Sağlık Personeli ve Eczacıların İnhalasyon Aletlerinin Kullanımıyla İlgili Bilgilerinin Araştırılması Mehmet ÜNLÜ*, Ünal ŞAHİN*, Mustafa ÖZTÜRK**, Ahmet AKKAYA* * Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı, ** Süleyman Demirel Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı, ISPARTA ÖZET İnhaler steroidler ve bronkodilatörler astım tedavisinde oldukça etkilidirler. Tedavi yetmezliği sıklıkla hastaların kötü uyumuna veya inhalerlerin yanlış kullanımına bağlıdır. Sağlık personeli ve eczacıların, sıklıkla reçete edilen inhaler aletlerin (ölçülü doz inhaler, spacer, turbuhaler, diskus) kullanımıyla ilgili bilgi ve becerilerini araştırdık. Kırk doktor, 32 hemşire, 13 eczacı ve 23 eczacı kalfası çalışmaya alındı. Çalışmaya katılanlardan inhaler aletlerin kullanılmasını basamaklı olarak göstermesi istendi. İnhalasyon tekniklerinin doğru kullanımı 10 basamakta 10 puan üzerinden değerlendirildi. Alınan puanlar kalfalarda ölçülü doz inhaler (ÖDİ), ÖDİ+spacer, turbuhaler ve diskus için sırasıyla 4.27 ± 2.49, 1.3 ± 3.03, 4.47 ± 3.54 ve 4.47 ± 3.80; eczacılarda 7.77 ± 2.31, 2.3 ± 3.88, 2.30 ± 3.88 ve 5.61 ± 4.11; doktorlarda 7.27 ± 1.08, 1.27 ± 3.08, 4.27 ± 4.55 ve 3.02 ± 4.42 ve hemşirelerde ise 8.12 ± 1.01, 1.25 ± 3.36, 5.59 ± 4.71 ve 4.75 ± 4.85 olarak bulundu. İnhaler aletlerin basamaklarının doğru olarak yapılması değerlendirildiğinde, ODİ-spacer, turbuhaler ve diskus yönünden gruplar arasında bir farklılık olmadığı görüldü (p> 0.05). Sadece ÖDİ basamaklarının doğru olarak yapılmasının kalfalar arasında anlamlı olarak daha düşük olduğu saptandı (p< 0.01). Aletlerde tekniğin iyi düzeyde uygulanma oranları; ÖDİ de %76.8, ÖDİ-spacerde %13, turbuhalerde %50.8, diskusta %44.5 olarak bulundu. Sonuç olarak, bütün gruplarda inhalerlerin yanlış kullanım oranının yüksek olduğunu saptadık; bu konuda sağlık personeli ve eczacılara inhalerlerin kullanımıyla ilgili hizmet içi eğitim verilmesinin yararlı olacağı kanısına varıldı. ANAHTAR KELİMELER: İnhaler, yanlış kullanım, astım SUMMARY ASSESSMENT OF INHALER TECHNIQUES AMONG THE MEDICAL PERSONNEL AND PHARMACISTS Aerosol glucocorticoids and bronchodilators are highly effective in the treatment of bronchial asthma. Treatment failures can often be attributed to poor patient compliance or incorrect use of the inhaler. We surveyed medical personnel and pharmacists to assess their knowledge of and ability to use four widely used inhaler devices; metered dose inhalers (MDI), MDI with a spacer, turbuhaler and discus. Fourty physicians, 32 nurses, and 13 pharmacists and 23 pharmacist assistants were asked to demonstrate the use of each device using placebo inhalers. The inhalation technique was assessed in ten steps. Correct use was considered if 10 points were obtained. Mean demonstration scores for MDI, MDI+Spacer, turbuhaler and discus were found as 4.27 ± 2.49, 1.3 ± 3.03, 4.47 ± 3.54 and 4.47 ± 3.80 in pharmacist assistants; 7.77 ± 2.31, 2.3 ± 3.88, 2.30 ± 3.88 and 5.61 ± 4.11 in pharmacists; 7.27 ± 1.08, 1.27 ± 3.08, 4.27 ± 4.55 and 3.02 ± 4.42 in physicians, and 8.12 ± 1.01, 1.25 ± 3.36, 5.59 ± 4.71 and 4.75 ± 4.85 in nurses, respectively. There were no significant differences in the avarage demonstration scores among the study group in using the inhaler devices; only the pharmacists assistants had lower MDI demonstration scores than the other participants (p< 0.01). The percentage of true app- 8
Sağlık Personeli ve Eczacıların İnhalasyon Aletlerinin Kullanımıyla İlgili Bilgilerinin Araştırılması lications were 76.8% for MDI, 13% for MDI+spacer, 50.8% for turbuhaler and 44.5% for discus devices, respectively. As a result, this study showed a high incidence of incorrect usage of inhalers among the medical personnel and pharmacists. We suggest that they should have additional instruction in proper usage of inhaler techniques. KEY WORDS: Inhaler, mis-use, asthma GİRİŞ İnhalasyon tedavisi etkinliği ve yan etki sıklığının az olması nedeniyle son yıllarda obstrüktif hava yolu hastalığı olan kişilerde giderek daha fazla tercih edilmektedir. Hastalara inhaler kullanımını öğretmek, aralıklarla kullanım şeklini denetlemek ve her hasta için uyum gösterebileceği inhaler tipini seçmek gerekir. Yaygın bir kullanıma sahip olan ölçülü doz inhalerlerin (ÖDİ) kullanımlarının karışık manevralara gereksinim göstermesi ve çeşitli çalışmalarda yüksek oranlarda yanlış kullanımın belirtilmesi yeni inhalasyon aletlerinin geliştirilmesini gündeme getirmiştir (1). Bu aletlerin hepsinde de ortak sorun, inhalasyon tekniğinin doğru kullanımının sağlanmasındaki zorluklardır. Bu durum, sağlık personelinin inhalasyon aletlerinin doğru kullanımını bilmesi ve hastalara gerekli eğitimi vermesiyle yakından ilişkilidir. Ülkemizde eczacıların ve kalfalarının sıklıkla hastalara ilaçların kullanımını tarif ettiği bilinmektedir. Çalışmamızda, sağlık personeli ve eczacıların günümüzde en çok kullanılan inhalasyon aletlerini ne düzeyde bildiğinin saptanması ve aynı seansta eğitim verilmesi amaçlanmıştır. GEREÇ ve YÖNTEM Çalışma Isparta merkezindeki 10 sağlık ocağında çalışan 30 pratisyen, hastanemizde asistan olarak göreve yeni başlayan 10 dahili branş asistanı, dahili servislerde çalışan (iç hastalıkları, göğüs hastalıkları, çocuk hastalıkları) hemşire ve hastane çevresindeki 15 eczanede gerçekleştirildi. Eczanelerde 13 eczacı, 23 kalfaya ulaşıldı ve bunlar çalışmaya alındı. Katılımcılara çalışmanın amacı anlatıldı, kabul edenler çalışmaya dahil edildi. Her bir gruba önce bildikleri inhalasyon aletleri soruldu. Sonra ÖDİ, spacer, turbuhaler, diskus aletleri sırasıyla verilerek bunların kullanımlarını uygulamalı olarak göstermeleri istendi. Önceden hazırlanmış ve her alet için 10 basamak içeren formlara çalışmayı yapan doktor tarafından basamakları doğru ya da yanlış yapılmasına göre demonstrasyon skorları (DS) kaydedildi. Yanlış yaptığı ya da boş bıraktığı basamağa 0 puan, doğru basamağa 1 puan verildi. Her alet için önerilen basamaklar Tablo 1 de gösterildi. Düzeylendirmede; 7-10 puan basamakları iyi uygulanması, 4-6 puan orta düzeyde uygulanması, 0-3 puan kötü uygulanması olarak kabul edildi. İstatiksel analizler bilgisayar ortamında SPSS 6.0 paket programında gerçekleştirildi. Demonstrasyon skorlarındaki farklılıklar varyans analizi ile araştırıldı. SONUÇLAR Çalışma grubunun genel özellikleri Tablo 2 de gösterilmiştir. Meslek gruplarına göre inhaler aletlerin basamaklarının doğru yapılma yüzdeleri Tablo 3 de (a-d) gösterilmiştir. İnhaler aletlerin meslek gruplarına göre, ortalama toplam demonstrasyon skorları Tablo 4 te gösterilmiştir. İnhaler aletlerin basamaklarının doğru olarak yapılması değerlendirildiğinde, ODİ+spacer, turbuhaler ve diskus yönünden gruplar arasında bir farklılık olmadığı görülmüştür (p> 0.05). Sadece ÖDİ basamaklarının doğru olarak yapılmasının kalfalar arasında anlamlı olarak daha düşük olduğu görülmüştür (p< 0.01). Aletlerde tekniğin iyi düzeyde uygulanma oranları; ÖDİ de %76.8, ÖDİ+spacerde %13, turbuhalerde %50.8, diskusta %44.5 olarak bulunmuştur. TARTIŞMA İnhalerler, özellikle astım ve kronik obstrüktif akciğer hastalığında, solunum sisteminde lokal ilaç uygulamaları sağlayan aletlerdir ve kullanım teknikleri tipe göre farklılık gösterir (1). Son yıllarda uzlaşı raporlarıyla birlikte astımda hasta eğitiminin önemi vurgulanmıştır (2,3). Bu konuda yapılan çalışmalar hastaların çoğunun inhalasyon aletlerini uygun teknikte kullanmadıklarını göstermiştir (4-7). Bu da 9
Ünlü M, Şahin Ü, Öztürk M, Akkaya A. Tablo 1. İnhalasyon tekniklerinin uygulama basamakları. ÖDİ ÖDİ+Spacer Turbuhaler Diskus 1. Kapağı çıkar Kapağı çıkar Kapağı çıkar Kapağı açma 2. İnhaleri salla ÖDİ+Spaceri salla KTİ ni dik tut Ağız kısmını kendine doğru tut 3. ÖDİ ni dik tut FRK/RV e kadar Alttaki kısmı önce saat Hareket kolunu klik sesini nefes ver sonra aksi yönde çevir duyana kadar itiniz 4. Başı hafif arkaya Başı hafif arkaya eğ FRK/RV e kadar FRK/RV e kadar nefes ver eğ veya düz tut veya düz tut nefes ver 5. FRK/RV e kadar Dudaklarının Dudaklarının Dudaklarının nefes ver arasına yerleştir arasına yerleştir arasına yerleştir 6. Ağıza yerleştir veya İlacı serbestleştir ve Hızlı ve derin soluk al Hızlı ve derin soluk al 2-4 cm uzak tut nefes al 7. Nefes almaya Yavaş ve derin soluk al Nefes vermeden Nefes vermeden başladıktan sonra cihazı ağızdan cihazı ağızdan ilacı serbestleştir uzaklaştır uzaklaştır 8. Yavaş ve derin Hafif, ıslık benzeri Nefesini 10 sn tut Nefesini 10 sn tut soluk almaya devam sesi duy 9. Nefesini 10 sn tut Nefesini 10 sn tut Nefesini ver Nefesini ver 2. kullanım için 20 sn 2. kullanım için 20 sn 10. Nefesini ver 2. kullanım için 20 sn Kuralına uygun kapat Kuralına uygun kapat 2. kullanım için 20 sn Tablo 2. Çalışma grubunun genel özellikleri. Doktor n= 40 Hemşire n= 32 Eczacı n= 13 Kalfa n= 23 Ort. çalışma/yıl 6.8 ± 5.6 4.5 ± 2.8 9.4 ± 10.92 9.39 ± 7.8 Yaş 29.7 ± 5.3 23.6 ± 3.9 33.7 ± 8.9 20.8 ± 6.7 Tablo 3.a. Doktorların inhaler aletlerin basamaklarını doğru yapma yüzdeleri (%). ÖDİ 100 55 95 100 50 100 100 95 95 87.5 ÖDİ+spacer 15 12.5 5 5 15 15 15 15 15 15 Turbuhaler 47.5 47.5 37.5 10 47.5 47.5 47.5 47.5 47.5 47.5 Diskus 32.5 32.5 27.5 15 32.5 32.5 32.5 32.5 32.5 32.5 Tablo 3.b. Hemşirelerin inhaler aletlerin basamaklarını doğru yapma yüzdeleri (%). ÖDİ 100 62.5 100 25 43.8 87.5 100 100 100 93.8 ÖDİ+spacer 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 12.5 Turbuhaler 59.4 59.4 53.1 31.3 59.4 59.4 59.4 59.4 59.4 59.4 Diskus 50 50 50 31.3 43.8 50 50 50 50 50 10
Sağlık Personeli ve Eczacıların İnhalasyon Aletlerinin Kullanımıyla İlgili Bilgilerinin Araştırılması Tablo 3.c. Eczacıların inhaler aletlerin basamaklarını doğru yapma yüzdeleri (%). ÖDİ 100 38.5 76.9 76.9 61.5 100 76.9 92.3 100 53.8 ÖDİ+spacer 30.8 15.4 15.4 30.8 30.8 30.8 30.8 15.4 15.4 15.4 Turbuhaler 69.2 38.5 53.8 53.8 69.2 69.2 53.8 69.2 23.1 53.8 Diskus 69.2 53.8 69.2 30.8 69.2 69.2 53.8 38.5 38.5 69.2 Tablo 3.d. Kalfaların inhaler aletlerin basamaklarını doğru yapma yüzdeleri (%). ÖDİ 91.3 8.7 26.1 52.2 39.1 82.6 47.8 43.5 13 21.7 ÖDİ+spacer 8.7 8.7 13 17.4 17.4 17.4 17.4 13 13 8.7 Turbuhaler 65.2 43.5 65.2 17.4 65.2 52.2 63.5 13 17.4 65.2 Diskus 60.9 60.9 56.5 8.7 60.9 60.9 43.5 17.4 21.7 56.5 Tablo 4. İnhaler aletlere göre meslek gruplarının ortalama toplam demonstrasyon skorları. ÖDİ ÖDİ-spacer Turbuhaler Diskus Kalfa (n= 23) 4.27 ± 2.49 1.3 ± 3.03 4.47 ± 3.54 4.47 ± 3.80 Eczacı (n= 13) 7.77 ± 2.31* 2.3 ± 3.88 2.30 ± 3.88 5.61 ± 4.11 Doktor (n= 40) 7.27 ± 1.08* 1.27 ± 3.08 4.27 ± 4.55 3.02 ± 4.42 Hemşire (n= 32) 8.12 ± 1.01* 1.25 ± 3.36 5.59 ± 4.71 4.75 ± 4.85 Total 6.94 ± 2.16 1.39 ± 3.23 4.86 ± 4.34 4.15 ± 4.43 *Varyans analizi, p< 0.01 hastalara eğitim verecek konumda olan kişilerin bu konudaki bilgi düzeylerini gündeme getirmiştir. Görgüner ve arkadaşları doktorlar üzerinde yaptıkları çalışmada özellikle spacer ve diskhaler kullanımında olmak üzere genel olarak başarısız olduklarını belirtmişlerdir (8). Akkaya ve arkadaşları da sağlık personeli üzerinde yaptıkları çalışmada benzer sonuçlar belirtmişlerdir (4). Kelling ve arkadaşları doktorların ÖDİ leri sıkça reçete etmelerine rağmen, tekniğin doğru kullanılması konusunda genel olarak yetersiz olduklarını belirtmişlerdir (9). Hanania ve arkadaşları ÖDİ ve spacer kullanımı sırasında sağlık personeli tarafından en sık yapılan hataların inspirasyon esnasında gereken koordine hareket ve inhalasyondan sonra nefes tutma manevralarında olduğunu saptamışlardır (7). Çalışmamızda inhalasyondan sonra nefes tutma kalfalarda oldukça düşük düzeyde bulunmuştur. Ayrıca bütün gruplarda inhalasyon öncesi nefes verme oldukça düşük oranda saptanmıştır. Bunlara ek olarak başlangıçta aleti sallama, ikinci uygulama için me basamaklarında sıkça hata yapıldığı belirtilmiştir (8). Bizim çalışmamızda da başlangıçta aleti sallama bütün gruplarda düşük bulunurken, ikinci uygulama için me basamağı özellikle eczacı ve kalfalarda düşük bulunmuştur. Bu tarz hatalı kullanımların, ilacın klinik etkinliğini önemli ölçüde azalttığı, yan etkileri arttırdığı ve maliyeti yükselttiği gösterilmiştir (10). Çalışmamızdan çıkan bir sonuç da, spacer aletini tanıma düzeyinin bütün gruplarda oldukça düşük olduğudur. Ayrıca turbuhaler ve diskus aletlerini tanıma oranlarının %50 ler düzeyinde olduğu görülmektedir. Hatalı kullanımların hasta eğitimiyle azaltılıp azaltılamayacağı araştırılmıştır. Yatarak tedavi gören has- 11
Ünlü M, Şahin Ü, Öztürk M, Akkaya A. talarda başlangıçta %47 oranında yanlış kullanım saptanmış, hasta eğitiminden sonra hastaların yalnızca %50 sinin ilacı doğru kullanabildiği tespit edilmiştir (11). Paterson ve Crompton un yaptığı benzer çalışmada ideal bir eğitimden sonra bile hastaların %15 inin tekniği kötü kullandıkları belirtilmiştir (12). Bu konuda video yardımıyla eğitim verilmesinin daha etkili olduğu vurgulanmıştır (13). Sonuç olarak doktorlar, hemşireler, eczacılar ve kalfaların da genel olarak spacer, turbuhaler, diskus tanıma oranının yeterince yüksek olmadığı, aletleri tanıyanlarda da basamakları doğru yapma yüzdesinin düşük olduğu görülmektedir. İnhaler ilaçların astım ve KOAH tedavisinin temel taşları olduğu gözönüne alınırsa, öncelikle hastalara eğitim verecek konumda olan personelin inhalerleri düzgün teknikte kullanmalarını sağlamak için, hizmet içi eğitim verilmesinin yararlı olacağı kanısındayız. Böylece hem hastaların tedaviden yarar görmesi artarken hem de ülke ekonomisine katkı sağlanmış olacaktır. KAYNAKLAR 1. Kıter G, Sevinç C, Çımrın AH. Farklı inhaler tekniklerine hastaların uyumları. Tüberküloz ve Toraks Dergisi 1999;47:278-83. 2. Lenfant C (director). National Heart, Lung, and Blood Institute, National Health Institutes. Expert Panel: National asthma education prevention progress, May 1997. 3. Thompson CJ, Irwine MT, Grahwohl CK, Roth MB. Misuse of metered dose inhalers in hospitalized patients. Chest 1994;105:715-7. 4. Akkaya E, Yılmaz A, Baran A ve ark. İnhalasyon cihazlarının kullanım tekniklerinin sağlık personeli ve hastalarda değerlendirilmesi. Solunum 20. TÜSAD, İstanbul, 1996:235-42. 5. Chapman KR, Love L, Brubaker H. A comparison of breath-cauted and conventional metered-dose inhaler inhalation techniques in elderly subcets. Chest 1993; 104:1332-7. 6. Jackevicius CA, Chapman KR. Inhaler education for hospital-based pharmacists. How much is required? Can Respir J 1999;6:237-44. 7. Hanania NA, Wittman R, Kesten S, Chapman KR. Medical personnel s knowledge of and ability to use inhaling devices. Chest 1994;105:111-6. 8. Görgüner M, Mirici A, Kaynar H ve ark. Hekimlerimizin inhalasyon cihazlarının kullanımıyla ilgili bilgilerinin değerlendirilmesi. Solunum 20. TÜSAD, İstanbul, 1996; 243-50. 9. Kelling JS, Strohl KP, Smith RL, Altose MD. Physican knowledge in the use of canister nebulizers. Chest 1983;83:612-4. 10. King D, Earnshaw SM, Delaney JC. Pressurized aerosol inhalers: The cost of misuse. Br J Gen Pract 1991;45:48-9. 11. Shim C, Williams MH. The adequecy of inhalation of aerosol from canister nebulizer. Am J Med 1980;69:891-4. 12. Paterson IC, Crompton GK. Use of pressurized aerosol by asthmatic patients. BMJ 1976;1:76-7. 13. McElnay JC, Scott MG, Armstron AP. Audio visual demonstration for patient counselling in the use of pressurized aerosol bronchodilator inhalers. 1989;14:135-44. Yazışma Adresi Mehmet ÜNLÜ Hızırbey Mah. 1547 Sok. No: 24/2 32040/ISPARTA 12