CUMHURİYET DÖNEMİNDE YAPILAN SÖZLÜK ÇALIŞMALARI VE TÜRKÇE SÖZLÜKLER ÜZERİNE BİR KAYNAKÇA DENEMESİ

Sayı 31 Cumhuriyet Döneminde Yapılan Sözlük Çalışmaları Ve Türkçe Sözlükler Üzerine Bir Kaynakça Denemesi CUMHURİYET DÖNEMİNDE YAPILAN SÖZLÜK ÇALIŞMALARI VE TÜRKÇE SÖZLÜKLER ÜZERİNE BİR KAYNAKÇA DENEMESİ Halit DURSUNOĞLU Doç. Dr. Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Eğitimi Ana Bilim Dalı ÖZET: Türkiye Cumhuriyetinin kuruluşuyla birlikte, Atatürk sayesinde Türk kimliğiyle beraber Türkçe de âdeta makus talihini yenmiş; lâyık olduğu değeri görmeye başlamıştır. 1928 yılında yapılan Harf İnkılâbı ve 1932 yılında kurulan Türk Dili Tetkik Cemiyeti (Türk Dil Kurumu), Türkçenin gelişiminde ve kullanımında milât oluşturmuştur. Atatürk ün Türk dilini koruma ve kullanmada bütün kurumların ve şahsiyetlerin hassas olması gerektiği konusundaki tavsiyesi Türkçenin gelişimine ve kullanımına çok önemli katkıda bulunmuş ve bu doğrultuda çok önemli çalışmalar daha o hayatta iken başlamış ve bu durum zaman zaman sekteye uğrasa da günümüze kadar devam etmiştir. Türkçeyi kendine dert edinen, Türkçeye hizmeti ibadet bilen Türkçe sevdalısı şahıs ve kurumların yaptığı en önemli hizmetlerden biri de sözlük çalışmalarıdır. Büyük bir emek, özveri ve gayretin ürünü olan bu çalışmalar, Türkçeye yapılan en büyük hizmetlerden biridir. Bu yazıda bu hizmete katkıda bulunan şahıs ve kurumlar ile ortaya koydukları eserler esas alınmıştır. Anahtar kelimeler:türkçe, sözlük, dil, Türkçe sözlük DICTIONARY STUDIES DURING REPUBLIC PERIOD AND A RESEARCH ATTEMPT ON TURKISH DICTIONARIES ABSTRACT: Turkish Language began to be worthwhile of it deserved and Turkish overcame its adverse fortune with Turkish idendity by courtesy of Atatürk by Turkish Republic foundation. Alphabet revolution in 1928 and foundation of Turkish Language Institution in 1932 were starting points in development and usage of Turkish. Atatürk s advices for all individuals and institutions about being conscientious to preserving and usage of Turkish have significant contributions to the development and usage of Turkish and studies for this duty started when he was alive and this situation has continued up to now although there has been some occasional interruptions. One of the most important contributions made by individuals and institutions who love Turkish, is dictionary studies. This studies which are the result of a great effort, self-devotion and ardor are one of the most significant contiribution to Turkish. Individuals and institutions who have contributed to this duty and their works are the essence of this essay. Key Words:Turkish, dictionary, language, Turkish Dictionary 1. Giriş Kamus bir milletin hafızasıdır, yani kendisidir. der Cemil Meriç. Sözlük geçmişle bugün, bugünle gelecek arasında bağ kuran en önemli kültürel kaynakların başında gelmektedir. Sözlük, atalarımızın ağzında, yaşamında var olanları bize bildiren; bizim ağzımızda, yaşamımızda var olanları da gelecek nesillere ileten en önemli aktarım aracıdır. 255

Halit DURSUNOĞLU Sayı 31 Kültürümüzün ve dilimizin zenginliğinin en önemli tanığı olan sözlükler sayesinde, bir taraftan bu zenginlik korunurken bir taraftan da bu zenginliğin artması için yeni çalışmalar yapılmakta; bunun neticesinde de, yeni sözlükler ortaya konmaktadır. Dilimizin gelişimi için de bu tür çalışmaların sürdürülmesi zaten mecburî bir gereksinimdir. Türkçeyi kendine dert edinen, Türkçe sevdalısı kurum ve kişiler sayesinde Türkçenin hiç de küçümsenmeyecek kadar sözlüğü bulunmaktadır. Bu çalışmaların çokluğu, dilimizin gelişiminin lehine bir durumdur. Dilimizi yabancı dillerin tehdidinden korumak ve yozlaştırmanın pençesinden kurtarmak için yapılabilecek en önemli çalışmalardan olan sözlük çalışmaları, çok emek gerektirdiği ve külfetli olduğu için bu çalışmaları yapan kurum ve kişileri de minnet ve şükranla anmak gerekir. 2. Sözlük Sözlük, bir dildeki kelimeleri, alfabetik olarak sıralayıp onların anlamlarını gösteren bir kelimeler kitabıdır, denebilir. Kelimeler, dildeki harflerin alfabetik dizimine göre sıralanır. Dillerdeki bazı özel işaretler de bu sıralamada esas alınır. Kelimelerin anlamları verilirken özellikle hacimli ya da büyük sözlüklerde kelimelerin tarihî süreçte kazandığı gerçek anlamların yanı sıra yan alamlara, mecazî anlamlara ve terim anlamlarına da yer verilir. Sözlüklerin bazılarında kelimenin kökenin (etimolojik kökeninin) hangi dile ait olduğunu, kelime türü olarak hangi türe girdiğini, yapı itibariyle nasıl bir yapıya sahip olduğunu gösteren bilgilere de yer verilir. Bazı sözlüklerde kelimenin anlamı ya da anlamları, cümledeki kullanımıyla verilerek kavratılmaya çalışılır. Seçilen örneklerle öncelikle kelimenin anlamı kavratılmaya çalışılırken diğer yandan da kullanıcının bilgi birikimine, edebî zevkine katkıda bulunulmaya çalışılır. Alıntı kelimelerin telaffuzuna yer veren sözlükler de vardır. Bu da dilin doğru kullanımında sözlüklerin önemli bir yere sahip olduğunu gösteren önemli bir delildir. Sözlüklerin kullanım kolaylığı da çok önemlidir. Bunun için de değişik dizin işlemleri kullanılmaktadır. Bu çalışmalar günümüzde de artarak devam etmektedir. Sözlükler birer baş ucu eseridir, temel eserdir. Bu anlamda çok önemli kaynaklardır. Hangi alanda çalışılırsa çalışılsın bir şekilde sözlüğe muhakkak başvurulmaktadır. Eğitim-öğretim hayatında, bilimsel hayatta sözlük kullanmak âdeta zorunlu bir ihtiyaçtır. Özelikle dil ve anlatım çalışmalarında çalışanın eli, ayağı gibidir sözlükler. Bunun yanı sıra günlük hayatta da sıklıkla sözlüklere başvurulmaktadır ya da başvurma ihtiyacı hissedilmektedir. Bu ihtiyaca bağlı olarak da sözlükler her zaman talep edilen kaynak eserler durumundadır. Sözlük bir kültür taşıyıcısı da olduğu için özellikle bunun farkında olan milletler tarafından çok etkili kullanılmıştır. Bu beyanda sözlükler bir kültürel emperyalizm aracı olarak da kullanılmıştır. Bu nedenle özellikle bazı sözlüklerin hazırlanmasında özel kurullar oluşturulmuş ya da o dili çok etkili kullananlara bu yönde imkânlar sunulmuş; bu, aynı zamanda, bir devlet politikası hâline de getirilmiştir. Milletler, medeniyetler veya kültürler birçok kişinin kafasında sözlüklerle hatırlanır, anılır olmuştur. Bu anlamda Hıristiyan toplumlar için, Latince ve Yunanca; Yahudi toplumlar için, İbranice; Müslüman toplumlar için de Arapça ve Farsça bazı sözlükler haklı bir şöhretin sahibi olmuşlardır. 256

Sayı 31 Cumhuriyet Döneminde Yapılan Sözlük Çalışmaları Ve Türkçe Sözlükler Üzerine Bir Kaynakça Denemesi Başka milletleri, kültürleri ve eserleri anlama çabasının bir ürünü olarak da sözlükler büyük bir gelişim alanı bulmuştur. Başka medeniyetleri, kültürleri tanıma ve anlama çeviri eserlerle başladığı için bu anlamda sözlüklere büyük bir gereksinim duyulmuştur. Dillerin zenginliği ya da fakirliği, gelişmişliği ya da gelişmemişliği gibi değerlendirmelerde ölçütlerden biri olarak sözlüklerin esas alındığı da olmuştur. Sözlükler, dil tarihi açısından çok önemli eserlerdir. Dilin tarihî seyri ile ilgili en somut verilere sözlüklerden ulaşılır. Kelimelerin tarih içindeki değişim ve gelişimleri, kullanım durumları hep sözlükler vasıtasıyla öğrenilir. Sözlüklerin milletlerin tarihinde de çok önemli bir yeri vardır. Sözlükler, bir milletin dilinin, kültürünün canlı, yaşayan hafızasıdır. Dil ve kültür en canlı hâliyle sözlüklerde yaşamakta ve yaşatılmaktadır. Geçmişle bugün arasında kurulan kültürel bağların birçoğu da sözlükler vasıtasıyla kurulur. 3. Sözlük çalışmalarının amacı Sözlük çalışmalarının şu amaçlar doğrultusunda yapıldığı söylenebilir: 1. Dilin söz varlığını tespit etmek 2. Dilin mevcut söz varlığına sahip çıkarak zenginliğini korumak 3. Dilin aslındaki zenginliğine sahip çıkmak 4. Dilin mevcut zenginliğini gelecek nesillere aktarmak 5. Dili yabancı dillerin etkisinden korumak 6. Dilin doğru ve etkili kullanımına yardımcı olmak 7. Dilin kullanımında yapılan yanlışların önüne geçmek 8. Söyleyiş hatalarını önlemek 9. Başka dillerin öğrenilmesinde yardımcı olmak 10. Diller arasındaki ilişkiyi ortaya koymak 11. Yöresel ağızlarda var olan sözleri derlemek, toplamak 12. Eğitim-öğretim hayatında dilin anlaşılması hususunda yaşanan sorunları çözüme kavuşturmak 4. Cumhuriyet Döneminde Sözlük Çalışmaları Cumhuriyet Dönemi, Türkçe için bir milat olmuştur. Atatürk ün Türkçeye verdiği önem ve gösterdiği hassasiyet, Türkçe için önemli atılımların yapıldığı bir dönem olmuştur. Atatürk döneminde, bir başka ifadeyle Cumhuriyetin ilk dönemlerinde, dil alanında yapılan en önemli atılımlar şunlar olmuştur: (Yetiş, 2005) 1. Dil Encümenliği kurulması 2. Türk yazı sisteminde Lâtin harflerinin kabulü 3. Türk Dili Tetkik Cemiyetinin kurulması 4. Dil Kurultayları 5. Güneş-Dil Teorisi 6. Türk dilini sadeleştirme çabaları 7. Gramer çalışmaları 8. Sözlük çalışmaları Bunlar arasında özellikle Türk yazı sisteminde Lâtin harflerinin kabulü ile Türk Dili Tetkik Cemiyetinin kurulmasının çok daha ayrı bir yeri ve önemi vardır. Özellikle bu atılımlardan sonra, Atatürk ün teşviki ve önderliği ile, Türk dili ile ilgili çalışmalar büyük önem ve hız kazanmıştır. En yoğun dönemlerinde 257

Halit DURSUNOĞLU Sayı 31 bile Türkçe ile ilgili çalışmalara öncülük eden ve hayatının son dönemlerinde de yine en fazla hassasiyeti dil çalışmalarına gösteren Atatürk ün bu çabaları Türkçe ile ilgili çalışmaların da öncüsü olmuştur. Atatürk, Türk dili ile ilgili yerli ve yabancı araştırmaları bizzat kendisi incelemiş; dönemindeki bilginleri de Türk dili üzerinde araştırmalar yapmaya yönlendirmiştir. Özellikle Arapça ve Farsça kelimelere karşılıklar bulunması konusuyla başlayan ve sözlük çalışmalarının Cumhuriyet dönemindeki başlangıcını oluşturan dil çalışmaları da yine onun başkanlığında yapılmıştır. Atatürk döneminde yapılan önemli çalışmalardan biri de 13. yüzyılda başlayan Batı Türkçesinin eski eserlerinin taranmasıyla oluşan Tarama Sözlüğü ve Anadolu ağızlarında kullanılan kelimelerin derlenmesiyle oluşturulan Derleme Sözlüğü çalışmalarıdır. Bu dönemde, Türkçenin bütün kelimelerini açıklamak gayesiyle ilk büyük sözlük kitabı olarak MEB tarafından Hüseyin Kâzım Kadri'nin hazırladığı "Büyük Türk Lugatı" çıkarılmıştır. İlk iki cildi 1927 yılında eski harflerle, son iki cildi de 1942 yılında yeni harflerle yayımlanmıştır. Yeni Türk alfabesindeki sıraya göre dizilmeyişi ve iki cildinin eski harflerle yayınlanmış bulunması, yeni nesillerin bu büyük eserden faydalanmasını hayli güçleştirdiği için bu sözlük, kullanıma pek de elverişli olmamıştır. (Akkuşak, 2007) Atatürk dönemi sonrasında ise, dil çalışmalarının önemli bir kolunu oluşturan sözlük çalışmaları ilk ürününü vermiş ve Cumhuriyet döneminin ilk Türkçe sözlüğü 1945 yılında TDK tarafından basılmıştır. O tarihten günümüze birçok kurum, kuruluş ve şahıs çeşitli sözlükler yayımlamışlardır. Bu çalışmaların hepsini Türkçeye yapılabilecek en büyük hizmetlerden biri olarak kabul etmek gerekir. Sözlük çalışmaları denince, Türk dili ve edebiyatı ile ilgili her konuda çok önemli hizmetleri yerine getiren TDK ye de ayrı bir yer ayırmak gerekir. Yasal görevleri arasında sözlük çalışmaları ve yazım kılavuzları hazırlama bulunan TDK nin özellikle 1990 lı yıllardan sonra yaptığı çalışmalar her bakımdan takdire şayandır. Türkçe Sözlük ü her baskısında daha da zenginleştirerek yayımlayan Kurum, bunun yanı sıra Türkiye Türkçesinin tarihî sözlükleri ve diğer Türk lehçelerinin sözlükleri ile ilgili olarak da hummalı bir çalışma ve çabanın içerisindedir. Türk Dil Kurumunun sözlüklerle ilgili çok önemli bir çalışma alanını da sanal ortamdaki hizmetleri oluşturmaktadır. Türk Dil Kurumunun katılım ve katkılarla, imece usulüyle, geliştirmeye devam ettiği Güncel Türkçe Sözlük, Büyük Türkçe Sözlük alanda çok büyük bir hizmet sunmaktadır. TDK nin son yıllarda yaptığı çalışma ve atılımlarla Türkçe sözlük çalışmaları âdeta altın çağını yaşamaya başlamıştır. Bu çalışmalardan bazıları şunlardır: 1. Güncel Türkçe Sözlük Türkçenin en güvenilir, en gelişmiş ve en güncel sözlüğü durumundadır. Türk Dil Kurumu tarafından 1945 ten beri yayımlanan Türkçe Sözlük ün Genel Ağ'daki sürümü olan Türkçe Sözlük, dilimizde yaşanan gelişmelere bağlı olarak sürekli güncellenmektedir. 2011 yılı itibariyle sözlükte 121.509 anlam bulunmaktadır. 2. Büyük Türkçe Sözlük Türkçenin bütün söz varlığını bir araya getiren ve ortak bir veri tabanında kullanıma sunulan Büyük Türkçe Sözlük, yazı dilimizin söz varlığının yanı sıra bütün bilim, sanat ve spor terimlerini, yer adlarımızı, kişi adlarımızı, bölge ağızlarımızdaki ve kaynaklarımızdaki sözcükleri, deyimleri içermektedir. 2011 yılı itibariyle Büyük Türkçe Sözlük te söz, deyim, terim ve ad olmak üzere toplam 616.767 söz varlığı bulunmaktadır. 258

Sayı 31 Cumhuriyet Döneminde Yapılan Sözlük Çalışmaları Ve Türkçe Sözlükler Üzerine Bir Kaynakça Denemesi 3. Sesli Türkçe Sözlük İlk baskısı 1945 yılında yayımlanan ve her baskısında geliştirilen, zenginleştirilen Türkçe Sözlük e dayalı olarak 2002 yılında sanal ortamda hizmete sunulan sözlüktür. 4. Tarama sözlüğü Türk Dil Kurumunun 1965 yılından 1977 yılına sekiz cilt olarak yayımladığı XIII. yüzyıldan beri tarihî Türkiye Türkçesiyle yazılmış kitaplardaki kelimeleri içerir. Eser, yine 8 cilt olarak 2009 yılında yeniden yayımlanmıştır. 5. Derleme Sözlüğü Türkiye Türkçesi ağızlarından derlenmiş kelimeleri içeren Derleme Sözlüğü daha önce 12 cilt hâlinde, 2009 yılında ise 6 cilt hâlinde birleştirilmiş ve tıpkıbasımı yapılmıştır. Türkçenin söz varlığını veri tabanına aktarma çalışmasının bir parçası olarak Derleme Sözlüğü de Genel Ağ ortamına aktarılmıştır. 6. Kişi Adları Sözlüğü Erkek ve kız adlarının çeşitli kaynaklardan taranmasıyla hazırlanmış bir sözlüktür. 2011 yılı itibariyle sözlükte 3612 kız, 7230 erkek olmak üzere toplam 10842 ad bulunmaktadır. 7. Terim sözlükleri Türkçenin bilim dili olarak daha da geliştirilmesi amacıyla Türk Dil Kurumu, kuruluşundan bu yana bilim terimleri üzerinde çalışmalar yürütmektedir. Türkçenin bütün söz varlığını bir veri tabanına aktarma çalışmasının bir parçası olan Bilim ve Sanat Terimleri Ana Sözlüğü, Türk Dil Kurumunun kuruluşundan bu yana yayımladığı terim sözlükleri ile yakın dönemde kurulan çeşitli terim çalışma gruplarında hazırlanan terim sözlüklerinden oluşmaktadır. TDK'nin terim çalışmalarında öncü, Atatürk'tür. Askerlik terimlerini türeten Atatürk, matematik ve geometri terimlerinin türetilmesi çalışmalarına bizzat katılmış ve türettiği terimlerle yeni bir geometri kitabı yazmıştır. Türkçe terim çalışmalarına öncülük etmesi dolayısıyla Geometri kitabındaki terimler içinde geçtiği cümle ile birlikte sözlük veri tabanına aktarılarak araştırıcıların kullanımına sunulmuştur. Şu anda veri tabanında, geometri başta olmak üzere Türk Dil Kurumunun yayımladığı ve hazırlamakta olduğu terim sözlüklerinde yer alan 185.332 terim bulunmaktadır. 8. Türk Lehçeleri Sözlüğü Türk Dil Kurumunun Kültür ve Turizm Bakanlığı ile Ahmet Yesevi Üniversitesinin iş birliği ile gerçekleştirdiği Türk Lehçeleri Sözlüğü yazılımı Türk lehçeleri arasında karşılıklar kılavuzu olarak hazırlanmıştır. 1991 yılında Kültür Bakanlığı tarafından yayımlanan Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü adlı eserin veri tabanına aktarılmasından oluşan bu çalışmada Türkiye Türkçesi ile birlikte Azerbaycan, Başkurt, Kazak, Kırgız, Özbek, Tatar, Türkmen ve Uygur lehçelerinin söz varlığından seçilmiş sözler bulunmaktadır. Şu anda 75.000 söz varlığının bulunduğu bu karşılıklar kılavuzu, Kurumumuzun yürüttüğü Türk Lehçeleri ve Şiveleri Sözlüğü ve Grameri Saha Araştırma Projesi kapsamında hazırlanan sözlüğün de katılımıyla Türk lehçelerinin en kapsamlı sözlüğü ortaya konulmuş olacaktır. 259

Halit DURSUNOĞLU Sayı 31 9. Türkçede Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü Türk Dil Kurumu, Türkçedeki Batı Kökenli Kelimeler Sözlüğü nü 12 Temmuz 2007 tarihinden itibaren Genel Ağ ortamında kullanıma sunmuştur. 10. Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü Türk Dil Kurumunun yayımlamış olduğu Derleme Sözlüğü'nün katkılarla geliştirilerek yaklaşık 232.000 söz varlığından oluşan biçimi Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü, 25 Mart 2008 tarihinden itibaren Genel Ağ ortamında kullanıma sunulmuştur. Bunun yanı sıra Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, Türkçede Eş ve Yakın Anlamlı Kelimeler Sözlüğü, Resimli Okul Sözlüğü, İlköğretim Okulları İçin Türkçe Sözlük ve Osmanlı Türkçesi Sözlüğü gibi sözlük çalışmaları; Türkiye Türkçesinin Tarihî Sözlükleri gibi projeler de Türk Dil Kurumunun devam eden çalışmaları arasındadır. Cumhuriyetin kuruluşundan bugüne birçok kurum, kuruluş ve şahıs çeşitli sözlükler yayımlamışlardır. Bu çalışmaların hepsini Türkçeye yapılan çok büyük hizmetler olarak değerlendirmek gerekir. Tespit edebildiğimiz kadarıyla Cumhuriyet döneminde yapılan ilk sözlük çalışması 1945 yılında yapılmıştır. Bu tarihten sonra yayımlanan sözlük çalışmaları ile bu çalışmaları yapan kurum ve kişiler şöyledir: 5. Cumhuriyet Döneminde Yapılan Sözlük Çalışmaları 5.1. 1945-1949 yılları Arasında Yayımlananlar TDK (1945), Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 669 Perek, Faruk Zeki (1946), Latince-Türkçe Sözlük, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., 112 Okçugil, K.M. Vasıf (1948), Telaffuzlu İngilizce-Türkçe Okul Lugati, İstanbul: Kanaat Kitabevi, 942 5.2. 1950-1959 Yılları Arasında Yayımlananlar Amerikan Bord Neşriyat Dairesi (1950), Yeni Redhouse Lugati İngilizce-Türkçe, İstanbul: Amerikan Bord Neşriyat Dairesi, 1196 Perek, Faruk Zeki (1952), İzahlı Latince-Türkçe Sözlük, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., 376 Sinanoğlu, Suat (1953), Yunanca-Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, AÜDTCF Yayınları, 374 Ağakay, M. Ali (1955), Türkçe Sözlük, 2.bs., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 828 Ağakay, M. Ali (1959), Türkçe Sözlük, 3.bs., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 856 Özön, Mustafa Nihat (1959), Büyük Osmanlıca-Türkçe Sözlük, Genişletilmiş 3.bs., İstanbul: İnkılap Kitabevi, 780 5.3. 1960-1969 Yılları Arasında Yayımlananlar Nabi, Yaşar (1961), Kılavuz Sözlük: Osmanlıca-Türkçe / Türkçe-Osmanlıca Sözlük, İstanbul: Varlık Yayınevi, 166 Ağakay, M. Ali (1962), Fransızca-Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 632 Devellioğlu, Ferit (1962), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, Ankara: Doğuş Matbaası, 1440 260

Sayı 31 Cumhuriyet Döneminde Yapılan Sözlük Çalışmaları Ve Türkçe Sözlükler Üzerine Bir Kaynakça Denemesi Ediskun, Haydar ve Dürder, Baha (1963), Türkçe Konuşan Sözlük: Ortaokullar İçin, İstanbul: Remzi Kitabevi, 672 Demiray, Kemal ve Alaylıoğlu, Ruşen (1964), Ansiklopedik Türkçe Sözlük, İstanbul: İnkılap ve Aka Kitapevleri, 590 Ağakay, M. Ali (1966), Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 808 TDK (1966), Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 808 Alkım, Bahadır ve diğerleri (1968), Redhouse Yeni Türkçe-İngilizce Sözlük, 1.bs., İstanbul: Redhouse Yayınevi, 1292 Kocabay, Yalçın (1968), Türkçe-Fransızca Büyük Sözlük, Ankara: Başnur Matbaası, 828 Tuğlacı, Pars (1968), Büyük Fransızca-Türkçe Sözlük, İstanbul: Pars Tuğlacı Yayınları, 825 Amerikan Bord Neşriyat Dairesi (1969), Yeni Redhouse Lugati İngilizce-Türkçe, 7.bs., İstanbul: Amerikan Bord Neşriyat Dairesi, 1214 TDK (1969), Türkçe Sözlük, Gözden Geçirilmiş 5.bs., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 832 5.4. 1970-1979 Yılları Arasında Yayımlananlar Devellioğlu, Ferit (1970), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat: Eski ve Yeni Harflerle, 2.bs., Ankara: Doğuş Matbaası, 1440 İz, Fahir (1971), İngilizce-Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 416 Moran, A.Vahid (1971), Türkçe-İngilizce Sözlük, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1368 Olgun, İbrahim ve Drahşan, Cemşit (1970), Türkçe-Farsça Sözlük, İstanbul: Yeni Zamanlar Dağıtım, 536 Püsküllüoğlu, Ali (1971), Öz Türkçe Sözlük, 2.bs., Ankara: Bilgi Yayınevi, 381 Arıkan, Necmettin (1972), Telaffuzlu ve Bol Örnekli 50.000 Kelimeli Yeni İngilizce-Türkçe Sözlük, İstanbul: R. Zaimler Kitabevi, 1248 Özön, Mustafa Nihat (1972), Osmanlıca-Türkçe Sözlük, 1.bs., Ankara:Bilgi Yayınevi, 863 Özön, Nijat (1972), Telaffuzlu Fransızca-Türkçe Sözlük, Genişletilmiş Yeni Basım, İstanbul: Remzi Kitabevi, 541 Özön, Mustafa Nihat (1973), Büyük Osmanlıca-Türkçe Sözlük, 5.bs., İstanbul: İnkılap ve Aka Kitapevleri, 808 Pınar, Reha (1973), Türkçe-İngilizce Sözlük, İstanbul: Remzi Kitabevi, 448 Aydın, Mükerrem (1974), Fransızca-Türkçe Telaffuzlu Sözlük, İstanbul: Fono Yayınları. Püsküllüoğlu, Ali (1975), Öz Türkçe Sözlük, 2.baskıdan tıpkı basım, Ankara: Bilgi Yayınevi, 381 Saraç, Tahsin (1976), Büyük Fransızca-Türkçe Büyük Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1379 Kemal Demiray ve diğerleri (1977), Resimli Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 685 TDK (1977), Resimli Türkçe Sözlük, 5.bs., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 685 Özön, Mustafa Nihat (1979), Büyük Osmanlıca-Türkçe Sözlük, 6.bs., İstanbul:İnkılap ve Aka Kitapevleri, 928 Püsküllüoğlu, Ali (1979), Öz Türkçe Sözlük, 6. bs., Ankara: Bilgi Yayınevi, 433 TDK (1979), Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 893 Yalt, A.Rıza (1979), Çağdaş Fransızca-Türkçe Sözlük, İstanbul: Remzi Kitabevi, 1039 261

Halit DURSUNOĞLU Sayı 31 5.5. 1980-1989 Yılları Arasında Yayımlananlar Aguşi, Kurtiş (1980), Türkçe-Sırpça / Sırpça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Tekin Yayınevi, 381 Püsküllüoğlu, Ali (1980), Çağdaş Türkçe Sözlük, Ankara: Maya Matbaacılık Yayıncılık, 886 Alkım, Bahadır ve diğerleri(1981), Redhouse Yeni Türkçe-İngilizce Sözlük, 5.bs., İstanbul: Redhouse Yayınevi, 1292 Demiray, Kemal (1981), Türkçe Sözlük, ilaveli 3.bs., İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri, 758 Doğan, Mehmet (1981), Büyük Türkçe Sözlük, Ankara: Vadi Yayınları,1424 Ağakay, M. Ali (1981), Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 893 Doğan, Mehmet D.(1981), Büyük Türkçe Sözlük: Türkçe, Osmanlıca Yabancı Dillerden Türkçeye Geçen ve En Çok Kullanılan Kelimeler, Ankara: Birlik Yayınları, 1088 Ağakay, M. Ali (1982), Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 893 Demiray, Kemal (1982), Temel Türkçe Sözlük, İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri, 1133 Püsküllüoğlu, Ali (1982), Öz Türkçe Sözlük, 7. bs., Ankara: Turhan Kitabevi, 575 TDK (1983), Türkçe Sözlük, Genişletilmiş 7.bs., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1353 TDK (1983), Yeni Tarama Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 476 Olgun, İbrahim (1984), Farsça-Türkçe Sözlük, Ankara: Elhan Kitabevi, 536 Sak, Ziya (1984), Resimli İngilizce-Türkçe Sözlük, [yayım yeri belli değil] :İngilizce Öğretim Yayınları, 526 Bilgi Yayınevi (1985), Osmanlıca-Türkçe Sözlük, Ankara: Bilgi Yayınevi, 529 Moran, A.Vahid (1985), Büyük Türkçe-İngilizce Sözlük, Gözden Geçirilmiş Genişletilmiş 1.bs, İstanbul: Adam Yayınları, 1073 Püsküllüoğlu, Ali (1985), Çağdaş Türkçe Sözlük, 2. bs., İstanbul: Milliyet, 886 Metin Akar ve diğerleri (1986), Temel Türkçe Sözlük, İstanbul: Tercüman, 1532 Püsküllüoğlu, Ali(1986), Öz Türkçe Sözlük, Genişletilmiş 8. bs., İstanbul: Çağdaş Yayınları, 590 Redhouse (1986), Redhouse Yeni Türkçe-İngilizce Sözlük, 8.bs., İstanbul: Redhouse Yayınevi, 1292 Tanış, Asım (1986), İtalyanca-Türkçe Büyük Öğretici Sözlük, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1824 Demiray, Kemal (1987), Temel Türkçe Sözlük, 2.bs., İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1133 Dergâh Yayınları (1987), Telaffuzlu Türkçe-Arapça Sözlük, İstanbul: Dergâh Yayınları, 248 Milliyet (1987), Telaffuzlu Fransızca-Türkçe Yeni Sözlük, İstanbul: Milliyet, 316 Demiray, Kemal (1988), Temel Türkçe Sözlük, 5.bs., İstanbul: İnkılap Kitabevi, 760 Kut, İnci(1988), İspanyolca-Türkçe / Türkçe- İspanyolca Sözlük, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 235 Steuerwald, Karl (1988), Almanca-Türkçe Sözlük, 1.bs., İstanbul: ABC Kitabevi, 669 TDK (1988), Türkçe Sözlük, Genişletilmiş Yeni Basım, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1679 262

Sayı 31 Cumhuriyet Döneminde Yapılan Sözlük Çalışmaları Ve Türkçe Sözlükler Üzerine Bir Kaynakça Denemesi ABC Kitabevi (1989), Yunanca-Türkçe / Türkçe-Yunanca Sözlük, Ankara: ABC Kitabevi, 431 Demirci, Muharrem (1989), Japonca-Türkçe Sözlük, İstanbul: ABC Kitabevi, 493 Kavas, Yakup (1989), Okullar İçin Türkçe Sözlük, İstanbul: Ötüken Neşriyat, 566 Moran, A.Vahid (1989), Büyük Türkçe-İngilizce Sözlük, Genişletilmiş 3.bs, İstanbul: Adam Yayınları, 1073 Özön, Mustafa Nihat (1989), Büyük Osmanlıca-Türkçe Sözlük, 8.bs., İstanbul: İnkılap Kitabevi, 928 Türpon, Grup (1989), Süper Pratik Japonca Dil Reçetesi ve Türkçe-Japonca Sözlük (2 cilt), İstanbul: Sosyal Yayınları, 337 Ünlü, Mahir (1989), Yabancı Karşılıklı Eş ve Yakın Anlamlı Öz Türkçe Sözlük, 2. bs., İstanbul: İnkılap Kitabevi, 337 5.6. 1990-1999 Yılları Arasında Yayımlananlar Arıkan, Necmettin (1990), Altın Sözlük İngilizce-Türkçe Sözlük, 3. bs., İstanbul: Altın Kitaplar, 887 Arıkan, Necmettin (1990), Altın Sözlük Türkçe-İngilizce Sözlük, Genişletilmiş Yeni Basım, İstanbul: Altın Kitaplar, 491 Bilgi Yayınevi (1990), Osmanlıca-Türkçe Sözlük, Ankara: Bilgi Yayınevi, 530 Demiray, Kemal (1990), Temel Türkçe Sözlük, 2.bs., İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1007 Mazlum, Mustafa (1990), Türkçe-İngilizce Sözlük, İstanbul: Milliyet, 448 Milliyet (1990), Büyük Türkçe-Fransızca Sözlük, Milliyet, 527 Milliyet (1990), Türkçe-Almanca Sözlük, Milliyet, 391 Taşçıoğlu, Yılmaz(1990), İlkokullar İçin Türkçe Sözlük, İstanbul: Risale Yayınları, 388 Dil Derneği (1991), Öğrenciler İçin Türkçe Sözlük, 1.bs., Ankara: Dil Derneği Yayınları, 664 Ercilasun, Ahmet Bican (1991), Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1183 Ercilasun, Ahmet Bican (1991), Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü II, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 502 Hürriyet (1991), Hürriyet Türkçe Sözlük, İstanbul: Hürriyet, 365 Tuğlacı, Pars (1991), Büyük Türkçe-Fransızca Sözlük, 4.bs., İstanbul: İnkılap Kitabevi, 825 Çelikkıran, M. Yasin (1992), Çerkesçe-Türkçe Sözlük, İstanbul: Chiviyazıları Yayınevi, 196 Dergâh Yayınları (1992), Lise ve Dengi Okullar İçin Türkçe Sözlük, İstanbul: Dergâh Yayınları, 572 Gürün, O. A. (1992), Türkçe-Fransızca Sözlük, İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 596 İlmî Neşriyat (1992), Türkçe-Kazakça Sözlük, İstanbul: İlmi Neşriyat, 286 TDK (1992), Türkçe Sözlük, Yeni Basım, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1679 Yeğin, Abdullah ve diğerleri (1992), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Büyük Lugat, İstanbul: TÜRDAV, 1081 Yılmaz, İlter (1992), İtalyanca-Türkçe Sözlük ve İtalyanca Fiiller, İstanbul: Türkmen Kitabevi, 520 263

Halit DURSUNOĞLU Sayı 31 Çankaya, Birsel ve Bayram, Ali (1993), Fince-Türkçe / Türkçe-Fince Cep Sözlüğü, İstanbul: Fono Açıköğretim Kurumu Yayınları, 415 Devellioğlu, Ferit(1993), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugati (Eski ve Yeni Harflerle), 11.bs., Ankara: Aydın Kitabevi, 1195 Kanar, Mehmet (1993), Büyük Türkçe-Farsça Sözlük, İstanbul: Birim Yayıncılık, 528 Metro-Longman Yayınları (1993), Longman-Metro Büyük İngilizce-Türkçe /Türkçe-İngilizce Sözlük, İstanbul: Metro-Longman, 1762 Özen, Yaşar (1993), Almanca-Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Polsko Turecki, Slownik ve Süer, Aydın (1993), Lehçe-Türkçe Sözlük, Ankara: Başkent Yayınları, 530 Alova, Erdal ve Kabaağaç, Sina (1994), Lâtince-Türkçe Sözlük, İstanbul: Sosyal Yayınları, 649 Baskakov, N.A. ve diğerleri (1994), Büyük Rusça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları, 950 Berdak,Yusuf (1994), Sözlük: Özbekistan Türkçesi-Türkiye Türkçesi / Türkiye Türkçesi-Özbekistan Türkçesi, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 417 Demiray, Kemal (1994), Temel Türkçe Sözlük, 3.bs., İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1008. Korkmaz, Aladdin ve Korkmaz, Müjgân (1994), İlkokullar İçin Örnekli Türkçe Sözlük, Ankara: TDV Yayınları, 493 Parlatır, İsmail ve diğerleri (1994), Türk Dil Kurumu Okul Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Basımevi, 864 Püsküllüoğlu, Ali (1994), Arkadaş Türkçe Sözlük, Ankara: Arkadaş Yayınevi, 1215 Püsküllüoğlu, Ali (1994), Öz Türkçe Kılavuzu Yabancı Sözcüklere Türkçe, Türkçe Sözcüklere Yabancı Karşılıklar, Ankara: Arkadaş Yayınevi, 209 Püsküllüoğlu, Ali (1994), Öz Türkçe Sözlük, Genişletilmiş 11.bs., Ankara: Arkadaş Yayınevi, 600 Saraç, Tahsin (1994), Büyük Fransızca-Türkçe Sözlük, 5.bs., İstanbul: Adam Yayınları, 1492 Demiray, Kemal ve Alaylıoğlu, Ruşen (1995), Ansiklopedik Türkçe Sözlük, İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 760 Doğan, Ahmet (1995), Osmanlıca-Türkçe Sözlük, Ankara: Akçağ Yayınları, 608 MEB (1995), Örnekleriyle Türkçe Sözlük, 4 Cilt, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Özön, Mustafa Nihat (1995), Küçük Osmanlıca-Türkçe Sözlük, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 853 Püsküllüoğlu, Ali (1995), Ortaokullar İçin Türkçe Sözlük, Ankara: Arkadaş Yayınları, 630 Püsküllüoğlu, Ali (1995), Türkçe Sözlük, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 1696 Tekin, Talat ve diğerleri (1995), Türkmence-Türkçe Sözlük, Ankara: Simurg Yayınları, 725 Tuğlacı, Pars (1995), Okyanus: Ansiklopedik Türkçe Sözlük, 8.bs., İstanbul: ABC Kitabevi. Vasilie, V.Yuriy (1995), Türkçe-Sahaca (Yakutça) Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 312 sayfa Bağcı, Rıza (1996), Okullar İçin Türkçe Sözlük, İzmir:Nil Yayınları, 464 Ceylan, Emine (1996), Çuvaş Atasözleri ve Deyimleri Çuvaşca-Türkçe / Türkçe-Çuvaşca Sözlük, Ankara: Simurg Yayıncılık Demiray, Kemal (1996), Temel Türkçe Sözlük, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1133 Doğan, D.Mehmet (1996), Büyük Türkçe Sözlük, 11.bs., İstanbul:Yeni Şafak Yayınları, 1169 264

Sayı 31 Cumhuriyet Döneminde Yapılan Sözlük Çalışmaları Ve Türkçe Sözlükler Üzerine Bir Kaynakça Denemesi Ordulu, M. Akif (1996), İlk Türkçe Sözlük İlköğretim Birinci Kademe İçin, İstanbul: Erdem Yayınları, 557 Özdemir, Hikmet ve Cebeci, Suat (1996), Arapça-Türkçe Sözlük, Ankara: Akçağ Yayınları, 496 Püsküllüoğlu, Ali (1996), Çağdaş Türkçe Sözlük, Ankara: Arkadaş Yayınevi, 627 Steuerwald, Karl (1996), Almanca-Türkçe Sözlük, İstanbul: ABC Kitabevi, 669 Demiryan, Raffi (1997), İtalyanca-Türkçe Sözlük, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 630 Devellioğlu, Ferit (1997), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat: Eski ve Yeni Harflerle, (Yay. Haz: A.S. Güneyçal), 14. bs., Ankara: Aydın Kitabevi, 1195 Ganiyev, Fuat ve diğerleri (1997), Tatarca-Türkçe Sözlük, Kazan: İnsan, 496 Kuşçu, Hüseyin (1997), Altın Türkçe Sözlük(Lise), İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi, 528 Özön, Mustafa Nihat (1997), Büyük Osmanlıca-Türkçe Sözlük, 8.bs., İstanbul: İnkılap Kitabevi, 928 Par, Arif Hikmet (1997), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Türkçe Sözlük, İstanbul: Serhat Kitap Yayın, 536 Püsküllüoğlu, Ali(1997), Çağdaş Türkçe Sözlük, Ankara: Arkadaş Yayınevi, 1215 Püsküllüoğlu, Ali (1997), İlköğretim Türkçe Sözlük (6, 7, 8. sınıflar için), Ankara: Arkadaş Yayınevi, 551 Çalışan, Ömer (1998), Resimli İngilizce-Türkçe Sözlük, İstanbul: Gendaş Kültür Yayınları, 621 İsmail Parlatır ve diğerleri(1998), Türkçe Sözlük, 9.bs., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2522 Parlatır, İsmail(1998), Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. TDK (1998), Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Uç, Tayyibe ve diğerleri (1998), Türkçe Sözlük, Ankara: Dil Derneği Yayınları. Yaman, Eruğrul (1998), Özbek Türkçesi-Türkiye Türkçesi/ Türkiye Türkçesi-Özbek Türkçesi Karşılıklar Kılavuzu, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 287 Ağakay, M.Ali (1999), Türkçe Sözlük, 2.bs., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 828 Atalay, Hamit (1999), İngilizce-Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Baskakov N.A. ve Tosçakova T.M. (1999), Altayca-Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 266 Bayram, Ali ve Stolotneya, Galina (1999), Fono Modern Rusça-Türkçe, Türkçe-Rusça Sözlük, İstanbul: Fono Yayınları, 768 Doğan, Ahmet (1999), Osmanlıca-Türkçe Sözlük, 2.bs., Ankara: Akçağ Yayınları, 736 Güneş, Eve ve Schoonen, G.T.H. (1999), Hollandaca-Türkçe / Türkçe Hollandaca Sözlük, İstanbul: Alfa Basım Yayın, 499 Gürsoy Naskali, Emine ve Duranlı, Muvaffak (1999), Altayca-Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 266 Kartal, Numan (1999), Açıklamalı Türkçe Sözlük, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 572 Köktürk, Kemal (1999), Yeni Türkçe Sözlük-İlköğretim, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 488 Özön, Mustafa Nihat (1999), İlköğretim Okulları İçin Çağdaş Sözlük, İstanbul:İnkılap Kitabevi, 572 265

Halit DURSUNOĞLU Sayı 31 Püsküllüoğlu, Ali (1999), Çağdaş Türkçe Sözlük, Ankara: Arkadaş Yayınevi, 1452 Püsküllüoğlu, Ali (1999), Öz Türkçe Sözlük, Ankara: Arkadaş Yayınevi, 776 Redhouse(1999), Redhouse Türkçe/Osmanlıca-İngilizce Sözlük, 17.bs., İstanbul: Sev Matbaacılık, 1370 Saraç, Tahsin (1999), Büyük Fransızca-Türkçe Sözlük, İstanbul: Adam Yayınları, 1076 Yurt, Zafer (1999), Resimli Örnekli Türkçe Sözlük, İstanbul: Nurdan Yayınları, 424 5.7. 2000-2007 Yılları Arasında Yayımlananlar Akdağ, Aytaç ve Seçkin, Hidayet (2000), Yeni Türkçe Sözlük, İstanbul: İlköğretim Bahar Kitapları, 511 Altın Kitaplar (2000), İngilizce-Türkçe Sözlük, İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi, 384 Altın Kitaplar (2000), Türkçe Altın Sözlük, İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi, 304 Kuşçu, Hüseyin (2000), Altın Türkçe Sözlük ve İmla Kılavuzu, İstanbul: Altın Kitaplar Yayınevi, 304 MEB (2000), Örnekleriyle Türkçe Sözlük, 4 cilt, Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 3337 Parlatır, İsmail ve diğerleri (2000), Okul Sözlüğü, 2.bs., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1124 Püsküllüoğlu, Ali (2000), İlköğretim Türkçe Sözlük (6, 7, 8. sınıflar için), Ankara: Arkadaş Yayınevi, 626 Sözer, Vural (2000), Atasözleri Sözlüğü, İstanbul: Epsilon Yayınları, 271 Ulusoy, Zafer (2000), Almanca Modern Sözlük Almanca-Türkçe /Türkçe-Almanca Sözlük, İstanbul: Fono Yayınları, 912 Akdoğan, Asuman ve Nakip, Mahir (2001), Açıklamalı İşletme Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Literatür Yayınları, 326 Alfa Basım Yayın (2001), İlköğretim Türkçe Sözlük, İstanbul: Alfa Basım Yayım, 504 Claidze, Lia (2001), Türkçe-Gürcüce / Gürcüce-Türkçe Sözlük, 2 cilt, İstanbul: Gürcistan Bilimler Akademisi, 1543 Çankaya, Birsen ve Gonzalez, Jose R. (2001), İspanyolca-Türkçe / Türkçe-İspanyolca Sözlük, İstanbul: Fono Açıköğretim Kurumu Yayınları, 558 Püsküllüoğlu, Ali (2001), Öğrenciler İçin Türkçe Sözlük, İstanbul: 1352 Tanış, Asım (2001), Türkçe-İtalyanca Sözlük, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1366 Turgut, Harun (2001), Zazaca-Türkçe Sözlük, İstanbul: Peri Yayınları, 336 Baykara, Oğuz (2002), Temel Japonca-Türkçe Sözlük, Ankara:Ayraç Yayınevi, 1960 Baykara, Oğuz (2002), Temel Japonca-Türkçe Sözlük, 1.bs., Ankara: Ayraç Yayınevi, 951 Bayrak, M. Faruk (2002), Alfa Sözlük Almanca-Türkçe/ Türkçe-Almanca Sözlük, İstanbul: Alfa Basım Yayım Dağıtım, 788 Cihan Yayınları (2002), Osmanlıca-Türkçe Sözlük, İstanbul: Cihan Yayınları, 491 Doğan, Ahmet (2002), Türkçe Sözlük: İlköğretim için, Ankara: Akçağ Yayınları, 608 Gültekin, Mevlüt ve Yoldaş, M. Asıf (2002), Afganistan Özbekçesi-Türkçe Sözlük, Ankara: Nobel Yayınları, 247 266

Sayı 31 Cumhuriyet Döneminde Yapılan Sözlük Çalışmaları Ve Türkçe Sözlükler Üzerine Bir Kaynakça Denemesi Kumkale, Rüknettin (2002), Açıklamalı Muhasebe Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Literatür Yayınları, 320 Püsküllüoğlu, Ali (2002), Türkçe Sözlük, Güncellenmiş 4.bs., Ankara: Doğan Kitap, 1696 Aksoy, Azmi (2003), Yunanca-Türkçe / Türkçe-Yunanca Sözlük, 1.bs., Alfa Basım Yayım Dağıtım, 1370 Alfa Yayın Grubu (2003), Büyük İngilizce-Türkçe /Türkçe-İngilizce Sözlük, İstanbul: Alfa Yayınları, 1079 Alova, Erdal ve Kabaağaç, Sina (2003), Latince-Türkçe/ Türkçe-Latince Sözlük, İstanbul: Sosyal Yayınları, 650 Çankaya, Birsen ve Barlas, Nevin (2003), İtalyanca-Türkçe / Türkçe-İtalyanca Modern Sözlük, İstanbul: Fono Yayınları, 866 Doğan, Mehmet D. (2003), Doğan Büyük Türkçe Sözlük: Türkçe, Osmanlıca Yabancı Dillerden Türkçeye Geçen ve En Çok Kullanılan Kelimeler, Ankara: Vadi Yayınları, 1452 Hürmüzlü, Habib (2003), Kerkük Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Kerkük Vakfı, 383 Kartal, Numan (2003), Açıklamalı Türkçe Sözlük, Ankara: İnkılap Kitabevi, 671 Köklügiller, Ahmet ve diğerleri (2003), Türkçe Sözlük, İstanbul: Milliyet, 638 Püsküllüoğlu, Ali (2003), Arkadaş Türkçe Sözlük, 4.bs., Ankara: Arkadaş Yayınevi, 1121 Püsküllüoğlu, Ali (2003), Resimli Türkçe Sözlük, Ankara: Arkadaş Yayınları, 1352 TDK (2003), Moğolca-Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1769 Vardar, Berke (2003), Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları, 227 Akyazı, Aydın (2004), Öğrenciler İçin Türkçe Sözlük, Ankara: Arkadaş Yayınevi, 594 Aslan, Mehmet (2004), Rusça Standart Sözlük Rusça-Türkçe Sözlük / Türkçe-Rusça, İstanbul: Fono Yayınları, 649 Cengiz, Metin ve Cengiz, Münevver (2004), İlköğretim Türkçe Sözlük, İstanbul: Kare Yayınları, 640 Dil Derneği (2004), Öğrenciler İçin Türkçe Sözlük, Genişletilmiş 2.bs., İstanbul: Tudem Kültür Yayınları, 776 Engin Yayınları (2004), Türkçe Sözlük, Ankara: Engin Yayınevi, 716 Evdokimovna, Tamara (2004), Rusça Temel Sözlük Rusça-Türkçe / Türkçe-Rusça, İstanbul: Multilingual Yayınları, 725 Fono Yayınları (2004), Fransızca-Türkçe Üniversal Sözlük, İstanbul: Fono Yayınları, 732. Fono Yayınları (2004), Fransızca-Türkçe Üniversal Sözlük, İstanbul: Fono Yayınları, 836 Fono Yayınları (2004), İngilizce Büyük Sözlük (İngilizce-Türkçe / Türkçe-İngilizce ), 1.bs., İstanbul: Fono Yayınları, 1740 Gültek, Vedat (2004), Rusça-Türkçe Sözlük: 61.000 sözcük, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 1960 Güney, Salih (2004), Açıklamalı Yönetim-Organizasyon ve Örgütsel Davranış Terimler Sözlüğü, Ankara: Siyasal Kitabevi, 348 Örs, Derya ve diğerleri (2004), Osmanlıca-Türkçe Sözlük, Ankara: Gün Yayıncılık, 529 Papatya Yayınları (2004), Yeni Türkçe Sözlük, İstanbul: Papatya Yayınları, 460 Püsküllüoğlu, Ali (2004), Türkçe Sözlük, 7.bs., Ankara: Arkadaş Yayınevi, 1533 267

Halit DURSUNOĞLU Sayı 31 Püsküllüoğlu, Ali (2004), Türkçe Sözlük, Ankara: Doğan Kitap, 1696 Püsküllüoğlu, Ali (2004), Resimli Türkçe Sözlük, Ankara: Arkadaş Yayınevi, 148 Toven, Mehmet Bahaettin (2004), Türkçe Lugat, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1210 Tudem Yayınları (2004), Öğrenciler İçin Türkçe Sözlük, İstanbul: Tudem Eğitim Hizmetleri, 776 Tülek, Ahmet (2004), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları, 364 Ünlü, Mahir (2004), Yabancı Karşılıklı Türkçe Sözlük, 1.bs., İstanbul: İnkılap Kitabevi, 460 Akış Bilsev ve Türkan Memet (2005), Türkçe Sözlük, İstanbul: Gendaş Kültür Yayınları, 895 Ardanancı, Ertan (2005), İngilizce-Türkçe Sözlük, İstanbul: Farklı Yayıncılık, 268 Arıkoğlu, Ekrem (2005), Örnekli Hakasça-Türkçe Sözlük, Ankara: Akçağ Yayınları, 558 Ayverdi, İlhan (2005), Misalli Büyük Türkçe Sözlük (3 cilt), İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 7046 Bu Yayınları (2005), İlköğretim yeni Türkçe Sözlük, İstanbul: Bu Yayınevi, 512 Cumakunova, Gülzira (2005), Türkçe-Kırgızca Sözlük: 50.000 kelime, Bişkek: Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, 999 Devellioğlu, Ferit(2005), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat (Eski ve Yeni Harflerle), 22.bs., Ankara: Aydın Kitabevi. Doğan, Ahmet (2005), Osmanlıca-Türkçe Sözlük, 3.bs., Ankara: Akçağ Basım Yayım Pazarlama, 736 Doğan, Mehmet (2005), Büyük Türkçe Sözlük, Ankara: Pınar Yayıncılık, 685 Güldiken, Kadir (2005), Moheg (Türkçe-Farsça / Farsça-Türkçe) Sözlük, İstanbul: Alfa Basım Yayın, 736 Gültek, Vedat (2005), Rusça-Türkçe Sözlük, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 650 Kanar, Mehmet (2005), Etimolojik Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Derin yayınları, 1024 Kara, Selahattin (2005), Resimli Türkçe Sözlük, İstanbul: Berk Yayınları, 442 Kavcar, Cahit ve Hengirmen, Mehmet (2005), Türkçe Sözlük, Ankara: Engin yayınevi, 800 Koçak, Emine (2005), Kelebek Türkçe Sözlük İstanbul: Kelebek Yayınevi, 501 Köksal, Nilüfer (2005), Rusça Standart Sözlük Rusça-Türkçe Sözlük / Türkçe-Rusça Sözlük, 1.bs., İstanbul: Engin Yayınevi, 536 Olgun, İbrahim ve Drahşan, Cemşit (2005), Farsça-Türkçe Sözlük, Ankara: Murat Kitap ve Yayınevi, 284 Olgun, İbrahim ve Drahşan, Cemşit (2005), Türkçe-Farsça Sözlük, Ankara: Murat Kitap ve Yayınevi, 536 Redhouse (2005), Redhouse Yeni İngilizce Sözlüğü İngilizce-Türkçe /Türkçe-İngilizce, 16.bs., İstanbul: Sev Matbaacılık ve Yayıncılık, 702 Tanış, Asım (2005), Büyük İtalyanca-Türkçe Öğretici Sözlük, 2.bs., İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1365 TDK (2005), Türkçe Sözlük, 10.bs., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2244 TDK (2005), Türkçe Sözlük:İlköğretim Okulları İçin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 228 Uygur, Mualla (2005), İlköğretim Resimli İngilizce-Türkçe Sözlük, Ankara: Engin Yayınevi, 383 Abdullah Yeğin ve diğerleri (2006), Büyük Lugat: Osmanlıca-Türkçe Sözlük, İstanbul: Sebat Yayınları, 1070 Ali Dündar ve diğerleri [yayım tarihi belirtilmemiş], Türkçe Sözlük, Genişletilmiş 2. bs., Tudem Kültür Yayınları, 776 268

Sayı 31 Cumhuriyet Döneminde Yapılan Sözlük Çalışmaları Ve Türkçe Sözlükler Üzerine Bir Kaynakça Denemesi Baltaş, Şöhret ve Gökalp, Evrim (2006), İlköğretim Türkçe Sözlük, İstanbul: Bordo Siyah Yayınları, 580 Baltaş, Şöhret ve Gökalp, Evrim (2006), İlköğretim Türkçe Sözlük, 2.bs., İstanbul: Bordo Siyah Yayınları, 800 Baltaş, Şöhret ve Gökalp, Evrim (2006), Ortaöğretim Türkçe Sözlük, İstanbul: Bordo Siyah Klasik Yayınları, 1000 Baltaş, Şöhret ve Gökalp, Evrim (2006), Ortaöğretim Türkçe Sözlük, İstanbul: Bordo Siyah Yayınları, 3644 Bayar, Nevnihal (2006), Açıklamalı Yeni Kelimeler Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları, 395 Çelikkanat, Didar (2006), Pratik Türkçe Sözlük, Ankara: Gün Yayıncılık, 656 sayfa Doğan, Kenan (2006), Büyük Almanca-Türkçe Sözlük, İstanbul: İnkılap Kitabevi, 760 Hansoy, Ferit Namık [yayım tarihi belirtilmemiş], Büyük Fransızca-Türkçe Sözlük, İstanbul : İnkılap Kitabevi, 896 Kaya, Korhan (2006), Sanskrit-Türkçe Sözlük, Ankara: İmge Kitabevi, 307 Maksudoğlu, Mehmet [yayım tarihi belirtilmemiş], Arapça-Türkçe Sözlük, İstanbul: İFAV Yayınları, 544 Morpa Yayınları (2006), Türkçe Sözlük: İlköğretim Okulları İçin, İstanbul: Morpa Kültür Yayınları, 687 Multilingual (2006), Rusça Yeni Sözlük Türkçe-Rusça Sözlük, İstanbul: Multilingual Yayınları, 692 Nazime Antel ve diğerleri [yayım tarihi belirtilmemiş], Türkçe-Osmanlıca-İngilizce Sözlük Redhouse Sözlük, İstanbul: Redhouse Yayınları, 1370 Özkan, Yıldız (2006), Türkçe Sözlük, İstanbul: Kare Yayınları, 664 Özön, Mustafa Nihat (2006), Küçük Osmanlıca-Türkçe Sözlük, 7.bs., İstanbul: İnkılap Kitabevi, 853 Püsküllüoğlu, Ali (2006), Yeni Bin Yıl Sözlük Seti (6 cilt), İstanbul: Angora Kitaplığı, 4434 TDK (2006), İlköğretim Okulları İçin Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 778 Tuğlacı, Pars (2006), Büyük Türkçe-Fransızca Sözlük, 8.bs., İstanbul: İnkılap Kitabevi, 825 Bayram, Bülent (2007), Çuvaş Türkçesi-Türkiye Türkçesi Sözlük, Konya: Tablet yayınları. Benekçi, Şerif (2007), İlköğretim Türkçe Sözlük, İstanbul: Damla Yayınevi, 512 Çakıcıoğlu, Erdal (2007), İlköğretim Türkçe Sözlük, İstanbul: Yakamoz Yayınevi, 608 Çakıcıoğlu, Erdal (2007), Ortaöğretim Türkçe Sözlük, İstanbul: Yakamoz Yayınevi, 712 Hengirmen, Mehmet (2007), Deyimler Sözlüğü, Ankara: Engin Yayınevi, 608 Karol, Sevinç ve Suludere Zekiye (2007), Biyoloji Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1067 Sinanoğlu, Oktay (2007), Açıklamalı Fizik, Kimya, Matematik Ana Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 294 Uslu, Mustafa (2007), Ansiklopedik Türk Dili ve Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Yağmur Yayınları, 382 6. Sonuç Dil çalışmalarının en önemlilerinden olan sözlük çalışmaları, çeşitli türde hazırlanmıştır. Dildeki mevcut söz varlığını ortaya koyan sözlükler, kelimeleri kökenleriyle ortaya koyan sözlükler (etimolojik 269

Halit DURSUNOĞLU Sayı 31 sözlükler), Geçmişteki kelimeleri günümüz nesillerine aktaran sözlükler, ihtiyaca yönelik değişik alanlarda söz varlığını ortaya koyan sözlükler, üretim sonucu ortaya çıkan kelimelere karşılık olan kelimeleri ortaya koyan sözlükler, öğretim kademelerine hitap eden sözlükler, dil eğitim ve öğretimine yönelik sözlükler, çeviri ya da tercüme faaliyetlerine yönelik olarak hazırlanan sözlükler, dil ve lehçeleri karşılaştırmaya yönelik sözlükler, değişik dil ve lehçeleri anlamaya yönelik sözlükler, bunlardan bazılarıdır. Çoğunlukla Türkçeye yönelik hazırlanan sözlükler değişik dillere yönelik olarak da hazırlanmıştır. Özellikle çeviriye ve dil öğrenimine yönelik sözlüklerin varlığı önemli bir yekûn oluşturmaktadır. İngilizce-Türkçe, Fransızca-Türkçe, Almanca-Türkçe, Arapça-Türkçe, Farsça-Türkçe sözlükler çokça yayımlanmış sözlüklerdendir. Bunun yanı sıra, son yıllarda Türkçeden diğer dillere yönelik sözlüklerin de yayımlanmasında artış görülmektedir: Türkçe-İngilizce, Türkçe-Fransızca, Türkçe-Almanca. Bazen de bunlar tek bir sözlük içerinde toplanmıştır. Türkçe-İngilizce, İngilizce-Türkçe Sözlük gibi. Değişik bilimlere ait terim sözlükleri de önemli çalışmalardandır: Biyoloji terimleri, İşletme terimleri sözlükleri gibi Bütün bu çalışmalar sayesinde dil hem korunmakta hem zenginleştirilmekte ve geliştirilmektedir. Diğer taraftan söz varlığı ile toplumun kültürünü yansıtan bu eserler, unutulmuş, unutulmaya yüz tutmuş değerleri de günümüze kadar taşıması itibariyle çok önemli kaynaklardır. Sözlük çalışmalarının zor bir iş olduğu gerçektir. Cumhuriyetin ilk yıllarında dil alanında önemli çalışmalar yapılsa da sözlük çalışması anlamında büyük atılımlar yapılamamıştır. Türk Dil Kurumunun yoğun çabaları sonucunda ilk sözlük çalışmasının 1945 te yapılmasıyla beraber sözlük çalışmaları da hız kazanmıştır. Özellikle 1970 li yıllardan sonra sözlük çalışmalarında belirgin bir artış görülmüş ve bu, yıldan yıla artmıştır. 1980 li yıllardan sonra sözlük çalışmaları daha da yoğunluk kazanmış; öyle ki aynı yılda çok sayıda sözlük yayımlanmış; bazı sözlükler aynı yıl içerisinde birden fazla baskı yapmıştır. Kurumlar tarafından hazırlanan sözlüklerin sayısı da azımsanmayacak kadar çoktur. Yabancı dil öğreniminin yaygınlaşması ile karşılaştırmalı sözlük çalışmalarında büyük bir artış görülmüş; bu sözlükler de kısa zamanda baskı sayılarını artırmıştır. Türk Cumhuriyetlerinin bağımsızlıklarını kazanmasıyla sözlük çalışmalarında yeni bir alan açılmış ve Türk lehçeleriyle ilgili çok sayıda sözlük art arda yayımlanmaya başlamıştır. Ali Püsküllüoğlu, Mustafa Nihat Özön, Mehmet D. Doğan, Ahmet Doğan, Kemal Demiray, M. Ali Ağakay, Mehmet Kanar gibi isimler sözlükçülük tarihimize adlarını sayısızca yazdırmışlar ve bu yönleriyle öne çıkmışlardır. Redhouse, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Türkçe Sözlük (TDK) gibi sözlükler defalarca baskı yapmıştır. 270

Sayı 31 Cumhuriyet Döneminde Yapılan Sözlük Çalışmaları Ve Türkçe Sözlükler Üzerine Bir Kaynakça Denemesi Yapılan çalışmaları yeni çalışmaların bir başlangıcı görüp, yapılanlarla yetinmemek dilin zenginliğine zenginlik katacaktır. Bunun için de, Türk dilinin korunması ve zenginleştirilmesi konusunda Atatürk ün dediği gibi bütün kurumların ve kişilerin hassas olması ve özveriyle çalışması gerekir. KAYNAKÇA Akkuşak, Osman (2007), Türkçe'nin en büyük sözlüğü: 246000 kelime, Yeni Şafak Gazetesi, 1 Temmuz 2007, http://yenisafak.com.tr/yazarlar Boz, E. (2006), Sözlük ve Sözlükçülük Sorunları, Tartışmalar ve Öneriler, Türkçenin Çağdaş Sorunları, İstanbul: Divan Yayınevi, 9-46. Böler, Tuncay (2006), Türkçe Sözlük (TDK) ile Örnekleriyle Türkçe Sözlük ü (MEB) Karşılaştırma Denemesi, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 1, (2006): 101-118 http://kitap.antoloji.com/kategori http://www.idefix.com/kitap http://www.kitapyurdu.com/kitap http://www.tdk.org.tr/tr/genel İlaydın, H. (1953), Sözlüklerimize Dair, Türk Dili, Aralık, 27: 127-132. Kocaman, A. (1998), Dilbilim, Sözlük, Sözlükçülük, Kebikeç 6: 111-113. MEB (1995-1196), Örnekleriyle Türkçe Sözlük (1 ve 2. ciltler 1995, 3 ve 4. ciltler 1996) Ankara: MEB Yayınları. TDK (2005), Türkçe Sözlük (2005), Ankara: TDK Yayınları. Uzun, L. (1999), 1945 ten Bu Yana Türkçe Sözlükler, Kebikeç 7-8: 53-57. Uzun, N. E. (2003), Modern Dilbilim Bulguları Işığında Türkçe Sözlüğe Bir Bakış, Dil ve Edebiyatı Araştırmaları Sempozyumu 2003, Mustafa Canpolat Armağanı (Yayımlayanlar: Aysu Ata, Mehmet Ölmez), Ankara: 281-293. Yetiş, K. (2005), Atatürk ve Türk Dili, 3 cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Zülfikâr H. (2008), Sözlüklerin Teknik Özellikleri ve Dil Bilgisi Çalışmalarında Sözlüklerden Yararlanmak üzerine, Türk Dili, Sayı: 681. 271

Halit DURSUNOĞLU Sayı 31 272