RADYASYON MARUZİYETİ ve TEDAVİSİ
İçerik Radyasyon tanımı Radyoaktivite tanımı Radyasyonun madde ile etkileşimi Radyasyonun organizma ile etkileşimi Radyasyon güvenliği Radyasyona olası maruz kalınma durumları Akut radyasyon maruziyetinde ilk yardım Türkiyedeki radyasyon kazaları
Radyasyon Nedir?
Radyasyon; yayılan enerji paketleridir Madde üzerindeki etkilerine göre; İyonlaştırıcı olmayan radyasyon İyonlaştırıcı radyasyon
İyonlaştırıcı radyasyonlar Elektromanyetik X-ışınları, gamma ışınları Partiküler Alfa, beta, elektronlar, nötronlar, protonlar, pi mezonlar
Fotonun maddeyle etkileşiminde neler olur?
Cohorent saçılım Fotoelektrik etki Compton saçılımı Çift oluşumu Fotodisintegrasyon
Coherent saçılım nedir? Foton enerjisinin düşük olduğu abzorbe eden ortamın yüksek Z ye sahip olduğu durumlarda etkileşimin quantumunun önemsiz olduğu fakat elektronun serbest olduğu durumda elektriksel alanın bir veya daha fazla elektronu hızlandırarak onların ışımasına neden olarak gelen fotonun enerjisini kaybetmeksizin saçıldığı durumdur 10 kev altında ve yüksek Z ye sahip atomlarda İki tiptir Thomson saçılımı; tek orbital elektron tutulur Rayleigh saçılımı; orbital elektronlar tek bir grup olarak davranır
Fotoelektrik etki Fotoelektrik etkide foton total enerjisini genellikle çekirdeğe yakın bir elektrona çarpmasıyla yok eder, enerji elektrona geçer bağlayıcı enerji eksilerek kalan enerji ile elektron atom dışına fırlatılır Üst yörüngelerden elektron alt yörüngeye inerken karakteristik X-ışını veya Auger elektronu ortaya çıkar Olasılık foton enerjisinin büyüklüğü ile ters orantılı, hedefin atom numarasıyla doğru orantılıdır Dokunun k yörünge bağlama enerjisi 0.5 kevtur bu nedenle karakteristik x-ışını enerjisi düşüktür ve local olarak abzorbe edilir
Compton etkisi Compton etkisinde foton dış yörüngedeki bağlanma enerjisi düşük elektrona (free elektron) çarpar enerjisinin bir kısmını elektrona geçirir onu atomdan fırlatır, kalan enerjisiyle yoluna devam eder Olasılık fotonun enerjisi arttıkça azalır Atom sayısından bağımsızdır, gramdaki elektron sayısı (elektron yoğunluğu) ile doğru orantılıdır
Çift oluşumu 1.02 MeV üzerinde enerjiye sahip foton çekirdeğin yeterince yakınından geçerken çekirdeğin elektromanyetik alanı ile etkileşerek enerjisinin tümünü bir elektron ve pozitrona dönüştürerek yok olur Elektronun kitle enerjisi 0.51 MeV olduğundan en az 1.02 MeV eşik enerjisi gerekmektedir 1.02 MeV eşik enerjinin üzerinde enerji arttıkça çift oluşumu artar Hedefin atom numarasının karesiyle doğru orantılıdır
Annihilation radyasyon Çift oluşumu sırasında oluşan pozitron başka bir atomun serbest elektronu ile birleşerek yok olur ve iki adet 0.51 MeV enerjili foton oluşumuna neden olur
Fotodisintegrasyon Radyoterapide kullanılandan daha yüksek enerjiye sahip fotonların (100 MeV üzerinde) enerjilerinin tümünü çekirdeğe geçirerek bir yada birkaç nukleon salınımı ile sonuçlanan bir etkileşimdir
Radyoaktivite nedir?
Radyoaktivite Radyoaktivite elementlerin çekirdeklerinden ortaya çıkan ve yayılan radyasyondur Partiküler, elektromanyetik ve her ikisi birden olabilir α, pozitif yüklüdür, helyum çekirdeği β, negatif yüklüdür, elektron γ, yüksüzdür, elektromanyetik radyasyon
Radyoaktivite Radyoaktif bozunma çekirdekteki nötron-proton arasındaki güçlü kuvvetler ile protonlar arasındaki elektrostatik kuvvetler dengesinin bozulduğu nüklidin anstabil olduğu durumlarda gerçekleşir Küçük çekirdeklerde güçlü kuvvetler elektrostatik kuvvetlerin üstesinden gelebilir Büyük çekirdeklerde güçlü kuvvetler elektrostatik kuvvetlerin üstesinden gelemezler
Radyoaktivite Nötronlar yalnızca güçlü kuvvetler ile ilişkide olduklarından çekirdeğin stabilize eden partikülü olarak adlandırılabilir Nötron sayısının proton sayısından fazla olduğu nüklidlerde N/Z oranı uygun değildir, çekirdek unstabildir ve stabil hale gelmek için radyoaktif bozunmaya gider
Radyasyon tipleri Alfa partiküller Ağır ve yüklü partiküllerdir Uzağa ulaşamazlar Cildin üst tabakasından ve elbiselerden geçemezler Vucuda girmedikçe önemli hasar oluşturmazlar Beta partiküller Hafif ve yüklü partiküllerdir Radyoaktif serpintide en fazla bulunurlar Dokuda az ilerleyebilirler Cildin bazal stratumunda hasar oluşturabilirler Termal yanığa benzer yanıklar ortaya çıkabilir
Radyasyon tipleri Gamma ışınlar Nükleer patlama ve radyoaktif serpintilerde bulunurlar Yüksüzdürler Yüksek enerjilidirler ve penetrasyon kabiliyeti yüksektir, bu nedenle tüm beden maruziyetine neden olurlar Nötronlar Nükleer patlama sonucu ortaya çıkarlar Yüksüzdürler Atomun çekirdeği ile ilişkiye girdiği için atomik yapılarda ciddi hasarlara neden olurlar Dokuda gamma ışının 20 katı ağır hasar verebilirler
Alfa Partiküller Radyasyon kaynağı Beta Partiküller Gamma Işını
Eksternal maruziyet - tüm beden veya parsiyel beden Kontaminasyon - eksternal radyoaktif materyal: ciltte internal radyoaktif materyal: inhale edilmiş, yutulmuş, cilt ve yaralardan abzorbe edilmiş Internal Kontaminasyon Eksternal Kontaminasyon Eksternal maruziyet
Radyasyonun Biyolojik Etkileri Değişik seviyelerdeki biyolojik etkiler Moleküler (DNA) Sub-cellular Hücre Organ Organizma
Moleküler seviyedeki etkiler Fiziksel evre İyonizasyon yoluyla oluşan enerji transferi 10-15 s de gerçekleşir Kimyasal evre İyonlaştırılmış ve uyarılmış su molekülleriatomları üzerinden reaktif kimyasal bileşikler (radikal) oluşur (10-3 - 10-5 s) Biyolojik evre Direk ve İndirek olarak etkilenir DNA hasarı ve sonuçları saatler, günler, yıllar ve hatta nesiller alır
Moleküler seviyedeki etkiler Direk etki Radyasyonun hücredeki duyarlı molekül veya atomlara direk çarpmasıyla ortaya çıkar Bu hasar onarılamaz Hücre ya ölür yada fonksiyon göremez hale gelir İndirek etki Su molekülleriyle radyasyonun etkileşimi sonucunda ortaya çıkar Kararsız hiperoksit moleküller ortaya çıkar Bu toksik moleküller duyarlı moleküllerde hasara ve subsellüler yapılarda zarara yol açarlar
Subsellüler seviyedeki etkiler DNA hasarı kromozomal aberasyonlarla sonuçlanır
Subsellüler seviyedeki etkiler
Subsellüler seviyedeki etkiler
Sellüler seviyedeki etkiler Işınlanmış hücreler proliferasyon kapasitelerini yitirebilirler Genellikle proliferasyon durmadan önce hücreler birkaç kez daha bölünürler Bazen hücreler bölünmeden birkaç saat içinde ölürler (interfaz ölümü)
Sellüler seviyedeki etkiler
Sellüler seviyedeki etkiler Onarılabilen DNA hasarları olan hücrelerde bir kaç bölünme sonucunda ortadan kalkan bir mitotik gecikme gözlenir Radyobiyolojide hücre ölümü proliferasyon kapasitelerini kaybeden hücrelerin durumunu anlatmak için kullanılır (reprodüktif ölüm)
Hücre membranındaki yapısal değişiklikler ortaya çıkabilir Örneğin sinir hücresi elektriksel uyarıları iletme yeteneğini kaybedebilir
1906, iki Fransız radyobiyolog ( Bergonie & Tribondeau ) farklı tipteki hücrelerin radyasyona karşı duyarlılığının farklı olduğunu gözlemlediler Mitoz hızı yüksek hücreler Kök hücreler radyasyona daha hassastırlar
Düşük doz radyasyonun neden olduğu hasar hücreler tarafından onarılabilir Radyasyon dozuna tek seferde maruz kalınmasında, aynı miktarın iki üç seferde maruz kalınmasına göre daha fazla hücresel ölüm gözlenmektedir Deneyler bölünmüş dozlara maruz kalan hücrelerin sağkalım oranlarının daha yüksek olduğunu ve onarımın radyasyon maruziyetinden hemen sonra ortaya çıktığını göstermektedir
Sellüler seviyedeki etkiler X-ışınları için sağkalım eğrisi bir omuz yapar Nötronlar için sağkalım eğrisi neredeyse düz bir çizgidir
Dokuların radyosensitivitesi de çeşitlilik göstermektedir İnsanda dokuları en duyarlıdan en dirençliye sıralamak gerekirse Embryonik doku Hematopoetik sistem Gonadlar Epidermis İntestinal mukozal membran Bağ dokusu Kas dokusu Sinir dokusu
Organ seviyesindeki etkiler Deterministik etki Etkinin olasılığı ve şiddeti abzorbe edilen doza bağımlı Doz-etki ilişkisinde eşik düzey var Stokastik etki Doz-etki ilişkisinde eşik düzey yok Etkinin olasılığı abzorbe edilen doza bağımlı fakat şiddeti bağımsız En önemli örnek karsinogenez ve genetik etkilerdir
Deterministik etkiler Normal doku hasarı için eşik dozlar (2Gy/fr) Organ Hasra tipi Doz (Gy) 1-5% komplikasyon Deri Eritem > 30 kalıcı epilasyon 40-60 İnce barsak İnflamasyon, oklüzyon 45 Rektum inflamasyon, oklüzyon 55 Karaciğer Fonksiyon kaybı, ascites 30 Tükürük bezi atrofi, nekroz 50-70 Böbrekler Nefrosklerozis 23 İdrar yolları İnflamasyon, obstruksiyon 55-60
Organ seviyesindeki etkiler Biyolojik endpoint fonksiyon kaybıdır Çok hücreli sistemlerde intrasellüler onarıma ek olarak sağ kalan hücrelerin proliferasyonu da onarıma yardımcı olur Repopulasyon denen bu onarım kemik iliği, ince barsak, testis ve ciltte gözlenmektedir
Organizma seviyesindeki etkiler Tüm somatik etkiler hücre ölümüne dayanır Radyasyona maruz kalınan bölgenin tüm beden ya da bir bölümünü içermesi etkiyi değiştirir Kısmi maruziyette onarım ışınlanmayan bölgedeki hücrelerin migrasyonu ile ortaya çıkar (hematopoietik sistem) Tüm beden ışınlamasında, radyasyon sendromları gözlenir
Etkinin sınıflaması Somatik etkiler Akut etkiler yeterli miktarda radyasyona maruz kalındığında ortaya çıkarlar Geç etkiler ortaya çıkması için maruziyet sonrasında yıllar gerekir Genetik etkiler etkiler kuşaklar boyu aktarılabilinir Teratojenik etki fetal ve embryonik dönemde radyasyona maruz kalan çocuklarda ortaya çıkar
Rölatif Biyolojik Etkinlik (RBE) Farklı radyasyon tiplerinin biyolojik etkileri farklıdır 250 kev x ışını ile aynı etkiyi oluşturmak için gerekli radyasyon miktarının ters oranına RBE denir
Lineer Enerji Transferi (LET) Birim mesafede ortama transfer edilen enerji miktarıdır
Radyasyon Tipi LET RBE X ve Gamma ışınları 0.2-2 1 Elektronlar 0.2-2 1 Nötronlar (enerjiye bağlı) 100 5-20 Protonlar 0.5-4.7 5 Alfa partiküller 166 20
LET - RBE
Oksijen Arttırma Oranı (OER) Oksijen varlığında ve yokluğunda aynı etkiyi gerçekleştirecek doz miktarının birbirine oranıdır Nötronların OER si fotonlardan daha düşüktür
RBE OER - LET
Radyasyon Deteksiyonu İyonizasyon odaları Proporsiyonel sayaçlar Geiger-Mueller sayaçları Sintilatörler (ve Fotomultiplier tüpler) Yarıiletken diyot detektörler Thermoluminescent detektörler (TLD) Film Pek çok çeşitli detektörler
Radyasyon Güvenliği
Işınlamalar Mesleki Işınlanmalar Halk Işınlanmaları Tıbbi Işınlanmalar Acil Durum ve Tehlike Durumu Işınlanmaları
Radyasyon Korunmasının Etkinliği Doza neden olan kaynağa KAYNAK İLİŞKİN SİSTEM (A) Bütün kaynaklardan bir kişi tarafından alınan doza KİŞİ İLİŞKİN SİSTEM (B)
Işınlamaların kontrolü öncelikle kaynağa (zırhlama) uygulanır Bunun etkin olamadığı durumlarda ise çevrenin (havalandırma ve ilave zırhlama) ve kişi veya kişilerin (koruyucu giysi, cihazların kullanımı ve uygun koşulların sağlanması) kontrolü düşünülür
Radyasyondan Korunmnın Temel Prensipleri Gerekçelendirme Optimizasyon Doz sınırları
Gerekçelendirme Radyasyonun zararlı etkileri göz önünde bulundurularak, net bir fayda sağlamayan hiçbir radyasyon uygulamasına izin verilmemelidir
Optimizasyon Tedavi amaçlı tıbbi ışınlamalar hariç, radyasyona maruz kalmayı gerektiren uygulamalarda bireysel dozun büyüklüğü ışınlanacak kişilerin sayısı olası tüm ışınlamalar için ekonomik ve sosyal faktörler göz önünde bulundurularak mümkün olan en düşük dozun alınması sağlanmalıdır Kişilerin alacakları doz (Medikal olanların dışında) sınırlandırılmalıdır ALARA: As Low As Reasonably Achievable: Uygulamaların günlük takibi ile risk azaltılarak net yararın atışı sağlanmalıdır
Doz sınırları Etkin doz Yıllık Ortalama Radyasyon Görevlileri Halk 20 msv/yıl 1mSv/yıl Tek Yıl 50 msv/yıl 5 msv/yıl Göz 150 msv/yıl 15 msv/yıl Eşdeğer Doz Cilt 500 msv/yıl 50 msv/yıl El-Ayak 500 msv/yıl 50 msv/yıl
18 yaşından küçükler radyasyon uygulaması işinde çalıştırılamazlar Eğitimleri radyasyon kaynaklarının kullanılmasını gerektiren 16-18 yaş arasındaki stajyerler ve öğrenciler için etkin doz, herhangi bir yılda 6 msv'i geçemez Ancak el, ayak veya deri için yıllık eşdeğer doz sınırı 150 msv, göz merceği için 50 msv'dir
Hamile radyasyon görevlileri için çalışma şartları yeniden düzenlenmeli ve doğacak çocuğun alacağı dozun mümkün olduğu kadar düşük düzeyde tutulması sağlanmalıdır Hamileliğin kalan süresi boyunca fetusun alacağı doz 1 msv'i aşmamalıdır Emzirme dönemindeki kadın çalışanlar, radyoaktif kontaminasyon riski taşıyan işlerde çalıştırılmamalıdır
Özel durumlar için planlanan ışınlanmalar Normal uygulamalarda ortaya çıkan ve yıllık doz sınırları üzerinde etkin doza maruz kalmayı gerektiren, fakat ışınlanmanın dışında başka yöntemlerin bulunmadığı özel durumlarda Türkiye Atom Enerjisi Kurumu nun (TAEK) izniyle yapılan ışınlanmalardır Özel durumlarda ışınlamaya maruz kalacak radyasyon görevlileri için doz sınırları herhangi bir yılda 50 msv'i, birbirini takip eden 10 yıl içinde ortalama yıllık 20 msv'i ve toplamda 100 msv'i geçemez.
Doz Kısıtlamaları Radyasyondan korunma da optimizasyonun sağlanması için kişisel dozlar, yıllık doz sınırları altında kalmak koşuluyla kaynak ve uygulama özelliklerine bağlı olarak kısıtlanır Limit değildir
Tıbbi Işınlanmalar İçin Doz Kısıtlamaları Hasta Ziyaretçileri ve Gönüllüler İçin (tanı/tedavi süresince) 5 msv'i Hasta ziyareti için gelen çocuklar için 1 msv'i aşmamalıdır Tanı amaçlı radyasyon uygulamalarında, hasta dozu kısıtlamaları için yönetmeliklerde verilen referans düzeylerine uyulmalıdır
Müdahalede bulunan çalışanların korunması Müdahale durumunda ışınlanacak personelin yetkili otorite tarafından belirlenen tek yıl dozunu aşmasına izin verilmez Ancak; Hayat kurtarma ve ciddi yaralanmaların önlenmesi Kollektif dozun azaltılması Ciddi hasarların önlenmesi durumları bu koşulun dışında değerlendirilmelidir Hayat kurtarmaya yönelik durumlar dışında, tek yıl dozunun iki katını aşmayacak planlamalar yapılır Ciddi hasarları Deterministik etkileri önlemek amacıyla tek yıllık dozun on katını aşmayacak şekilde planlamalar yapılır.
Doz Sınırlarının Uygulanmadığı Işınlanmalar Doğal radyasyon (2-3 msv/yıl) nedeniyle ışınlanmalar ve tıbbi ışınlanmalardan alınan dozlar, doz sınırlarına ilave edilmez
Düşük dozlar nedeniyle kanser olup ölme olasılığı 1 Sv (1000 msv) için 5 x 10-2 olarak kabul edilmektedir Halkın her yıl almasına izin verilen doz düzeyi 1 msv'dir Bu yaklaşımla 1 msv doz nedeniyle kanserden ölme olasılığının 100 000'de 5 olduğu hesaplanmaktadır Bir değerlendirme yapmak için radyasyon dışındaki nedenlerden kanser olasılığının dünya genelinde meme kanseri için % 18'lere, kan kanseri için %9' lara ulaştığı düşünüldüğünde bir kişide kanserin nedeninin düşük dozda radyasyona bağlı olup olmadığını anlamak olanaksızdır
Risk Karşılaştırmaları 1/1 000 000 olasılıkla ölüme neden olan bazı risklerin karşılaştırılması Bir nükleer tıp laboratuvarında 10 gün çalışmak 1.4 adet sigara içmek Hava kirliliği olan bir yerde 2 gün geçirmek 480 km araba yolculuğu yapmak 1600 km uçak yolculuğu yapmak 2 ay sigara içen biri ile bir arada bulunmak 30 kutu diyet soda içmek
Ölüm riskleri Kömür Madeni 1 / 7,000 Petrol ve Doğal Gaz Çıkarma 1/ 8,000 İnşaat 1 / 16,000 Radyasyonla Çalışma (1.5 msv/y) 1 / 17,000 Metal Üretimi 1 / 34,000 Kimyasal Üretim 1 / 100,000 Hizmet Sektörü 1 / 220,000
Olası Nükleer ve Radyolojik Tehlike Durumları ve Hazırlık Faaliyetleri Nükleer Güç Reaktörleri Yakıt ve Atık İşleme Tesisleri Araştırma Reaktörleri Radyoaktif Maddelerin Tıbbi Uygulamaları Radyoaktif Maddelerin Endüstriyel Uygulamaları Radyoaktif Maddelerin Taşıma, Depolaması Nükleer Tahrikli Uydular Nükleer Tahrikli Gemi ve Denizaltılar Araştırma Merkezleri veya Laboratuvarları Askeri Amaçlı Uygulamalar Terörist Faaliyetler Radyoaktif Madde Kaçakçılığı
Bunlar içerisinde özellikle nükleer güç reaktörlerinden kaynaklanabilecek kaza ve tehlike durumları sınır ötesi erişim olasılığı olan ciddi kazalar olarak ön plana çıkmaktadır Ülkemiz, civarında bulunan, özellikle komşularımız topraklarında kurulu nükleer reaktörlerden kaynaklanabilecek teknolojik afet riski ile karşı karşıyadır Bu reaktörlerden ülkemize en yakın konumda bulunan Ermenistan'da kurulu olan Metsamor Nükleer Reaktörü sınırımıza yaklaşık 16 km. uzaklıkta Bulgaristan'da kurulu olan Kozloduy Nükleer Reaktörü ise sınırımıza yaklaşık 300 km. uzaklıktadır Romanya'da kurulu olan Cernavoda Nükleer Reaktörü yine sınırımıza yaklaşık 300 km. uzaklıktadır
Radyoaktivitenin İnsana Ulaşma Yolları
Buluttan solunum yoluyla iç ışınlanma Radyoaktif bulutun geçişi esnasında buluttan dış ışınlanma Radyoaktif bulutun geçişi sırasında kuru serpinti veya yağış nedeni ile dış yüzeylerde oluşan birikime bağlı olarak dış ışınlanma Giysiler ve cildin bulaşması yoluyla dış ışınlanma Bulaşmış gıda maddeleri ve sular yoluyla vücuda girmiş olan radyoaktif maddelerden iç ışınlanma
Buna karşın alınacak koruyucu önlemler şu şekilde sınıflandırılabilir Acil Koruyucu Önlemler Uzun Dönemli Koruyucu Önlemler Kişisel Korunma Yöntemleri
Acil Koruyucu Önlemler Sığınma İyot tabletleri dağıtımı Giriş-çıkış kontrolu Tahliye Kişilerde radyoaktif kirliliğin giderilmesi
Uzun Dönemli Koruyucu Önlemler Su ve gıdaların kontrolu Çevrede radyoaktif kirliliğin giderilmesi Geçici veya sürekli yerleştirme
Kişisel Korunma Yöntemleri İç radyasyon tehlikesine karşı korunma yöntemleri Dış radyasyon tehlikesine karşı korunma yöntemleri
İç Radyasyon Tehlikelerine Karşı Korunma Yöntemleri Ortamın, giysilerin ve cildin radyoaktif madde ile bulaşmasını, radyoaktif maddenin yiyecek ve solunum yoluyla vücuda girmesini önleyici önlemler alınması gereklidir Tehlike durumunda kontamine olan bölgelerde görevli monitoring ekiplerinin çevreye dağılan radyoaktif maddeleri vücutları içerisine almalarını, havada ve yerde birikmiş radyoaktiviteye maruz kalmalarını önlemek amacıyla solunum cihazları ve koruyucu elbiseler giymeleri gerekir Ayrıca bazı özel durumlarda uygun toz veya asit filtresiyle veya solunum cihazlarıyla donatılmış yüz maskelerini kullanmak gerekebilir
İç Radyasyon Tehlikelerine Karşı Korunma Yöntemleri Solunum yolu ile vücuda girebilecek radyoaktif maddeleri tutmak için halka mendil, havlu, kağıt, pamuklu kumaş vb. gibi araçlarla solunum yollarını kapatarak iç kontaminasyondan korunmaları duyurulur Kirlenmeye maruz kalan bölgede yaşayan küçük ve büyükbaş hayvanlar kapalı alanda tutulur Açıkta bulunan yiyecek ve içeceklerin tüketilmesi önlenir Bölgedeki açık su kaynaklarının, meraların ve tarım arazilerinin kullanılmaması, taze sebze ve meyvelerin yıkanmadan yenmemesi, yağmur sularının kullanılmaması, stok edilen yiyeceklerin yenmesi, hayvanların kuru ot ve samanla beslenmesi için gerekli tedbirler alınır Bölgede, dışarıda kalan hayvanlar tespit edilip, ayrı tutulmaları sağlanır, bu hayvanların en az 7 ay temiz yemle beslenmeden kesilmemesi ve sütlerin peynir yapılması sağlanır
Dış radyasyonlara karşı korunmak Başlıca üç yöntem bulunmaktadır Uzaklık: Noktasal kaynaklardan yayınlanan radyasyon şiddetleri kaynaktan olan uzaklığın karesiyle azaldığından, uzaklık iyi bir korunma aracı olmaktadır. Örneğin; doz hızı 1 m de 100 mr/s ise 10 m deki doz hızı 1 mr/s dir. Tahliyenin sebebi halkı mümkün olduğunca kaynaktan uzak tutmaktır Zaman Zırhlama
Uzaklık Noktasal kaynaklardan yayınlanan radyasyon şiddetleri kaynaktan olan uzaklığın karesiyle azaldığından, uzaklık iyi bir korunma aracı olmaktadır Örneğin; doz hızı 1 m de 100 mr/s ise 10 m deki doz hızı 1 mr/s dir. Tahliyenin sebebi halkı mümkün olduğunca kaynaktan uzak tutmaktır
Zaman Radyasyon dozu miktarı radyasyon kaynağının yanında geçirilecek süre ile orantılı olarak arttığından kaynak yakınında mümkün olabildiğince kısa süre kalınmalıdır Yani doz hızı 500 mr/s ise bu alanda 1 s kalınırsa 500 mr, 10 s kalınırsa 5000 mr doz alınır
Zırhlama Dış radyasyon tehlikelerinden korunmanın en etkin yöntemi zırhlama olup radyasyonun şiddetini azaltmak için radyasyon kaynağı ile kişi arasına uygun özelliklerde koruyucu engel konulmalıdır Tehlike durumlarında halkın kapalı mekanlarda kalmasının sebebi budur
Radyasyona Maruz Kalma Yolu Tesisten veya buluttan dış ışınlama Buluttan solunum yoluyla iç ışınlama Sığınma İyot tableti dağıtımı Tahliye Giriş-çıkış kontrolü Elbise ve cildin bulaşması Topraktan dış ışınlama Topraktaki radyonüklitlerin havaya karışması ve solunum yoluyla iç ışınlama Bulaşmış gıda ve sular yoluyla iç ışınlama Koruyucu Önlem Sığınma Tahliye Giriş-çıkış kontrolü Sığınma İyot tableti dağıtımı Tahliye Giriş-çıkış kontrolü Sığınma Tahliye Kişilerde bulaşmanın giderilmesi Sığınma Tahliye Çevrede bulaşmanın giderilmesi Tahliye Çevrede bulaşmanın giderilmesi Gıda ve suların kontrolü
Radyasyon kaynağından uzaklaşmak radyasyondan korunmanın en etkin ve en kolay metodlarından biridir Mesafe ile radyasyonun azalma miktarı uzaklığın karesi ile ters orantılıdır Kaynaktan olabildiğince uzak durulmalıdır
Radyasyon Kaynağı ile kişi arasına konulacak olan engel, radyasyonun şiddetini azaltacaktır Kullanılan malzemenin yoğunluğu arttıkça koruyuculuğu da artar En yaygın zırhlama malzemesi beton ve kurşundur.
Radyasyon kaynağının yanında geçirilen süre arttıkça alınan radyasyon miktarı da artar Radyasyon kaynağının yanından olabildiğince kısa sürede uzaklaşılmalıdır.
Ortamın, giysilerin ve cildin radyoaktif madde ile bulaşmasını, radyoaktif maddenin yiyecek ve solunum yolu ile vücuda girmesini önleyecek tedbirler alınmalıdır