ROMANYA YA HOŞ GELDİNİZ! Üçüncü ülke vatandaşları için Bilgilendirme Rehberi

Simina Guga, Oana Iacob, Rodica Novac ROMANYA YA HOŞ GELDİNİZ! Üçüncü ülke vatandaşları için Bilgilendirme Rehberi III. Baskı Tercüman: Niculae Păscuț Bükreş, 2015

ISBN: 978-973-0-19390-9

III. Baskı 1. GİRİŞ Yabancı bir ülkenin vatandaşıysanız ve Romanya da oturma izniniz varsa, en azından kısa bir süre için Romanya da çalışmaya, okumaya, aile birleşmesi için veya ticaret yapmaya karar verdiniz demektir. Bu Bilgilendirme rehberi - sizin içindir- en önemli amacı ev sahibi toplum içerisinde sizin adaptasyon ve entegrasyon aşamanıza yardımcı olmaktır. Bu rehberin birinci baskısı, Ocak 2010 tarihinde, Romanya ya hoş geldiniz! Romanya toplumu ile entegrasyon olanakları ve yabancı ülkelerden gelen vatandaşların hakları ve zorunlulukları ile ilgili bilgilerin genişletilmesi projesi kapsamında, ADO SAH ROM ve Romanya Soros Vakfı işbirliği ile ARCA FARM tarafından yayınlanmıştır. İkinci baskı Romanya ya hoş geldiniz! Üçüncü ülke vatandaşları için bilgilendirme rehberi adı altında, Mayıs 2012 tarihinde ADO SAH ROM tarafından yayınlanmıştır. Bu yeni baskıyla, daha önce yayınlanan önceki rehberi, 2012-2015 döneminde romen kanunlarına yapılan değişiklikleri de göz önünde bulundurarak, güncelleştiriyor ve tamamlıyoruz. Bu rehber, ilk olarak yabancı ülkelerden gelen yabancılara, yani Avrupa Birliği dışındaki ülkelerden, Avrupa Ekonomik Alanındaki ülkelerden veya Isviçre Konfederasyonundan gelenlere, yerel vatandaşlara göre farklı yönetimleri olan yabancılara hitap etmektedir. Bilgilendirme kılavuzunun amacı, sizin, Romanya da oturum hakkı olan bir yabancı olarak, entegrasyon olanaklarınızı, hak ve sorumluluklarınız hakkındaki bilgilerinizi geliştirmektir. Kamu kurumlarının sorumlulukları, işgücü piyasası, Romanya da savunma ve sosyal yardımlaşma sistemi, şikayetleri halletme yolları, ortaklık şekilleri ve başka bilgiler ile, bu haklardan sizin tamamen yararlanma şanslarınızı yükseltmeniz için katkıda bulunmayı, işyerinde ayırımcılığı ve sosyal marjinalizasyonu yok etmek için mücadele etmeyi ve üyesi olduğunuz toplumun hayatına aktif olarak katılım yolları göstermeyi umuyoruz. Aynı zamanda, Romanya da kendinizi evinizdeki gibi hissetmeniz umuduyla, işbu bilgilendirme kılavuzu ile, karşılıklı güven ve sorumluluğa dayalı bir ilişki geliştirme arzusundayız. İşbu Bilgilerndirme Kılavuzu; Romence, İngilizce, Fransızca, Türkçe ve Çince dillerinde olmak üzere, kanuni sorumluluğu olmayan, fakat okuyucuyu özel konu hakkında yetkili bilgi kaynaklarına yönlendirmektedir. İşbu rehberde geçen bilgilerin doğru ve tutarlı olmasına gayret göstermemize rağmen, lütfen, kanun, telefon numaraları, adres ve diğer bilgilerin günden güne değişebildiğini göz önünde bulundurun ve bu sebepten dolayı sizleri ilgilendiren konuyla ilgili her zaman yetkili kurum veya kuruluşlara başvurmanızı tavsiye etmekteyiz. Bu girişimde bizi destekleyen ve bu rehberin yayınlanması için faydalı bilgiler veren herkese teşekkür ederiz. ADO SAH ROM 4

İÇİNDEKİLER ROMANYA YA HOŞ GELDİNİZ! 1. GİRİŞ...3 2. KISALTMALAR...6 3. ROMANYA GENEL BİLGİLER...7 3.1. Romanya-genel bilgiler...7 3.2. Temel hak ve sorumluluklar...10 3.3. Romen toplumuna yabancıların entegrasyonu...10 4. OTURUM HAKKI...12 4.1. Romanya ya giriş ve çıkış...12 4.2. Romanya topraklarından çıkış...13 4.3. Vize rejimi...13 4.4. Romanya da oturum izni...16 5. ROMANYA DA ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK...24 5.1. Romanya da çalışma hakkı...24 5.2. Tayin edilme (detaşelik)...30 5.3. Mesleki faaliyetler yapmak...31 5.4. Ekonomik ve ticari faaliyetler yapmak...33 5.5. Romanya da çalışma şartları...33 5.6. Başka sözleşmeli şekiller (bireysel çalışma sözleşmesi dışında)...39 5.7. Yasa dışı çalışma...41 5.8. Bireysel çalışma sözleşmesi sonucu hak ve sorumluluklar ile ilgili anlaşmazlıkların halledilmesi...41 5.9. İşgücü işe alma ajansları...43 5.10. İnsan kaçakçılığı...44 5.11. Sosyal güvenlik...45 6. ROMANYA DA BiR İŞ KURMAK...49 7. EĞİTİM VE KÜLTÜR...53 7.1. Romen eğitim sistemi...53 7.2. Romen eğitim kurumlarına kayıt şekilleri...56 7.3. Yabancı dilde eğitim veren eğitim kurumları...60 7.4. Özel ve dini eğitim...60 7.5. Yabancı üniversite öğrencilerinin Romanya ya girişleri ve oturumları...60 7.6. Diplomaların tanınması ve denkliği...61 7.7. Tahsiline Romanya da devam etme...62 7.8. Kültür...63 7.9. Birkaç romen kültür simgesi...63 7.10. Sanat, kültür, medya, eğlence...66 8. SAĞLIK VE SOSYAL YARDIM HİZMETLERİ...68 8.1. Sağlık hizmetleri...68 5

III. Baskı 8.1.1. Sağlık sigortası katkılarının ödenmesi...68 8.1.2. Sigortalıların hakları ve zorunlulukları...71 8.1.3. Sigortalı vasfının kanıtı için gerekli belgeler...73 8.1.4. Bir aile doktoruna kayıt olmak için gerekli belgeler...73 8.1.5. Sağılk kardı...74 8.2. Sosyal yardım hizmetleri...74 9. AİLE VE FIRSAT EŞİTLİĞİ...76 9.1. Aile...76 9.2. Fırsat eşitliği...79 9.3. Anlaşmalı evlilik...80 9.4. Bir evliliğin sona erdirilmesi (Boşanma)...81 9.5. Doğum...81 9.6. Vefat...83 10. KONUTLAR...85 10.1. Bir evi kiralamak...85 10.2. Ariyet sözlesmesi veya kendi alanına alma ile oturmak...86 10.3. Bir ev satın almak...86 10.4. Yan gereksinimlerin kaydı...87 10.5. Zorunlu ev sigortası...87 11. ULAŞIM...88 11.1. Şehiriçi ulaşım...88 11.2. Şehirlerarası ulaşım...89 11.3. Sürücü ehliyetler...90 12. FİNANS...92 12.1. Ulusal para birimi...92 12.2. Banka hesapları...92 12.3. Yurtdışından veya yurtdışına para havalesi...93 12.4. Krediler...93 12.5. Romen posta...93 12.6. Vergilendirme vergi ve harçlar...94 13. KENDİ TOPLUMUNA KATILIMDA BULUN!...95 13.1. Siyasi, gönülülük, çağırışımlı hayata katılım...95 13.2. Hükümete bağlı olmayan kurumlar...95 13.3. Hükümetlerarası kurumlar...97 13.4. Kamu kurum ve kuruluşların, müfettişlik / acente/ il müdürlükleri...98 13.5. Sendika ve İşverenler...101 13.6. Mesleki dernekler...102 EKLER...103 1. Gerekli bilgiler...103 2. Bireysel Çalışma Sözleşmesi...105 3. Yasalar...106 4. Romence dilinde kullanılan günlük deyimler...108 6

2. KISALTMALAR ROMANYA YA HOŞ GELDİNİZ! AJOFM ANAF ANC ANITP ANOFM CNAS CNP CNPP CNRED FNUASS IGI IM ITM MAE MAI MECS MFP MMPSF MS OG ONG ONRC ONU OUG RTT SEE UE İş Gücü Meşguliyeti ile ilgili İl Kurumu Ulusal Kamu İdare Acentesi Kalifikasyon için Ulusal Ajans İnsan Trafiğine Karşı Ulusal Örgüt Iş Gücü Meşguliyeti için Ulusal Kurumu Ulusal Sağlık Sigorta Kurumu Kişisel Kimlik Numarası Ulusal ve Kamu Emeklilik Kurumu Diplomaların Tanımlanması ve Denkleştirilmesi için Ulusal Merkez Sosyal Sağlık Sigortaları Tek Ulusal Fonu Göçmenlik Genel Müfettişliği Iş Müfettişliği Bölgesel İş Müfettişliği Dışişleri Bakanlığı İç İşleri ve İdare Bakanlığı Eğitim, Bilimsel Araştırma Bakanlığı Kamu Maliye Bakanlığı Aile, Sosyal Koruma ve Çalışma Bakanlığı Sağlık Bakanlığı Hükümet Kararnamesi Hükümete bağlı olmayan örgüt Ulusal Ticaret sicil Bürosu Birleşik Devletler Kurumu Acil Hükümet Kararnamesi Üçüncü ülke uyrukluları Avrupa Economik Topluluğu Avrupa Birliği 7

III. Baskı 3. ROMANYA GENEL BİLGİLER 3.1. Romanya-Genel Bilgiler Romanya, Orta Avrupa nın güneydoğusunda bulunan, Bulgaristan, Sırbistan, Macaristan, Ukrayna ve Moldavya Cumhuriyeti ile komşu olan, güneydoğuda Karadeniz ile ve güneyde ise tuna Nehri ile sınırlı bir ülkedir. Romenler, beyanlara dayanarak, nüfusun %88, 9 oranı ile, Romanya daki ana etnik grubunu temsil etmektedirler. Romenlerden sonra, nüfüsun %6,5 oranı ile, en önemli ikinci toplum macarlardır. 20 000 kişi uzeri olan başka toplumlar ise aşagıdaki etnik gruplar bulunmaktadır: roma (62,1 bin kişi ile) ukranyalılar (50,9 bin), almanlar (36,0 bin), türkler (27,6 bin), rus-lipovanlar (23,4 bin) ve tatarlar (20,2 bin kişi). Resmi dili latince kökenli olan, romencedir ve başka kültürlere özgü olan önemli sayıda kelime ve deyimleri de ROMANYA Avrupa Birliği üyesi ülkedir: 1 Ocak 2007 den beri Yer: Avrupa nın güneydoğusunda Resmi dili : romence Hükümet biçimi: cumhuriyet Para birimi: ley/ron Nüfusu, 2011 yılında: 20.121.641 vatandaş Iklim: dört mevsimli ılıman iklim Ulusal Marşı: Deşteaptă-te române! Romanya bayrağı üç renklidir: renkler dikey olarak aşağdaki sıralamaya göredir: mavi, sarı, kırmızı. İdari bölge birimleri: 41 il artı Bükreş ili. İller şehir ve ilçelere bülünmüştur. İlçeler kırsal yerlerdir. Nüfus sayısına göre en büyük şehirler: Bükreş (başkent), Cluj-Napoca, Timişoara, İaşi, Köstence, Craiova, Braşov, Galaţi, Ploieşti, Oradea. içermektedir. Nüfusun %20 den fazlası azınlık ağırlıklı olduğu bölgelerde, sözkonusu azınlığın dili hem yerel yönetimde, hem de yargısal sistemde de kullanılabilir. Romanya daki okullarda öğrenilen en önemli yabancı diller İngilizce, Fransızca ve Almancadır. Dini hayat, Romanya da dini inanç hürriyeti prensibine göre yaşanmaktadır. Romanya, dini birliklere ve inançlara karşı tarafsızlığını koruyan laik bir devlettir. Romanya toplumunun en büyük kısmı kendilerini hristiyan-ortodox dininde olduklarını beyan etmektedir. Aynı zamanda hristiyanlık, ortodoxluktan başka hristiyanlık dallarına ait önemli dini topluluklar aşağdaki gibi temsil edilmektedir: roman-katoliklik, protestanlık, pentikostallık ve yunan katoliklik. Dobruca bölgesinde, özelikle türk ve tatarlardan oluşan müslüman bir azınlık yaşamaktadır. Romenlerin Esasları ve Temel Değerleri Romen toplumunda aşağıdaki değerlere karşı saygı ve takdir gösterilmekte ve hoşnutlukla karşılanmaktadır: müsamaha, cömertlik, eğitim, görgü kuralları, çalışkanlık, onur, azim, misafirperverlik. Romanya Devleti insan hakları ve temel özgürlükleri, çoğulculuğu, demokrasi değerlerini, azınlık haklarını, çok kültürlülük ve açık toplum ilkelerini şeffaflık, medeni aktivizm, görüş ve çıkarların çokluğunu korumakta ve teşvik etmektedir; 8

ROMANYA YA HOŞ GELDİNİZ! Romanya da kadın ve erkek eşittir. Kadın ve erkekler, eğitim, istihdam, kültür, sosyal yaşam, yüksek kamu ve politik görevlerine erişim konusunda hak ve muamelelerden eşit olarak yararlanmaktadır. Sosyal anlaşmalar Diğerleri ile herhangi bir etkileşim esnasında, hiçbir konuşmacının sözü kesilmemeli ve konuşmasının bitmesini beklemek gerekir; Selamlaşmadan sonra çoğu kez el sıkışılır; Kafayı dikey yönde hareket etme (yukardan aşağı) Evet manasına gelmekte ve onayı ifade etmektedir. Yatay yönde kafa hareketi ise (sağdan sola) Hayır manasına gelmekte ve onaylamadığınızı ifade etmektedir; Çiçek hediyeleri tek sayılı verilmektedir; Bir görüşmeye zamanında gelmeniz çok takdir edilmektedir. Gecikmeler haber verilmelidir; Toplu taşıt vasıtalarında; yaşlılar, hastalar, hamile bayanlar ve kucakta çocuk taşıyan kişiler için özel koltuklar öngörülmüştür. Kanuni çerçeve Romanya hem kendi vatandaşları hem de kendi toprakları üzerinde bulunan diğer kişilerin de, Anayasaya ve diğer yasalara uymaları mecburi olan, demokratik bir cumhuriyet, bir hukuk devletidir. Romen devletinin işleyişinin temelinde oturan esas bir prensip, devlet güclerinin ayırımı prensibidir. Devlet güçleri kanun koyucu (Parlamento), yürütme organı (Hükümet) ve yargı gücü (Yargılama kurumları: adalet sarayları, mahkemeler, temyiz mahkemeleri, Temyiz ve Adalet Yüksek Mahkemesi) ayrıdırlar ve her zaman denge içerisinde tutulmalıdırlar. Kanun koyucu Parlamento - kanunların düzenlenmesi ve kabul edilmesi ile ilgilenen otoritedir. 2007 yılından beri bir Avrupa Birliği üyesi ülke olarak, Romanya nın topluluk kurallarını ve yönergelerini kabul etmesi ve iç düzeyde uygulaması gerekmektedir. Yasal çerçeve ise, aşağıdakiler tarafından verilmektedir: Romanya nın da katıldığı uluslararası yönetmelikler ve Avrupa Birliği katılımı sonucu uyması zorunlu olan yönetmelikler; Belli bir anda tüm ulusal hukuki normları içeren, iç hukuğa bağlı yönetmelikler. Romanya daki kanuni sistem önem açısından hiyerarşi edilmiştir ve devlet içerisindeki temel kanun Anayasadır (1991 yılında kabul edilmiş ve 2003 yılında değiştirilmiştir). Romanya da yürürlükte olan tüm kanunlar ve normatif belgeler, romen devletinde yüce kanun olan, Anayasaya uygun olmalıdır. Romen vatandaşlar ve Romanya sınırları içerisinde bulunan yabancılar, yabancıların rejimi,kanunlara aykırı gelme, eğitim, sivil anlaşmaların, ticari ilişkilerin ve ticari şirketilerin düzenlemesi v.s. gibi farklı alanlarda belli sosyal ilişkileri veya alanları düzenleyen yönetmenliklere ve kanunlara uymaları gerekmekte. Romen Parlamentosunda alınan kanunlar üç sınıfa ayrılmakta: olağan kanunlar, 9

III. Baskı organik kanunlar ve anayasa kanunları. Hükümet tarafından alınan normatif yasalar: hükümet kararları (HG), karanameler (OG), Acil Hükümet kararları (OUG) ve emirler olarak sınıflandırılmıştır. Kamu idaresi makamları şunlar gibi başka tip belgeler de uygulamaya koyabilir: emirler, kararlar, v.s. Romanya Cumhurbaşkanı hükme bağlayabilir. Aynı şekilde, aşağıdaki gibi, çok önemli alanlar için, Romanya da (İtalya veya Almanya gibi başka avrupa ülkelerindeki gibi), kompleks kanunlar içerisinden alınmış, kararnameler vardır: İş Kanunu işveren ile işçi arasındaki çalışma ilişkileri ile ilgili; Medeni Kanun; Ceza Kanunu (kişiler arasındaki meydana gelebilecek ve temel sosyal ilişkileri tehdit eden, genel anlamdaki cezalar ve bunlara ilişkin uygulanabilir cezalar hakkındadır); Vergi Kanunu. Romanya da yabancılar rejimini düzenleyen esas belgeler şunlardır: Tekrar yayınlanmış, daha sonra getirilen değişiklikler ve düzenlemelerle, Romanya daki yabancıların rejimi ile ilgili 12 Aralık 2011 tarihli 194 no lu Acil Hükümet Kararı; Romanya topraklarında yabancıların işe alınması ve tayin edilmesi, ve Romanya daki yabancıların rejimi ile ilgili bazı normatif belgelerin değiştirilmesi ve tamamlanması için 25/2014 no lu Emir; Romanya da bir tür himaye veya oturum hakkı elde etmiş yabancıların sosyal entegrasyonu ile ilgili 44/2004 no lu Hükümet Kararnamesi. Romanya göçmenlik idaresi Kurumlar, hizmetler ve programlar Romanya da göçmenlik idaresi için sorumluluk merkezi düzeydeki kurumlar (hükümet bünyesi) ve yerel düzeydeki (yerel kamu idaresi makamları ve bağımsız hizmetler) arasında bölünmüştür. Bunlar hem kendi aralarında hem de başka ülkelerdeki benzeri kurumlarla, uluslararası kurumlarla ve romen sivil toplumu ile işbirliğinde bulunmaktadır. Avrupa Birliği politikalarını, ve aynı zamanda kendi ulusal düzeydeki öncelikleri ile uyumlu bir şekilde olması şartı ile, romen devleti Göçmenlik ile ilgili Ulusal Stratejiyi ve bunun uygulanması için yıllık faaliyet planları hayata geçirmektedir. Aynı zamanda başka ülkeler ile imzaladığı çift taraflı anlaşmalar ile, bazı öngörülenleri, Romanya nın, ilgili ülkelerin vatandaşları için uyguladığı önlemleri şahsileştirmektedir. Romen devletinin, Romanya da oturum hakkına sahip veya bu hakkı elde etmek isteyen yabancılara karşı ilgisi, doğrudan hizmetler (gişede), bedava kurslar ve sosyal ve kültürel entegrasyon programları, eğitime ve başka kamu hizmetlerine (tıbbi, sosyal, finansal, v.s) serbest bir şekilde veya para karşılıgı giriş ile tercüme edilmektedir. Romanya Göçmenlik için Genel Müfettişliğin (IGI) veya hükümet dışı organizasyonların verdiği bu bedava entegrasyon hizmetlerinden yararlanmak için, doğrudan IGI ye başvurabilir veya anılan organizasyonların faaliyetleri hakkında, bu rehberin son bölümünden bilgi edinebilirsiniz. 10

ROMANYA YA HOŞ GELDİNİZ! 3.2. Temel haklar ve zorunluluklar Bir yabancı olarak Romanya da yasal şekilde bulunduğunuz takdirde, temel hak ve özgürlüklerden yararlanabilirsiniz. Fakat aynı zamanda bazı önemli sorumluluklarınız da vardır. Romanya Anayasası devletin demokratik ve sosyal karakterinden bahsemekte ve aynı zamanda insan haysiyeti, vatandaşların hak ve özgürlükleri, kişiliğin serbest gelişimi, adalet ve siyasi çoğulculuk bu ülkede garanti edilip yüce değerleri temsil etmektedir. Dolayısıyla size de, yabancı bir vatandaş olarak, aşağıdakiler gibi, vazgeçilmez bazı temel haklar tanınmaktadır: yaşam, ruhi ve fiziki bütünlülük hakkı (işbu vatandaşın temel haklarından biri olmakta ve aynı zamanda insanın en doğal hakkıdır. Romanya da idam cezası yasaktır ve hiçbir insan işkenceye veya insanlık dışı veya aşağılayıcı cezalara maruz kalamaz); bireysel özgürlük ve insan güvenliği hakkı; savunma hakkı; yazışmaların gizliliği hakkı; sağlığı koruma hakkı; vicdan ve ifade özgürlüğü. Bazı haklarının yerine getirilmesinde aşağıda belirtilen bazı önemli durumları da göz önünde bulundurmanız gerekmekte: diğer kişilerin haklarını özgürlüklerini ihlal etmemeniz şartı ile aile ve özel yaşam temel hakkına sahipsiniz. Bilmeniz gereken bir başka şey de yabancı vatandaş olarak, bazı siyasi faaliyetlerin içerisinde bulunma hakkı ve iznininizin olmadığı oy kullanma veya seçilme hakkı. Tabii ki, toplumun bir üyesi olarak, özel durumunuza göre haklarınız var, fakat Romanya da bulunduğunuz süre içerisinde özellikle yürürlükte olan yasaların yerine getirilmesi ile, ahlak, kamu düzenine karşı saygı gibi başka yükümlülükleri de yerine getirmeniz gerekmektedir. Romanya da tanınan temel hak ve özgürlükler hakkında bütün anayasanın öngörüleri İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Romanya nın taraf olduğu diğer antlaşmalara uygun ve buna göre yorumlanmakta ve iç kanunlar ve uluslararası haklar ile ilgili antlaşmalar veya sözleşmeler arasında uyuşmazlık olduğu takdirde, sadece iç yasa hükümlerinin daha olumlu hükümler kapsamadığı durumlarda, uluslararası düzenlemelere öncelik tanımaktadır. 3.3. Romanya Toplumuna Yabancıların Entegrasyonu Romanya da, toplumun özellikleri ile alışmanıza izin vermesi gereken ve kendinizi bunun bir parçası olarak hissetmenizi sağlayacak kanuni ve kurumsal kadro oluşturulmuştur. Sosyal entegrasyon Romanya da bir koruma şekli veya oturum hakkı elde etmiş yabancıların, sosyal dışlamayı önlemek ve mücadele etmek için, ve romen toplumunun şartlarına adapte olmaları için, romen toplumunun ekonomik, sosyal ve kültürel hayatına 11

III. Baskı aktif olarak katılma 1 işleminin nihai ürünüdur. Sosyal entegrasyon dört boyut kapsamaktadır: kültürel (romen dilini tanıma düzeyinden, Romanya da geçirilen zamandan, kültürel medeniyet değerlerini tanımaktan bahseden); sosyal ( arkadaşlıklar, iki farklı ırktan kişilerin evlilikleri, ayırım yapmama tavırları ile değerlendirilen); ekonomik (çalışma piyasasına, eve, eğitime, sağlık bakımı ve başka hizmetlere giriş olasılığı); kamu görüşü (yabancılar hakındaki görüşü, sosyal ifadeler ve bazı stereotiplerin mevcudiyeti veya yokluğu ile gerçekleşmiş). Romanya da bir oturum hakkı elde etmiş yabancılar istek üzerine, aşağdaki bedava hizmetlerden yararlanabilir: 1. yabancıların romen dili ile alışması amacı ile, Eğitim Bakanlığı ve Göçmenlik için Genel Müfettişliğin işbirliği ile düzenlenen, romen dili kursları 2 ; 2. kültürel kaynaşma toplantıları; 3. Romanya daki yabancıların hakları ve bu hakları uygulamak için belirli yöntemler ile ilgili bilgilendirme ve danışma. Kültürel bağdaşma seanslarının amacı, yabancıları romen gelenekleri, adetleri ve kültürel değerlerine alıştırmak ve romen toplumu hakkında uygulamaya dönük bilgiler vermektedir. 3 Kültürel uyum, bilgilendirme ve danışma hizmetleri Romen Göçmenlik Bürosunun uzman personelleri tarafından bölgesel merkezlerde özel düzenlenmiş alanlarda veya hükümet dışı organizasyonlara alt mukavele ile verilebilir. Yürürlükte olan kanunlara uygun olarak, sadece bir kez kültürel uyum toplantıları ve romen dili eğitimi kurslarından yararlanabilirsiniz. Daha fazla bilgi için Göçmenlik için Genel Müfettişliğin bölgesel merkezlerine başvurabilirsiniz. Bu merkezlerle irtibat bilgilerini aşağıdaki link e girerek bulabilirsiniz: http://igi.mai.gov.ro/formatiuni_teritoriale/index/ro/ro Aşağıdaki durumlarda bir kişinin tamamen topluma entegre olduğu sayılır: eğer teşhis edildiği toplumun üyeleri ile, konuk toplumun üyeleri ile ve devlet kurumları ile sosyal bağlar sürdurmekte ise ve durumu sabit ve konuk ülkenin bir vatandaşına benzer şekilde algılamakta ise ve kendini güvende hissedebilmesi için yeterli kültür ve dil bilgilerine sahipse. Sonuç olarak, bu rehberde, sizin romen toplumunun şartlarına alışmanız için, sizin burdaki durumunuzu, faydalandığınız hakları ve uymanız gereken zorunluluklarınızı anlayabilmeniz için, bir temel temsil edebilecek bilgileri bulmanız - ve - neden olmasın - entegre olmanın karmaşık işleminde size yardımcı olabilecek bilgileri bulmanızı ümit ediyoruz. 1 44/2004 no lu Hükümet Kararının b harfi 2. Maddesine uygun olarak. 2 44/2004 no lu Hükümet Kararının 352. maddesinin 1. paragrafına uygun olarak. 3 44/2004 no lu Hükümet Kararının 351. maddesinin 2. paragrafına uygun olarak. 12

4. OTURUM HAKKI ROMANYA YA HOŞ GELDİNİZ! Romanya da topraklarında bir oturma izni elde etmek, sizin aşağıda bulunan haklardan yararlanabilmeniz için ilk adımdır: çalışma, eğitim hakkı, tıbbi hizmetler, v.s. Romanya daki yabancıların girişleri, oturumları ve çıkışları ve bunların hak ve zorunlulukları, tekrar yayınlanmış, daha sonra getirilen değişiklikler ve tamamlamalarla 194/2002 no lu Acil Hükümet Kararı ile düzenlenmektedir; Yabancıların Romanya topraklarında işe alınması, 25/2014 no lu Acil hükümet Kararı ile düzenlenmektedir. Romen kanunları yabancıyı romen vatandaşlığı, Avrupa Birliği veya Avrupa ekonomik Alanı üyesi bir başka ülkenin vatandaşlığı, veya İsviçre Konfederasyonu vatandaşlığı olmayan kişi olarak tanımlıyor. Eğer bu kişi kategorisinde bulunuyorsanız, ileride sunduğumuz bilgiler sizin içindir. 4.1. Romanya ya giriş Romanya ya girebilmeniz için aşağdakilere sahip olduğunuzdan emin olmalısınız: romen devleti tarafından tanımlanan, gümrüğu geçebilmek için bir belge (pasaport, seyahat belgesi, v.s). Eğer bir başka kişinin pasaportunda kayıtlı iseniz, ülkeye sadece o kişi ile birlikte girebilirsiniz; Ülkeye giriş vizesi veya Romanya Göçmelik Bürosu tarafından verilen oturma izni veya Romanya topraklarında oturma veya transit geçme hakkı veren herhangi başka bir izin; Ülkeye bir vize bazında girdiğinizde, Romanya da geçinme araçlarını ıspatlayan belgeler (örnek: nakit olarak bir miktar para veya hesap bakiyesi ıspatı, konaklamanızın veya hotel rezervasiyonunun sağlandığını doğrulayan bir davet mektubu, v.s. ). geçinme araçlarının ıspatı. Bu kanıtlar, Romanya da oturma iznine sahip olanlardan, AB üyesi bir ülkede bir oturum hakkı sahiplerinden, veya romen vatandaşının aile üyelerinden istenmez. Romanya ya giriş için bir vizeye ihtiyacınızın olmaması durumunda, Romanya topraklarında, 180 günlük (6 ay) bir dönem içerisinde, 90 günlük (3 ay) bir süre kalabilirsiniz. Aşağıdaki durumlarda Romanya topraklarına girişinize izin verilmez: transit olarak geçiyorsanız, fakat gideceğiniz ülkenin topraklarına girebileceğinizin garantisini sunmuyorsanız; girişinizin reddedilmesi amacı ile, sizin adınıza Ulusal Bilgisayar Sisteminde veya Schengen Bilgisayar Sisteminde uyarılar bulunuyorsa; Ulusal güvenlik ve koruma, kamu düzeni, sağlığı ve ahlakı için bir tehlike temsil ettiğiniz düşünülürse. 13

III. Baskı Romanya ya girişinizin reddelmesi durumunda, bu reddin açıklamasını içeren yazılı bir belge kabul edeceksiniz. Eğer ülke topraklarından hemen gidemezseniz, transit bir bölgede veya aynı rejimli bir merkezde, Polis size geçici konaklama için bir alan sağlayacaktır. 4.2. Romanya topraklarından çıkış Romanya toraklarından çıkış yaptığınızda, ülkeye son kez girdiğiniz, üzerinde giriş vizesinin bulunduğu ve/veya yurtdısındaki Romanya konsolosluğundan veya büyükelçiliğinden elde ettiğiniz vizenin bulunduğu aynı seyahat belgesini kullanmanız tavsiye edilir. Ülke topraklarından çıkmanızı yasaklayan bir davanın tarafı olmanız durumunda veya kesin bir karar ile ceza almış olup, hapis cezası yapmanız gereken durumda, Romanya topraklarından çıkış yapmanıza izin verilmez. 4.3. Vize Rejimi Vize, yabancı vatandaşa havalimanı transitini, belli bir süre için geçici oturum veya transit hakkının verilmesi iznidir. Aşağdaki durumlarda vizeye ihtiyacınız yoktur: Avrupa Birliği / Avrupa Ekonomik Alanı / İsviçre Konfederasyonu ülkelerinden birinde bulunan bir vatandaşın aile ferdi olarak, ona eşlik ettiğinizde veya katıldığınızda; Göçmenlik Genel Müfettişliği tarafından verilen bir oturum izniniz varsa; Bir AB ülkesinde uzun süreli oturma izniniz varsa; Kısa süreli oturum, uzun süreli oturum vizeniz veya Schengen üyesi ülkelerin, Bulgaristan veya Kıbrısın verdiği oturma izniniz varsa, bu durumda Romanya yı 5 gün için transit geçebilirsiniz; Yurttaşlarının vize alma zorunluluğu olmayan, üçüncül ülkelerin listesinde bulunan bir ülkenin vatandaşı iseniz - Konseyin 539/2001 (CE) Yönetmeliğine uygun olarak. Belirtilen ülkelerin listesini aşağıdaki adrese girerek bulabilirsiniz: http://igi.mai.gov.ro/api/media/userfiles/anexa%20ii%20reg%20539.pdf Vizyeye ihtiyacınız olduğu durumlar Üye ülkelerin dış sınırlarından geçildiğinde vatandaşlarının vizeye sahip olması gereken üçüncül ülkelerin listesinde bulunan bir ülkenin vatandaşıysanız. Belirtilen ülkelerin listesini aşağıdaki adrese girerek bulabilirsiniz: http://igi.mai.gov.ro/api/media/userfiles/anexa%20i%20reg%20539.pdf. 14

ROMANYA YA HOŞ GELDİNİZ! Romanya topraklarında 90 günden fazla oturmak istiyorsanız ve oturma izni isteğinde bulunuyorsanız (İstisna olarak ABD, Kanada ve Japonya vatandaşları Romanya ya giriş vizesi elde etmeleri zorunluluğu olmadan oturum haklarını uzatabilirler). Vize türleri Verilme amacına göre, herbiri değişik özelliklerle, birçok vize türleri vardır: Kısa sureli vize ( C) Uzun süreli vize ( D ) Seyahat amacı Misyon (devlet yönetiminde, kamu idareleri veya uluslararası organizasyonlarda görev yapan yabancılara ve Romanya da oturum amaçlarıyla memleketlleri ve romen devleti arasındaki ilişki açısından önem temsil eden yabancılara) turizm ziyaret- romen bir vatandaşın veya Romanya da oturma hakkı sahibi olan bir yabancının daveti üzerine verilen iş nakliyat spor, kültürel bilimsel, insani faaliyetler kısa süreli tıbbi tedavi ekonomik faaliyetler (D/AE) ticari faalieytler (D/AC) mesleki faaliyetler (D/AP) işe grime (D/AM) tayin ( D/DT) eğitim (D/SD) aile birleşmesi (D/VF) dini faaliyetler (D/AR) bilimsel araştırma faaliyetleri (D/CS) diplomatik vize ve çalışma vizesi (DS) başka amaçlar (D/AS) Giriş sayısı Bir/Birden fazla Bir/Birden fazla Geçerlilik/ Şartlandırmalar Vize geçerliliği süresince genelde Romanya da devamlı veya kesintili olarak toplam 90 gün oturma olanağı vererek, en fazla 180 gün için verilmektedir. Romanya da çok seyahat edenler için birinci günden başlayarak 6 ay içerisinde ülkenin topraklarında en fazla 90 gün kalabilme olanağı sağlayan, en fazla 5 yıl için geçerli olan kısa süreli bir vize verilebilir. Romanya topraklarında 90 gün oturma olanağı vererek, en fazla 180 gün için verilmektedir. Uzatabilme Uzatılamaz. Oturma izni isteğinde bulunmanıza izin vermez. Oturma amacının aynı olduğu sürece, uzatılabilir. Bunun bazında bir oturma izni elde edilebilir. Başka bilgiler Alınma amacı değiştirilemez. Alınma amacı değiştirilemez. Aksi takdirde ülkeyi terkedip yeni bir uzun süreli vize için başvurmanız gerekir. 15

III. Baskı Bu tip vizelere, transit vizeler ve sadece belirli durumlarda verilen transit amaçlı olarak verilen havaalanı transiti vizeleri de eklenmektedir. Aynı şekilde diplomatik vize ve hizmet vizesi, diplomatik veya hizmet pasaportuna sahip olan, ve Romanya da, memleketine ait olan bir diplomatik temsilciliğin veya konsolosluk ofisinin üyeleri olarak resmi bir görev yapacak olan yabancılara verilir. Vize başvurusu Vizeler, yabancının ikamet ettiği veya meskeni olduğu ülkenin topraklarında bulunan Romanya diplomatik misyonlarından şahsen talep edilir. Vatandaşı olduğu ülkenin dışındaki başka bir ülkenin topraklarında bulunan, ve ilgili ülkenin topraklarında bir oturum hakkı olamayan yabancılar, ordaki Romanya nın diplomatik misyonlarından vize talebinde bulunamazlar. Vize talebi, Romanya topraklarına öngörülen geliş anından en fazla 3 ay önce yapılmalıdır. Aynı şekilde, bazı olağanüstü durumlar hariç, vizenin uygulanacağı pasaport veya seyahat belgesi son 10 yılda verilmiş olmalı ve geçerliliği talep edilen vizenin geçerlilik süresini en az 3 ay ile geçmelidir. Diplomatik misyonların listesini şu adreste bulabilirsiniz: http://www.mae.ro/romanianmissions. Vize elde etmek için, sunmanız gereken evrakların listesi, vatandaşı olduğunuz ülkeye göre ve Romanya ya giriş yapma isteğinizin amacına göre değişebilir, bu sebepten dolayı lütfen memleketiniz veya ikamet ettiğiniz ülkenin diplomatik misyonlarından (büyükelçilik/konsolosluk) bizzat bilgi edinin. Kısa süreli bir vize talebinde bulunabilmek icin, bazı ülkelerin vatandaşları, tüzel veya bireysel kişi tarafından, Göçmenlik Genel Müfettişliği tarafından onaylanan, Romanya da istenilen, bir davetiyeye ihtiyaçları vardır.göçmenlik Genel Müfettişliğini, davetiyeyi, dilkçesyi sunduğunuz andan itibare 60 günlük bir süre içerisinde onaylar. Göcmenlik Genel Müfettişligi tarafından onaylanan davetiyeye ihtiyacı olan ülkelerin listesini şurda bulabilirisniz http://igi.mai.gov.ro/api/media/userfiles/lista%20state%20mae%20418.pdf. (!) Eğer Romanya ya kısa süreli bir vize ile girmiş olduysanız, herhangi bir anda, ülkede kalmak için mazeretinizin meydana gelmesi durumunda bile oturumunuzu uzatamazsınız (örn: çalışma yeri sözü). Romanya da uzun bir süre kalabilmeniz için, ülkeden çıkmanız ve vize başvurusunda bulunduğunuz amaça göre bir oturma izni isteyebilmeniz için, memleketinize dönüp, uzun süreli bir vize için başvurmanız gerekir. DIKKAT! Romanya ya kısa süreli bir vize ile giriş yapan, romen bir vatandaşın aile üyeleri, aile birleşmesi amacı ile, Romanya topraklarında oturum hakkının uzatılmasını talep edebilirler. (!) Uzun süreli oturum vizesi, Romanya da oturumunuz için bir oturum izni 16

ROMANYA YA HOŞ GELDİNİZ! talebinde bulunmanıza izin verir, bu yüzden, bunu talep etme anından itibaren, Romanya da seyahat etme isteyinizin amacını ıspat etmeniz istenilecektir. (!) Bir yabancı vatandaş ve bir romen/romanya da oturum izni olan bir yabancı arasındaki evlilikler, sadece yabancı vatandaşın geçerli uzun süreli bir oturum hakkının (geçerli uzun süreli oturum vizesi veya oturum izni ile verilen) olması durumunda Romanya topraklarında gerçekleşebilir. 4.4. Romanya da Oturma Izni Genel bilgiler Romanya ya giriş için vize alma zorunluluğundan muaf kişiler ve uzun süreli vizeye sahip olan kişiler, bir oturma izni elde ederek, Romanya da oturumlarının uzatılmasını isteyebilirler. Bu belge için başvuru sadece kanunların öngördüğü şartları yerine getirdiğinizin kanıtını yaptığınız durumda kabul edilecektir. Aşağıdakilere sahip olmanız gereklidir: Geçerli bir seyahat belgesine sahipseniz; Romanya da uzun süreli vizenin verilmesi sebebinin aynı amacı için kalacağınızı ıspat edebilirseniz veya oturum amacını ıspatlayabilirseniz (eğer giriş vizesine ihtiyacınız olmamış ise). Romen vatandaşlarının aile üyeleri, Romanya ya giriş vizelerinin türünü önemsemeden, aile birleşmesi amacı ile oturum haklarının uzatılmasını talep edebilir ve romen vatandaşlarının aile üyeleri için geçici oturum izni alabilirler. Romanya da geçici olarak bir oturma hakkını elde etmek veya uzatabilmek için, oturum hakkınızın ( vize veya oturum izni) geçerlilik süresinin bitiminden en az 30 gün önce, Göçmenlik Genel Müfettişliğine bir dilekçe sunmanız gerekir. Dosya nın şu evrakları içermesi gerekmektedir: pasaportun bir kopyası, oturma alanın kanıtı, tıbbi sigortanın kanıtı, doktor raporu, izinin verilmesi için gereken ücretlerin makbuzu. Bu evraklardan başka Romanya da oturumunuzun uzatılması isteğinde bulunduğunuz amaca göre, başka ek belgeler de istenilecektir. Hangi evraklara ihtiyacınız olduğunu öğrenmek için, Göçmenlik Genel Müfettişliğine başvurabilir veya www.igi.mai.gov.ro sitesinin, AB den olmayan vatandaşlar / Romanya da oturum, bir oturum hakkı istemenizin amacı bölümüne girebilirsiniz. Oturma izni üzerinde yazılı olan bilgiler: Yabancı vatandaşın soyadı ve adı; Doğum tarihi; Memleketi; Romanya da ilk oturum belgesi istemi anında yabancı vatandaşlara verilen seri, numara ve KŞN (Kişisel Şahsi Numara). Kişisel şahsi numara, kişinin romen vatandaşlığı elde edip başka Kişisel şahsi numara elde edene kadar geçerli olacaktır; Oturma izninin türü ve yabancının Romanya da ikamet etmesinin amacı; Romanya daki adresi Oturum belgesinin verilme tarihi ve son kullanma tarihi. 17

III. Baskı Oturum izninin kaybı, çalınması veya zarar görmesi durumunda, 5 günlük bir süre içerisinde Göçmenlik Genel Müfettişliğini bilgilendirmek ve yeni bir oturma izni verilmesi başvurusunda bulunmak zorundasınız. Romanya da oturum iznine sahip olanların genel hakları ve zorunlulukları: Romanya da bir oturum belgeniz varsa aşağıdaki haklara sahipsiniz: Ülke içinde serbestçe dolaşmaya ve ikametinizi veya meskeninizi istediğiniz yerde belirlemeye; Oturum belgenizin geçerliliği süresince ülkeden çıkabilme ve girebilme; Kanunların belirlediği şartlarda, herhangi bir kamu hizmetinden veya eğitim sisteminden yararlanabilme. Aynı zamanda aşağıdaki zorunluluklarınız vardır: Romanya kanunlarına uyma; Oturum belgesini elde ettiğiniz amaca uyma; Evlenmeniz/boşanmanız durumunda, ailenizin bir üyesinin doğumu veya vefatı durumunda, adınızı, vatandaşlığınızı değiştirmeniz veya yeni bir adrese taşınmanız durumunda Göçmenlik Genel Müfettişliğini bilgilendirme; Pasaportunuzu değiştirmeniz veya yeni bir işe girmeniz durumunda Göçmenlik Genel Müfettişliğini bilgilendirme. Bu durumlardan birinde bulunuyorsanız, durumunuzda meydana gelen değişikliği, olayın meydana geldiği tarihten itibaren 30 gün içerisinde bunu beyan etme zorunluluğunuz vardır. Göçmenlik Genel Müfettişliğine bunun beyan edilmemesi durumunda, 100-500 LEY arası olan bir ceza alacaksınız. Adınızın, vatandaşlığınızın veya adresinizin değişmesi durumunda, yeni bir oturum izni talep etme zorunluluğunuz vardır. DIIKAT! Sahip olduğunuz oturum izninin türünü önemsemeden, bunun son geçerlilik tarihinden 30 gün önce, Göçmenlik Genel Müfettişliğinin gişelerine, bunu uzatmanız için bir dilekçe sunmanız önemlidir. Aksi durumda para cezası veya hatta bir geri dönüş kararı alınma riskiniz vardır. Oturum izninin uzatılması için gerekli dosya, aşağıdaki linke girerek, dilekçeleri online olarak sunma hizmeti ile online olarak da sunulabilir: https://213.177.17.74/portaligi/ro-ro/primapagina.aspx. Göçmenlik Genel Müfettişliği, başvuruda bulunanlara, kanuni şartların yerine getirildiği kanıtını, kamu ile çalışma gişelerine sunulmalarından önce, doğrulayıcı belgelerin online olarak yüklenmesi ile, yapabilme olasılığını vermekte. Bu yöntemi kullanarak, gerekli olan tüm belgelere sahip olduğunuzdan emin olabilirsiniz ve teyit e- mailini aldıktan sonra, istenilen tüm belgelerin aslı ve fotokopileri ile gişeye girmeniz gerekecek. Belgelerinin geçerliliği en fazla 30 gün içerisinde son bulan kişiler, oturum izninin uzatılması için gerekli olan dosya ile direk Göçmenlik Genel Müfettişliğinin merkezine gitmeleri zorunludur. 18

ROMANYA YA HOŞ GELDİNİZ! Geçici Oturma Izni Geçici oturma izni, Romanya ya girmek için bir vizeye ihtiyacı olmayan üçüncül ülke veya uzun oturum vizesi sahibi olan hergangi bir vatandaş tarafından istenebilir. Bu belge aşağıda da bulunduğu gibi birden fazla amaçlar için verilebilir: Geçici oturum izninin türü (amacı)) Bu belge için kimler başvurabilir Belgenin maximum geçerliliği Belgenin verilmesi için minimum özel şartları 4 Ekonomik faaliyetler Mesleki faaliyetler Ticari faaliyetler Bireysel veya ailevi ortaklık ç e r c e v e s i n d e y a p ı l a n ekonomik faaliyetler. Mesleki faaliyetlerde bulunan kişiler. Romanya da işletme idare eden kişiler (bazı romen ticaret şirketlerinde yönetim veya idare görevi olan, hissedarlar veya ortaklar). 1 yıl 1 yıl Ticaretin türu ve fon hacmine göre, 1-3 yıl Iş için işletme izin belgesine sahip olduğunuzun kanıtını ve aylık en az 250 euro miktarında geçinme araçlarına sahip olduğunuzun kanıtını yapıyorsanız. En az 250 euro değerinde geçinme araçlarına sahip olduğunuzun kanıtını yapıyorsanız. Eger hissedarsanız, aylık en az 700 euro, ve ortaksanız en az 500 euro miktarında geçinme araçlarınız varsa. Aynı zamanda Bir iş Kurmak adlı bölümde açıklanmış olan, yerine getirilmesi gereken başka önemli şartlar serisi de vardır. Çalışma Romanya da çalışma sözleşmesi ile işe alınan kişiler ( daimi işçiler, sezonluk işçiler, stajyer işçiler, sporcular, nomimal ruhsatlı kişiler, sınır ötesi çalışanlar için veya yüksek kalifiye işçiler için). Yüksek kalifiye işçiler (yüksek eğitim diplomasına sahip ve 1 yıl 2 yıl Geçerli bir çalışma izniniz, tam kadrolu bir çalışma sözleşmeniz varsa, ve ekonomi üzerinden ortalama brüt maaş ile eşit minimum bir maaşınız varsa. Eğitim amaçlı bir oturum iznine sahip yabancılar, eğitimlerini bitirdikten sonra, ülkeyi terketmek zorunda kalmadan, mezun oldukları bölüme uygun, tam normlu olarak bir çalışma sözleşmesi imzalamaları şartı ile, oturum izinlerini çalışma amaçlı olarak uzatılmasını talep edebilirler. Ekonomi üzerinden en az 4 ortalama brüt maaş ile 4 These are just a few of the specific conditions that you must fulfil in order to apply for a right of residence. The General Inspectorate for Immigration can provide you with a full list of documents that you need. 19

III. Baskı Atanma Eğitim Aile birleşmesi Romen vatandaşların aile fertleri Romanya da sahip oldukları diplomaya uygun bir yerde işe alınmak için talepte bulunanlar). Yurtdışında işe alınan, fakat Romanya yadaki bir şirkete atanan kişîler. Bir eğitim kurumunun kurslarına gidebilme amacı ile, Romanya`ya gelmek isteyen kişiler. Bunlar, bir işe girme iznine gerek olmadan, günde en fazla 4 saat çalışma iznine sahipler. Oturma hakkı sahibi yabancı vatandaşlarının ve Romanya da bir tür koruma sahibi olan kişilerin aile fertleri (karı/koca, çocuk, ebeveyn). Romen vatandaşların aile fertleri (karı/koca, ebeveyn, çocuklar). Sponsorun (aile birleşmesi talebinde bulunanın) süresi ile benzer bir süre için. 5 yıl ücretlendirilmeniz gerekiyor. Işinizi kaybetme durumunda, ülkeyi terketmek zorunda kalmadan, yeni bir iş bulmanız için 3 aylık bir mühletiniz vardır. Geçerli bir atanma kararınız varsa ve ekonomi üzerinden ortalama brüt maaş ile denk Ülkeler arasındaki anlaşmalar bazında uzatılabilme olanağı ile, 5 yıllık bir süre minimum kazançların içerisinde an fazla 1 kanıtını yapıyorsanız. yıl. Oturum izninin tüm Yasalara uygun olarak eğitim süresi ile eşit bir geçerlilik süresi akredite olmuş veya ruhsatlı bir eğitim kurumu tarafından vardır. Bu Eğitim Kabul edildiğinizin ve sürecinin bitmesi sonunda okul durumunu kapatabilmek için 6 ekonomi üzerinden asgari ücret değerine denk geçinme araçlarına sahip olduğunuzun ıspatını yapmanız gereklidir ay uzatılabilir. Burslu yüksek (sadece yabancı romen yüksek kökenli eğitimi eğitim ögrencileri oturum izni ücretini ödemekten muaftırlar. öğrencileri bundan muaftır). Yüksek eğitim öğrencileri, baştan tahmin edilen eğitim süresini geçmemesi şartı ile eğitim bölümlerini değiştirebilirle. Sponsor (aile birleşmesini talep eden) ilgili kişiler ile akrabalık bağını kanıtlamak ve aynı zamanda geçim araçlarının kanıtını yapmakla da zorunludur. Evlenme bazında oturum izninin talep edilmesi durumunda, evliliğin anlaşmalı evlilik olup olmadığına dair tetkikler yapılacaktır. Bağımsız olarak aile fertlerine verilen oturma hakkı Boşanmış kişiler; Romen sponsorun / vatandaşın vefat etmesi; Romen vatandaşın aile ferdi olması durumunda, kişinin reşit olması veya 21 yaşını doldurmuş olması; Dilekçenin sunulmasından önce, kişinin, en az 5 yıllık bir dönem için aile birleşmesi 6 ay Yabancı: Aile birleşmesi amacı ile verilen geçici bir oturum iznine sahip olmalıdır; Son 5 yıl içerisinde, aile birleşmesi için geçici oturum hakkına sahip olmuş olması (talep üzerine, boşanmış yabancılar, romen-sponsor vatandaşın 20

ROMANYA YA HOŞ GELDİNİZ! için bir oturum hakkının olmuş olması. vefat etmiş olması durumunda, romen vatandaşın aile üyeleri veya yabancının reşit olması veya 21 yaşını doldurmuş olması durumları hariç). Dini faaliyetler Romanya da dini faaliyetler yapan kişiler 1 yıl Dinler Ulusal Sekreterliğinin iznine ihtiyacınız vardır. Bilimsel araştırma Eğitici faaliyetler Other purpose Bilimsel araştırmacılar Ögretmenler, ana okul öğretmenleri, v.s uzun süreli bir tıbbi tedavi gören yabancılar ve bunlara eşlik edenler (eğer durum gerektiriyorsa); ticaret şirketi yöneticileri; Romanya ya akredite edilmiş bir tedarikçinin çerçevesinde veya kamu veya özel sektördeki bir şirketin çerçevesinde, para karşılığı olmayan mesleki eğitim amacı ile girenler; gönüllülük programları çerçevesinde faaliyet yapan yabancılar. 5 yıl 1 yıl 1 yıl Ulusal Bilimsel Araştırma Merkezi tarafından tasdik edilmiş kabul edilme onayına ihtiyacınız vardır. Eğer Avrupa Birliği üyesi bir ülkede oturum hakkınız varsa, uzun oturum vizesine gerek olmadan, oturum hakkınızın Romanya ya transfer edilmesini isteyebilirsiniz. Başka amaçlar için oturma hakkı talebinde bulunabilme durumlarından birinde olduğunuzun kanıtı yapmanız gerekmektedir. Aşağdaki durumlardan birinde bulunduğunuzda geçici oturum izniniz Göçmenlik Genel Müfettişliği tarafından iptal edilebilir: elde edilme tarihinde istenilen tüm gereksinimleri yerine getirmeden oturma iznini elde etmeniz veya bu haktan yararlanabilmek için sahte belgeler/bilgiler kullanmanız; ülkeye sahte bir kimlik ile girmiş olmanız; sınırı yasadışı bir şekilde geçmeye çalışmış olmanız veya ülkeye Romanya da girme veya oturma hakkı olamayan kişileri yasadışı olarak sokmaya çalışmanız; Romanya topraklarında suç işlemiş olmanız ve bundan dolayı kamu düzeni için bir tehdit haline geldiğinizin düşünülmesi; 21

III. Baskı Bir Romanya vatandaşının aile ferdi olarak bir oturma izninizin olması ve bir yıl içerisinde, toplam 6 aydan fazla, ülkede bulunmamanız. Bu durumda oturma izni otomatik olarak geçerliliğini kaybeder ve Romanya ya vize ile girmek zorunda kalırsınız. Tek istisna durumları, ülkede şu durumlar için bulunmama sebebini kanıtlamanız: zorunlu askerlik görevinizi yerine getirmek, hastalık veya hamilelik/doğum sebeplerinden; ilgili dönemde, yabancı bir ülkede bulunan bir tüzel kişide çalışmış olduğunuzun veya tayin edildiğinizin kanıtını yaparsanız; ve dönmenize izin vermeyen olağanüstü durumlar; Romanya ya oturum hakkı elde ettikten sonra yakalandığınız, kamu sağlığını tehlikeye koyan bir hastalığınızın olması ve verilen tıbbi tedaviyi görmeyi reddetmeniz; AB Mavi Kartı sahibi olup, kendinizi ve ailenizi geçindirmek için, ekonomi üzerinden minimum gelir düzeyinde gerekli olan gelirinizin olmaması. Aynı zamanda, AB Mavi Kartı, onun geçerliliği süresince birkaç işsizlik döneminizin olması durumunda veya sosyal yardım talep etmeniz durumunda iptal edilebilir; Yüksek eğitim ögrencisi iseniz, ve eğitiminize, tıbbi sebep durumları hariç, ara vermiş olmanız; Oturma hakkı verilmesi amacına uymamanız. Uzun süreli oturma izni Uzun süreli oturma hakkı, Romanya da uzun süreler için ikamet etmiş olan ve aşağıdaki şartları toplu olarak yerine getiren yabancılara verilmektedir: dilekçenin verilmesinden önce son 5 yıl 5 içerisinde Romanya topraklarında sürekli oturma izni olanlara (bu 5 yıllık süre içerisinde, ülkede bulunmama süreleri ardışık olarak 6 aydan veya toplam 10 aydan fazla olmayanlara). Bu dönemin belirlenmesinde, eğitim amaçlı oturum sürelerinin yarısı hesaplanmaktadır ve kısa süreli vizenin, diplomatik veya hizmet vizesinin, sezonluk işçi faaliyetleri gerçekleştirmek için verilen oturum hakkı hesaba alınmamaktadır; ekonomi üzerinden minimum brüt maaş düzeyinde geçinme araçları olanlar, istisna olarak ta romen vatandaşının aile ferdi olan yabancılardır, onlar, bunun kanıtını yapmaları gerekmemektedir; sosyal sağlık sigortasına sahip olanlar; oturma alanın ıspatını yapanlar (mülkiyet, kira, alana alma, ariyet); en azından tatmin edici bir düzeyde romen dilini bilmesi; kamu düzeni ve ulusal güvenlik için bir tehlike olmayanlar. Ebeveynleri uzun süreli oturum hakkına sahip olan reşit olmayan çoçuklara, yukarıda belirtilen şartları yerine getirmeden aynı statü verilir. Ebeveynlerden sadece birinin bu hakka sahip olması durumunda, bir noter beyanı ile, diğer evebeynin muvafakatı gereklidir. 5 Bir tür koruma şekilinden yararlanan kişilerin durumunda (mülteci veya ikincil koruma) bu süre 4 yıldır. 22

ROMANYA YA HOŞ GELDİNİZ! Romen asıllı yabancılara veya Romanya da doğmuş olanlara, ve aynı zamanda oturumlarının romen devletinin yararına olanlara, kamu düzeni ve ulusual güvenlik için bir tehlike temsil etmemeleri durumunda, yukarıda belirtilen şartları yerine getirmeden uzun süreli oturum hakkı verilebilir. Sürekli oturum hakkı aşağdaki yabancı vatandaş kategorilerine verilmektedir: son iki yıl içerisinde Romanya da oturduklarını ve dilekçenin verildiği ana kadar son 5 yıl içerisinde AB, Avrupa Ekonomik Alanında veya Isviçre Konfedersyonunda de sürekli oturumlarının olduğunu ispat eden Mavi Kart sahipleri; ebeveylerinin sürekli oturum hakları olan, reşit olmayan çocuklara; en az 1.000.000 euro değerinde yatırımlar yaptığının kanıtını yapan veya 100 tam normlu çalışma yerleri yaratan yabancılara. Uzun süreli oturma hakkı talebinde bulunduğunuz anda vermeniz gereken evrakların listesini kontrol etmek için, şu linki tıklayın: http://igi.mai.gov.ro/detalii/pagina/ro/sedere-pe-termen-lung-in-romania/79 veya direk olarak Göçmenlik Genel Müfettişliğine başvurun. Uzun süreli oturum izni, dilekçeyi verme anında, aşağdaki durumlarda bulunan yabancı vatandaşlara verilemez: eğitim için geçici oturum hakkı sahiplerine (eğitim amaçlı oturma izni); sığınma telebinde bulunanlara veya geçici insani korumadan veya geçici korumadan yararlananlar; kısa süreli vizenin, diplomatik veya çalışma vizesinin verdiği oturma hakkının sahipleri. Bir kişinin uzun süreli oturum hakkı talep edipte dilekçesinin reddedilmesi durumunda, bu kişi, bu redden dolayı etkilenmeyecek olan, geçici oturum hakkı bazında Romanya da oturumuna devam eder. Uzun süreli oturma hakkı şu durumlarda iptal veya fesih edilebilir: bir başka ülkenin topraklarında uzun süreli oturum hakkı elde edilmesi durumunda; talep üzerine veya romen vatandaşlığı elde etme anında; AB nin Mavi Kart eski sahibi olan, uzun süreli ikamet sahibi olanın veya romen vatandaşlarının aile üyelerinin, ardışık olarak 2 yıldan fazla bir süre için, Avrupa Birliği üyesi, Ekonomik Avrupa Alanı veya Isviçre Konfederasyonu üyesi olan ülkelerin topraklarında olmaması durumunda; Romanya da uluslararası koruma lehdarı vasfı ile elde edilmiş uzun süreli oturum hakkı durumunda, uluslararası korumanın iptal edildiği durumda. 22

III. Baskı Uzun süreli oturum izni sahiplerinin hakları: Uzun süreli oturum hakkına sahip yabancılar, aşağıdaki konularda romen vatandaşları gibi eşit muameleden yararlanmaktadırlar : çalışma piyasasına serbest giriş, işe alınma ve çalışma şartları dahil (fakat kamu görevleri yapmadan), bireysel olarak ekonomik faaliyetler ve mesleki faaliyetler (eğer bunlar, nadiren olsa bile, kamu makamlarının imtiyazlarını yapmayı varsaymıyorsa) yapabilme; eğitim bursları dahil, tüm eğitim ve mesleki hazırlık düzeylerine giriş; yürürlükte olan düzenlemelere uygun olarak, eğitim denkliği, diplomaların, sertifikaların, ustalık ve mesleki beceri belgelerinin tanınması; sosyal güvenlik, sosyal yardım ve koruma (örn.: sosyal yardımlar, devlet yardımları); kamu sağlıgı yardımı; toplu gelir vergisinden kesintiler ve vergi muafiyeti; bir ev elde edebilme dahil, kamu malları ve hizmetlerine izin; ortaklık, üyelik, ve bir sendika veya mesleki kuruma üye olabilme özgürlüğü. 24

ROMANYA YA HOŞ GELDİNİZ! 5. ROMANYA DA ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK Göçmenlik Genel Müfettişliği (IGI) yabancıların Romanya da çalışma hakkını tanıyan belgeleri vermeye yetkili kurumdur. Avrupa Birliği, Avrupa Ekonomik Alanı veya İsviçre Konfederasyonu ülkesi uyruğuna sahip olmayan vatandaşlar, işbu bölümde sunulan yasal şart ve yükümlülüklere uymakla Romanya da çalışma hakkına sahiplerdir. 5.1. Romanya da çalışma hakkı İşe alınmak Romanya ya sürekli, stajer, mevsimlik, sınır ötesi veya yüksek kalifiyeli işçi olarak gelmek istiyor ve çalışma iznine ihtiyacı olmayan yabancı vatandaşlar (Romen vatandaşların aile fertleri, Romanya da uzun süreli oturum hakkına sahip olan kişiler, bir şekilde korunmaya sahip kişiler, v.s) veya çalışma hakkı veren diğer bir amaçla ülkede bulunan (örneğin: öğrenciler, aile bütünleme ile ilgili gelen kişiler) kategoriye dahil değilseniz sıradaki aşamaları geçmeniz gerekmektedir: 1. Romanya da bir İşveren bulmak; 2. İşveren in talebi üzerine çalışma izni almak; 3. Çalışma izni ve talep edilen diğer belgelere dayanarak, bulunduğunuz devletin diplomatik misyonundan uzun süreli vize almak (söz konusu kişi Romanya da ise ve yasal oturum hakkına sahip ise, bu uzun süreli vizeyi almasına gerek yoktur); 4. Uzun süreli vizeye dayanarak Romanya ya girebilir ve en kısa zamanda Göçmenlik Genel Müffettişliği uzun süreli vizede yazılı aynı amaç için bir oturum izni talep etmeniz gerekmektedir. A. Çalışma izni Çalışma izni, belirli bir görev için, bir işverenin bir yanacıyı işe alma hakkını doğrulayan, Göçmenlik Genel Müfettişliği tarafından verilen resmi bir belgedir. Bu demektir ki çalışma iznine ihtiyacı olan yabancı vatandaş kategorisine dahilseniz, görevi, meşgale veya İşvereni değiştirmek istiyorsanız, yeni bir çalışma iznine ihtiyacınız olacaktır. Aşağıdaki koşulları taşıyorsanız çalışma iznine ihtiyacınız yoktur: Romanya da uzun süreli oturum hakkına sahipseniz; Romanya da bir şekilde korunmaya sahipseniz (mülteci veya ikincil korumaya sahip kişi); mültecilik dilekçesinin sunulma tarihinden itibaren bir yıllık sürenin bitiminden sonra, tolere edilen veya mültecilik talepçisi vasfınız varsa; Bir Romen vatandaşının aile ferdi olarak geçici bir oturum izniniz varsa; Eğitim amaçlı geçici oturum izniniz varsa, bu durumda kısmi normla (günde/4saat) çalışma hakkınız da vardır; 25

III. Baskı Romanya da bulunuyorsanız ve bir romen vatandaşın aile üyesi olarak, daha önce en az 3 yıl Romanya topraklarında bir oturum hakkından yararlanmış iseniz ve aşağıdaki durumlardan birinde bulunuyorsanız: boşanmanıza karar verilmiş ise; işbirliği ilişkiniz bitmiş ise; bir romen vatandaşın aile üyesi olmanız durumunda, reşit olmuşsanız veya 21 yaşını doldurmuşsanız; Romanya nın iş piyasasına ulaşım ile ilgili anlaşma, anlaşma veya ikili anlaşmaların imzalandığı ülkelerden geliyorsanız; Eğitim, bilim, kültürel amaçlı bir çalışma yürütüyorsanız veya Romanya da ikili anlaşmalara dayanarak geçici olarak akredite edilen veya ruhsatlandırılan bu alanlardaki kurumlarda özel faaliyetler sürdürüyorsanız; Milli Eğitim, Araştırma, Gençlik ve Spor Bakanının talimatnamesine dayanarak bilim araştırma faaliyetleri sürdürülmesi için oturum hakkına sahipseniz, özel kalifiyeli personele dahilseniz, Kültür ve Ulusal Hazine Bakanının talimatnamesine dayanarak Romanya daki kültür müesseselerinde sanat faaliyetleri sürdürüyorsanız; Bakanlıklar veya merkezi, yerel kamu idaresi kurumları veya bağımsız idare kurumları tarafından talep edilen geçici faaaliyetler gerçekleştirecek olmanız durumunda; Romen yasalarının öngördüğü hükümlere uygun yurtdışında merkezi bulunan bir şirketin Romanya daki şubesi veya temsilciliğinde müdür iseniz; Avrupa Birliği, Avrupa Ekonomik Alanı veya İsviçre Konfederasyonu üye ülkelerinde merkezi bulunan bir tüzel kişinin personeli olup söz konusu ülkedeki oturum kimliğinizi gösterme şartı ile Romanya ya tayin (detaşe) olduysanız; Mülteci başvurusu yaparak bir yıllık süre bittikten sonra mültecilik talebiniz varsa, bir şekilde korumaya alınma prosedürü aşamasında iseniz; Romanya da kalmanız için tolerans süresi boyunca size tolerans gösteriliyorsa. Çalışma izni, Romanya ya kabul etmek üzere ve oturum hakkını en fazla bir yıl dönem ile uzatılması için verilmektedir. Çalışma izni sizin adınıza, Göçmenlik Genel Müfettişliği tarafından, işvereninize verilecektir. Aşağıdaki durumlarda da çalışma iznine ihtiyacınız vardır: Romanya nın bu amaçla sınır geçişi için vize iptalı konusunda imzaladığı anlaşmalar, anlaşmalar veya sözleşmeleri olan ülkelerden geliyorsanız veya Romanya nın tek taraflı vize yükümlülüğünden vazgeçtiği ülkelerden geliyorsanız; Aile bütünlüğü için Romanya daki yabancıların rejimi ile ilgili yasalara uygun olarak verilen oturum hakkınızdan faydalanıyorsanız; 26