdır. Gümüşhane ilinin Doğu K:aradeniz Bölgesi ve Türkiye ortalamalarına göre işsiz nüfusu daha düşük bir değere sahiptir. İşgücünün sektörlere göre dağılımı Tablo:9 da sunulmuştur. Tablo:9 Ana Sektörler İtibari İle Ekonomik Yapı Gelişimi (%) SEKTÖRLER 1980 1985 1990 2000 Tarım 83.6 82.2 76.5 73.5 Sanayi 3.7 3.8 5.5 4.2 Hizmetler 10.4 11.9 14.3 17.8 İnşaat 1.9 1.9 3.4 4.4 Tanımlanamayan 0.4 0.2 0.3 0.1 TOPLAM 100.0 100.0 100.0 100.0 Kaynak: DİE, 2000 Genel Nüfus Sayımı Gümüşhane İli Tarım sektörü Gümüşhane ili için en önemli ekonomik sektördür. Yıllar itibari ile tarım sektörünün istihdam payı azalma göstermiştir. İstihdam ettiren nüfus açısından sanayi sektörü çok küçük bir değere sahiptir. Sanayi sektörünün sağladığı istihdam değeri 1990 yılında artmış, 2000 yılında azalma göstermiştir. Hizmetler sektörü yıllar içinde düzenli bir artış göstermiştir. İnşaat sektörü ise oransal olarak en çok artış gösteren sektör olmuştur. 9
Grafik: 4 GSYİH içinde Grafik: 5 İstihdamın Sektörlere Göre Sektörlerin Payı (2000) Dağılımı (2000) Seri 1; DİĞER; 36,10 %; 36% Seri 1; DEVLE T HİZM.; 15,60 %; Seri 1; TARIM ; 41%; 41% SANAYİ TİCARET DEVLET Seri 1; HİZM. TİCARE Seri 1; T; DİĞER SANAY 6,50%; İ; 6% 0,80%; Seri 1; HİZMETLE R; 17,80%; 18% Seri 1; SANAYİ; 4,20%; 4% Seri 1; İNŞAAT; 4,40%; 4% TARIM SANAYİ HİZMETLER İNŞAAT Seri 1; TARIM; 73,50%; 74% 1% Kaynak: Ordu-Trabzon-Rize-Giresun-Gümüşhane-Artvin Planlama Bölgesi 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Plan Araştırma Raporu SEKTÖREL YAPI ANALİZİ Tarım 2000 yılı verileri doğrultusunda tüm sektörler içinde tarım sektörünün GSYİH içindeki payı %41 dir. İlin ana sektörü tarımdır. Gümüşhane ilinde tarımsal üretimde hububat ekimi en fazla alanı kaplamaktadır. Tarımsal üretim genellikle küçük aile işletmelerinde gerçekleştirilmektedir. İklimsel verilerden dolayı meyve ve sebze üretimi, sadece ilin ihtiyacını karşılayacak kadar yapılmaktadır. Meyvecilikte elma, armut, vişne, ceviz ve dut ön plandadır. Dut üretiminin artmasıyla ilde pekmez, pestil üretimi de yaygınlaşmıştır. Bunun yanında Gümüşhane ilinden son yıllarda Kuşburnu üretimi de artmış buna bağlı meyve suyu, marmelat ve kuşburnu çayı üretimi de gelişmiştir. Hayvancılık faaliyetlerinin yapıldığı ilçeler Kelkit, Köse ve Şiran ilçeleridir. Mera hayvancılığının yanında son yıllarda ahır hayvancılığı da yapılmaya başlamıştır. Hayvancılıkta son ürün olarak nitelendirebileceğimiz en önemli ürünler ürün süt ve hayvan kılıdır. Gümüşhane ili su kaynakları yönünden zengin olduğu için su ürünleri üretimi de yapılmaktadır. İl sınırları içinde bulunan 4 adet göl, Harşit ve Kelkit Çayların da alabalık üretimi yapılabilmektedir. Sanayi İlde sanayi sektörü GSYİH dan % 0,8 lik bir paya sahiptir. Gümüşhane ili sanayi bakımından çok fazla gelişim gösterememiştir. Sanayi konusunda kamu yatırımı yapılmamıştır. Sanayinin gelişememesinde ki en büyük etkenlerden biri ise ilin coğrafi yapısı ve ulaşım koşullarının girdi maliyetlerini yükseltmiş olması ve ilin bölgesel pazar niteliğini kazanamamış olmasıdır. 10
Sanayi sektörünü oluşturan istihdam oranına bakıldığında imalat sanayide çalışanların oranı, diğer sektörlerde çalışanlara göre daha yüksek bir paya sahiptir. Madencilik ve taş ocakçılığı elektrik, gaz ve su sektörünün sektöründe en yüksek paya merkez ilçe sahiptir. İmalat sanayisinde faaliyet gösteren en önemli kuruluşlar gıda sanayi, giyim sanayi ve orman ürünlerine dayalı sanayi kuruluşlarıdır. İlde maden rezervlerinin fazla olmasına karşılık madenciliğin GSYİH içindeki payı düşüktür. İlde çıkarılan en önemli madenler Altın, Demir, Kil, Kireçtaşı, Kaolen, Bakır-Kurşun-Çinko, Barit ve Linyittir. Hizmetler Gümüşhane ilinin sahip olduğu coğrafi konum ticari faaliyetlerinde gelişimini olumsuz yönde etkilemiştir. İlde gerçekleştirilen ticari faaliyetler küçük ölçekli işletmelerden ibarettir. Ticaret faaliyetlerin GSYİH içinde ki payı % 6,5 dur. Gümüşhane ili turizm açısından kullanılmayan bir potansiyele sahiptir. Turizmin gelişmesi ile turizm faaliyet alanlarına cevap verecek hizmetler sektörü de gelişebilmektedir. ALTYAPI İçme ve Kullanma Suyu Gümüşhane de tüm belediyelerin içme suyu vardır. Ancak Kürtün ve Yeşilbük belediyelerinin içme suyu yetersizdir. İl merkezinin 1995 yılında içme suyu şebekesi inşaatının yenilenmesi programa alınmıştır. İnşaat halen devam etmektedir. Şiran ilçesinde içme suyu sorunu bulunmamaktadır. İlçenin tüm mahallelerine içme suyu hizmeti götürülmüştür. Kelkit ilçesinin 77 köyü vardır ve bu köylerin tümüne yakınında içme suyu vardır. Yalnızca Dereyüzü köyünde içme suyu yoktur. Çamur, Eskiyol, Esmür, Kılıçtaş ve Özen köylerinde de içme suyu yetersizdir. Kanalizasyon Gümüşhane Merkez ilçesi, Arzular, Kelkit, Ünlüpınar, Köse, Salyazı ve Şiran olmak üzere 7 yerleşim biriminin kanalizasyon sistemleri mevcuttur. Kanalizasyon şebekeleri ana toplayıcıdan oluşmaktadır; ancak arıtma sistemleri bulunmamaktadır. Öbektaş, Kürtün, Özkürtün ve Torul olmak üzere 4 yerleşimde ise kanalizasyon çalışmaları devam etmektedir. Tekke, Gümüşgöze, Deredolu, Kaş, Söğütlü, Yeşilbük ve Altınpınar olmak üzere 7 beldede ise kanalizasyon sistemi bulunmamaktadır. 11
Merkez ilçenin mevcut kanalizasyon sistemi yalnızca bir ana toplayıcıdan oluşmaktadır. Kullanım alanlarından alınan kirli sular ve bazı katı atıklar ana toplayıcı ile direkt Harşit Çayı na ulaşmaktadır. Bu su kaynağından, bahçe sulama, yolların temizliği, parkların sulanması vb. konularda faydalanıldığı için, bu durum Merkez ilçe ve Harşit Çayı nın ulaştığı diğer ilçe halkları için de büyük bir tehlike arz etmektedir. Şiran ilçesinin kanalizasyon sistemi mevcuttur. Fatih ve Mertekli Mahallelerinin kanalizasyon projeleri ise yapım aşamasındadır. İlçenin en önemli altyapı sorunu ana kanalizasyonun şehir içerisinde kalmış olmasıdır. Atık Yönetimi İlde kirliliğe uğramış akarsular toprak kirliliğine de neden olmaktadır. İl ve ilçelerde oluşan atıkların depolanması düzenli yapılmadığı için koku problemi, haşerelerin artması, salgın hastalıkların artması, estetik görüntünün bozulması gibi sorunlarla karşılaşılmaktadır. İl merkezinde oluşan atıklar yakılmaktadır. Bu yöntem insan ve çevre sağlığı açısından tehlike oluşturabilmektedir. Gümüşhane de günlük toplanan çöpler sabah ve akşam saatlerinde toplanmakta ve toplanan çöpler Gümüşhane Merkezinin kuzeyinde Topal ve Rüfene mahalleleri arasındaki Parmaklık Tepesinin güneybatı yamaçlarındaki Kurudere vadisine vahşi depolama şeklinde dökülmektedir. Çöp döküm alanı yaklaşık olarak 40 45 hektar civarında olup, bu şekilde düzensiz depolama yapılması durumunda yarım yüzyılın üzerinde ihtiyaca cevap verebilecek düzeydedir. Gümüşhane il genelinde oluşan katı atıkların temizlenmesi büyük sorun oluşturmaktadır. Çevre ve doğanın kirlenmemesi açısından katı atıkların düzenli depolanacağı çöp arıtma tesislerinin hızla yapılması büyük önem taşımaktadır. Enerji Nakil Hatları Elektrik Enerjisi Gümüşhane ilinde enerji 1986 yılında başlayıp 2003 yılında bitirilen Kürtün barajı ve HES inden sağlanmaktadır. Baraj Harşit çayından beslenmektedir ve yıllık 198 GWh enerji üretilmektedir. Ayrıca inşası devam etmekte olan Torul Barajı sadece enerji üretim amacıyla kurulmakta ve yıllık 322 GWh enerji üretimi planlanmaktadır. Gümüşhane ilinde en fazla elektrik tüketimi meskenlere aittir. Kentte sanayi gelişmediği için sanayinin elektrik tüketimindeki payı da küçüktür. İl toplamındaki elektrik tüketiminin % 49,3 ünü meskenler, % 13,6 sını sanayi, % 12,1 ini aydınlatma elemanları, % 10 unu ticaret, geri kalan kısmını da diğer giderler oluşturmaktadır. Gümüşhane ilinin elektrik tüketimi bölgedeki elektrik tüketimi ile paralellik gösterirken ülke elektrik tüketiminden farklıdır. Bölgede de en fazla elektrik tüketimi meskenlere aittir. Ülke genelinde ise en fazla elektrik tüketimi sanayi sektörüne aittir. 12
ÇEVRE SORUNLARİ İ lde, evsel atık sularının ve yağmur sularının toplanıp bunların tekrar kullanıma sunulması amacına yönelik toplama sistemleri ve arıtma tesisleri, mevcut değildir. Altyapı ve arıtma inşaatı tamamlanmamış olması nedeniyle şehir kanalizasyonunun doğrudan Harşit Çayı na verilmektedir. Kentsel atıklar, Belediye tarafından toplanmakta ve şehir dışındaki Topal bölgesine taşınmaktadır. Katı atıklar, düzensiz katı atık toplama yerinde kısmen ayrıştırılarak bertaraf edilmektedir. Düzenli çöp döküm alanı için yer tespiti yapılmış ve buna yönelik MÇK kararı alınmıştır. Belediyeler Birliği tarafından süreç devam ettirilmektedir. Su Kirliliği İl merkezi ve ilçelerde akarsu kirliliğine neden olan faktörleri; evsel sıvı atıklar, evsel katı atıklar, zirai faaliyetler ve sanayi atıklarıdır. Harşit Çayı ve kolları üzerinde kurulan fabrika düzeyindeki işletmelerin arıtma tesislerinin bulunmaması, altyapı ve arıtma inşaatı tamamlanmamış olması nedeniyle şehir kanalizasyonunun doğrudan Harşit Çayı na verilmesi, il ve ilçelerde bulunan mezbahaların akarsuların yakınlarında tesis edilmesi ve gerekli önlemlerin alınmaması, fosseptik çukurlarının sağlıklı şekilde inşa edilmemesi, fosseptik atıklarının vidanjörle çekildikten sonra gelişigüzel yerlere boşaltılması ve zirai mücadelede ilaçların kontrolsüz kullanılması su kirliliğin ana nedenleridir. Hava Kirliliği İlde ısınma amaçlı olarak kullanılan başlıca yakıtlar; sıvı yakıt olarak fuel-oil, katı yakıt olarak da ithal ve yerli kömür çeşitleridir. Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği nin 28. maddesi çerçevesinde yapılan il ve ilçelerin kirlilik derecelendirmesine göre il, Sınır Değerlerin Aşılmadığı İl ve İlçeler II. Grup kirli iller sınıfında yer almaktadır. Toprak Kirliliği İl sınırları içerisinde topraktaki pestisit birikimini tespit etmek amacıyla herhangi bir analiz yapılamamıştır. Ticari gübrelerin yanlış kullanımı sonucu toprak kalitesinde bozulma olup olmadığı konusunda da bir çalışma bulunmamaktadır. Gürültü Kirliliği İl merkezinde ana gürültü kaynağı öncelikli olan trafik gürültüsüdür. Ana caddeler başta olmak üzere, şehir merkezindeki mevcut cadde ve sokakların tamamında, cadde genişlikleri dar, binaların ise bitişik nizam olması; meteorolojik avantajları ortadan kaldırmıştır. Bitişik düzende binalar kurulduğundan, trafikten kaynaklanan gürültü için yankılayıcı etki göstermektedir. 13
Erozyon Orta erozyon; çoğunlukla hafif, orta, dik ve çok dik eğimler ile orta derin ve sığ topraklarda görülmektedir. Kuru tarım arazileri, sulu tarım arazileri ve bağ-bahçe arazileri orta derecede erozyona uğramıştır. Doğal bitki örtüsünün tahrip edilmesi ve arazilerin kabiliyetlerine uygun olarak kullanılmamaları sonucu su erozyonu şiddetlenmiştir. Atıklar İlde katı atık bertaraf hizmetleri yetersiz olup, mevcut düzensiz katı atık depolama alanları çevre ve insan sağlığı için potansiyel tehlike oluşturmaktadır. İlde Gümüşhane Belediyesi başkanlığında, Belediyeler Birliği, 2006 nın Şubat ayında kurulmuş olup, modern atık değerlendirme ve depolama için çalışmalara başlamıştır. Düzenli çöp döküm alanı yer tespiti yapılmış ve çalışmalar kısa sürede sonuçlandırılacaktır. Atıkların depolandığı sahaların hiçbirisinde, atıklardan kaynaklanan sızıntı suları ve deponun gazı için herhangi bir altyapı bulunmamaktadır. Bu şekilde katı atıkların bertarafı faaliyeti sonucunda; yer altı ve yer üstü su kirliliği, toprak kirliliği, depo gazının meydana getirdiği patlama ve yangın tehlikesi, görünüş kirliliği, taşıyıcı ve haşere üremesi, çevreye toz ve kötü koku yayılması gibi olumsuzluklar meydana gelmektedir. TURİ ZM Turizm Merkezleri Çakırgöl Turizm Merkezi (Planlama çalışmaları tamamlanmıştır) Zigana Turizm Merkezi Erikbeli Turizm Merkezi (%40 Trabzon il sınırları içinde) Gümüşhane İli içinde yer alan Arkeolojik ve Doğal Sit Alanları Tablo: 10 da verilmiştir. 14
Tablo: 10 Gümüşhane İli Arkeolojik ve Doğal Sit Alanları SİT ALANI İLÇE MEVKİ, KÖY, MAH Arkeolojik Sit(İmera manastırı ve çevresi, Merkez Olucak Köyü mağara) Arkeolojik Sit (Santa harabeleri) Merkez Dumanlı Köyü Arkeolojik Sit Merkez Keçikaya Köyü Arkeolojik Sit Merkez Kav Kalesi Kentsel Sit, Doğal Sit Merkez Süleymaniye Mah. Arkeolojik Sit( Kale, surlar, su kemeri ve Kelkit Sadak Köyü hamam) Arkeolojik Sit Kelkit Salyazı Köyü Arkeolojik Sit(Nalbant köprüsü, höyük) Kelkit Öğütlü Köyü Arkeolojik Sit (Kelkit çayı, kaya oyma Kelkit Söğütlü Beldesi mekanları) 1. Derece Arkeolojik Sit Alanı Kalatepe Höyüğü) Kelkit Aşut Köyü Arkeolojik Sit ( Kale, surlar, su kemeri ve Kelkit Sadak Köyü hamam) Arkeolojik Sit (Günbatur Köyü Höyüğü) Kelkit Günbatur Köyü Arkeolojik Sit (Tilkitepe Höyüğü) Köse İlçesi Merkezi Doğal Sit (Örümcek Ormanları Anıt Ladinleri) Kürtün Uluköy Doğal Sit (Örümcek Ormanları Anıt Göknarları) Kürtün Uluköy- Çifte Köprü mevkii Doğal Sit (Tamara şelalesi) Şiran Seydibaba Köyü Arkeolojik Sit( Tökmen tepe höyüğü ) Şiran Karaköy Kaynak: Kültür ve Turizm Bakanlığı İl içinde ayrıca cami, kilise, sivil mimari örneği, köprü, ağaç, hamam, kale, kale kalıntısı, manastır, mağara, şelaleden oluşan, ilgili Koruma Kurulları tarafından tescili yapılmış 163 adet eser yer almaktadır. a. Artabel Gölleri Tabiat Parkı 22.12.1998 tarihinde kurulmuş olan Tabiat Parkı, 5.859 ha. Alanı kapsamakta olup, Merkez ve Torul İlçeleri sınırları dahilinde bulunmaktadır. Tabiat Parkı alanının % 15 i Giresun İli sınırları içinde kalmaktadır. b. Örümcek Ormanı Tabiatı Koruma Alanı 07.01.1998 tarihinde kurulmuş olan Tabiatı Koruma Alanı, 263 ha. Alanı kapsamakta olup, Özkürtün ilçesi sınırları dahilinde bulunmaktadır. Örümcek Ormanı, Avrupa, Kafkaslar ve ülkemizde bulunan en boylu ve çaplı göknar ve ladin fertleri ile olağanüstü düzgün gövdeli kayın fertlerinden oluşan meşcereleri bünyesinde barındırmaktadır. c. Tabiat Anıtları Gümüşhane İli dahilinde bulunan Tabiat Anıtı nitelikte ağaçlar özellikleri ile aşağıda verilmiştir. 15
Adı: Kıranı Evliya Ardıcı Tabiat Anıtı İlçe: Şiran Köy: Kırıntı Mevkii: Hasanın Çaşırlığı Mülkiyet: Orman Kuruluşu: 26.06.1995 Alanı: 2500 m2 Kaynak Değerleri: 2123 m. rakımda bulunan Ardıç Ağacı 4.80 m. boy, 1.32m. çap ve 4.15 m. çevre genişliğine sahiptir. Adı: Ali Ağanın Kavağı Tabiat Anıtı İlçe: Şiran Köy: Kırıntı Mevkii: Kırıntı Mülkiyet: Özel Kuruluşu: 26.06.1995 Alanı: 1500 m2 Kaynak Değerleri: Kavak Ağacı 30 m. boy, 1.55 m. çap ve 4.85 m. çevre genişliğine sahiptir. Adı: Örümcek Ormanı Ladini (1) Tabiat Anıtı İlçe: Özkürtün Mevkii: Özkürtün Mülkiyet: Orman Kuruluşu: 11.10.1995 Alanı: 2500 m2 Kaynak Değerleri: Ladin Ağacı 400 yaşında olup, 49.1 m. boy, 1.48 m. çap ve 4.65 m. çevre genişliğine sahiptir Adı: Örümcek Ormanı Ladini (2) Tabiat Anıtı İlçe: Özkürtün Mevkii: Özkürtün Mülkiyet: Orman Kuruluşu: 11.10.1995 Alanı: 2500 m2 Kaynak Değerleri: Ladin Ağacı 400 yaşında olup, 61.5 m. boy, 1.54 m. çap ve 4.85 m. çevre genişliğine sahiptir. Adı: Örümcek Ormanı Ladini (3) Tabiat Anıtı İlçe: Özkürtün Mevkii: Özkürtün Mülkiyet: Orman Kuruluşu: 11.10.1995 Alanı: 2500 m2 Kaynak Değerleri: Ladin Ağacı 400 yaşında olup, 52.5 m. boy, 1.21 m. çap ve 3.81 m. çevre genişliğine sahiptir. 16
Adı: Örümcek Ormanı Ladini (4) Tabiat Anıtı İlçe: Özkürtün Mevkii: Özkürtün Mülkiyet: Orman Kuruluşu: 11.10.1995 Alanı: 2500 m2 Kaynak Değerleri: Ladin Ağacı 400 yaşında olup, 53.4 m. boy, 1.22 m. çap ve 3.83 m. çevre genişliğine sahiptir. Adı: Örümcek Ormanı Göknarı (1) Tabiat Anıtı İlçe: Özkürtün Mevkii: Özkürtün Mülkiyet: Orman Kuruluşu: 11.10.1995 Alanı: 2500 m2 Kaynak Değerleri: Göknar Ağacı 400 yaşında olup, 54.5 m. boy, 1.18 m. çap ve 3.70 m. çevre genişliğine sahiptir. Adı: Örümcek Ormanı Göknarı (2) Tabiat Anıtı İlçe: Özkürtün Mevkii: Özkürtün Mülkiyet: Orman Kuruluşu: 11.10.1995 Alanı: 2500 m2 Kaynak Değerleri: Göknar Ağacı 400 yaşında olup, 54 m. boy, 1.92 m. çap ve 6.05 m. çevre genişliğine sahiptir. Adı: Örümcek Ormanı Göknarı (3) Tabiat Anıtı İlçe: Özkürtün Mevkii: Özkürtün Mülkiyet: Orman Kuruluşu: 11.10.1995 Alanı: 2500 m2 Kaynak Değerleri: Göknar Ağacı nın 400 yaşında olup, 57.6 m. boy, 1.76 m. çap ve 5.52 m. çevre genişliğine sahiptir. Adı : Örümcek Ormanı Göknarı (4) Tabiat Anıtı İlçe : Özkürtün Mevkii : Özkürtün Mülkiyet : Orman Kuruluşu : 11.10.1995 Alanı : 2500 m2 Kaynak Değerleri : Göknar Ağacı nın 400 yaşında olup, 58.5 m. boy, 1.80 m. çap ve 5.65 m. çevre genişliğine sahiptir. 17
Gümüşhane İli Yeşil Yol Güzergahı BAŞLANGIÇ NOKTASI Bayburt İl Sınırı Karahava Yaylası Trabzon Santa Harabeleri İmera Manastırı Torul Kürtün BİTİŞ NOKTASI Karahava Yaylası Trabzon Santa Harabeleri İmera Manastırı Torul Kürtün Trabzon İl Sınırı Erikbeli Yaylası'na bağlanmaktadır. 2012 Yılı Verilerine Göre Gelen Yerli Turist Sayısı Gelen Yabancı Turist Sayısı Toplam : 102.633 kişi : 4.401 kişi : 107.034 kişi Toplam Geceleme Sayısı (yıllık) : 501.989 Mevcut Yatak Sayısı : 861 Yatak Talebi : 4.038 İlave Yatak Sayısı : 3.177 Kaynak: Gümüşhane İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Ortalama Geceleme Sayısı 4.69 (TMP) alınmıştır Turizm Sektörünün Bölgeye Katkısı İstihdam Katkısı Yatak Başına 0.20 Personel Ticaret ve Hizmetler Sektörü Toplam Dolaylı Etkileyeceği Nüfus (x5) 172 Kişi 48 Kişi 220 Kişi : 1.100 Kişi İnşaat Sektörü 1 Adet Yatak İnşaat Maliyeti 15.000 TL İlave Yatak İhtiyacı 3.177 adet Toplam İnşaat Bedeli 47.655.000 TL Kaynak: TMP, Yatak Başına 0.20 Personel, 1 Adet Yatak İnşaat Maliyeti 15.000 TL, Çarpan Etkisi (x5) alınmıştır. 18
Turizmin Gelişmesiyle Ortaya Çıkacak Gıda Talebi Gıda Tüketim Miktarı Yıllık Toplam Tüketim Süt 0.25 litre/kişi/gün 26.758,5 litre Peynir 30 gram/kişi/gün 3 ton 211.020 kilo Tereyağı 30 gram/kişi/gün 3 ton 211.020 kilo Bal-Reçel 30 gram/kişi/gün 3 ton 211.020 kilo Ekmek 0.75 adet/kişi/gün 80.275,5 adet Alabalık 0.5 balık/kişi/gün 53.517 adet Deniz Balığı 0.25 adet/gün/kişi 26.758,5 adet Şişe Suyu 1 litre/kişi/gün 107.034 şişe (1 litrelik) Et 250 gram/kişi/gün 26 ton 758.5 kg Meyve-Sebze 1 kg/kişi/gün 107.034 kg Yumurta 0.5 adet/kişi/gün 53.517 adet Tavuk 0.17 adet/kişi/gün 18.195,78 adet 19