Yer küresindeki su rezervi= yaklaşık 1.36 10 9 km 2. %97 si okyanuslarda %3 ü de göller, nehirler ve yer altı su yataklarında Su temini açısından en değerli sular atmosferden yağışla gelen, yer üstü ve yer altında bulunan tatlı sulardır. Kaynakların tükenmesi yüzünden artık deniz suları da dahil olmak üzere bütün sukaynakları toplumların içme ve kullanma ihtiyacı için düşünülmektedir. 1
Yeryüzündeki Suyun Dağılımı Kaynak: United States Geological Survey ( USGS ) 2
Nasıl Bir Dünyada Yaşıyoruz? 1.1 milyar insanın temiz içme suyundan yoksun olduğu, 2.6 milyar insanın su kıtlığından dolayı hijyensiz ortamda yaşamak zorunda olduğu, Yılda 2-5 milyon insanın sudan kaynaklanan hastalıklardan öldüğü ( Gleick, 2004) 3
SU KAYNAKLARI Yüzey suları - Büyük göller - Küçük göller - Baraj gölleri - Nehirler Yer altı suları - Membalar - Sığ ve basit kuyular - Derin borulu kuyular - Yatay drenli kuyular - Sızdırma boruları - Sızdırma galerileri Yağmur suyu 4
Yağmur suyu Çatılardan yağmur suyunun toplanması http://www.lakotawatercompany.com/joomla/content/view/16/28/ http://www.brokencitylab.org/blog/guelph-rainwater-research/
http://alternatifyasam.blogspot.com/2007/06/yamur-suyutoplama-ve-kullanma-sistemi.html Yağmur suyu Havzadan yağmur suyunun toplanması
Yüzeysel sular Nehirler Küçük göller (doğal) http://www.everything-ponds.com/man-made-ponds.html Göller http://www.fotohaberci.com/yazik-turkiye-nin-bosa-akansularina.html http://geziweb.net/nemrut-krater-golu-fotograflari.html
Yüzeysel sular http://www.tripadvisor.com/attraction_review-g45963-d1181568-reviews-scenic_airlines-las_vegas_nevada.html
http://www.geog.ucsb.edu/events/department-news/653/hoover-dam-bypass-nears-completion/
Yeraltı suyu http://www.imarsusondaj.com/default.asp?id=44
Yeraltı suyu Kuyular http://www.4to40.com/coloring_book/trace.asp?p=water_well http://www.compassion-care.org/project-kalaiti-water-well.html
Yeraltı suyu İnfiltrasyon galerisi http://www.clw.csiro.au/mar/projects.html http://www.clw.csiro.au/research/urban/reuse/projects/water_quali ty_floreat.html
Yeraltı suyu Yeraltı suyunu besleme http://www.connectinternational.nl/english/smartmodules/ smart-tec/water-storage/waterrecharge http://www.crida.ernet.in/dfid/groundwater.pdf http://en.wikipedia.org/wiki/groundwater_recharge
Kullanılmış Su http://www.explainthatstuff.com/greywater.html
SU KAYNAKLARINDA SİSTEM KAVRAMI GİRDİ x(t) SİSTEM ÇIKTI y(t) y(t)=f[x(t)] 15
Bayazıt, 1999 16
Beslenen Akarsu Besleyen Akarsu Yüzeysel Sular ile Yeraltı Suları her zaman karşılıklı etkileşim içindedir.. Kurak bölgelerde, akarsular yeraltı sularınca beslendikleri sürece kurumazlar. Besleyen Akarsu (Yeraltı Su Seviyesi ile Bağlantısı Kopmuş) Akarsulardaki suyun yaklaşık olarak % 30 yeraltı suyu kökenlidir. (Ref: Todd and Mays, 2005)
Havza Nedir? Su ayrım çizgisi Su ayrım çizgisi Bir su toplama havzasının şematik gösterimi (Marsh, 1987) 18
Büyük bir havzanın alt havzalarının şematik gösterimi 19
Hidrograf Nedir? INPUT (Yağış, yeraltı suyu, yüzeysel akış vb.) SİSTEM (Havza) OUTPUT (Hidrograf) Ref: Mays, 2011
YAĞIŞ Yağışın Şiddetinin Zamanla Değişimi 22
SIZMA 23
YERALTI SUYU 24
A sinkhole formed in Karapınar: Concentration of sinkholes is attributed to a local lowering of the water table
Akarsularda Akım Ölçümleri 26
27
Suyun temin edileceği kaynağın seçiminde dikkat edilecek hususlar; Kaynaktan sürekli olarak alınabilecek suyun miktarı, Kaynak suyunu kalitesinin zamanla değişimi, Gerekli suyun temin edilmesi halinde maliyeti, 28
Toplumların nüfusu ve buna bağlı olarak da su ihtiyaçları günden güne artarken, bu ihtiyaçları karşılamak için kullanılan kaynaklar azalmaktadır. Kaynakların bir kısmı artan ihtiyaçları karşılamak üzere tüketilirken, bir kısmı da gerekli tedbirler zamanında alınmadığı için kirletilmek suretiyle kullanılamaz hale getirilmektedir. Sonuç: Tatlı su rezervleri için kritik bir durum söz konusudur. ÇÖZÜM: Su Kaynaklarından Sürüdürülebilebilir Bir Yaklaşımla Faydalanılması 29
Sürüdürülebilir Kalkınma Nedir? Sürdürülebilir kalkınma, insan ile doğa arasında denge kurarak doğal kaynakları tüketmeden, gelecek nesillerin ihtiyaçlarının karşılanmasına vekalkınmasına imkan verecek şekilde bugünün ve geleceğin yaşamını ve kalkınmasını programlama anlamını taşımaktadır. 30
Su Kaynaklarının Sürdürülebilirliği ne Etki Eden Faktörler: 1. Şehirleşme, 2. Kuraklık, 3. İklim Değişikliği, 4. Taşkınlar, 5. İnsanoğlundan kaynaklanan faktörler 31
1. Şehirleşme 1975 Dünyada sadece 4 mega şehir vardı. (nüfusu 10 milyon ve üstünde) 2015 22 mega şehir Şehir nüfusunun (Endüstri toplumu) yüksek miktarda su talebi var. Buna karşılık : Bazı şehirler nüfusa su temininde ciddi sıkıntısı taşıyorlar, Bazı şehirler sık sık taşkına maruz kalma eğilimindeler, Daha fazla sayıda şehir ise her iki riskede maruz. 32
Şehirleşme Su Kaynaklarını Nasıl Etkiliyor? ŞEHİRLEŞME Hidrolojik çevrimi Radyasyon akısını, Yağış miktarını, Zemine sızma miktarını, Depolanan yeraltı suyunun hacmini, Yüzeysel akış miktarını, ETKİLER 33
EĞER BİR HAVZADA ASFALT İLE KAPLANMIŞ ALANIN ORANI YÜKSEK İSE NE OLUR? Zemine sızma miktarı, Yeraltı suyunun beslenmesi, Yüzeysel akış miktarı Havzada depolanan su hacmi Taşkın riski, Akarsudaki akım hızı Askıda katı maddde oranı Kurak dönemlere akarsudaki akış miktarı, Sucul yaşam 34
2. KURAKLIK Dünyada giderek daha sık ve yaygın olarak karşılaşılan en ciddi problemlerden biri. 35
3. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ Artan sıcaklık ve buharlaşma neticesinde azalan göl seviyeleri, Artan sıcaklık sonucu buzuların erimesine bağlı olarak, okyanuslarda (tuzlu su) artan su seviyesi. 36
4. TAŞKINLAR Artan taşkın riskinin asıl nedenleri: Plansız şehirleşme, Ekosistemdeki dengelerin gözardı edilmesi, Şehirlerin sürekli göç alması, Şehirdeki yapılaşmanın sürdürülebilir karakterde olmaması. 37
5. İnsanoğlundan Kaynaklanan Faktörler 5.1. SÜRDÜRÜLEBİLİR OLMAYAN BİR SU KAYNAKLARI YÖNETİMİ: ARAL GÖLÜ ÖRNEĞİ Orta Asyada Kazakistan ile Özbekistan arasında bulunuyor- 1960 ALANI= 68.000 km 2 1960 da Aral Gölü nü besleyen iki akarsu (Seyhun ve Ceyhun)çölde tarımsal üretim yapabilmek amacıyla sulama suyu olarak kullanıldı ve Aral Gölü nün su dengesi bozuldu. 38
2007 de yüzölçümü 1960 a göre %10 a düştü. (Sebep: Seyhun ve Ceyhun nehirlerinin suyundan bilinçsiz faydalanma) O bölgede iklim değişti. (Yazlar daha sıcak, uzun ve az nemli hale geldi; gündüzgece ısı farkı arttı), Gölde tuzluluk % 10 dan %23 e çıktı, gölde balık hayatı tamamen sona erdi. (Çevredeki bitki örtüsü yok oldu, salgın akciğer hastalıkları ortaya çıktı.) 2005 den bu yana Kazakistan ın yürttüğü bir proje ile su seviyesi 24m yükseltildi. ARAL GÖLÜ NE AİT UYDU FOTOĞRAFLARI 39
Su seviyesinin düşmesi ile oluşan aşırı tuzluluk neticesinde balıkçılık sektörü bitti ve eski balıkçılık köyleri gemi mezarlığı haline geldi. 40
İklimin karasallaşması ile birlikte, toz fırtınaları 75.000 ton tuz ve tarım ilacının havalanmasına ve havaya karışmasına neden oldu. İnsanlar bu havayı soludular. SONUÇ: Akciğer hastalıklarının (KOAH, Akciğer kanseri vs.) sayısında çok büyük artış! Su seviyesinin düşmesi ile birlikte tuz kuruyan göl tabanında kaldı: SONUÇ: Çoraklaşma ve çoraklaşma neticesinde (azalan mısır vs. üretimi) hayvanların beslenememesi! 41
Chad Gölü Örneği 1963 den 1998 e gelindiğinde %95 oranında küçülmüştü. (Reference: Global Resource Information Database of the Uniter Nations Environment Programme) 42
Karasu Kıyı Çizgisi nin Geri Çekilmesi Örneği Ref: Y. Yüksel, 2011 43
44
Avustralya daki Kent Nehri Örneği Dört mevsim yaşayabilen, ticari değeri olmayan derin köklü taşkın yatağı bitkileri kaldırıldı. Bunun yerine ticari değer taşıyan kökleri derine inmeyen mısır dikildi. Yeraltı su seviyesi yükselmeye başladı. Yükselirken daha derindeki tuzuda zemin yüzeyine ve akarsuya taşıdı. 45
Akarsudaki tuzluluk oranının artmasıyla şev ve taşkın yatağındaki bitkilerin yaşayabileceği koşullar kayboldu. Bu suyun daha hızlı akmasına ve zemini aşındırmasına ve bazen de şevde göçmeler oluşmasına neden oldu. SONUÇ: Akarsular dinamik yapılardır. Akarsuya yapılan her müdahaleye akarsuda cevap verir. http://www.wcconservation.net 46
Çevirmeli Hidroelektrik Santraller 47