Ödemeler Dengesi
Ödemeler bilançosu, bir ülkede yerleşik gerçek ve tüzel kişilerin yabancı ülkelerle yaptıkları iktisadi işlemlerin sistematik kayıtlar olarak tutulmasıdır. Mal ve hizmetlerin yanı sıra üretim faktörlerine ilişkin işlemler de kapsam dahilindedir. Bu nedenle ülkeler arası mal ve hizmet ticareti, ülkeler arası kısa ve uzun vadeli sermaye akımları, ülkeler arası emek piyasası hareketleri ve teknoloji transferleri ödemeler bilançosunda yer alır. 2
Ödemeler Dengesi Tanım ve Kapsam: Dönem sonunda ülkenin ödemeler bilançosunda hesapların alacak tarafı ile borç tarafının toplamının birbirine eşit olması gerekir. Eğer kısa dönemde borçlar kapatılamazsa bilanço açık verecektir. Bu açık ödemeler dengesi noksanı ile kapatılarak bilanço muhasebe anlamında denkleştirilir. 3
Ödemeler Dengesi Hesapları: Otonom ve denkleştirici olmak üzere iki kategoriye ayrılabilir. Otonom kalemler. Ekonominin yerlileri ile yabancılar arasındaki ekonomik akımların gösterildiği hesaplardır. Mal ve hizmet ihracı, karşılıksız transferler, doğrudan yatırımlar, portföy yatırımları örnek olarak gösterilebilir. Bilançodaki dengesizliğin kaynaklandığı hesaplardır. Eğer, otonom kalem gelirleri ödemelerden daha az ise ödemeler dengesi açığı oluşur. 4
Denkleştirici kalemler Denkleştirici kalemler ise otonom işlemlerden kaynaklanan açığın veya fazlalığın dengelendiği bu sayede ödemeler bilançosu dengesinin sağlandığı kalemlerdir. 5
Ödemeler bilançosu 4 ana kalemden oluşmaktadır. - Cari Đşlemler Hesabı - Sermaye Hesabı - Rezervler - et Hata oksan 6
- Cari Đşlemler Hesabı Đhracat- ithalat gelir ve giderleri ile (dış ticaret bilançosu da denir) görünmez kalemler olarak adlandırılan (hizmetler bilançosu yada görünmez işlemler bilançosu olarak da adlandırılan) turizm, bankacılık ve sigortacılık hizmet komisyonları, yabancı yatırım kar ve faiz transferleri gibi gelir ve gider alt kalemlerini kapsamaktadır. 7
Cari hesaptaki önemli sınıflandırmalar aşağıdaki gibidir: A) Mal ve Hizmetler : B) Gelirler : Doğrudan yatırım, portföy yatırımları ve diğer yatırımlardan elde edilen gelir ve ödenen tutarları içermektedir. C) Cari Transferler (Karşılıksız Transferler) : hibe, işçi havaleleri ve diğer transferler gibi 8
- Sermaye Hesabı Ülkenin yabancı ülkelerle yaptığı finansal ve dolaysız sermaye yatırımları kapsamaktadır. Doğrudan yatırımlar, portföy yatırımları, uzun vadeli sermaye yatırımları, kısa vadeli sermaye yatırımları gelir ve gider nitelikleriyle alt kalemler olarak hesaba dahil edilirler. 9
- Rezervler Rezerv Hesabı; resmi rezervler merkez Bankası tarafından müdahale durumları için tutulan yabancı para rezervinden oluşur. Rezerv farklı yabancı para cinslerinden oluşmaktadır. Döviz arz ve talebindeki eğilimler yerel para cinsinden döviz kuru düzeyini belirlemekte ve kurdaki aşırı hareketlenmelerde merkez bankaları piyasa da alım yada satım yönünde müdahil olarak görünmektedirler. 10
et Hata oksan Net Hata Noksan Hesabı; ödemeler bilançosu ndaki cari ve sermaye hesabı işlemleri otonom nitelikli olup denkleştirici işlem niteliğindeki rezerv hesaplar ile aralarında miktar olarak eşit, yön olarak ters dengenin olmasını sağlayan istatistiksel fark hesaplanmasını kapsamaktadır. İthalat ve ihracatla ilgili bilgi gümrük bildirim beyannamelerinden elde edilir. Firmaların kasıtlı beyan yanlışları ve operasyonel hatalardan ötürü gümrük beyannamelerindeki tutarlar ile gerçekleşenler arasında farklar olabilmektedir.işte bu durumda resmi rezervlerle, cari ve sermaye hesapları eşit çıkmayabilir. > 11
et Hata oksan Örneğin resmi rezervler +1 milyar $ kayıt gösterirken, cari işlemler ve sermaye işlemlerinden elde edilen işlemler bakiyesi -900 milyon $ olsun. Böyle bir durumda merkez bankasının işlemleri neticesinde devletin tuttuğu resmi rezervler dikkate alınıp rakamların denkleştirilmesi adına net hata noksan hesabı adı altında -100 milyon $ gösterilmektedir. 12
Döviz Kurları ve Açık 13