EĞİTİM KURUMLARINDA OLAĞAN ÜSTÜ DURUMLARA KARŞI HAZIRLIK ÇALIŞMALARI Ayşe Filiz DELİBALTA > Sağlık Bilimleri Uzmanı > ayfiliz@gmail.com Giriş Türkiye nin %92'sinin aktif sismik hatlar üzerinde olduğu, insan yerleşimlerinin %95'inin deprem tehlikesi olan bölgelerde yapıldığı ve ayrıca büyük sanayi merkezlerinin %98'i ve barajlarımızın %93'ünün deprem bölgesinde bulunduğu bilinmektedir. Türkiye bir deprem ülkesidir. Ancak, depremlerin haricinde 30 çeşit doğal afet bulunmaktadır. Depremlerin yanı sıra Türkiye de, sık sık, sel, çığ, yangın gibi felaketler de toplu yaşam alanlarında etkisini göstermektedir. Yakın zamanlarda, 18-20 Haziran 1990 da Trabzon da; 16-17 Mayıs 1991 de Doğu Anadolu Bölgesi nde; 25-26 Ağustos 1982 de Ankara ve çevresinde; 1994 de Marmaris te; 13 Temmuz 1995 te Senirkent te; 3-4 Kasım 1995 te İzmir de; 19-22 Mayıs 1998 de Batı Karadeniz ve 14-15 Ağustos 1998 de Trabzon Sürmene-Köprübaşı-Beşköy de görülen sellerde, yanlış yerleşim ve alt yapı eksiklikleri ile birlikte, Türkiye de modern anlamda sel ve fırtına uyarısı yapılamadığı için çok fazla can ve mal kayıplarımız olmuştur. Bu felaketler, beraberinde kurum, kuruluş ve toplu yaşam alanlarında iyileştirmeye açık pek çok konunun varlığını göz önüne sermiştir. Günümüzde dikkate alınması gereken en önemli güvenlik konularından birisi de okul çevresinde ya da içerisinde meydana gelebilecek terör eylemleridir. Türkiye de çok fazla görülmeyen bu tür olağanüstü durum, her an olması muhtemel olan hareketlerdir ve gerekli önlemlerin alınmasını zorunlu kılmaktadır. Ülkemizle en önemli gerçeklerden biri de genç nüfusun fazlalığıdır. Genç nüfus içerisinde halen öğrenim gören kişi sayısı, MEB istatistiklerine göre 17.491.124 dür. Öğrenim gören gençlerin çoğunluğu da devletin yaptırdığı eğitim ve öğretim kurumlarına devam etmektedir. Bingöl de yaşanan deprem felaketinde Çeltiksuyu Yatılı İlköğretim Bölge Okulu pansiyonunda kalan öğrencilerin büyük kısmının kaybedilmesi bir kere daha okul binalarının doğal afetlere karşı hazır bulunuşluk düzeylerinin kontrol edilmesinin gerekliliğini ortaya koymuştur. Bu nedenle, genel olarak her birimde ve özellikle de okullarımızda olağanüstü durumlarda istenmeyen neticelerin oluşmasını engellemek için önceden Olağanüstü Durum Hazırlıkları ve Plânlaması mecburiyeti vardır. Yasal Düzenlemeler Eğitim kurumlarında olağanüstü durumlara giren hususlar; Afet Kanunu, Sivil Savunma Kanunu, Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanun, Afetlerle İlgili Yetki Kararnamesi, İlköğretim Kurumları Yönetmeliği, Özel Okullar Çerçeve Yönetmeliği, Kamu Binalarının Yangından korunması Hakkında Yönetmelik, Sabotajlara Karşı Koruma Yönetmeliği, Devlet Binaları İşletme Bakım Onarım Yönetmeliği, MEB Savunma Sekreterliğinin Yangından Korunma Yönergesi, MEB Özel Eğitim ve Rehberlik ve danışma Hizmetleri Genel Müdürlüğünün Afetlerde uygulanacak rehberlik ve Psikolojik Danışma Hizmetleri Yönergesi, Kamu kurum ve Kuruluşlarında Emniyet ve Kaza Önleme Talimatı, Milli Eğitim Bakanlığı Koruyucu Güvenlik Özel Talimatı,
İçişleri Bakanlığı Sivil Savunma Genel Müdürlüğünün Sığınak konulu genelgesi, Sivil Savunma Teşkilatında Görev Alınması ve Yapılacak İşler Kılavuzu ve Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı nın 8470 sayılı Genelgesi gibi mevzuat çalışmalarıyla düzenlenmiştir. Millî ekonomiye veya devletin savaş gücüne önemli ölçüde katkısı bulunan, kısmen veya tamamen yıkılmaları, hasara uğratılmaları veya geçici bir zaman için dahi olsa çalışmadan alıkonulmaları; ülke güvenliği, ülke ekonomisi veya toplum hayatı bakımından olumsuz neticeler yaratacak, kamuya veya özel kişilere ait kurum ve kuruluşların sabotaj, yangın, hırsızlık, soygun, yağma, yıkma, burada bulunanların zorla işten alıkonulması, sağlıklarının ve vücut bütünlüklerinin tehdit ve tehlikelere karşı korunması ve güvenliklerinin sağlanması mevzuat çalışmalarının yapılmasındaki temel amaç olarak göze çarpmaktadır. İlköğretim kurumları yönetmeliğinde, öğrencilerin sağlık ve güvenlik hizmetleri; Okullarda standartlara uygun olarak ilkyardım dolabı ile ilkyardım çantası ve bunlara ait araç ve malzeme bulundurulur. Dolapta doktor reçetesi ile alınmayan ve doktor tavsiyesine göre kullanılması gereken ilâçlar bulundurulamaz ve öğrencilere kullandırılmaz. esaslarına göre yürütüleceği belirtilmiştir. Ayrıca ana sınıfı, dershaneler, işlik, laboratuvar, teknoloji derslikleri, kütüphane, müze, mutfak ve yemek odası, salon, müdür odası, müdür yardımcıları odası, öğretmenler odası, rehberlik servisi, memur ve hizmetli odaları, koridor, depo, tuvalet, lavabo gibi yerlerin projesine uygun olarak kullanılacağı belirtilerek, okullarda binanın onaylı bir yerleşim projesi bulundurulacağı ve yapılacak her türlü tadilat ve proje değişikliğinde valilik onayının alınması zorunlu tutulmuştur. Özel Okullar Çerçeve Yönetmeliğinin 65. maddesinde okul binalarının, eğitim ve öğretim hizmetleri dışında başka bir amaçla kullanılamayacağı, MEB Koruyucu Güvenlik Özel Talimatı ve MEB Binalarını Yangından Koruma Yönergesi çerçevesinde, gelişen ve değişen teknolojilere uygun olarak gerekli güvenlik önlemlerinin alınması, okullarda, gece ve gündüz emniyeti sağlamak için yeteri kadar güvenlik görevlisinin görevlendirilmesi, nöbetçi öğretmenlerin, öğrencilerin güvenliğini sağlayacak önlemleri almak ve kontrol etmekle görevli oldukları ifade edilmiştir. Kamu Binalarının Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik ile kamu kurum ve kuruluşları tarafından kullanılan binaların yangınlara karşı korunması için yangın öncesinde ve esnasında alınacak tedbirleri, can ve mal kaybının en aza indirilmesi konusunda yapılacak iş ve işlemler ile görevlileri belirlemek amaçlanmıştır. Dördüncü maddede; Bina içindeki kapıların numaralandırılması ve anahtarlarına 3x3 cm. ebadında madeni numara plakası takılması, anahtarların binanın uygun bir yerindeki kilitli-camlı dolapta saklanması, çok katlı binalarda oda anahtarlarını koymak üzere her katta anahtar dolabı tesis edilmesi gerektiği belirtilmiştir. Dokuzuncu maddede çatı güvenliği konusuna değinilmiştir. Buna göre; çatılarda yangına karşı koruma gereçlerinden başka bir eşya, yanıcı-parlayıcı madde ve saire bulundurulmaz. Çatı, depo ve arşiv olarak kullanılamaz; çatı aralarında insan yatmasına kesinlikle izin verilmez. Onuncu maddede Binalarda yangında ilk kurtarılacak kıymetli ve önemli evrak için yeteri kadar kilitli çelik dolap ve kasa temin edilip anahtarları sorumlulara verilir. Bu dolap ve kasalara, "YANGINDA İLK ÖNCE KURTARILACAKTIR" etiketi konulur. ifadesi yer almıştır. Onikinci maddede arşiv güvenliği ve onüçüncü maddede bina önü güvenliğini sağlama esasları konmuştur. Bu yönetmelik hükümlerine göre okullarda:
Bacaların TS 2165 Standardına uygun olmalı, Yüksek binalar; yangın merdiveni, aydınlatma ve yangın su sistemi, genel elektrik tesisatından ayrı şekilde özel olarak yangına karşı korunmaya alınmış bir tesisatla ve genel akım kesildiğinde otomatik olarak devreye giren jeneratöre bağlı şekilde dizayn edilmeli, Elektrik tesisatının devamlı kontrol altında tutulması bakımından, tesisatın işletme, bakım ve işlerliği için mahallinde kadrolu teknik eleman istihdam edilmeli, Binalarda giriş katından itibaren bir genel merdiven bulundurulacağı ve ikiden fazla katı varsa, okullar, hastaneler ile umuma açık binalarda yangın merdiveni yapılması zorunlu tutulmalı, Asansörler, herhangi bir tehlikenin önlenmesi veya arıza nedeniyle elektriklerin kesilmesi halinde zemin kata ulaşıp kapılarını açacak bir sisteme sahip olmalı, Kazan dairesi; TS 1257, TS 2192 ve TS 2736 standartlarına uygun olmalı, Çalışma saatleri içinde görevli sayısına ve o binadaki en büyük amirin takdirine göre, binanın her katında, bölmesi veya tamamında görevliler arasında nöbet tutulmalı, Her binada bir gece bekçisi bulundurulmalı, gece bekçisi temin edilemeyen yerlerde; hizmetli sayısı 2'den fazla değilse, durum en yakın polis veya jandarma karakoluna bir yazıyla bildirilmeli ve binanın devriyeler tarafından sık sık kontrol edilmesi sağlanmalı, hizmetli sayısı 2'den fazla ise ve asıl görev aksatılmadan yürütülebilecekse hizmetliler sırayla gece nöbeti tutmalıdır. Devlet Binaları İşletme Bakım Onarım Yönetmeliği, Devlet binalarının ve müştemilatının mimari, yapım yönünden bakım ve onarımlarının yapılması ve bu binaların içinde veya dışında olup bina ile ilgili tesis ve donatımın işletme, koruyucu bakımları, onarımları ve temizlik işleri nin nasıl yapılacağını belirlemektedir. MEB Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı nın 23.10.1999 Tarih ve 008470 sayılı Genelgesi nde Yurdumuzun dünyanın en etkin deprem kuşaklarından birinin üzerinde bulunduğu belirtilmiş, her an yurdumuzda büyük can ve mal kaybına yol açabilecek büyük bir depremin olabileceğine dikkat çekilmiştir. Okullarda Hayatta Kalmak İçin Öğretilecek Onbir Çare 1.İkaz ve alarm işaretlerinin öğrenilmesi 2.Habersiz ani taarruza hazır olunması 3.Sığınak ve sığınma yerlerinin hazırlanması 4.Gizleme, karartmaya hazırlıklı olunması 5.Yangınlara karşı hazırlıklı olunması 6.İlk yardım kurallarının öğrenilmesi 7.Yiyecek ve içeceklerin uygun şartlarda saklanılması 8.Bina koruma personelinin seçilmesi 9.Klasik ve nükleer silahlara karşı korunmanın öğrenilmesi 10.Kimyasal, biyolojik maddelere karşı korunmanın öğrenilmesi 11.Fert ve ailece korunmanın öğrenilmesi Okullarda Deprem Öncesi Alınacak Önlemler 1.Okulların kurulacağı yerler titizlikle belirlenmeli; kaygan ve ovalık bölgelere, gevşek toprağa sahip meyilli yerlere yapılmamalıdır.
2.Okullar, Yapı Tekniğine ve İnşaat Yönetmeliğine uygun, deprem etkilerine karşı dayanıklı yapılmalıdır. 3.İmar planında konuta ayrılmış yerler dışındaki yerlere okul ve müştemilatı yapılmamalıdır. 4.Dik yarların yakınına, dik boğaz ve vadilerin içine okul yapılmamalıdır. 5.Çok kar yağan ve çığ gelen yamaçlarda okul yapılmamalıdır. 6.Mevcut okul binaların dayanıklılıkları arttırılmalıdır. 7.Okullar sigorta sistemine dahil edilmelidir. Bu önlemlerin yanı sıra, okullarda kullanılan eşyaların ve eğitim materyalinin yerleştirilmesinde aşağıda sayılan önlemler alınmalıdır: Dolap üzerine konulan eşya ve büro malzemelerin kayarak düşmesini önlemek için plastik tutucu malzeme kullanılmalıdır. Soba ve diğer ısıtıcılar sağlam malzemelerle duvara veya yere tespit edilmelidir. Dolaplar ve devrilebilecek benzeri eşyalar, birbirine ve duvara tespit edilmelidir. Duvar bölmeleri ve panoları zikzak düzende yerleştirip, yere tespit etmeliyiz. Tavan ve duvara asılan avize, klima vb. cihazlar, bulundukları yere ağırlıklarını taşıyacak şekilde tespit edilmelidir. Gaz kaçağı ve yangına karşı, gaz vanası ve elektrik sigortaları otomatik hâle getirilmelidir. Binadan acilen kaçmak için kullanılacak yollardaki tehlikeler ortadan kaldırılmalı, bu yollar işaretlenmeli, buralara gereksiz eşya ve malzeme konulmamalıdır. Bir deprem planı hazırlanıp, bu plana göre zaman zaman tatbikat yapılmalıdır. Okul binasının özelliği ve büyüklüğüne göre uygun yangın söndürme cihazı yönetimce mutlaka bulundurmalı ve periyodik bakımları da yaptırılmalıdır. Asansörlerin kapı yanlarına "Deprem Sırasında Kullanılmaz" levhası asılmalıdır. Gerekli ilk yardım malzemesi, yedek pil ve pilli radyo, el feneri, temizlik malzemeleri, sinyal düdüğü, mum, kibrit, kuru gıda ve bisküvi gibi malzemeleri bir çanta içerisinde her an hazır bir şekilde bulundurulmalıdır. Okul bahçesinde deprem konteynırı bulundurulmalıdır. Sığınak ve Sığınma Yerleri Sivil Savunma Kanununda Sığınak: Klasik ve nükleer silahlarla kimyasal ve biyolojik harp maddelerinin tesirlerinden insanlar ile ülkenin harp gücünün devamı için gerekli olan canlı ve cansız kıymetleri korumak amacıyla kullanılan ve bu maksatla yapılan yerler olarak tarif edilmiştir. Sığınakların klasik, kimyasal, biyolojik ve nükleer silahlardan koruyucu nitelikte; yapılacağı yer iyi tespit edilmiş; barındıracakları insan sayısına ve yapı inşaat alanın büyüklüğüne göre hesaplanmış ve başka amaçlarla da kullanılabilir nitelikli olması gerekir. Kaynaklar 1.Yeryüzü ve Deprem, Boyut Yayın Grubu, 2002. 2.Millî Eğitim İstatistikleri 2004-2005, MEB APK Kurulu Başkanlığı, Ankara 2005. 3.GÜVENÇ, Kaya. Yönetim Kurulu Başkanı TMMOB, Basın Duyuruları, Makale 02.05.2003. 4.Sivil Savunma Eğitim Semineri Kitabı, MEB, 2001. 5.Okul ve Kurumlarda Güvenlik, MEB Erkek Teknik Öğretim Genel Müdürlüğü, Ankara 2000. 6.Nevzat BAYHAN-Hayri GÜL, Deprem El Kitabı, Zaman Yayınları, İstanbul 2001.
7.Yrd. Doç. Can KARAVUL, 18.08.2003 / www.evrensel.net 8.www.meb.gov.tr 9.www.bayindirlik.gov.tr