2014-2023 BATI KARADENİZ BÖLGE PLANI (ZONGULDAK - KARABÜK - BARTIN) BAĞIMLI EKONOMİK YAPISINI KIRMIŞ VE YAŞAM KALİTESİNİ YÜKSELTMİŞ BİR BÖLGE OLMAK 2013, BAKKA Tüm hakları saklıdır. Bu eserin tamamı ya da bir bölümü, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca kullanılmadan önce hak sahibinden 52.Maddeye uygun yazılı izin alınmadıkça, hiçbir şekilde ve yöntemle işlenmek, çoğaltılmak, çoğaltılmış nüshaları yayılmak, satılmak, kiralanmak, ödünç verilmek, temsil edilmek, sunulmak, telli/telsiz ya da başka teknik, sayısal ve/veya elektronik yöntemlerle iletilmek suretiyle kullanılamaz. Hazırlanmış olan çalışmanın tüm hakları Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı na aittir. Burcu MİRANOĞLU, Çiğdem ÇÖREK ve Mehmet ÇETİNKAYA tarafından hazırlanan işbu çalışmadan kaynak gösterilmek suretiyle alıntı yapılabilir. EYLÜL, 2013
Büyük hedefimiz, milletimizi en yüksek medeniyet seviyesine ve refaha ulaştırmaktır. 2 3
T.C. BATI KARADENİZ KALKINMA AJANSI Gelişme Ekseni, Öncelik ve Tedbirler İÇİNDEKİLER YÖNETİCİ ÖZETİ... 12 KISALTMALAR:... 17 BÖLGE PLANINA GENEL BİR BAKIŞ... 18 BÖLGE PLANININ ÖNEMİ VE AMACI... 18 2014-2023 BATI KARADENİZ BÖLGE PLANININ YAPISI... 18 PLAN VİZYONU, GELİŞME EKSENLERİ VE TEDBİRLER... 19 MEKANSALLAŞTIRILMIŞ ÖNCELİKLER... 22 22 PLANLAMA İLKELERİ... 24 PLANLAMA SÜRECİ... 25 BÖLGE PLANININ ÜST ÖLÇEKLİ PLANLARLA İLİŞKİSİ... 28 GEÇMİŞ DÖNEM BÖLGE PLANLARI... 28 AJANSLAR ARASI İŞBİRLİKLERİ VE BATI KARADENİZ KALKINMA AJANSI...28 1.1.2.3. DEMİR ÇELİK SEKTÖRÜNE BAĞLI DİĞER SEKTÖRLER...48 1.1.3. ENERJİ SEKTÖRÜ... 52 1.1.3.1. BATI KARADENİZ BÖLGESİ ENERJİ KAYNAKLARI...52 1.1.3.1.1. YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI...52 1.1.3.1.2. TÜKENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI...54 1.1.3.2. BATI KARADENİZ BÖLGESİ ENERJİ TÜKETİM VERİLERİ...54 1.1.4. MOBİLYA VE ORMAN ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜ...57 1.1.4.1. MOBİLYA SEKTÖRÜ... 57 1.1.4.2. ORMAN ÜRÜNLERİ SEKTÖRÜ...59 1.1.5. TURİZM SEKTÖRÜ... 62 1.1.5.1. BATI KARADENİZ BÖLGESİNDE GELİŞTİRİLEBİLECEK TURİZM TÜRLERİ...63 1.1.5.2. TURİZM SEKTÖRÜ KONAKLAMA VE HİZMET KAPASİTESİ...64 1.1.5.3. KÜLTÜR... 65 ULUSLARARASI GELİŞMELER VE TR81 BATI KARADENİZ BÖLGESİ...30 BÖLGENİN TÜRKİYE İÇİNDEKİ YERİ... 30 BÖLGENİN EKONOMİK VE SOSYAL YAPISINA GENEL BAKIŞ...33 1. EKONOMİK YAPI... 36 1.1. SEKTÖRLERİN İNCELENMESİ... 36 1.1.1. MADENCİLİK... 37 1.1.1.1. BATI KARADENİZ BÖLGESİNDE MADENCİLİK SEKTÖRÜ...37 1.1.1.2. MADENCİLİĞİN BÖLGE İSTİHDAMINA KATKISI...39 1.1.1.3. TAŞ KÖMÜRÜ... 40 1.1.1.3.1. TAŞ KÖMÜRÜ REZERVLERİ...40 1.1.1.3.2. TEMEL GÖSTERGELER...40 1.1.1.3.3. TÜRKİYE TAŞKÖMÜRÜ KURUMU...40 1.1.2. DEMİR ÇELİK SEKTÖRÜ... 46 1.1.2.1. SEKTÖRÜN OLUŞUMU VE GELİŞİM SÜRECİ...46 1.1.5.4. YEREL KÜLTÜREL DEĞERLER...66 1.1.5.5. BÖLGEDE YER ALAN ANTİK KENTLER...66 1.1.6. YAPI SEKTÖRÜ... 69 1.1.7. TARIM... 75 1.1.7.1. BİTKİSEL ÜRETİM... 75 1.1.7.2. HAYVANSAL ÜRETİM... 78 1.2. DIŞ TİCARET... 82 1.2.1. İTHALAT... 82 1.2.2. İHRACAT... 82 1.3. BATI KARADENİZ BÖLGESİNDE YATIRIM ORTAMI...86 1.3.1. KAMU YATIRIMLARI... 87 1.3.2. DOĞRUDAN YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI...88 1.3.3. BANKACILIK VE MEVDUAT BİLGİLERİ...89 1.3.4. KREDİLER... 90 1.1.2.2. BATI KARADENİZ BÖLGESİNDE DEMİR ÇELİK SEKTÖRÜ...46 1.3.5. KOBİ FAALİYETLERİ VE İŞ GELİŞTİRME MERKEZLERİ...91
1.3.5.1. KOBİ LERİN SEKTÖREL DAĞILIMI... 91 1.3.5.2. BÖLGE KOBİ LERİNİN SORUNLARI... 92 1.3.5.3. TEMEL DESTEK MEKANİZMALARI... 92 1.3.6. AR-GE ve YENİLİKÇİ ÇALIŞMALAR... 94 1.3.6.1. MARKA, PATENT, ENDÜSTRİYEL TASARIM VE FAYDALI MODEL BAŞVURULARI...94 1.3.6.2. İŞ GELİŞTİRME MERKEZLERİ...95 1.4. BATI KARADENİZ BÖLGESİ ORGANİZE SANAYİ BÖLGELERİ...96 2014-2023 BÖLGE PLANI İLÇELERE YÖNELİK STRATEJİLER PAFTASI... 98 2. DEMOGRAFİK VE SOSYOEKONOMİK YAPI...102 2.1. DEMOGRAFİK YAPI...103 2.1.1. BATI KARADENİZ BÖLGESİ GÖÇ EĞİLİMLERİ...106 2.2. SOSYOEKONOMİK YAPI...108 2.2.1. SAĞLIK... 108 2.2.2. EĞİTİM... 109 2.2.2.1. YÜKSEKÖĞRETİM GÖSTERGELERİ...110 3.3. BARTIN...130 3.4. BATI KARADENİZ BÖLGESİ VE DOĞAL AFETLER...132 4. SÜRDÜRÜLEBİLİR ÇEVRE... 134 4.1. GENEL DURUM...134 4.2. KİRLİLİK...134 4.2.1. HAVA KİRLİLİĞİ... 134 4.2.2. TOPRAK KİRLİLİĞİ... 136 4.2.3. SU KİRLİLİĞİ... 136 4.2.4. ATIK SU... 137 4.2.5. KATI ATIKLAR... 138 5. ULAŞIM VE LOJİSTİK ALTYAPI... 142 5.1. GENEL DURUM...142 5.2. BATI KARADENİZ BÖLGESİNİN ALTYAPI VE ERİŞİLEBİLİRLİK DURUMU...142 5.2.2. BATI KARADENİZ BÖLGESİNDEKİ İLÇELERİN ULAŞIM VE ERİŞİLEBİLİRLİK DURUMU...142 5.3. KARAYOLU VE DEMİRYOLU...144 2.3. BEŞERİ SERMAYE...111 2.3.1. İŞGÜCÜ PİYASASININ GENEL GÖRÜNÜMÜ...111 2.3.2. İSTİHDAM...112 2.3.2.1. KAMU İSTİHDAMI... 113 2.3.2.2. KADIN İSTİHDAMI... 113 2.3.3. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ...114 2.3.4. İŞSİZLİK... 117 2.3.4.1. İŞYERİ SAYISI... 118 2.3.4.2. İŞSİZLİK SİGORTASI ÖDEME...118 2.4. GELİR DAĞILIMI ve YOKSULLUK...119 2.4.1. GELİR DAĞILIMI... 119 2.4.2. YOKSULLUK... 120 2.5. SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI...121 3. MEKÂNSAL EĞİLİMLER VE KENTLEŞME... 122 5.4. DENİZYOLU VE LİMANLAR...147 5.4.1. DENİZYOLU YOLCU TAŞIMACILIĞI...148 5.5. HAVAYOLU VE HAVALİMANI...148 5.6. KENT İÇİ ULAŞIM...148 5.7. LOJİSTİKTE POTANSİYEL ARAŞTIRMASI VE REKABET ANALİZİ...149 6. İNTERNET TEKNOLOJİLERİNE ERİŞİM... 152 BÖLGESEL ÖLÇEKLİ ÖNEMLİ PROJELER... 154 FİLYOS VADİSİ PROJESİ...154 EK BİLGİLER...161 BÖLGE PLANININ ÜST ÖLÇEKLİ PLANLARLA İLİŞKİSİ...161 KAYNAKÇA...168 EKLER (TABLOLAR-GRAFİKLER)...173 KATILIMCI LİSTESİ...206 3.1. ZONGULDAK...122 3.2. KARABÜK...126 6 7
Günümüzde bölgeler arası gelişmişlik farklılıklarının dengeli bir yapıya kavuşturulması, bölgesel ve yerel kalkınma ile sürdürülebilir gelişmenin sağlanması ve buna yönelik araçların geliştirilmesi önemli hale gelmiştir. İktisadi ve sosyal kalkınmanın bölge bazında gerçekleştirilmesi için, o bölgenin özellikleri, farklılık ve özgünlükleri ile temel sorun alanları ve gelişmişlik düzeylerinin saptanması, sorunlarına yönelik çözüm önerilerinin sunulması ve bölgenin rekabetçi bir yapıya kavuşturulması için potansiyellerinin ön plana çıkarılması önem arz etmektedir. Bu kapsamda farklı dönemlerde bölge planları hazırlanmış ancak çeşitli nedenlerle istenilen düzeyde uygulanamamış, planların sahiplenilmesi ve bölge paydaşlarının katılımı bağlamında yeterli etki oluşturulamamıştır. Bu şartlar altında, bölgesel kalkınma politikaları da değişmiş ve daha şeffaf, esnek, dinamik ve katılımcı bir sürecin uygulanması gündeme gelmiştir. Bu sürecin uygulanmasında, günümüz yönetişim kavramı çerçevesinde, kamu kurumları, özel sektör, sivil toplum kuruluşları ve üniversitelerin bölgesel gelişme çalışmalarında daha çok söz sahibi olmaları ve ortak çalışmaları desteklenmektedir. Ülkemizde, yerel ve bölgesel kalkınma politikalarını geliştirmek, bölge planlarını ve uygulama programlarını hazırlamak, bölge bazında proje hazırlama ve uygulama kapasitesini arttırmak, başarılı projelere imkânları ölçüsünde finansman sağlamak ve bu doğrultuda bölgesel gelişmenin hızlandırılması için kalkınma ajansları kurulmuştur. Kalkınma ajanslarının kuruluş amacı Kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek, kaynakların yerinde ve etkin kullanımını sağlamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek suretiyle, ulusal kalkınma plânı ve programlarda öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu olarak, bölgesel gelişmeyi hızlandırmak, sürdürülebilirliğini sağlamak, bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak olarak belirtilmektedir. Zonguldak-Karabük-Bartın İllerini kapsayan Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı (BAKKA) da bu ortak amaca hizmet etmek için kurulmuştur. Ajansımız, 2014-2023 yıllarını kapsayan bu çalışmada bölgenin mevcut durumunu tespit etmeye yönelik incelemelerde bulunmuş, önümüzdeki dönemde yapılacak faaliyetlere yön verecek öncelik alanlarını belirlemiştir. Bu planla birlikte, Ajans tarafından verilecek olan mali destekler ile teknik ve doğrudan finansman desteklerine de yön gösterilmesi amaçlanmıştır. Bölgemizin kalkınması ve rekabet üstünlüklerinin ortaya çıkartılması açısından yol gösterici stratejik bir doküman olan Bölge Planının başarılı bir şekilde uygulanacağına ve sahiplenileceğine olan inancımla, planın hazırlanmasında emeği geçen Yönetim Kurulu üyelerini, Kalkınma Kurulu üyelerini ve Ajans personelini tebrik eder, başarılarının devamını dilerim. ALİ ÇINAR Bartın Valisi BAKKA Yönetim Kurulu Başkanı 8 9
5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkındaki Kanunda, kalkınma ajanslarının kurulma amacı, kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek, kaynakların yerinde ve etkin kullanımını sağlamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek suretiyle ulusal kalkınma planı ve programlarda öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu olarak bölgesel gelişmeyi hızlandırmak, sürdürülebilirliği sağlamak, bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak olarak belirtilmiştir. Bu kapsamda, Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı (BAKKA), 25 Temmuz 2009 tarihli ve 27299 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 2009/15236 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Zonguldak, Bartın ve Karabük illerini kapsayan Zonguldak merkezli TR81 Düzey 2 Bölgesi nde kurulmuştur. BAKKA tarafından hazırlanan, TR81 Düzey 2 Bölgesi dahilinde Zonguldak, Karabük ve Bartın illerini bütüncül olarak değerlendirerek bölgenin mevcut durumunu ve ihtiyaçlarını ortaya koyan, katılımcılık esasını benimseyerek ekonomik ve sosyokültürel alanlarda gerçekleştirilmesi hedeflenen kalkınmanın stratejilerini ve hedeflerini belirleyen temel bir dokümandır. Batı Karadeniz Bölge Planı, özel sektör, kamu ve toplum arasında katılımcılık odaklı işbirliği kültürünü arttırmaya hizmet edecek, yerel dinamikleri harekete geçirecek, tüm kesimler tarafından benimsenecek olan bir bakış açısı ve hedef birliğini amaç edinmektedir. Dünyadaki tecrübeler göstermektedir ki, plan ve programların başarıya ulaşabilmesinde hazırlık, uygulama ve izleme aşamalarından değerlendirme aşamasına kadar geniş bir katılım ve sahiplenme son derece önemli rol oynamaktadır. Bu çerçevede ajansımız da plan hazırlık çalışmaları kapsamında katılımcılığın en üst seviyede olmasına özen göstermiş, bölgemizdeki paydaşlarımızın görüş ve önerilerini değerlendirerek tüm kesimlerce sahiplenilecek stratejik bir doküman hazırlama çabası içerisinde olmuştur. Bu plan aynı zamanda, belirlenen önceliklerin hayata geçirilmesine katkıda bulunarak bölgenin ekonomik ve sosyal olarak kalkınmasını sağlayacak, bölgede istihdam olanaklarını arttıracak projelere verilecek destekleri kapsayan Mali Destek Programlarına da temel oluşturacaktır. nın hazırlanmasında emeği geçen Ajans uzmanları başta olmak üzere; Değerli Yönetim Kurulu Üyelerine, Kalkınma Kurulu Başkanı ve Üyelerine Düzenlenen organizasyon ve çalıştaylara katılan, görüş bildiren, anket ve mülakat uygulamalarına katılan Kaymakamlıklara, Belediyelere ve tüm Kamu Kurum ve Kuruluşlarına, Sivil Toplum Kuruluşlarına, Meslek Odalarına, Özel Sektör Temsilcilerine ve bölgedeki tüm paydaşlara, Kalkınma Bakanlığı Müsteşarı Sayın Ahmet YAMAN a, Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürü Sayın Nahit BİNGÖL e, Strateji ve Politika Geliştirme Dairesi Başkanı Sayın Murat KARA ya, Yerel ve Kırsal Kalkınma Dairesi Başkanı Sayın İbrahim KUZU ya ve Uzman Yardımcısı Neslihan BAŞER e teşekkürlerimi sunarım. Faruk TEZEL BAKKA Genel Sekreteri 10 11
YÖNETİCİ ÖZETİ 2014-2023 dönemini kapsayan Batı Karadeniz Bölge Planı, bölge kaynaklarının sürdürülebilir biçimde yönetilmesini ve bölge ile ilgili çalışmalara yol gösterici olmasını amaçlamaktadır. Bu plan, bölgenin ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda bütüncül bir yaklaşımla gerçekleştireceği kalkınma stratejisinin hedeflerini ve önceliklerini ortaya koyan bir temel politika dokümanıdır. Plan aynı zamanda, belirlenen önceliklerin hayata geçirilmesine katkıda bulunacak, istihdam olanaklarını arttırarak kalkınmaya yardımcı olacak projelere verilecek destekleri kapsayan Mali Destek Programlarına da temel oluşturacaktır. BATI KARADENİZ BÖLGE PLANI HAZIRLIKLARI, YÖNTEM VE KATILIMCILIK Bölge planı hazırlık süreci üç aşamalı olarak koordine edilmiştir. Bunlar mevcut durum raporunun oluşturulması, analizlerin gerçekleştirilmesi ve stratejilerin belirlenmesi aşamalarıdır. Katılımcılık esasına dayanan üç aşamada da bölge paydaşlarının geri bildirimleri alınmış ve çalışmalara bu görüşler doğrultusunda devam edilmiştir. İl ve ilçe çalıştayları ile rekabetçilik analizi toplantıları vasıtasıyla yürütülen plan çalışmaları Kalkınma Kurulu Toplantısında da gündeme getirilmiştir. Çalışmalar kapsamında Kalkınma Kurulu Toplantısı dâhil olmak üzere yaklaşık 500 kişinin görüş ve önerileri alınmıştır. Mevcut Durum Analizi hazırlanırken sektörel araştırmalar, kurum ve kuruluşlardan veri talepleri, kurum görüşmeleri, saha/arazi çalışmaları gerçekleştirilmiştir. 2014-2023 Bölge Planı üç bölümden oluşmaktadır: MEVCUT DURUM ANALİZİ GELİŞME EKSENİ, ÖNCELİK VE TEDBİRLER ANALİZLER Sektörel araştırmalar, ilgili bakanlıkların yürütmüş olduğu çalışmaların yanı sıra ajansın bölgede öne çıkan sektörlere yönelik yapmış ya da yaptırmış olduğu bilimsel çalışmaları kapsamaktadır. Mevcut durumla ilgili bilgileri sentezleyen Mevcut Durum Analizi, bölge paydaşları olan kamu kurum ve kuruluşları, KOSGEB, üniversiteler, sendikalar, OSB müdürlükleri ve sivil toplum kuruluşlarından alınan veri ve görüşlere, üst ölçekli stratejik dokümanlara ve sektörel incelemelere dayanmaktadır. Mevcut Durum Analizi kendi içerisinde 6 bölümden oluşmaktadır: 1. Ekonomik Yapı 2. Demografik ve Sosyoekonomik Yapı 3. Mekânsal Eğilimler ve Kentleşme 4. Sürdürülebilir Çevre 5. Ulaşım ve Lojistik Altyapı 6. İnternet Teknolojilerine Erişim Gelişme Ekseni, Öncelik ve Tedbirler Mevcut Durum Analizindeki tespitlerden yola çıkılarak hazırlanmıştır. Bu bölüm, Batı Karadeniz Bölgesinin gelişmesi ve belirlenen önceliklere ulaşılabilmesi için stratejik öneme sahip olan tedbir ve politikaların detaylı açıklamalarını içermektedir. Söz konusu bölüm kapsamında ülke için hazırlanmış olan stratejik dokümanlar ve il, ilçe analizleri dâhil olmak üzere çok sayıda çalışmadan faydalanılmıştır. III. bölüm olan Analizler kısmında ise bölgeyi oluşturan her ilçenin mevcut durumunun ve mevcut durum neticesinde belirlenmiş olan sektör stratejilerinin yer aldığı İl ve İlçe Analizleri ile bölge sektörlerinin rekabetçilik durumunu ortaya koyan Sektör Tanımlama, Önceliklendirme ve Rekabetçilik Analizi çalışmaları bulunmaktadır. VİZYON VE GELİŞME EKSENLERİ nın vizyonu BAĞIMLI EKONOMİK YAPISINI KIRMIŞ VE YAŞAM KALİTESİNİ YÜKSELTMİŞ BİR BÖLGE OLMAK olarak belirlenmiştir. Bu vizyona ulaşılması aşamasında esas alınan üç temel ilke şunlardır: ÇOK SEKTÖRLÜLÜK KATILIMCILIK SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA Plan kapsamında SÜRDÜRÜLEBİLİR SOSYAL KALKINMA ve YENİLİKÇİLİK VE GİRİŞİMCİLİKLE DESTEKLENEN SEKTÖREL ÇEŞİTLİLİK OLMAK üzere iki temel gelişme ekseni belirlenmiştir. Bu eksenlere bağlı oluşturulan öncelikler şu şekildedir: Sektörel Çeşitliliğin Sağlanması Ulaşım, Altyapı ve Lojistik İmkânlarının Güçlendirilmesi Yerleşmelerin Mekân ve Yaşam Kalitesinin Arttırılması Sosyal Kalkınmanın Sağlanması Kırsalda Kalkınmanın Sağlanması Sağlıklı ve Dengeli Bir Çevre Oluşturulması Turizmin Çeşitlendirilerek Geliştirilmesi 12 13
BATI KARADENİZ BÖLGE PLANI NIN DAYANDIĞI DOKÜMANLAR Bölgenin ekonomisini küresel ve ulusal ölçekte konumlandırarak, üstlenebileceği rolleri tanımlamak amacı ile hazırlanan bölge planları, bu doğrultuda farklı kurumlarca hazırlanmış üst ölçekli planlar ve ulusal strateji dokümanlarını esas almak durumundadır. Üst ölçekli planlar ve stratejiler ile alt ölçekli planlar arasındaki ilişkiyi kurmak adına hazırlanan Batı Karadeniz Bölge Planı kapsamında, geçmiş dönem ulusal ve bölgesel çalışmalarından faydalanılmıştır: Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanan Onuncu Kalkınma Planı, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından hazırlanmış olan Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi ve Türkiye Demir-Çelik Ve Demir Dışı Metaller Sektörü Strateji Belgesi ve Eylem Planı, Ekonomi Bakanlığı tarafından hazırlanan Türkiye İhracat Stratejisi ve Eylem Planı, TÜBİTAK tarafından hazırlanan Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi, Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı tarafından hazırlanan Enerji Verimliliği Strateji Belgesi, Ulaştırma Bakanlığı tarafından hazırlanan Türkiye Ulaştırma ve İletişim Stratejisi, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yürütülen KENTGES Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi ve Eylem Planı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca hazırlanan Türkiye Organik Tarım Stratejik Planı, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından hazırlanan Ulusal İklim Değişikliği Strateji Belgesi ve Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanmış olan Türkiye Turizm Strateji Belgesi, Zonguldak-Bartın-Karabük (ZBK) Bölgesel Gelişme Planı, Zonguldak- Bartın-Karabük 1/100.000 Ölçekli Çevre Düzeni Planı ve 2010-2013 Batı Karadeniz Bölge Planı. Bakanlıklarca hazırlanmış olan söz konusu dokümanların yanı sıra, bölge düzeyinde faaliyet gösteren kurum ve kuruluşlarca gerçekleştirilen araştırma raporları da göz önünde bulundurulan çalışmalar arasındadır. BÖLGEYE GENEL BAKIŞ Batı Karadeniz Bölgesi, Zonguldak ile birlikte Zonguldak ın ilçesi iken 1991 yılında il statüsüne kavuşan Bartın ve aynı şekilde Zonguldak ın ilçesi iken 1995 yılında il statüsüne kavuşan Karabük illerini kapsamaktadır. 9.493,04km2 yüzölçümlü bölge; Zonguldak 606.527, Bartın 188.436, Karabük 225.145 olmak üzere toplam 1.020.108 nüfusa sahiptir. Bölge, güneybatıda Bolu, Düzce, Kocaeli, Sakarya ve Yalova İllerini kapsayan TR42 Doğu Marmara Bölgesi ile doğuda ise Kastamonu, Çankırı ve Sinop İllerini kapsayan TR82 Bölgesi ile komşudur. Bölge illerinin gelişmişlik düzeyleri incelenirken Kalkınma Bakanlığı tarafından yapılan çalışmalar esas alınmıştır. Bakanlık tarafından 2003 yılında hazırlanan İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması 2011 yılında yine Bakanlık tarafından güncellenmiştir. Çalışmaya göre Karabük 28. sırada, Zonguldak 29. sırada ve Bartın 48. sırada yer almaktadır. SEGE çalışmasına göre bölge içerisindeki en gelişmiş il Karabük tür. TÜİK tarafından hazırlanan sektörlere göre bölgesel paylar çalışmasına göre Batı Karadeniz Bölgesi, ülke genelinde 22.sırada yer almaktadır. Bölge, sahip olduğu zengin taş kömürü, yeraltı kaynakları ve bu zenginliklerine bağlı olarak gelişmiş olan demir-çelik endüstrisiyle tanınmaktadır. Bölgedeki sanayi faaliyetleri günümüz itibariyle hala ağırlıklı olarak madencilik ve demir-çelik endüstrisine dayansa da, zaman içerisinde madencilikte yaşanan sıkıntılar nedeniyle istihdam oranlarında düşüş yaşanmaya başlanmıştır. Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüklerinden alınan veriler doğrultusunda madencilik sektöründeki istihdam oranlarının yıllar arasındaki farklılıkları net bir biçimde görülmektedir: 2000 senesinde madenciliğin tüm sektörler içerisindeki payı % 49 iken bu oran 2013 senesinde % 33 e gerilemiştir. Bölgedeki kurum ve kuruluşlarla gerçekleştirilen görüşmeler neticesinde bölgenin en büyük probleminin işsizlik olduğu ortaya çıkmıştır. Artan işsizlik oranlarında ve buna bağlı ekonomik güvensizlik ortamının oluşmasında madencilikte yaşanan bu sıkıntılar büyük paya sahiptir. Madencilik sektöründe uzun süredir var olan fakat son yıllarda iyice ortaya çıkan sıkıntının aksine, demirçelik ve buna bağlı yan sanayi ürünleri sektörünün bölge ekonomisi içindeki payı giderek artmaktadır. Son yıllarda daha hızlı gelişim gösteren bu sektör bölge için büyük bir umut teşkil eder hale gelmektedir. Türkiye İhracatçılar Meclisi verilerine göre 2012 yılında bölge ihracatının yaklaşık %70 ini çelik ihracatı oluşturmaktadır. Baskın olan bu iki sektör haricinde mobilya ve orman ürünleri ile enerji sektörlerinin de bölge ekonomisi içindeki payları artmaya başlamıştır. Batı Karadeniz Bölgesi ekonomisinde tarımsal faaliyetler önemli bir yer tutmamaktadır. TÜİK verilerine göre, 2010 yılı içerisinde sektörlerin gayri safi katma değer içindeki payları açısından bölgede tarım sektörünün payı yalnızca %5,8 dir. Tarımsal faaliyetlerin az olmasında bölgenin makineli tarıma elverişli olmayan topoğrafik yapısı ve zaten kısıtlı olan tarım arazilerinin parçalı ve dağınık yapıda olması etkindir. Mevcutta kısıtlı alanlarda yapılan tarım ve hayvancılık faaliyetleri de küçük hacimli işletmeler boyutunda sürdürüldüğünden bölgeye yeterli ekonomik gelir sağlamamaktadır. 2013 yılı TÜİK verilerine göre Bartın ve Zonguldak illerinde kırsal nüfus kentsel nüfustan fazladır. Mesafelerin kısa olması nedeniyle illerde kentsel ve kırsal alanlar bütünleşmiş bir yapı sergilediğinden kentlerde çalışan nüfusun önemli bir kısmı kırsal alanlarda yaşamaktadır. Kentsel nüfus ile kırsal nüfusun birbirine yakın olduğu bölgede, madencilikteki sıkıntılar ve buna bağlı işsizlik dikkate alındığında, tarımsal faaliyetlerin desteklenmesi gerektiği görülmektedir. Tarımsal verimliliğin arttırılması için organik tarım, seracılık, balıkçılık ve arıcılık gibi bölgenin iklimi, toprak ve coğrafi yapısı gibi potansiyellerini değerlendirmeye yönelik en uygun alternatifin seçilmesi, kırsal kalkınmanın desteklenmesi adına fayda sağlayacak eylemlerdir. Bölgede tarımın yanında kırsal faaliyetlere destek olabilecek bir diğer sektör de turizm sektörüdür. % 63 ünü orman ve fundalık alanların oluşturduğu bölge, kırsal kalkınmaya da destek olabilecek doğa turizmine elverişli pek çok değeri bünyesinde barındırmaktadır. Küre Dağları Milli Parkı ve Yenice Ormanları bu değerlerden yalnızca ikisidir. Bölge, doğa turizminin yanı sıra kültür-tarih-kongre ve kıyı turizmi için de elverişlidir. UNESCO tarafından Dünya Miras Kenti unvanı verilen Safranbolu ve Amasra, turizm açısından marka olabilecek düzeydedir. Bölge kalkınmasında önemli bir rol üstlenebilecek olan turizm sektörünün gelişmesi, mevcut bazı sıkıntıların giderilmesi ile mümkün olabilecektir. Ulaşım ve konaklama olanaklarındaki eksikler, tanıtım ve kalifiye eleman eksikliği bu sorunların başında gelmektedir. Sayılanlar haricinde bir diğer sorun ise, turizmi olduğu kadar yaşanabilirliği de olumsuz etkileyen çevre kirliliğidir. Yıllardır süregelen plansız sanayileşme nedeniyle altyapıya gereken önemin verilmediği bölgede, buna bağlı oluşan çevre kirliliği önemli boyutlardadır. Altyapı kapsamında değerlendirilebilecek ulaşım olanaklarına bakıldığında, bölgenin kara, deniz ve havayolu açısından çeşitlilik arz ettiği görülmektedir. Bölgede karayolu ulaşımı kısmen yeterlidir fakat bölgenin ulaşılabilirliğinim arttırılması için ilave düzenlemeler ve yatırımlar gerekmektedir. Bölgedeki tek havaalanı Zonguldak ın Çaycuma İlçesi nde bulunan Zonguldak Havaalanı dır. Mevcut haliyle havayolu kullanımı henüz yeterli düzeyde değildir. Bölgede, dördü Zonguldak ta ikisi Bartın da olmak üzere toplam 6 adet liman mevcuttur. Bunlar haricinde Zonguldak ta yapılacak olan iki adet ilave liman projesi bulunmaktadır: İlki Alaplı da yapılması planlanan liman projesi olup diğeri de 25 milyon ton kapasiteli olması hedeflenen Filyos Limanı Projesi dir. Filyos Limanı, Zonguldak ın Çaycuma İlçesi nde yapılması planlanan Filyos Vadisi Projesi kapsamında gerçekleştirilecek olan bir projedir. Endüstriyel Simbiyoz Uygulamasının hayata geçirilmesi ile ilgili çalışmaların devam ettirildiği Filyos Vadisi Projesi, Batı Karadeniz Bölgesi ve ülke için büyük önem arz etmektedir. Bölgenin eğitim olanaklarına bakıldığında, ilk ve orta öğretim alanında Türkiye ortalamasına yakın olduğu görülmektedir. Bölge eğitim ve sosyal yapı anlamında, 1992 yılında kurulan Bülent Ecevit Üniversitesi, 2007 yılında kurulan Karabük Üniversitesi ve son olarak 2008 yılında kurulan Bartın Üniversitesi sayesinde giderek daha olumlu bir görünüm sergilemektedir. 14 15
Bölge sağlık hizmetlerine ve sosyal hizmetlere erişim olanakları açısından yeterli düzeyde değildir. TÜİK 2012 verilerine göre yaşlı nüfusun fazla olduğu bölgede, bu gruba yönelik hizmetler son derece kısıtlıdır. Kentleşme bilincinin tam olarak oluşturulamadığı bölgede yaşanabilirlik kapsamında ele alınması gereken müdahale alanları bulunmaktadır. Sosyal kalkınmanın sağlanması adına eğitim ve sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi, sosyal ve kültürel donatı alanlarının arttırılması, toplumda yaşayan tüm bireyler için uygun fırsatların sunulması, özellikle iyi eğitim almış genç nüfusun bölgede tutulması için önlemlerin alınması hedeflenmektedir. Zira işsizlik bölgenin en büyük problemlerindendir. Bölge istihdam oranı yüzde 53,9 dur. Her 100 erkekten 67 si her 100 kadından 42 si çalışmaktadır. Bölge toplam işsizlik oranı yüzde 7,3, erkeklerde işsizlik oranı yüzde 6,5, kadınlarda yüzde 8,6 dır. Bölgedeki en yüksek işsizlik oranı 15-24 yaş grubu kadınlardaki işsizlik oranıdır. İstihdamı arttırmak, kadın istihdamını arttırmadan mümkün değildir. Bunun için de kadınların eğitim seviyesinin arttırılması ve düşük eğitim seviyesine sahip kadınların da istihdamına yönelik eğitim, teşvik ve girişimcilik programlarının geliştirilmesi gerekmektedir. KISALTMALAR: AB ADNKS AFAD AKÇT AR-GE AKTVKK ÇATES ÇED ÇOB DLH DSİ ERİŞGEM FAO GİTES GSKD GSYİH GZFT Analizi HES ILO İBBS İGEME İŞKUR KAİP KOBİ KENTGES KOSGEB KSS MFİB OECD OSB ÖSDP ÖUKP PAN Park SAN-TEZ SEGE STK TRACECA TEKMER TIES TİM TINA TPE TSE TSO TTK TÜBİTAK TÜİK TCDD UNESCO URAK USİGEM UTİKAD WWF ZİGEM : Avrupa Birliği : Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi : Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı : Avrupa Kömür Çelik Topluluğu : Araştırma-Geliştirme : Ankara Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu : Çatalağzı Termik Santrali : Çevresel Etki Değerlendirme : Çevre ve Orman Bakanlığı : Demiryolları, Limanlar ve Hava Meydanları İnşaatı Genel Müdürlüğü : Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü : Kdz. Ereğli İş Geliştirme Merkezi : Gıda ve Tarım Örgütü : Girdi Tedarik Stratejisi : Gayrisafi Katma Değer : Gayrisafi Yurtiçi Hasıla : Güçlü Yönler-Zayıf Yönler-Fırsatlar-Tehditler Analizi : Hidroelektrik Santrali : Uluslararası Çalışma Örgütü : İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırması : İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi : Türkiye İş Kurumu : Koruma Amaçlı İmar Planı : Küçük ve Orta Büyüklükte İşletme : Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi Eylem Planı : Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı : Küçük Sanayi Sitesi : Merkezi Finans İhale Birimi : Kalkınma ve Ekonomik İşbirliği Örgütü : Organize Sanayi Bölgesi : Özelleştirme Sosyal Destek Projesi : Ön Ulusal Kalkınma Planı : ProtectedArea Network (Korunan Alanlar Ağı) : Sanayi Tezleri Projesi : Sosyoekonomik Gelişmişlik Endeksi : Sivil Toplum Kuruluşları : Avrupa-Kafkasya-Asya Ulaşım Koridoru : Teknoloji Geliştirme Merkezi : Uluslararası Eko turizm Topluluğu : Türkiye İhracatçılar Meclisi : Ulaştırma Altyapı İhtiyaç Değerlendirmesi Projesi : Türk Patent Enstitüsü : Türk Standartları Enstitüsü : Ticaret ve Sanayi Odası : Türkiye Taşkömürü Kurumu : Türkiye Bilimsel e Teknoloji Araştırma Kurumu : Türkiye İstatistik Kurumu : Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları : United Nations Educational, ScientificandCulturalOrganization : Uluslararası Rekabet Araştırma Kurumu : Üniversite Sanayi İşbirliğini Geliştirme Uygulama ve Araştırma Merkezi : Uluslararası Taşımacılık ve Lojistik Hizmet Üretenleri Derneği : World Wild Fundfor Nature (Doğal Hayatı Koruma Derneği) : Zonguldak İş Geliştirme Merkezi 16 17
BÖLGE PLANINA GENEL BİR BAKIŞ BÖLGE PLANININ ÖNEMİ VE AMACI Dünyada ve Türkiye de küreselleşmenin etkisiyle artan rekabet neticesinde bölgesel gelişmişlik farklılıkları da artmaktadır. Sosyal ve ekonomik dengesizliklerin giderilerek ülke içerisinde bölgesel gelişmişlik farklılıklarının azaltılması açısından bölge planlaması önem kazanmıştır. Bu kapsamda Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanmış olan Ön Ulusal Kalkınma Planı nda ve Onuncu Kalkınma Planı nda bölgesel gelişme, Türkiye için temel gelişme eksenlerinden biri olarak belirlenmiştir. Bölgesel politikalar ile bugüne kadar yörece az gelişmiş bölgelerin kalkındırılarak bölgeler arası eşitsizliklerin azaltılması hedeflenmiştir. Ancak günümüzde, bölgelerin rekabet gücünün arttırılması ve ulusal kalkınmaya daha fazla katkıda bulunmaları önem kazanmıştır. Bölgelerin rekabet gücünün arttırılması kapsamında bölge planı, bölge kaynaklarının etkin kullanımına yönelik bir araç addedildiğinden büyük önem arz etmektedir. Bölge planı, bölgesel düzeyde sosyoekonomik gelişme eğilimlerini, yerleşmelerin gelişme potansiyellerini, ulusal düzeydeki politika, plan ve stratejiler ile bölgesel ve yerel düzeyde yürütülecek faaliyetler arasındaki ilişkiyi kurgulayan, kamu kesimi, özel kesim, sivil toplum arasındaki işbirliği ve koordinasyonu sağlayan, bölgenin planlı bir şekilde program ve projelerle gelişmesine temel oluşturan en önemli unsurdur. 2014-2023 BATI KARADENİZ BÖLGE PLANININ YAPISI Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı, Strateji Geliştirme ve Programlama Birimi uzmanları tarafından hazırlanan, Ajansın faaliyet alanı olan TR81 Bölgesi nin mevcut durumunu ve temel sorunlarını tespit etmekte ve bu sorunların giderilmesine yönelik tedbirleri ortaya koymaktadır. 2014-2023 Bölge Planı üç bölümden oluşmaktadır: I- MEVCUT DURUM ANALİZİ II- GELİŞME EKSENLERİ, TEDBİR VE POLİTİKALAR III- ANALİZLER Mevcut durumla ilgili bilgileri birleştiren ve sentezleyen Mevcut Durum Analizi, bölge paydaşları olan kamu kurum ve kuruluşları, KOSGEB, üniversiteler, sendikalar, OSB müdürlükleri ve sivil toplum kuruluşlarından alınan veri ve görüşler ile sektörel incelemelere dayanmaktadır. Mevcut Durum Analizi kendi içerisinde 6 bölümden oluşmaktadır: 1. Ekonomik Yapı 2. Demografik ve Sosyoekonomik Yapı 3. Mekânsal Eğilimler ve Kentleşme 4. Sürdürülebilir Çevre 5. Ulaşım ve Lojistik Altyapı 6. İnternet Teknolojilerine Erişim Gelişme Ekseni, Öncelik ve Tedbirler mevcut durum analizindeki tespitlerden yola çıkılarak hazırlanmıştır. Bu bölüm, Batı Karadeniz Bölgesi nin gelişmesi ve belirlenen önceliklere ulaşılabilmesi için stratejik öneme sahip olan tedbir ve politikaların detaylı açıklamalarını içermektedir. III. bölüm olan Analizler kısmında ise bölgeyi oluşturan her ilçenin mevcut durumunun ve mevcut durum neticesinde belirlenmiş olan sektör stratejilerinin yer aldığı İl ve İlçe Analizleri ile bölge sektörlerinin rekabetçilik durumunu ortaya koyan Sektör Tanımlama, Önceliklendirme ve Rekabetçilik Analizi çalışmaları bulunmaktadır. PLAN VİZYONU, GELİŞME EKSENLERİ VE TEDBİRLER nın hazırlıklarında esas alınan temel ilke katılımcılık olmuştur. Bölge paydaşlarının görüş ve önerilerini almak adına bölgedeki tüm ilçelerde ve il merkezlerinde çalıştaylar ve bilgilendirme toplantıları düzenlenmiştir. Bölgenin ekonomik yapısını ortaya koymak adına sektör analizleri ve saha çalışmaları yapılmış ve bu kapsamda anket uygulamaları ile yüz yüze görüşmeler gerçekleştirilmiş, kurum ve kuruluşlardan resmi yazı kanalı ile bilgi temin edilmiş ve neticede 2014-2023 dönemini kapsayan Batı Karadeniz Bölge Planı nın vizyonu Bağımlı Ekonomik Yapısını Kırmış ve Yaşam Kalitesini Yükseltmiş Bir Bölge Olmak olarak belirlenmiştir. 2014 2023 Batı Karadeniz Bölge Planı nda belirlenen vizyona ulaşılabilmesi için yedi adet stratejik tedbir belirlenmiştir: 1. Sektörel Çeşitliliğin Sağlanması 2. Ulaşım-Altyapı ve Lojistik İmkânlarının Güçlendirilmesi 3. Yerleşmelerin Mekân ve Yaşam Kalitesinin Arttırılması 4. Sosyal Kalkınmanın Sağlanması 5. Kırsalda Kalkınmanın Sağlanması 6. Sağlıklı ve Dengeli Bir Çevre Oluşturulması 7. Turizmin Çeşitlendirilerek Geliştirilmesi 18 19
VİZYON-GELİŞME EKSENLERİ-TEDBİR VE POLİTİKALAR ŞEMASI BAĞIMLI EKONOMİK YAPISINI KIRMIŞ VE YAŞAM GELİŞME EKSENİ VİZYON KALİTESİNİ YÜKSELTMİŞ BİR BÖLGE OLMAK SÜRDÜRÜLEBİLİR SOSYAL KALKINMA YENİLİKÇİLİK VE GİRİŞİMCİLİKLE DESTEKLENEN SEKTÖREL ÇEŞİTLİLİK YERLEŞMELERİN MEKAN VE YAŞAM KALİTESİNİN ARTTIRILMASI Kent içinde yer alan sanayi kullanımlarının kent dışına taşınması Kentsel alanların yaşanabilir hale getirilmesi Tasman alanlarına yönelik tedbirlerin alınması Engelli dostu kent uygulamalarının yaygınlaştırılması SEKTÖREL ÇEŞİTLİLİĞİN SAĞLANMASI Geri dönüşüm sektörünün oluşturulması Mobilya ve orman ürünleri endüstrisinin geliştirilmesi Yatırım ortamının iyileştirilmesi ve KOBİ lerin kapasitelerinin arttırılması SOSYAL KALKINMANIN SAĞLANMASI KIRSALDA KALKINMANIN SAĞLANMASI SAĞLIKLI VE DENGELİ BİR ÇEVRE OLUŞTURULMASI İş sağlığı ve iş güvenliği nin arttılması Dezavantajlı kesime yönelik sosyal içerme sağlanması Bölgenin eğitim ve sağlıkta tercih edilirliğinin arttırılması Kadınların istihdam kapasitelerini arttırıcı tedbirlerin alınması Küçük ve dağınık arazi yapısının tarıma elverişli hale getirilmesi Tarımsal faaliyetlerin geliştirilmesi Kırsal alanda tarım dışı ekonomik faaliyetlerin geliştirilmesi Fide- fidan üretimi, örtü altı ve organik tarım faaliyetlerinin geliştirilmesi Su ürünleri ve arıcılık faaliyetlerinin desteklenmesi Hatalı kentsel kullanımlardan kaynaklanan çevre kirliliğinin önlenmesi Sanayi kökenli çevre kirliliğini ortadan kaldırmaya yönelik önlemlerin alınması Atık depolama ve bertarafına ilişkin önlemlerin alınması Çevre kirliliğine yönelik farkındalığın arttırılması MEVCUT SINAİ FAALİYETLERİN REKABET GÜÇLERİNİN ARTIRILMASI ULAŞIM ALTYAPI VE LOJİSTİK İMKANLARININ GÜÇLENDİRİLMESİ TURİZMİN ÇEŞİTLENDİRİLEREK GELİŞTİRİLMESİ Demir çelik sektörü ile buna bağlı yan sanayinin güçlendirilmesi Madencilik sektöründe verimliliğin sağlanması Enerji verimliliğinin sağlanması Kümelenme, endüstriyel simbiyoz ve markalaşma çalışmalarının başlatılması Filyos Vadisi Projesi nin hayata geçirilmesi Ulusal ve uluslararası ağlara entegrasyonun sağlanması Bölgesel ve kent içi ulaşım sistemlerinin iyileştirilmesi Turizm bölgeleri arasında tematik rotaların belirlenmesi Kalifiye personel eksikliğinin giderilmesi Konaklamada kalite, kapasite ve çeşitliliğin arttırılması Tanıtım ve markalaşma becerilerinin sağlanması 20 21
MEKANSALLAŞTIRILMIŞ ÖNCELİKLER
PLANLAMA İLKELERİ 2014-2023 yıllarını kapsayan Batı Karadeniz Bölge Planı hazırlanırken üç temel ilke esas alınmıştır: Çok Sektörlülük Sürdürülebilir Kalkınma Katılımcılık Çok Sektörlülük Esas alınan temel değerlerin ilki çok sektörlülüktür. Batı Karadeniz Bölgesinin vizyonu, mevcut ekonomik ve sosyal yapısının analizleri neticesinde belirlenmiştir. Gerçekleştirilen çalışmalar sonucunda bölgenin istihdam sorunu olduğu ve istihdam sıkıntısının bölgenin göç verir hale gelmesine neden olduğu tespit edilmiştir. İstihdam sorunun nedenlerinin başında ise bölgenin madencilik ve demir çelik sektörü odaklı bir gelişim göstermesi ve zaman içerisinde yalnızca bu sektörlere ağırlık verilmesi nedeniyle sektörel çeşitliliğin sağlanamaması gelmektedir. Bağımlı Ekonomik Yapısını Kırmış ve Yaşam Kalitesini Yükseltmiş Bir Bölge Olmak vizyonunda değinildiği üzere bölgenin bağımlı ekonomik yapısının kırılabilmesi için farklı sektörlere dair müdahale alanları plan kapsamında analiz edilmiştir. Yapılan analizler neticesinde bölge ekonomisini oluşturan unsurların çeşitlendirilebilmesi için gerekli stratejiler belirlenmiştir. Ele alınan konular ile sektörler arası tamamlayıcılık ve sinerji oluşturulması hedeflenmiştir. Sürdürülebilir Kalkınma Sürdürülebilir kalkınma, insan yaşamı için gereken ihtiyaçlar ile doğal kaynakların kullanımı arasında gelecek nesilleri de gözeterek, bugünden geleceğe uyumlu bir programlama yapılmasını amaçlayan bir yaklaşımdır., sürdürülebilir kalkınmaya bütüncül bir yaklaşımla bakmayı esas almıştır. Katılımcılık Dokuzuncu Kalkınma Planı nda temel değerler bölümünde üzerinde durulan toplumsal diyalog ve katılımcılığın güçlendirilerek, toplumsal katkı ve sahiplenmenin sağlanması esası, 2014 2023 Batı Karadeniz Bölge Planı nın temel esaslarından biri olarak benimsenmiştir. Katılımcılık ilkesi çerçevesinde bölge il ve ilçelerinde çalıştaylar yapılmış, bölgede bulunan belediyeler, kaymakamlıklar, bölge müdürlükleri, il müdürlükleri, esnaf ve sanatkâr odaları, liman işletmeleri, KOSGEB, üniversiteler, sendikalar, OSB müdürlükleri ve sivil toplum kuruluşları ile yüz yüze görüşmeler yapılmış, soru kâğıdı uygulaması yöntemi ile görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Yapılan çalışmalar neticesinde hazırlanan taslak plan, geri bildirimler alınması ve gerekli düzenlemelerin yapılması amacı ile Ajans internet sitesi olan www.bakka.gov.tr adresinde yayınlanarak kamuoyu ile de paylaşılmıştır. PLANLAMA SÜRECİ Bölge planına 2011 yılında mevcut durum analizi çalışmaları dahilindeki sektör analizleri ile başlanmıştır. Aynı yıl içerisinde SGPB uzmanları tarafından bölge OSB lerinin ele alındığı analiz çalışması gerçekleştirilmiştir. Mevcut durumun tespit edilmesi kapsamında bölgenin içinde bulunduğu koşullar ile birlikte ülkenin ve dünyanın sosyoekonomik durumu veri olarak kullanılmış, ölçülebilir ve kıyaslanabilir bilgilere yer verilmiştir. Çalışma kapsamında bölge paydaşları ile beraber çalışma yöntemleri uygulanmış ve karşılıklı bilgi paylaşımı yapılmıştır. Diğer ülkelerle hâlihazırdaki ve olası sosyal ve ekonomik ilişkilere yer verilmiş, 2023 Türkiye vizyonuna ulaşmak için farklı kurumlarca hazırlanmış olan stratejik doküman ve programlar altlık olarak kullanılmış, bölgenin dâhil edilmesi gereken odaklar belirlenmiştir. Mevcut durum analizi ile birlikte SGPB uzmanları tarafından il ve ilçelerin sorunlarının tespit edildiği, gelişme stratejilerinin belirlendiği ilçe çalıştayları yürütülmüştür. Analizler kapsamında bölgenin gelişmesi ve belirlenen önceliklere ulaşılabilmesi için stratejik öneme sahip olan tedbir ve politikalar, bölge paydaşları ile yapılan çalışmalar neticesinde belirlenmiştir. Bölge paydaşlarından geri bildirimlerin alınması ve gerekli düzenlemelerin yapılması amacı ile Ajans internet sitesi olan www.bakka.gov.tr adresinde yayınlanarak kamuoyu ile de paylaşılan plan, yine paydaşların ve kurum görüşlerinin neticesinde şekillendirilmiştir. Planın geliştirildiği süreç aşağıda şematik olarak ifade edilmiştir. 24 25
BÖLGE PLANININ ÜST ÖLÇEKLİ PLANLARLA İLİŞKİSİ Kalkınma Ajansları tarafından hazırlanan Bölge Planları, alt ölçekli mekânsal planlara, bölgesel nitelikli sektörel ve tematik stratejilere ve yerel yönetimlerin kurumsal stratejik planlarına çerçeve oluşturmak üzere hazırlanmaktadırlar. Stratejik doküman niteliğindeki bölge planları, Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanan Kalkınma Planı ve Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi ile ilgili Bakanlıklarca hazırlanan ulusal stratejilerle bağlantılı kurgulanmaktadır. Batı Karadeniz Bölge Planı; Kalkınma Bakanlığı tarafından hazırlanan Onuncu Kalkınma Planı, 1/100.000 ölçekli Çevre Düzeni Planı, Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından hazırlanmış olan Türkiye Sanayi Stratejisi Belgesi ve Türkiye Demir-Çelik Ve Demir Dışı Metaller Sektörü Strateji Belgesi Ve Eylem Planı, Ekonomi Bakanlığı tarafından hazırlanan Türkiye İhracat Stratejisi ve Eylem Planı, TÜBİTAK tarafından hazırlanan Ulusal Bilim, Teknoloji ve Yenilik Stratejisi, Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanlığı tarafından hazırlanan Enerji Verimliliği Strateji Belgesi, Ulaştırma Bakanlığı tarafından hazırlanan Türkiye Ulaştırma Ve İletişim Stratejisi, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yürütülen Kentges Bütünleşik Kentsel Gelişme Stratejisi Ve Eylem Planı, Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığınca hazırlanan Türkiye Organik Tarım Stratejik Planı, Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından hazırlanan Ulusal İklim Değişikliği Strateji Belgesi ve Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanmış olan Türkiye Turizm Strateji belgeleri ile ilişkilendirilerek hazırlanmıştır. 1 GEÇMİŞ DÖNEM BÖLGE PLANLARI Batı Karadeniz Bölgesi için hazırlanan ilk bölgesel plan Zonguldak-Bartın-Karabük (ZBK) Bölgesel Gelişme Projesi dir. DPT Müsteşarlığı tarafından 1995 yılı Eylül ayında çalışmalarına başlanan proje 1997 yılının Mart ayında tamamlanmıştır. Ekonomik ve sosyal yapının demir çelik ve kömür sanayiinin etkisinde olması ve bölgenin sosyoekonomik bir değişim sürecinde olması gerekçeleri ile hazırlanan proje, bölgenin darboğazlarını başarılı bir biçimde tespit etmiştir. Kurumlar tarafından yürürlüğe konulmamış olan plan, sektörel gelişimin nasıl çeşitleneceğine dair kısıtlı bilgi içermektedir. Bölgeyi bütüncül olarak ele alan ve sektörel gelişimin ne şekilde sağlanabileceğine dair bilgiler içeren ilk kapsamlı bölge planı, Batı Karadeniz Kalkınma Ajansı tarafından 2010-2013 yıllarını kapsayacak biçimde hazırlanmış olan plandır. 2010-2013 Batı Karadeniz Bölge Planı, Ajansın mali destek programlarına zemin oluşturmak için kurumsallaşma sürecinin devam ettiği 2010 yılında kısa bir süre içerisinde hazırlanmış olmasına rağmen bölgeyi iyi analiz etmiştir. Bölge kurum ve kuruluşlarının önemli ölçüde faydalandığı plan, kısa dönemli kararların alınmasına etkili olabilmiştir. 2010-2013 plan döneminin sona ermesi ile birlikte 2023 yılına kadar olan zaman dilimini kapsayan işbu plan hazırlanmıştır. 10 yıllık dönem için bölgenin gelişme durumuna uyumlu olacak biçimde rekabet gücünü arttırabilecek stratejik alanlara odaklanılan ve mekânsal gösterimlerle desteklenen 2014-2023 Bölge Planı, bölge kurum ve kuruluşlarına, paydaşlarına yol göstermeyi amaç edinmiştir. AJANSLAR ARASI İŞBİRLİKLERİ VE BATI KARADENİZ KALKINMA AJANSI Batı Karadeniz Bölgesi, güneybatıda Bolu, Düzce, Kocaeli, Sakarya ve Yalova İllerini kapsayan TR42 Doğu Marmara Bölgesi ile doğuda Kastamonu, Çankırı ve Sinop İllerini kapsayan TR82 Bölgesi ile komşu olup kuzeyde Karadeniz ile çevrilidir. Bu bölgeler dışında İstanbul ve Ankara gibi Türkiye nin en önemli iki metropolü ile de ticari ve sosyal anlamda etkileşim içerisindedir. Son yıllarda gündeme gelen İstanbul da sanayinin desantralizasyonu konusunda TR42 Doğu Marmara Bölgesi ile TR81 Batı Karadeniz Bölgesi uygun alanlar olarak görülmekte, bu konuda gerekli çalışmalar yürütülmektedir. Bunun yanında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan Turizm 2023 Stratejisi nde de belirtilen ve Şile den Başlayarak Sinop a kadar uzanan kıyı bandını kapsayan Batı Karadeniz Kıyı Koridoru projesi de bölgeleri bütüncül planlamaya itmektedir. Özellikle Batı Karadeniz, Kuzey Anadolu ve Doğu Karadeniz bölgeleri birçok konuda benzer özellikler göstermektedir. Coğrafi yapıdan kaynaklanan sorunlar, yoksulluk, yaşlılık, sektörel çeşitliliğin az olması, mevcut doğal kaynakların hem sanayide hem de turizmde yeterince değerlendirilememesi bunlardan bazılarıdır. Bu yüzden, üç bölgenin mevcut sorunlarının çözümü için çeşitli alanlarda ortak hareket etmesi ve tamamlayıcı politikalar uygulaması zaruridir. Bu ortak politika alanlarından ilki eko turizm alanıdır. Üç bölge de hem yerli hem de yabancı eko turistler için birer çekim merkezidir. Ancak eko turizmin doğası gereği oldukça hareketli olan eko turistlerin Karadeniz boyunca belirli rotalardan seyahat etmeleri sağlanmalı ve bu rotaların altyapıları her üç bölgede de eşzamanlı tamamlanmalıdır. Mevcut yeşil doğa aynı zamanda sağlık turizmi (yaşlı bakım merkezleri, rehabilitasyon merkezleri, tuz ve termal merkezler vb.) için de önemli avantajlar sağlamaktadır. Her üç bölgede de öne çıkan bu alanda işbirlikleri geliştirilmeli ve Akdeniz iklimine göre avantajlı noktalar ön plana çıkartılarak gerekli tanıtım ve altyapı yatırımları koordineli şekilde gerçekleştirilmelidir. Bir diğer önemli turizm alanı da kruvaziyer ve yat turizmidir. Tüm Karadeniz kıyıları boyunca hareket eden kruvaziyer gemiler ve yatlar Türkiye nin Karadeniz kıyısında sadece belirli noktalarda durmaktadır. Genellikle en uzun süre İstanbul da duraklayan bu gemi ve yatların Amasra, Sinop, Samsun, Trabzon ve Hopa da uygun marina ve liman yatırımları ile daha fazla uğramalarının teşvik edilmesi ve sonucunda oluşacak hizmet taleplerinin karşılanması için de uygun yatırımların ayrıca yapılması gerekmektedir. Her üç Bölgede de öne çıkan alanlardan bir tanesi de orman ve ormancılıktır. Özellikle odun dışı orman ürünleri her üç bölgede de üretilmekte ancak pazarlama ve markalaşma konusunda sorunlar bulunmaktadır. Tıbbi ve aromatik bitkiler, kestane balı, polen, arı zehiri, arı sütü, propolis gibi arıcılık ürünleri ve defne gibi ürünlerin pazarlaması Karadeniz adı altında yapılmalı ve yerli ve yabancı pazarlarda rekabet üstünlüğü yakalanmalıdır. Ulaştırma, her üç bölgeyi de yakından ilgilendiren önemli alanlardan bir tanesidir. Üç bölge arasında fonksiyonel ilişkileri artıracak Karadeniz sahil yolu yatırımı tamamlanmalı, denizyolları bölge içerisinde yük ve yolcu taşımacılığında daha fazla kullanılmalı ve Bölgelerdeki önemli merkezler arasında çapraz uçuşlar gerçekleştirilmelidir. Bölgelerde öne çıkan ortak sektörler bağlamında üniversiteler ortak çalışmalar yürütmeli ve Bölgelere özel alanlarda en rekabetçi bölgelerde ilgili sektörde ilgili üniversiteler uzmanlaşmalıdır. Ayrıca ortak sektörlerde Ticaret ve Sanayi Odaları, İş Adamları Dernekleri, Ticaret Borsaları ve ilgili diğer kuruluşlar güçlü platformlar oluşturarak ilgili sektörlerin tanıtımını gerçekleştirmelidir. Doğuda Trabzon, Ordu, Giresun, Gümüşhane, Rize ve Artvin illerinin de dahil olacağı bir yapılanma ile bölge kaynaklarından çok daha fazla katkı sağlamak mümkün olabilecektir. 28 1 Bölge Planının Üst Ölçekli Planlarla ilişkisi detaylı olarak ekler kısmında verilmektedir. 29
ULUSLARARASI GELİŞMELER VE TR81 BATI KARADENİZ BÖLGESİ TR81 Batı Karadeniz Bölgesinin geleceği uluslararası projelere bağlı olarak şekillenmektedir. Bölgenin coğrafi konumu, sanayi altyapısı ve madenleri bu hususta önem arz etmektedir. Tamamlanmış olan Avrupa Birliği finansmanlı Karadeniz Ticaret Ağı Projesi (Black Sea Tradenet), bölgenin uluslararası ticaret projelerindeki konumunu göstermektedir. Karadeniz Havzasında Sınır Ötesi İşbirliği kapsamında Bulgaristan, Ermenistan, Gürcistan, Moldova, Romanya, Ukrayna ve Yunanistan gibi Karadeniz de kıyısı bulunan ülkelerin yer aldığı projede Zonguldak Ticaret ve Sanayi Odası (TSO) da ortak olarak yer almıştır. 18 ay süren projede Zonguldak TSO tarafından Karadeniz ülkeleri arasındaki bilgi transferi ve dış ticaretin arttırılmasına yönelik eğitim, seminer ve toplantılar düzenlenmiş, iş heyeti ziyareti gerçekleştirilmiş ve projenin ana çıktısı olan Karadeniz Ticaret Haritası (Black Sea Commercial Atlas) çalışmalarına katkı sağlanmıştır. Karadeniz havzasında ekonomik ve ticari anlamda işbirliğini teşvik eden bu projede yer alınması ile bu işbirliğinin etkin bir parçası olunması yolunda önemli bir adım atılmıştır. Bölgede gerekli altyapı çalışmalarının tamamlanarak beşeri sermaye ve yatırımın çekilmesi ile uluslararası ticarette daha etkin ve geniş bir katılım sağlanması beklenmektedir. Bölgenin dâhil olduğu bir diğer proje olan TRACECA, Avrupa Birliğinin küresel stratejisinin bir parçası olarak AB tarafından fonlanmış ve tarihi İpek Yolu nun yeniden canlandırılmasını amaçlamıştır. Avrupa- Kafkasya-Asya ulaştırma koridoru olarak tasarlanan proje bağlamında bölgede iki alt proje tanımlanmıştır: Filyos Vadisi Projesi ve Irmak-Karabük-Zonguldak Demiryolunun Elektrifikasyonu ve Sinyalizasyonu. TRACECA nın amaçları ülkelerin politik ve ekonomik bağımsızlığını Avrupa ve Dünya pazarına alternatif ulaştırma rotaları ile açmak; kapasitelerini güçlendirerek desteklemek; üye ülkeler arasında gelecek bölgesel işbirliğini teşvik etmek; uluslararası finansal kuruluşları ve özel yatırımcıların desteğini çekmek için katalizör olarak işlev görmek; TRACECA yolunu Trans-Avrupa Şebekesi (TENs) ile birleştirmek olarak sayılabilir. Bu amaçlar göz önünde bulundurulduğunda, TRACECA projesi kapsamında Filyos Vadisi Projesinin ve Irmak-Karabük-Zonguldak Demiryolu projesinin bölgenin geleceğine yönelik yaratacağı fırsatlar hem istihdam hem de lojistik temelli ele alınabilir. Bölgenin lojistik altyapısının gelişimine paralel olarak sanayi ve ticaret faaliyetlerinin de artacağı öngörülmektedir. TRACECA nın alt projesi olan Filyos Vadisi Projesi yatırım, istihdam ve lojistik alanlarına liman ve ardında yapılması planlanan endüstri bölgesiyle büyük katkılar sağlayacaktır. TINA 2020 (Türkiye nin Ulaştırma Altyapısı İhtiyaç Değerlendirmesi Teknik Yardım Çalışması) belgesinde beş öncelikli limandan bahsedilmekte, Filyos Limanı bu limanlar arasında bulunmakta ve iyileştirilecek demiryolu bağlantılarına bağlanmaktadır. Irmak-Karabük-Zonguldak Demiryolunun Elektrifikasyonu ve Sinyalizasyonu, AB ile uyum kapsamında demiryollarının birleştirilmesi amacının bir parçasıdır. Yıllık bir milyon yolcu kapasitesine ulaşmak amaçlanmış ve yapımında iktisadi verimlilik, güvenlik ve çevre ile uyum göz önünde bulundurulmuştur. BÖLGENİN TÜRKİYE İÇİNDEKİ YERİ Avrupa Birliği nin bölgesel düzeyde uyguladığı müktesebata uyum çerçevesinde; Kalkınma Bakanlığı koordinasyonunda ve Devlet İstatistik Enstitüsü Başkanlığı nın da katkılarıyla İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS) çalışması hazırlanmıştır. Bölgesel istatistiklerin toplanması, geliştirilmesi, bölgelerin sosyoekonomik analizlerinin yapılması, bölgesel politikaların çerçevesinin belirlenmesi ve Avrupa Birliği Bölgesel İstatistik Sistemi ne uygun karşılaştırılabilir istatistikî veri tabanı oluşturulması amacıyla ülke genelinde İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırması tanımlanmıştır. İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırmasında iller Düzey 3 olarak tanımlanmış; ekonomik, sosyal ve coğrafi yönden benzerlik gösteren komşu iller ise bölgesel kalkınma planları ve nüfus büyüklükleri ile dikkate alınarak Düzey 1 ve Düzey 2 olarak gruplandırılmak suretiyle hiyerarşik İstatistikî Bölge Birimleri Sınıflandırması yapılmıştır. Bu çalışma sonucunda Düzey 2 olarak 26 adet İstatistikî Bölge Birimi tanımlanmış olup, Bakanlar Kurulu nun 2002/4720 sayılı kararı 22 Eylül 2002 tarihli Resmi Gazete de yayımlanmıştır. İBBS kapsamında Zonguldak, Bartın ve Karabük İllerini kapsayan bölge, TR81 Düzey 2 Bölgesi olarak adlandırılmıştır. Batı Karadeniz Bölgesi, güneybatıda Bolu, Düzce, Kocaeli, Sakarya ve Yalova İllerini kapsayan TR42 Doğu Marmara Bölgesi ile doğuda Kastamonu, Çankırı ve Sinop İllerini kapsayan TR82 Bölgesi ile komşu olup kuzeyde Karadeniz ile çevrilidir. Zonguldak ile birlikte Zonguldak ın ilçesi iken 1991 yılında il statüsüne kavuşan Bartın ve aynı şekilde Zonguldak ın ilçesi iken 1995 yılında il statüsüne kavuşan Karabük İllerini kapsayan bölge, toplam 9.493,04 km 2 yüz ölçümüne sahiptir. 2013 yılına ait TÜİK verilerine göre toplam nüfusun 1.020.108 olduğu bölgede kentsel nüfus ile kırsal nüfus birbirine yakın değerlerdedir. Kalkınma Bakanlığı tarafından 2003 yılında hazırlanan İllerin ve Bölgelerin Sosyoekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması 2011 yılında Bakanlık tarafından güncellenmiştir. SEGE-2011 çalışması ile illerin gelişmişlik düzeyleri farklı alanlardan seçilen değişkenler yardımıyla ölçülmüş, bu ölçüm ve analizler sonucunda il sıralamaları yapılarak aynı özelliklere sahip il grupları belirlenmiştir. Ölçülmek istenen gelişme/ kalkınma kavramının bileşenlerine göre demografik göstergeler, eğitim göstergeleri, rekabetçi ve yenilikçi kapasite göstergeleri, yaşam kalitesi göstergeleri ve erişilebilirlik göstergeleri gibi değişkenler kullanılmıştır. Bu değişkenlere dayanarak yapılan çalışma neticesinde Zonguldak 81 il içinde 29. sırada, Karabük 28. sırada, Bartın ise 48. sırada yer almıştır. 30 31
Kalkınma Bakanlığı nın 2011 yılında güncellediği SEGE çalışması kapsamında iller ekonomik ve sosyal gelişmişlik düzeylerine göre aşağıdaki haritada gösterildiği üzere 6 bölgeye ayrılmıştır. Ekonomi Bakanlığı Harita.1: tarafından TR yürütülmekte 81 Bölgesi olan İllerinin Bölgesel Teşvik Teşvik Düzeyleri Uygulamalarının temel amacı, illerin üretim ve ihracat potansiyellerini arttırarak iller arasındaki gelişmişlik farkını azaltmaktır. Yeni Teşvik Sisteminde bölge illerinden Zonguldak ve Karabük 3, Bartın ise 4. bölgede yer almaktadır. Harita.1: TR 81 Bölgesi İllerinin Teşvik Düzeyleri Harita 1: TR81 Bölgesi İllerinin Teşvik Düzeyleri Grafik.2: Bölgenin İhracatında Öne Çıkan Sektörler (2012) Grafik.2: Bölgenin İhracatında Öne Çıkan Sektörler (2012) 9% 4% 4% 3% 2% 2% 4% 2% 1% 1% Çelik Çimento Cam Seramik Ve Toprak Ürünleri Makine Ve Aksamları 70% 1% 1% Kimyevi Maddeler Ve Mamulleri Kaynak: TİM, İller Bazında Sektör Rakamları (2012) Kaynak: TİM, İller Bazında Sektör Rakamları (2012) Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, 2011 Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, (2011) Kaynak: Kalkınma Bakanlığı, 2011 Batı Karadeniz Bölgesi ülke ithalatının yaklaşık %1 ini gerçekleştirmektedir. 2002 yılından 2012 yılına Grafik.1: Bölgenin İthalatında Öne Çıkan Sektörler kadar geçen 10 yıllık süre içerisinde bölge payı %0,74 ila %1,35 arasında değişmektedir. 0,21% 0,00% Grafik.1: Bölgenin İthalatında Öne Çıkan Sektörler Madencilik ve taşocakçılığı Grafik.1: Bölgenin 5,95% İthalatında Öne Çıkan Sektörler İmalat 30,61% 30,61% 0,21% 0,00% 5,95% 63,23% Kaynak: TÜİK, 2011 Yılı Ekonomik Faaliyetlere Göre İthalat 63,23% Kaynak: TÜİK, 2011 Yılı Ekonomik Faaliyetlere Göre İthalat Kaynak: TÜİK, 2011 Yılı Ekonomik Faaliyetlere Göre İthalat Toptan ve perakende ticaret Tarım ve ormancılık Diğer sosyal, toplumsal ve kişisel hizmet faaliyetleri Madencilik ve taşocakçılığı İmalat Toptan ve perakende ticaret Tarım ve ormancılık Diğer sosyal, toplumsal ve kişisel hizmet faaliyetleri Bölgenin ülke ihracatındaki payı ise 2012 yılı itibariyle %0,33 seviyesindedir. Son on yıllık süreç incelendiğinde bu oranın %0,12 ila %0,5 arasında değiştiği görülmektedir. 2002 yılından sonra ülke ihracatındaki genel artışa paralel olarak bölge ihracatı da artmıştır. Hatta bölge ihracatı ülke ihracatından daha fazla büyümüş ve 2010 yılına kadar bölgenin payı oransal olarak her yıl artmıştır. 2010 yılında ekonomik krizin etkisiyle bölge ihracatı azalmış ancak 2011 yılında yükselmiş ve rekor kırarak toplam 680 Milyon ABD Doları seviyesine çıkmıştır. 2012 yılında ise tekrar 500 Milyon ABD Doları Seviyesine inmiştir. BÖLGENİN EKONOMİK VE SOSYAL YAPISINA GENEL BAKIŞ Grafik.3: 2013 Yılı Sektörel İstihdam Oranları Batı Karadeniz Bölgesinde ekonomik faaliyetleri belirleyen iki temel sektör bulunmaktadır: Bunlardan birincisi geçmişi 19. yüzyıl ortalarına uzanan madencilik, ikincisi demir-çelik sanayidir. 1983 ten beri taşkömürü üretiminde 4% esas belirleyici aktör Türkiye Taşkömürü Kurumu (TTK) olmuştur. 16% 5% 3% MADENCİLİK Taş kömürü üretiminde üreticilerin yer seçim şansı bulunmadığından üretim madenin bulunduğu alanda gerçekleştirilmek durumundadır. Bu 3% nedenle Türkiye de yatırımlar, 1% Zonguldak DEMİR ÇELİK Havzası nda şekillenmiştir. Havza-i Fahmiye olarak bilinen taşkömürü 2% havzasının sınırları 2% 1% 17 Ocak 1326 (miladi 1910) tarih ve 289 TEKSTİL sayılı Teskere-i Samiye (Başbakanlık Tezkeresi) ile belirlenmiştir ve 1958 de genişletilen bu sınırlar içinde 1% zilyetlik 26% yolu ile taşınmaz mal edinilmesi 6% yasaklanmıştır. Bu nedenle hâlihazırda TOPRAK-SERAMİK-MERMER Zonguldak ta özel mülkiyet oldukça sınırlıdır ve bu başta kentleşme olmak üzere farklı alanlarda 1% çeşitli sorunlara neden olmuştur. GIDA Bölgedeki sanayi faaliyetleri günümüz itibariyle hala ağırlıklı olarak 1% madencilik ve demir-çelik endüstrisine ORMAN ÜRÜNLERİ ve MOBİLYA dayanmakta olup zaman 33% içerisinde madencilikte yaşanan sıkıntılar 1% nedeniyle istihdam oranlarında düşüş SANAYİ yaşanmaya başlanmıştır. Zonguldak Havzasında derin yer altı kömür madenciliği ENERJİ yapılmaktadır. Havzanın karmaşık jeolojik yapısı, üretimde tam mekanizasyona gidilmesine engel olmaktadır, dolayısıyla üretim ÇİMENTO ve HAZIR BETON insan gücüne dayalı biçimde yani emek yoğun olarak gerçekleştirilmektedir. İşçi ve enerji maliyetlerinin en önemli kalemleri oluşturduğu madencilik sektörü, 1980 li yıllarda başlatılan özelleştirme faaliyetlerinden Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlükleri, 2013 etkilenmiştir. Üretimin bir kısmının özel sektör eliyle gerçekleştirilmeye başlanması sonucu rodövans Kurucaşile usulü çalışmaya ilçesi başlayan kuvars kumu, firmaların kuvarsit bir kısmı, ve dolomit elde edilen bakımından karı arttırmak önem adına arz işçi etmektedir. ücretlerini Bartın ve iş güvenliği İlinde konusunda endüstriyel alınan tedbirleri hammaddeler azaltmak ve gibi taş yanlış kömürünün bir uygulamaya dışında yönelmişlerdir. bilinen metalik maden ve jeotermal kaynak bulunmamaktadır. 1 Yıllar boyunca bölgenin istihdam kaynağı olan madencilik sektöründe yaşanan sıkıntılar, istihdam oranlarında düşüşle kendini göstermiştir. 2000 senesinde madenciliğin tüm sektörler içerisindeki payı % 49 iken bu oran 2009 senesinde % 32 ye, 2013 yılında ise %25 e gerilemiştir. 1.1.1.1. MADENCİLİĞİN BÖLGE İSTİHDAMINA KATKISI Madencilikte yaşanan sıkıntının aksine, demir-çelik ve buna bağlı yan sanayi ürünleri sektörünün bölge ekonomisi içindeki payı giderek artmaktadır. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı nın hazırladığı Türkiye Demir-Çelik ve Demir Dışı Metaller Sektörü Strateji Belgesi ve Eylem Planında belirlenen Demir Çelik ve 1 Demir İllere Göre Dışı Maden Metaller Rezerv Sektöründe Durumlarını Yüksek gösteren Katma şekil Değerli EK-5 olarak Ürünlerin verilmektedir. Üretim Üssü Olmak vizyonuna ulaşılması adına Batı Karadeniz Bölgesine önemli bir görev düşmektedir. Zira bölge, demir-çelik sektöründe faaliyet gösteren ve alanlarında giderek daha fazla söz sahibi olmaya başlayan iki büyük entegre demir çelik tesisine sahiptir: Zonguldak Ereğli İlçesinde bulunan ERDEMİR T.A.Ş. ile Karabük te bulunan KARDEMİR A.Ş. 32 33
En fazla enerji tüketen sektörlerin başında gelen demir çelik sektörünün Batı Karadeniz Bölgesinde yoğunlaşmasının temel nedeni taş kömürü kaynaklarına yakın olmaktır. Söz konusu entegre tesislerin kurulmasına bağlı olarak bölgede sektör alt kırınımları oluşmaya başlamış ve bölge demir-çelik sektörünün en önemli noktalarından biri haline gelmiştir. Bu durum istihdam oranlarına bakıldığında net olarak görülmektedir. 2012 yılı itibari ile bölgede demir-çelik sektöründe çalışmakta olan kişi sayısı 12.887 dir. 6701 kişilik istihdamı ile bölgede demir çelik istihdamının %52 si ERDEMİR tarafından sağlanmaktadır. KARDEMİR ise 3072 kişiden oluşan çalışan sayısı ile sektörel bazda %24 oranında bir katkı sağlamaktadır. ERDEMİR T.A.Ş. ile KARDEMİR A.Ş. nin yanı sıra pek çok küçük ve orta ölçekli işletme (KOBİ) de demirçelik sektöründe faaliyet göstermektedir. Demir-çelik sektörüne bağlı olarak bölgede kurgulanmış ve altyapısı hazırlanmış en önemli sektör tersanecilik sektörüdür. Ancak tersanecilik sektöründe yaşanan sıkıntılar, bölgesel eğilimler ve GİTES te de üzerinde durulan hurda kullanımının arttırılmasının önemi düşünüldüğünde bölgenin gemi söküm sektöründe uzmanlaşmasının önemi ortaya çıkacaktır. Yan sanayi ürünleri kapsamında yüksek katma değere sahip olan gemi söküm sanayi, makine imalatı, oto yan sanayi ürünlerinin üretiminin arttırılmasının bölge için olumlu sonuçlar doğuracağı göz önünde bulundurulmalıdır. Bu kapsamda KOBİ lere gereken destek sağlanarak KOBİ ler arasındaki işbirliği arttırılmalı ve çalışma koşulları daha iyi standartlara taşınmalıdır. KOBİ ler arası ortak hareket kültürünün oluşturulması, bölgede bulunan üniversiteler yardımıyla gereken teknik desteğin kendilerine sağlanması, üniversite-sanayikamu işbirliğinin oluşturularak Araştırma Geliştirme Merkezleri ve laboratuvarların kurulması bölgenin istihdam ve göç sorunlarına çözüm getirebilecek uygulamalar olarak görülmektedir. Bunların yanı sıra özellikle kümelenme yaklaşımıyla KOBİ lerin faaliyetleri biçimlendirilmelidir. Bu kapsamda, özellikle yat ve tekne imalatı ve makine imalatı/otomotiv sektörlerinde kümelenme yaklaşımları geliştirilmelidir. Demir-çeliğin yanı sıra bölgede potansiyel barındıran bir diğer sektör de mobilya ve orman ürünleri endüstrisidir. Ancak sağladığı kısıtlı istihdam yapısıyla iş sürekliliği problemi yaşadığından uzmanlaşma ya da çalışan kalifikasyonu sağlanamaması işletmelerin problemleri arasında yer almaktadır. Değer zincirinin önemli aktörleri, örneğin hammadde tedariki bölgede bulunmamaktadır. Potansiyel arz etmesine rağmen yeterince değerlendirilemeyen sektörün geliştirilebilmesi için öncelikle değer zincirinde yer alan aktörlerin bölgeye çekilmesi gerekmektedir. Batı Karadeniz Bölgesinin ekonomik ve sosyal alanda kalkınmasında önemli bir rol üstlenebilecek olan diğer bir sektör turizm sektörüdür. Ulaşım ve konaklama olanaklarındaki sıkıntıların giderilmesi ve mevcut Turizm-Otelcilik bölümleri yardımıyla yabancı dil bilen, kalifiye insanların yetiştirilmesi halinde bölge, kongre, doğa-tarih-alternatif turizm türleri açısından önemli bir cazibe merkezi olabilecek potansiyele sahiptir. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan Turizm 2023 Stratejisi nde ele alınan Batı Karadeniz Kıyı Koridoru projesi kapsamında kalan bölgede turizmin çeşitlendirilerek geliştirilmesi öncelik alanı olarak belirlenmiştir. Zira % 63 ünü orman ve fundalık alanların oluşturduğu bölge, kırsal kalkınmaya da destek olabilecek doğa turizmine elverişli pek çok değeri bünyesinde barındırmaktadır. Doğal Hayatı Koruma Derneği nin (WWF) belirlediği Türkiye nin en önemli 122 bitki alanından biri olan Yenice Ormanları ve Küre Dağları Milli Parkı bu değerlerden yalnızca ikisidir. Bölge, doğa turizminin yanı sıra kültür-tarih-kongre ve kıyı turizmi için de elverişlidir. UNESCO tarafından Dünya Miras Kenti unvanı verilen Safranbolu, tarihi ve doğal güzellikleriyle ünlü Amasra turizmde markalaşma kapsamında büyük önem arz eden potansiyellerdendir. Bölgede tarıma elverişli alanlar oldukça sınırlıdır. Kısıtlı alanlarda yapılan tarım ve hayvancılık faaliyetleri küçük hacimli işletmeler boyutunda sürdürülmekte ve bölgeye yeterli ekonomik gelir sağlamamaktadır. Madencilikteki sıkıntılar ve buna bağlı işsizlik dikkate alındığında, tarımsal faaliyetlerin desteklenmesi gerektiği görülmektedir. Tarımsal verimliliğin arttırılması için, organik tarım, seracılık, balıkçılık ve arıcılık gibi, bölgenin iklimi, toprak yapısı ve potansiyellerini değerlendirmeye yönelik en uygun alternatifin seçilmesi, kırsal kalkınmanın desteklenmesi adına fayda sağlayacak eylemlerdir. Bölgenin en önemli sektörlerinden madencilik ve demir-çelik sektörleri ile gelişmekte olan sektörleri arasında yer alan turizm, lojistik, tersanecilik gibi sektörlerin geleceğine yön verme bağlamında bölgedeki üniversitelere büyük pay düşmektedir. 1992 yılında kurulan Bülent Ecevit Üniversitesi, 2007 yılında kurulan Karabük Üniversitesi ve son olarak 2008 yılında kurulan Bartın Üniversitesi nde hâlihazırda bulunan ve kurulmasında fayda olan uluslararası ilişkiler, insan kaynakları yönetimi, uluslararası lojistik ve ticaret, otomotiv mühendisliği, malzeme ve metalürji mühendisliği, maden mühendisliği, gemi inşaatımekatronik mühendislikleri, çevre mühendisliği gibi bölümlerden mezun olmuş ya da olacak gençlerin bölge içi istihdama katılması ve üretimde söz sahibi olması büyük önem taşımaktadır. 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi ne göre Batı Karadeniz Bölgesi nin nüfusu 1.020.108 kişidir. Bölge genelinde kentsel nüfus ile kırsal nüfus birbirine çok yakındır, öyle ki bölgenin kentsel nüfus oranı %51.8 dir. Kentsel nüfusun kırsal nüfustan fazla olduğu tek il Karabük tür. Mesafelerin kısa olması nedeniyle illerde kentsel ve kırsal alanlar bütünleşmiş bir yapı sergilediğinden kentlerde çalışan nüfusun önemli bir kısmı kırsal alanlarda yaşamaktadır. Kadın nüfus oranının %50,39 ile ülke ortalamasının üzerinde olduğu bölgedeki en yüksek işsizlik oranı 15-24 yaş grubu kadınlara aittir. İşsizliğin temel sorunlardan olduğu bölgede istihdamı artırmak, kadın istihdamını arttırmadan mümkün değildir. Bölge sağlık hizmetlerine ve sosyal hizmetlere erişim olanakları açısından yeterli düzeyde değildir. 65 ve üzeri yaş grubunun 15-64 yaş grubuna oranını ifade eden yaşlı bağımlılık oranı açısından bölge %14,50 oranı ile Türkiye ortalamasının üzerinde bir değere sahiptir. Yaşlı nüfusun yanı sıra engelli birey sayısının da fazla olduğu bölgede, bu gruba yönelik hizmetler son derece kısıtlıdır. Kentleşme bilincinin tam olarak oluşturulamadığı bölgede yaşanabilirlik kapsamında ele alınması gereken müdahale alanları bulunmaktadır. Zira sanayileşme sürecinin kentleşme sürecinden hızlı ilerlediği bölgede kentleşme alanında ciddi sıkıntılar yaşanmaktadır. Plansız kentleşmeye ilaveten zor bir topoğrafyaya sahip olması bölgede altyapı eksikliklerinin ciddi boyutlara ulaşmasına neden olmuştur. Sosyal kalkınmanın sağlanması adına eğitim ve sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi, sosyal ve kültürel donatı alanlarının arttırılmasının teşvik edilmesi, toplumda yaşayan tüm bireyler için uygun fırsatların sunulması, özellikle iyi eğitim almış genç nüfusun bölgede tutulması için önlemlerin alınması hedeflenmektedir. Tüm bu başlıklar kapsamında, madenciliğe ve demir-çelik endüstrisine bağlı bir gelişim sergileyen bölgedeki bağımlı ekonomik yapının kırılması, bölgede potansiyel barındıran ve gelişmekte olan diğer sektörlerle yeni istihdam alanları yaratılması hayati önem taşımaktadır. Planda vurgulanan hedefler ve stratejiler bölgenin geleceğine yön vermek üzere dikkatle seçilerek geliştirilmiştir. 34 35
1. EKONOMİK YAPI Grafik.2: Batı Karadeniz Bölgenin Bölgesi, İhracatında madencilik Öne Çıkan faaliyetleri Sektörler ve buna (2012) bağlı olarak gelişim gösteren demir-çelik endüstrisi ile varlığını sürdürmüş, bu özelliği ile gelişerek büyümüş bir bölgedir. 1940 lı yıllardan itibaren madencilik sektörü ile demir 4% çelik 4% sektörü, bölgenin kalkınmasını sağlayan ve en fazla istihdam olanağı 2% Çelik sunan sektörleri olmuştur. 9% Ancak 3% madencilik sektöründen başka sektörlere yeterince önem verilmemesi ekonomik yapının tek sektör odaklı devam etmesine, girişimciliğin yetersiz kalmasına ve dolayısıyla farklı sektörlerin gelişememesine neden olmuştur. 2% 1% Çimento Cam Seramik Ve Tek sektörlü yapının kırılabilmesi için rekabet gücü yüksek ve gelişme potansiyeline sahip sektörlerin 2% Toprak Ürünleri tespit edilmesi şarttır. Makine Ve Aksamları 4% 1% Batı Karadeniz Bölge Planının amacı, bölgedeki bağımlı ekonomik yapıyı kırmaya yönelik stratejileri belirlemektir. Stratejilerin sağlıklı bir biçimde belirlenebilmesi 1% Kimyevi için bölgenin Maddeler kapsamlı Ve Mamulleri ekonomik analizi 70% yapılmalıdır. Mevcut Durum Analizinin ilk bölümü 1% olan Ekonomik Yapıda Gelişme Potansiyeli Olan Sektörler ile Dönüşüme İhtiyaç Duyan Sektörlerin tamamı ve bölgenin Yatırım Ortamı ele alınmıştır. Ekonomik yapı bölümünde bölgenin nabzının tutulabilmesi için sırası ile: Kaynak: TİM, İller Bazında Sektör Rakamları (2012) SEKTÖRLERİN İNCELENMESİ DIŞ TİCARET BATI KARADENİZ BÖLGESİNDE YATIRIM ORTAMI konularına yer verilmiştir. Grafik.3: 2013 Yılı Yılı Sektörel İstihdam İstihdam Oranları Oranları 1.1.1. MADENCİLİK 1.1.1.1. BATI KARADENİZ BÖLGESİNDE MADENCİLİK SEKTÖRÜ Batı Karadeniz Bölgesi yeraltı kaynakları açısından zengin bir bölgedir. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğünden (MTA) alınan verilere göre bölgede rezerv miktarı en fazla olan madenlerin başında cam sanayi hammaddesi olarak kullanılan kuvars kumu ve kuvarsit gelmektedir. Bu madenleri taş kömürü izlemektedir. Bölge yer altı kaynakları açısından zengin olmasına rağmen taşkömürü dışındaki bazı maden yataklarını değerlendirememektedir. Kuvars kumu cam sanayiinde, kristal eşya üretiminde ve seramik sanayiinde kullanılmaktadır. Yapı malzemeleri sektöründe faaliyet gösteren büyük çaplı işletmelere sahip olan bölgedeki rezervlerin değerlendirilmesinin, uzun vadede bölgeye istihdam ve gelir anlamında katkı sağlayabileceği düşünülmektedir. Demir çelik sanayinde farklı amaçlarla kullanılan kuvarsit, bölgedeki demir çelik işletmeleri göz önünde bulundurulduğunda değerlendirilmesi gereken bir diğer maden olarak öne çıkmaktadır. Türkiye deki boksit yataklarının % 95 i Toros kuşağı içinde yer almaktadır. Alüminyum üretiminde, aşındırıcı malzeme, alüminyumlu çimento, refrakter tuğla, sıva yapımında ve kimya endüstrisinde kullanılan boksit, sanayi boyutunda alüminyum üretiminde kullanılan tek hammaddedir. Ülkede Toros kuşağı haricindeki en önemli boksit yatakları Zonguldak taki Kokaksu yöresinde bulunmaktadır. Bölgede bulunan bir diğer maden kaynağı refrakter 2 madde yapımında kullanılan şifertondur. Refrakter malzemelerin kömür sobasından çeşitli ağır sanayii fırınlarına kadar geniş bir alanda kullanımı mevcuttur. 36 26% 16% 5% 33% 4% 6% Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl İl Müdürlükleri, 2013 Kurucaşile ilçesi kuvars kumu, kuvarsit ve dolomit bakımından önem arz etmektedir. Bartın İlinde endüstriyel hammaddeler ve taş kömürünün dışında bilinen metalik maden ve jeotermal 1.1. SEKTÖRLERİN kaynak bulunmamaktadır. İNCELENMESİ 1 Mevcut Durum Analizi nin ilk bölümü olan Ekonomik Yapı başlığı altında ilk olarak sektörlerin mevcut durumlarına ve SWOT Analizlerine yer verilmiştir. Bu bölümde rekabet gücü yüksek ve gelişme potansiyeli olan sektörler ile dönüşüm ihtiyacı duyan sektörlerin tamamına yer verilmiştir: 1.1.1.1. MADENCİLİĞİN BÖLGE İSTİHDAMINA KATKISI MADENCİLİK DEMİR ÇELİK ENERJİ 1 İllere Göre Maden Rezerv Durumlarını gösteren şekil EK-5 olarak verilmektedir. MOBİLYA VE ORMAN ÜRÜNLERİ TURİZM YAPI TARIM 3% 3% 2% 2% 1% 1% 1% 1% 1% 1% MADENCİLİK DEMİR ÇELİK TEKSTİL TOPRAK-SERAMİK-MERMER GIDA ORMAN ÜRÜNLERİ ve MOBİLYA SANAYİ ENERJİ ÇİMENTO ve HAZIR BETON Tablo.1. İl Bazında Maden Rezervleri CİNSİ (TON) ZONGULDAK KARABÜK BARTIN TR81 Kuvars kumu 1.852.190.630-7.462.500 1.859.653.130 Kuvarsit 900.000.000 100.162.600 46.630.000 1.046.792.600 Taş kömürü 906.506.340-407.009.527 1.313.515.867 Dolomit 393.750.000 245.655.000-639.405.000 Feldspat - 223.250.000-223.250.000 Şiferton 69.309.245-64.998.857 134.308.102 Fosfat 47.006.000 - - 47.006.000 Boksit 9.336.250 - - 9.336.250 Manganez 47.700 - - 47.700 Bentonit - 40.000-40.000 Traverten - 7.362.700 m 2-7.362.700 m 2 Kaynak: MTA, 2010, TTK, 2013 2 Refrakter (ateşe dayanıklı) malzemeler, yüksek sıcaklıklara ve bu sıcaklıklarda katı, sıvı ve gazların fiziksel ve kimyasal etkilerine karşı koyabilme özelliğine sahip malzemelerdir. 37
Zonguldak Yer altı kaynakları açısından zengin olan Zonguldak ta bulunan kaynakların en önemlileri, taş kömürü, boksit, manganez, barit, dolomit, fosfat, kuvarsit, kuvars kumu ve şifertondur. Bu madenlerin yanı sıra il kuvarsit ve kuvars kumu bakımından da önemli potansiyellere sahiptir. Zonguldak ta bulunan şiferton madenleri kapalı işletme gerektirdiğinden taş kömürü madenciliği ile birlikte ele alınmak durumundadır. Türkiye de şiferton üretimi Filyos Ateş Tuğlası Sanayii T.A.Ş tarafından Amasra şiferton işletmesindeki yeraltı ocaklarında Eylül/1990 tarihine kadar sürdürülmüştür. Ancak işletmenin teknolojinin gerisinde kalması ve genel talebin yüksek vasıflı malzemelere kayması nedeniyle işletme üretim faaliyetlerine son vermiştir. Günümüzde şiferton üretimi Zonguldak a bağlı Karadon civarında taş kömürü üretimi neticesinde ortaya çıkan atıklardan yılda ortalama 3000 ton civarında olmak üzere gerçekleştirilmektedir. Burada üretilen şiferton Çaytaş Ateş Tuğla fabrikasında kullanılmaktadır. Metalik madenler bakımından ildeki en önemli maden boksittir. Boksit yatak ve zuhurları özellikle merkez ilçede yoğunlaşmıştır. Merkez ilçeye bağlı Kokaksu da (Hayatköy) 2012 yılında 21.535 ton boksit üretimi gerçekleştirilmiştir. Boksit haricinde önemli miktarda kuvars kumu rezervi de bulunmaktadır 3. Zonguldak İlinde belirtilen madenler haricinde jeotermal kaynaklar da bulunmaktadır. Merkez ilçeye bağlı Kokaksu civarında 27 C sıcaklık ve 6,5 lt/sn debili ve Kozlu ilçesinde 29,5 C sıcaklık ve 23 lt/sn debili jeotermal kaynaklar mevcuttur. Ancak bu kaynakların değerlendirilmesine yönelik olarak herhangi bir tesis bulunmamaktadır. 1.1.1.2. MADENCİLİĞİN BÖLGE İSTİHDAMINA KATKISI Bölgede madencilik alanında faaliyet gösteren toplam 85 adet işletme bulunmaktadır ve bu işletmeler 16.877 kişiye iş olanağı sunmaktadır. İşletmeler ağırlıklı olarak kömür madenciliği alanındadır; bölge genelindeki 83 işletmenin 57 adedi kömür çıkarımında çalışmaktadır. Grafik.4: Madencilik Sektörü ile Diğer Sektörlerin İstihdam Oranları Karşılaştırması Grafik.4: Madencilik Sektörü ile Diğer Sektörlerin İstihdam Oranları Karşılaştırması DİĞER SEKTÖRLER 67% Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlükleri, 2013 Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlükleri, 2013 MADENCİLİK 33% Karabük Türkiye nin ilk demir-çelik entegre tesisi olan KARDEMİR in bulunduğu şehir, bir sanayi şehri olarak doğmuş ve demir-çelik alanında faaliyet gösteren çok sayıda işletmeye sahiplik etmiştir. Son yıllarda önemli mermer (traverten) rezervleri tespit edilerek işletmeye açılmış, mermer işleme tesislerinin kuruluş çalışmaları hızlanmıştır. İlde önemli endüstriyel hammadde kaynakları ortaya çıkarılmıştır. Bunlar başta dolomit ve kuvarsit olmak üzere traverten (mermer), feldspat ve bentonit olarak sıralanabilir. Endüstriyel hammadde yatak ve zuhurları Eskipazar, Eflani ve Merkez ilçede yoğunlaşmıştır. Eskipazar ilçesi dolomit, traverten ve bentonit yataklarına ev sahipliği yaparken, kuvarsit yataklarına sadece Eflani ilçesinde rastlanmaktadır. Merkez ilçede de feldspat ve dolomit yatakları yer almaktadır. Eskipazar-Akkaya da kaplıca amaçlı kullanılmaya uygun 26-33 ºC sıcaklıkta ve 4,8 lt/sn debili kaynak vardır. Sondajlarda 37 ºC sıcaklık, 40 lt/sn debi ve 0,33 MWt termal güce sahip akışkan görünür hale getirilmiştir (MTA, 2005). Bartın Bartın, sahip olduğu jeolojik yapı gereği özellikle taş kömürü ve endüstriyel hammadde yatakları için uygun bir oluşum ortamı sunmaktadır. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğünün yapmış olduğu çalışmalar neticesinde taş kömürü ile bazı endüstriyel hammadde yatak ve zuhurları ortaya çıkarılmıştır. Yapılan çalışmalara göre bilinen metalik maden yatağı yoktur. Endüstriyel hammadde bakımından ildeki en önemli madenler başta kuvars kumu ve kuvarsit olmak üzere şiferton ve dolomittir. Şiferton yatakları Amasra ilçesinde yer alırken, Kurucaşile ilçesi kuvars kumu, kuvarsit ve dolomit bakımından önem arz etmektedir. Bartın İlinde endüstriyel hammaddeler ve taş kömürünün dışında bilinen metalik maden ve jeotermal kaynak bulunmamaktadır. 4 Grafik.5: Koklaşma Özelliklerine Göre Havza Rezervleri Bölgede kömür madenciliği üzerine çalışılan esas il Zonguldak tır. İlde 54 adet işletme kömür çıkarımı gerçekleştirmektedir. Kömür çıkarımını gerçekleştiren aktörlerin başında TTK gelmektedir. Kuruma bağlı olarak rodövans 5 usulü çalışan işletme sayısı 20 dir. Zonguldak ta kömür madenciliği haricinde kuvars kumu ve boksit üretimi gerçekleştiren Koklaşmaz birer firma da mevcuttur ancak bu iki işletmenin toplam kayıtlı çalışan sayısı yalnızca 32 dir. 31% Koklaşabilir Zonguldak haricinde 67% kömür çıkarımı yapılan diğer il Bartın dır. Bartın da üretim konusu kömür olan esas işletme yine TTK ya bağlı olan Amasra Taş kömürü İşletme Müessesesi dir. Taşkömürü ve TTK bölgenin madencilik sektörü karakterini ve istihdam yapısını belirlemekte ve ağırlığını korumaktadır. Yarı Tablo.2. Batı Karadeniz Bölgesi nde Madencilik Koklaşabilir Faaliyetinde Bulunan İşletmeler KAYNAK: TTK, 2013 2% ZONGULDAK KARABÜK BARTIN TR81 İşletme İstihdam İşletme İstihdam İşletme İstihdam İşletme İstihdam 1.1.1.1.1. TÜRKİYE TAŞ KÖMÜRÜ KURUMU Kömür 54 14.878 1 10 2 1391 57 16.279 Mermer - - 8 54 4 127 12 181 Kırma / Doğal Taş - - 8 99 5 217 13 316 Kuvars Kumu 1 30 - - - - 1 30 Dolomit - 1 69 - - 1 69 Boksit 1 2 1 2 Kaynak: Bilim, Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlükleri, 2013 3 İllerin maden rezervlerini gösterir tablolar EK-1, EK-2 ve EK-3 olarak ekler bölümünde yer almaktadır. 4 İllere Göre Maden Rezerv Durumlarını gösteren şekil EK-5 olarak verilmektedir. 5 Rodövans; maden ruhsat sahalarının hukuku uhdesinde kalmak kaydıyla, hak sahibi tarafından sözleşme ile özel veya tüzel bir kişiye bir süre tahsis edilmesi durumunda, maden ocağının işletilmesini üstlenen özel veya tüzel kişinin, esas ruhsat sahibine istihsal ettiği beher ton maden için ödemeyi taahhüt ettiği meblağ olarak tanımlanmaktadır. 38 39