ORTAK AKIL PLATFORMU PAYDAŞ TOPLANTISI - I Raporu Gebze/KOCAELİ Mart 2004
RAPORDA SUNULAN SONUÇLAR, TÜBİTAK IN RESMİ GÖRÜŞÜ OLMAYIP ÇALIŞMA SIRASINDA KATILIMCILARCA OLUŞTURULMUŞTUR.
İçindekiler Sunuş... 1 1. 2050 lerin Dünyasında Siyaset, Ekonomi, Teknoloji, Bilim ve Sosyal Yaşam Alanlarındaki Temel Eğilimlerin ve İtici Güçlerin Belirlenmesi... 3 2. Türkiye Bilim ve Teknoloji Vizyonu... 7 3. Türkiye Bilim ve Teknoloji Sistemi nin SWOT Analizi... 11 3.1. Türkiye Bilim ve Teknoloji Sistemi nin Güçlü Alanlarının ve İyileştirmeye Açık Alanlarının Belirlenmesi... 11 3.2. Bilim ve Teknolojide Önümüzdeki Fırsat ve Tehditlerin Belirlenmesi... 14 4. Türkiye Bilim ve Teknoloji Sistemi nde TÜBİTAK ın Rolü... 15 5. Çalışma Değerlendirme... 23 Ekler Ek 1. Katılımcı Listesi... 27 Ek 2. Çalışma Programı... 30 Ek 3. 2050 lerin Dünyasında Temel Eğilimlerin ve İtici Güçlerin Belirlenmesi Çalışması Sonuçları... 31 Ek 4. Türkiye Bilim ve Teknoloji Vizyonu Çalışması Sonuçları... 62 Ek 5. Türkiye Bilim ve Teknoloji Sistemi nin Güçlü Alanlarının ve Gelişmeye Açık Alanlarının Belirlenmesi Çalışması Sonuçları... 75 Ek 6. Örnek Etki Matrisi... 94 Ek 7. Türkiye Bilim ve Teknoloji Sistemi nde TÜBİTAK ın Rolü Çalışması Sonuçları... 95 Ek 8. Çalışma Esnasında Çekilen Fotoğraflar...116 I
Tablolar Listesi Tablo 1. 2050 lerin Dünyasında Temel Eğilimlerin ve İtici Güçlerin Belirlenmesi Çalışması Sonuçları... 4 Tablo 2. Grup Vizyon İfadeleri... 8 Tablo 3. Grup Vizyonlarından Çıkarılan Anahtar İfadeleri... 9 Tablo 4. Türkiye Bilim ve Teknoloji Sistemi nin Güçlü Alanlarının ve Gelişmeye Açık Alanlarının Belirlenmesi Çalışması Sonuçları... 12 Tablo 5. Bilim ve Teknolojide Önümüzdeki Fırsat ve Tehditlerin Belirlenmesi Çalışması Sonuçları... 14 Tablo 6. Türkiye Bilim ve Teknolojisi Sistemi nde TÜBİTAK ın Rolü Çalışması Sonuçları... 16 Tablo 7 Çalışma Değerlendirme Anketi Sonuçları Özet Tablosu... 23 Şekiller Listesi Şekil 1. Türkiye Bilim ve Teknoloji Vizyonu... 10 II
Sunuş TÜBİTAK ve Türkiye Sanayi Sevk ve İdare Enstitüsü (TÜSSİDE) işbirliği ile düzenlenen Ortak Akıl Toplantısı, 18-20 Mart 2004 tarihlerinde TÜSSİDE nin Gebze-Kocaeli tesislerinde gerçekleştirildi. Bu rapor, 61 kişilik katılımcı grubunun yaptığı çalışmaların sonuçlarını içermektedir. Ortak Akıl Toplantısı nın amacı; TÜBİTAK ta başlatılacak olan Sürekli Kurumsal Gelişim Projesi öncesinde Türkiye Bilim ve Teknoloji Sistemi nin Değerlendirilmesi ve Bilim ve Teknoloji Sistemimizde TÜBİTAK ın Rolü konu başlıklarında, TÜBİTAK ın yapacağı çalışmalara ışık tutacak paydaş görüşlerini almak ve önerilerini geliştirmektir. TÜBİTAK bünyesinde üst yönetim kadrosunun katılımıyla ve TÜSSİDE nin danışmanlığında yürütülen çalışmaya, alanlarının uzmanı farklı paydaşları kapsayan 128 kişi davet edildi. Paydaşların doğrudan görüşlerinin alınabilmesi amacıyla planlanan toplantı 4 bölüm halinde gerçekleştirildi. Birinci bölümde; 2050 lerin Dünyasında Siyaset, Ekonomi, Teknoloji, Bilim ve Sosyal Yaşam Alanlarındaki Temel Eğilimlerin ve İtici Güçlerinin Belirlenmesi, ikinci bölümde; Türkiye Bilim ve Teknoloji Vizyonu nu belirleme çalışmaları yapıldı. Üçüncü bölümde, Türkiye Bilim ve Teknoloji Sistemi nin SWOT analizi yapıldı. Son bölümde ise, Türkiye Bilim ve Teknoloji Sistemi nde TÜBİTAK ın rolü ne olmalıdır? sorusuna cevap arandı. Gruplar tarafından geliştirilen öneri ve projeler konsolide edilip oylanarak, üzerine kesinlikle eğinilmesi gereken öneri ve projeler belirlendi. Çalışma grubunun oluşturulmasındaki amaç; yalnızca farklı paydaş gruplarının görüşlerinin temsil edilmesi ve çıkarlarının korunması değil, değişik ortamlarda oluşan farklı görüş ve önerilerin çalışmaya yansımasını sağlamaktı. Çalışma kürsüden anlatma ve toplu dinleme konferansı şeklinde değil, yaratıcı fikir oluşturma yöntem ve teknikleri kullanılarak, tüm katılımcıların tüm çalışmalara başından sonuna kadar aktif katılımı ile yazılı bilgi ve belge üretmeye yönelik olarak gerçekleştirildi. Raporda sunulan sonuçlar; çalışma esnasında katılımcıların tartışıp görüş birliğine vardığı çıktıların son hali olup, TÜSSİDE tarafından üzerinde herhangi bir değişiklik yapılmamıştır. Katılımcı ve Çalışma Programı Listesi Ek 1 ve Ek 2 de sunulmuştur. 1
2
1. 2050 lerin Dünyasında Siyaset, Ekonomi, Teknoloji, Bilim ve Sosyal Yaşam Alanlarındaki Temel Eğilimlerin ve İtici Güçlerin Belirlenmesi Temel eğilimler ve itici güçler; dünyadaki değişiklikleri ve gelişmeleri belirleyecek etkenlerdir. Temel eğilimlerin ve itici güçlerin belirlenmesinin amacı; Türkiye Bilim ve Teknolojisi Sitemi nin çevre analizinin yapılmasıdır. Katılımcılar yapılan çalışma için 8 gruba ayrıldılar. Ekonomi, Politika, Sosyal Yaşam ve Bilim ve Teknoloji olarak belirlenen her konu başlığında 2 grup çalışma yaptı. Gerçekleştirilen çalışmada Fikir Tepsisi yöntemiyle üretilen fikirler, değerlendirilerek 2050 lerin dünyasındaki öncelikli temel eğilimler ve itici güçler belirlendi. Fikir Tepsisi yöntemi çalışmasında, bir masa etrafında oturan katılımcılardan önlerindeki post-it lere her 2 dakikada 1 fikir yazmaları ve tepsi olarak kullandıkları A-3 kağıdına yapıştırmaları istendi. Her süre sonunda fikir tepsileri sağ taraftaki grup arkadaşlarına verildi. Bu işlem katılımcıların tüm fikirlerini tepsiye yapıştırmalarına kadar devam etti. Bir grupta oluşan fikirlerin tamamı, yine aynı grup tarafından değerlendirilip benzer fikirler elenerek konsolide liste oluşturuldu. Çalışmanın devamında, her gruptan bir sözcü seçildi ve sözcü kendi grubunun oluşturduğu ifadeleri, farklı konu başlıklarında çalışan diğer 3 grubu dolaşarak anlattı. Gruplar bu ifadelerin üzerine çalışarak, listeye eklemeler yaptılar. Yeni oluşan liste tekrar kendi masasına dönen grup sözcüsü ile birlikte değerlendirildi. Bir sonraki aşamada, her bir katılımcı ortak listeyi inceleyerek önceliklendirdi. Önceliklendirmenin ilk aşamasında uzun konsolide liste 10 ifadeye, daha sonra bu ifadeler ayrıntılı incelenerek en önemli buldukları 5 ifadeye indirgendi. Tablo 1 de her grubun en öncelikli bulduğu 5 temel eğilim ve itici güç ifadesi verilmiştir. Tüm oylanan ve elenen ifadeler Ek 3 de verilmiştir. Bu listede önceliklendirmenin ilk aşamasında seçilmiş 10 ifade koyu karakterle belirtilmiştir. 3
Tablo 1. 2050 lerin Dünyasında Temel Eğilimlerin ve İtici Güçlerin Belirlenmesi Çalışması Sonuçları Konu Grup Politika Yengeç Dizayn Ekonomi Ufuk İfadeler Parti kavramı ortadan kalkacak. Daha fazla üreten, daha fazla düşünen insanların olduğu bir siyaset yaşamı olacak. Dış politikada karşılıklı bağımlılık belirleyici olacak. E-devlet sayesinde e-siyaset sağlanmalı ve bireylerin devletle olan diyaloğunun yaygınlaşması ve devlet işleyişinde verimliliğin artması. Kişilerin fikirlerinin birebir elektronik ortamda alınması, meclisin küçülüp sanal hale gelmesi. Politikadan profesyonel anlayışa uygun olarak şeffaf ve dürüst politika ve çözüm üretmeleri. Çocuk sahibi olmanın, yetiştirmenin endişe yaratmayacağı bir dünya politikası oluşturulması. Demokrasinin tanımı değişecek. Çok kültürlülük ve bilim/teknolojinin etkisi ile globalleşme çok kuramsal olabilir. İnsan merkezli; bu anlamda insan haklarına saygılı, bilgi paylaşımının insan için olduğu, insan sağlığını koruyan ve bununla ilgili yeni teknolojileri destekleyen, kadınların etkinliğini arttıran bir siyaset. Siyasi karar süreçleri katılımcı, küresel etkileşimli fakat bağımsız, teknoloji ve felsefeye daha fazla yer verici. 2050 de siyasi yapıyı su ve gıda kaynakları, çevre sorunları belirleyebilir. Enerji kaynaklarının niteliği ve miktarını ekonomik profili belirleyecek. Devlet projelerle yönlendirici olacak özel sektör yatırımları sonuna kadar özendirilecek. Su kaynakları çok önemli hale gelecek. Bu kaynağı bol olan bir ülke olarak bu kaynakları çok iyi politika ile ekonomimiz güçlenecek. Tarım sektörü önem kazanacak. Ekonomik gelişmişlik artacak. Değerli madenlerimiz (bor v.b.) ekonomimize hızla kazandırılacak. Bunlar işler hale getirilecek. 4
Tablo 1. 2050 lerin Dünyasında Temel Eğilimlerin ve İtici Güçlerin Belirlenmesi Çalışması Sonuçları (Devam) Konu Grup Ekonomi (Devam) Mobidik İfadeler İnternet ulaşımı yoluyla bankacılık ve borsa önemini yitirecek, merkezden değil internetten dağıtılmış bir çeşit planlı ekonomi olacak. İnsan ömrü uzayacak. Emeklilik yaşı değişecek, hatta emeklilik kalkacak. Çalışma saati azalacak, hatta kalkacak. Sürekli iş olmayabilir, hobilere fazla zaman kalacak. Devlet yönetici değil yönlendirici ve düzenleyici duruma gelecek. Elektronik paranın yaygın kullanımı. Dev ekonomiye sahip şirketlerin hegomanyası altında devlet kavramı değişebilir. Grup 5 Yeni teknolojiler yeni malzemeleri getirecek. Malzemeler 0 a yakın kayıplarla geri kazanılacak. İşyeri kavramı çok azalacak ve sanal ortamlarda işlerin çoğu halledilecek. Yeni enerji türleri (füzyon, hidr.) yaygınlaşacak. Bitki ve hayvan kopyalama suretiyle verim artacak. İnsan yedek parçası üretmek çok kolaylaşacak. Robot teknolojisi gelişecek, günlük yaşamda yer almayacak. Bilim ve Teknoloji Vizyon 2050 Hidrojen enerji ve diğer alternatif enerji kaynakları (temiz enerji) kullanarak, fosil yakıtları ve nükleer yakıtların son bulması. Kozmik ve magnetik enerjinin depolanması. Cisimlerin maddenin ışınım ve füzyon yoluyla gezegenler arası ve yakın uzayda dolaşabileceği yere giden bir bilim ve teknoloji, seyahat teknolojisinin değişimi. Akıllı malzemelerin giyimde, ev eşyasında, taşıtlarda v.s. kullanımı sıvı kristallerin çözümlenmesi. Canlıların genetik yapılarının değiştirilerek onların ileride hastalıklara karşı dayanıklı hale gelmesi ve uzun yaşamaların sağlanması, uzaktan tedavi teknolojisi gelişecek. Temel eğitim kavramının ortadan kalkarak, yetenek ve buna dayalı bilgi odaklı eğitim. Uzaktan eğitim ve zeki eğitim sistemlerinin gelişimi. 5
Tablo 1. 2050 lerin Dünyasında Temel Eğilimlerin ve İtici Güçlerin Belirlenmesi Çalışması Sonuçları (Devam) Konu Grup Sosyal Yaşam Eğitim Şart Gelecek İfadeler Dinlerin insan yaşamındaki önemi artacak. Farklı kültürler daha sık ve kolay bir araya gelip, fikir değişimleri yapabilecek. Sivil toplum kuruluşları çok önem kazanacak. Ev ve iş ortamı aynı mekanda toplanacak. Bireysellik artacak. Dünyada serbest dolaşım olacak. Ülkelerarası sınırlar daha gevşek hale geleceği için bilgi daha evrensel olacak. Yeni uluslararası işbirliklerinin oluşması. Yeni devlet sisteminin geliştirilmesi, yerel yönetim biçimlerinin ve şeffaflaşmanın tartışılması. Sosyal ve insani değerlerin önem kazanması. Doğal kaynakların kirlenmesi. Akıllı araçlar, akıllı ortamlar ve teknolojik gelişmelerin yaşama etkisi. 6
2. Türkiye Bilim ve Teknoloji Vizyonu Vizyon; Uzun vadede ulaşılmak istenen yer ve durumu, İlerlenecek yönü, gösterir. Türkiye Bilim ve Teknoloji Vizyonu nu belirleme çalışmasına 7 grup halinde başlandı. Her grup ortalama 8 kişiden oluşacak şekilde oluşturuldu. Katılımcılar önce bireysel olarak vizyon oluşturdular, daha sonra gruptan kendilerine birer çalışma arkadaşı seçerek 2 kişilik vizyonlarını geliştirdiler. Oluşturulan 2 kişilik grup vizyonları, 4 er kişilik gruplar halinde tekrar gözden geçirildi ve 8 er kişilik grup vizyonları oluşturuldu. Katılımcıların ortak vizyonunu oluşturmak amacı ile her gruptan bir sözcü seçildi. Seçilen sözcüler ayrı bir salonda öncelikle tüm grup vizyonlarındaki anahtar ifadeleri çıkardılar. Ortak kullanılan ifadelerden yola çıkarak ortak vizyon ifadesini oluşturdular. Belirlenen vizyon ifadesi katılımcılarla paylaşıldı. Daha sonra ortak vizyon ifadesi A3 büyüklüğünde bir kağıda basılarak katılımcılara imzalatıldı. Grubun imzalı vizyonu Şekil 1 de yer almaktadır. Takım çalışmalarında ortaya çıkan 1 li, 2 li ve 4 lü vizyon önerileri Ek 4 de, grup vizyonları Tablo 2 de ve grupların vizyonlarında çıkarılan anahtar ifadeler ise Tablo 3 te verilmiştir. 7
Tablo 2. Türkiye Bilim ve Teknoloji Vizyonunun Belirlenmesi Çalışması Grup Vizyon İfadeleri Grup DİZAYN Bilimi önemseyen düşüncenin toplumun her kesiminde en önemli değerlerden biri olarak kabul edildiği, bilim ve teknolojide gelişmiş ülkeler seviyesinde üretebilen, bu sayede ekonomisi ilk 10 içinde olan bir Türkiye. Grup YENGEÇ Öncül/özgün bilimsel ve teknolojik atılımlarla sürdürülebilir ekonomik ve sosyal kalkınmanın gerçekleştirilmesi ile önder ülke konumuna gelmek. Grup UFUK Ülke biliminin dünya bilimsel gelişmesine yön verebilecek düzeye ulaşmasını amaçlayarak, bilimsel ve teknolojik çalışmalar için gerekli altyapının oluşturulmasını ve bu bilgi birikiminin ülkenin kaynak ve ihtiyaçları göz önüne alınarak insanına ve dünya insanlarına refah ve huzur getirebilecek teknolojik gelişmelere ve üretime dönüştürülmesinin sağlanmasıdır. Grup MOBİDİK Türkiye nin dünya lideri olmasına katkıda bulunan ülke çıkarları için kritik teknolojileri ve toplumun sürdürülebilen mutluluk ve refahında etkin rol oynayan bilimsel bilgi ve teknolojiyi yerli olarak üretebilen, dünya çapında bilim insanı yetiştirebilen ve onlara uygun üretim ortamı sağlayabilen özgün bir sistem kurmak. Grup 5 Bilim ve teknolojik altyapısı, kültürü ve üretiminde gelişmiş ülkeler seviyesini aşarak ülke ve dünya gereksinimlerini destekleyen etkin ve yaygın kullanımını sağlayan öncü bir ülke olmak. Grup VİZYON 2050 Evrensel bilim anlayışına dayanan, rekabet gücü yüksek sürdürülebilir kalkınmayı destekleyen yenilikçi ve yenilenebilir kritik teknolojilerin gelişmesi için gerekli yetişmiş insan gücü ve altyapıyı oluşturacak ve keşif duygulu yaşamı destekleyen ARGE çalışmalarını ürüne dönüştürebilecek, bu yolla dünya bilim ve teknolojisinde söz sahibi olacak politikalar üretmek. Grup EĞİTİM ŞART Ulusal gönenç düzeyini yükseltmiş, bilim ve teknoloji üreten ve transfer eden, değişime ve gelişime açık lider bir Türkiye yaratmak. 8
Tablo 3. Grup Vizyonlarından Çıkarılan Anahtar İfadeleri Vizyon içinde yer alan anahtar ifadeler Gelişmiş ülkeler seviyesini aşmak Dünya gereksinimlerini destekleyen Sürdürülebilir kullanma Yüksek ulusal gönenç düzeyi Ekonomik düzey Sürdürülebilir kalkınma (sosyal/ekonomik/politik/çevre) Sürdürülebilir mutluluk ve refah Teknolojik alt yapı Alt yapı Ekonomide ilk 10 a girmiş Alt yapıyı oluşturmak Dünya lideri (bilim/teknoloji) Etkin ve yaygın kullanım (önder/öncü ülke) Dünya B/T alanında söz sahibi olmak Gelişime açık lider ülke Ulusal yüksek yaşam düzeyini sağlayan ve sürdürülebilir kılan bilim ve teknolojiyi ürüne dönüştürerek Önder ülke Bilimsel gelişime yön vermek Kültür (ArGe) Keşif duygulu yaşam Toplumda bilim ve teknoloji kültürünün benimsenmemesi Bilimi önemseyen düşünce Üretim Evrensel bilim anlayışı Yüksek rekabet gücü Yenilenebilirlik yenilikçilik Kritik teknolojiler Yetişmiş insan gücü ArGe çalışmalarının ürüne dönüşümü Teknolojinin üretimi/transferi Lider ülke Dünya pazarlarında söz sahibi Rekabet gücü yüksek öncü ülke Toplumun her kesimi Gelişmiş ülkeler seviyesinde teknoloji üretimi Değerler bütünü Öncül/özgün bilimsel/teknolojik atılım Refah ve huzuru sağlayacak teknolojik gelişme Ülke çıkarları için kritik teknoloji Yerli teknoloji üretimi Dünya çapında bilim insanı yetiştirmek Uygun teknoloji üretimi ortamı 9
Şekil 1. Türkiye Bilim ve Teknoloji Vizyonu 10
3. Türkiye Bilim ve Teknoloji Sistemi nin SWOT Analizi SWOT analizi; kurumun/sistemin güçlü ve gelişmeye açık alanları ile, karşı karşıya bulunduğu fırsatların ve tehditlerin detaylı olarak irdelenmesine yardımcı olan araçlardan biridir. Belirlenen vizyon doğrultusunda sistemin stratejilerinin belirlenmesi için kullanılmaktadır. SWOT Analizinin açılımı şöyledir: Strengths (Güçlü Alanlar) Weaknesses (Gelişmeye Açık Alanlar) Opportunities (Fırsatlar) Threats (Tehditler) 3.1. Türkiye Bilim ve Teknoloji Sistemi nin Güçlü Alanlarının ve İyileştirmeye Açık Alanlarının Belirlenmesi Katılımcıların yarısı güçlü alanların belirlenmesi, diğer yarısı gelişmeye açık alanların belirlenmesi çalışmasını yapacak şekilde 6 gruba ayrıldılar. Gruplar kendi konularında Fikir Tepsisi yöntemiyle üretmeleri fikirleri konsolide ederek grup ortak listelerini oluşturdular. Çalışmanın devamı için her gruptan bir sözcü seçildi. Güçlü alan çalışması yapan grupların sözcüleri gelişmeye açık alan çalışması yapan grupları ziyaret etti. Aynı şekilde gelişmeye açık alan çalışması yapan grupların sözcüleri de güçlü alan çalışan grupları ziyaret ederek, onlara kendi grubunun belirlediği ifadeleri paylaştı. Daha sonra her grup bu sefer de çalışmadığı diğer konu üzerinde yeni fikirler üretti. Yeni ifadelerle tekrar kendi masasına dönen grup sözcüsü, eklenen ifadeleri de grubu ile paylaştı. Bir sonraki aşamada, her bir katılımcı ortak listeyi inceleyerek önceliklendirdi. Önceliklendirmenin ilk aşamasında uzun konsolide liste 10 ifadeye, daha sonra bu ifadeler ayrıntılı incelenerek en önemli buldukları 5 ifadeye indirgendi. Tablo 4 de Türkiye Bilim ve Teknoloji Sistemi nin güçlü ve iyileştirmeye açık alanlarını belirleme çalışması sonuçları verilmiştir. Tüm oylanan ve elenen ifadeler Ek 5 de verilmiştir. Bu listede en yüksek oy almış 10 ifade koyu karakterle belirtilmiştir. 11
Tablo 4. Türkiye Bilim ve Teknoloji Sistemi nin Güçlü Alanlarının ve Gelişmeye Açık Alanlarının Belirlenmesi Çalışması Sonuçları Güçlü Alanlar Grup Grup 5 Ufuk Yengeç İfadeler Yazılım sektöründe ürün geliştirmenin yapılabilmesi. Mühendislik, tıp ve temel bilim dallarında genç ve yetenekli çok sayıda insan unsurunun olması. Savunma, elektronik ve ulusal bilgi güvenliği enstrümanlarının mevcut olması. Otomotiv yan sanayisinin varlığı. Beyaz ve kahverengi eşya, plastik cam ve hammadde kaynakları hızlı biçimde hayata geçiriliyor olması. İleri teknolojiye sahip olma konusunda toplumsal fikir birliğinin mevcut olması. Türkiye nin kendi bölgesinde öncü ve lider bir ülke olma gücüne yada potansiyeline sahip olması. Genç bir araştırmacı potansiyelinin bulunması. Uluslararası rekabette üstünlük sağlama bilincinin gelişmesi. Tekstil alanında teknoloji ve bilgi birikimi. Doğal kaynaklar bol ve ucuz olması. Gelişmiş ve gelişmeye açık bölgelere yakınlık ve o bölgelerdeki insanlar ile yakın ilişkilere sahip olma (ülkemizin jeopolitik ve stratejik konumu). Genç, dinamik, eğitilmiş ve yeni şeyler denemeye meraklı nüfus. Stratejik doğal kaynaklar ve iklim (su, güneş-güneş pilleri, madenler..). Teknopark vs. uygulamaları ile üniversite ve teknoloji üreten firmaların bir araya getirilmesi. Mevcut üniversitelerimiz ve akademisyenlerimizin potansiyeli. 12
Tablo 4. Türkiye Bilim ve Teknoloji Sistemi nin Güçlü Alanlarının ve Gelişmeye Açık Alanlarının Belirlenmesi Çalışması Sonuçları (Devam) Gelişmeye Açık Alanlar Grup Vizyon 2050 Mobidik Dizayn İfadeler Türkiye nin jeopolitik durumunun yarattığı olumsuzlukların savunmaya daha fazla kaynak ayrılmasını gerektirmesi. Üniversitelerimizde mali özerklik olmaması (düşük maaşlar). Milli gelirden eğitime ayrılan payın yetersiz olması, eğitim göstergelerinin gelişmiş ülkelerin altında olması. Milli gelirden ArGe ye ayrılan payın az oluşu. ArGe projelerinin uygulamaya geçirilmesinde zorluk olması. İç ve dış borçlar ve dış ticaret açığının olması. ArGe kültürü eksikliği. Uygulanan bir bilim ve teknoloji stratejisinin (ve bakanlığının) olmaması. Altyapının ve kaynakların verimli kullanılamaması. Bilime ve bilim adamına değer verilmemesi o Toplumsal o Ekonomik o Bürokratik açıdan Eğitim sisteminde bilimsel merak uyandıracak ve gençlerin yeteneklerini gösterebilecek şekilde altyapıyı sağlayacak kalitede fen derslerinin olmaması. Girişimciliğin özendirilmemesi ve bilim ve toplumsal gelişmeye katkısının sağlanamaması. Mevcut ulusal B/T politikasına, kamu yönetimine gerekli önceliğin verilmemesi. ArGe ye dayalı ve bilgi tabanlı ekonomi bilincinin oluşturulması ve bilişim teknolojisinden toplumun tamamından faydalanmasını sağlayacak altyapının gelişmiş olmaması. Bilim ve teknoloji çalışmalarının belirlenecek bir merkezden etkin olarak yönetilmemesi, mükerrer çalışmaların engellenmemesi. Üniversite-sanayi-devlet üçgeninin koordinasyonu ile insan yetişmesinde ve bu kurumların disiplinler arası ortak çalışabilmesindeki kısıtların varlığı. B/T geliştirilmesinde ulusal medya/yayın hayatının desteğinin yetersiz olması. 13
3.2. Bilim ve Teknolojide Önümüzdeki Fırsat ve Tehditlerin Belirlenmesi Sistemin faaliyet alanındaki temel eğilimler ve itici güçler, sistem için fırsat veya tehdit olabilir. Bu nedenle bilim ve teknolojiyi etkileyebilecek eğilimlerin ve itici güçlerin tespiti ve sisteme etkisinin analiz edilmesi gerekir. Geliştirilecek önerilerin veya projelerin yapılan analiz sonuçlarına göre oluşturulması Olmak istediğimiz yere nasıl gideceğiz? sorusuna cevap verecektir. Belirlenen temel eğilimler ve itici güçlerin Bilim ve Teknoloji Sistemimize etkilerinin saptanması amacı ile hazırlanan tablo değerlendirildi. Hazırlanan tabloda, bir önceki çalışmada belirlenen dünyadaki ve sektördeki temel eğilimlerin ve itici güçlerin Bilim ve Teknoloji Sistemimize etkisi sorgulanmaktadır. Tablonun bir örneği Ek 6 da verilmiştir. Yapılan değerlendirmeden sonra öngörülen eğilim ve itici güçlerin sistem için tehdit mi fırsat mı olduğu tespit edildi. Değerlendirme sonucunda bulunan sistemin fırsatları ve tehditleri Tablo 5 de verilmiştir. Tablo 5. Bilim ve Teknolojide Önümüzdeki Fırsat ve Tehditlerin Belirlenmesi Çalışması Sonuçları Fırsatlar Tehditler İfadeler Enerji kaynaklarının niteliği ve miktarı ekonomik profili belirleyecek. Değerli madenlerimiz (bor v.b.) ekonomimize hızla kazandırılacak. Bunlar işler hale getirilecek. Akıllı araçlar, akıllı ortamlar ve teknolojik gelişmelerin yaşama etkisi artacak. Yeni teknolojiler, yeni malzemeleri getirecek. Hidrojen enerji ve diğer alternatif enerji kaynakları (temiz enerji) kullanarak, fosil yakıtları ve nükleer yakıtlar son bulacak. Kozmik ve magnetik enerji depolanacak. Temel eğitim kavramı ortadan kalkarak, yetenek ve buna dayalı bilgi odaklı eğitim olacak. Uzaktan eğitim ve zeki eğitim sistemleri gelişecek. Dev ekonomiye sahip şirketlerin hegamonyası altında devlet kavramı değişebilir. Doğal kaynaklar kirlenecek. Bireysellik artacak. 14
4. Türkiye Bilim ve Teknoloji Sistemi nde TÜBİTAK ın Rolü Çalışmanın bu aşamasında gruplardan belirlenen 2050 li yıllarda dünya temel eğilimleri ve itici güçleriyle Türkiye nin bilim ve teknoloji vizyonu ve bilim/teknolojimizin SWOT analizi ışığında TÜBİTAK ın rolü ne olmalıdır sorusuna öneri ve proje geliştirmeleri istendi. Bu çalışma için Fikir Tepsisi yöntemi kullanıldı. Bir sonraki aşamada her bir katılımcı ortak listeyi inceleyerek; Türkiye Bilim ve Teknolojisi Sistemi ne en etkili ve TÜBİTAK ın kesinlikle üzerine eğilmesi gereken öneriler/projeler nelerdir sorusuna cevap veren en etkin önerileri seçtiler. Seçilemeyen öneriler ve konsolidasyon sonrası elenen fikirler Ek 7 de verilmiştir. Her grup bir sözcü seçti ve grup sözcüleri kendi gruplarının öneri ve projelerini diğer gruplar ile paylaştı. Paylaşılan öneriler topluca tartışıldı, anlaşılmayan yerler grup sözcüleri tarafından açıklandı. Gerekli düzeltmeler yapıldıktan sonra oluşan son liste Tablo 6 da verilmiştir. 15
Tablo 6. Türkiye Bilim ve Teknolojisi Sistemi nde TÜBİTAK ın Rolü Çalışması Sonuçları Grup Dizayn Öneriler / Projeler Üniversite-sanayi işbirliğinde aktif rol almalı, köprü vazifesi görmeli, ortak platformlar yaratmalıdır. Stratejik ve vizyoner bir kurum olarak kalıp trendsetter olmalıdır. Ülkede para kaynaklarını yöneten kesimlerin ARGE nin geleceği için çok önemli olduğunu anlatmak ve onları ikna etmek. Böylece ARGE payının artmasını sağlamak. Bilimi topluma sevdirmede (popüler kılmak için) öncü çalışmalar yapmak Yüksek gizlilik gerektiren ülke güvenliği ve özel sektörün girmediği alanlarda uygulamaya dönük ArGe projeleri yürütmek ve diğer kuruluşlara danışmanlık yapmak. Sanayide yürütülen ArGe çalışmalarının vergiye muhatap olmadan harcanması için TÜBİTAK hükümete öneride bulunmalıdır ancak bu öneri yapılırken ithal ArGe uygulamalarının bu uygulamanın dışında kalması için önlemler alınmış olmalıdır. Bilim ve teknolojiye yatkın çocukların ilkokul ilk öğretim seviyesinde tespit edilmesi ve özel eğitimi için okullara destek vermek. ArGe altyapısı oluşturulacak şekilde belli konularda yapılması gereken araştırmaları yapıp belli bir düzeye getirdikten sonra özel sektöre devretmelidir. MEB ile düşünen öğrenci yetiştirme konusunda daha aktif işbirliği yapmalı, bilim ve teknoloji alanlarında müfredata etki edebilmelidir. Bu kapsamda Fen Liseleri gibi Yenilik Liseleri nin konumlandırılması için TÜBİTAK destek görevi üstlenmeli. Sektöre göre ArGe ve Ürün Geliştirme, patent imkanları hakkında özel sektörü teşvik edici rehberlik hizmetleri yapabilir. 16
Tablo 6. Türkiye Bilim ve Teknolojisi Sistemi nde TÜBİTAK ın Rolü Çalışması Sonuçları Grup Yengeç Öneriler / Projeler TÜBİTAK kendi birimleri ve diğer kurumlar arasındaki iletişim ve koordinasyonu tam olarak sağlamalıdır. TÜBİTAK kendi araştırma enstitülerindeki çalışma ve etkinliklerin ve desteklediği proje sonuçlarının performans ölçümünü yapmalı, takip etmeli. Bu ölçütlerin toplumda bilinmesini ve bu yolla bilim-teknolojiye desteğin arttırılmasını sağlamalıdır. TÜBİTAK ve bağlı kuruluşlarında oluşan ürünlerin iç ve dış ticarete kazandırılması için teşvik edilmeli ve net yöntemlerle sahip olmalıdır. Ülkede her kurumun alamayacağı pahalı ve özellikli test cihazlarını ve altyapıları kurarak, araştırmacıların kolayca kullanabilmesine olanak sağlamak. Belirlenmiş ulusal programlar çerçevesinde küçük ve kişisel projelere ağırlık ve öncelik verilmesi. Patentin ve patent kavramının TÜBİTAK grupları içinde daha iyi anlaşılması ve buluşa teşvik edici şekle dönüştürülmesi. Çok merkezli ve çok disiplinli projelere destek sağlayan programlar başlatılmalı. Yurtdışındaki Türk bilim adamlarından daha etkin yararlanma stratejileri geliştirilmesi. 17
Tablo 6. Türkiye Bilim ve Teknolojisi Sistemi nde TÜBİTAK ın Rolü Çalışması Sonuçları Grup Ufuk Öneriler / Projeler TÜBİTAK yurtdışında bulunan ARGE potansiyeli olan Türkiye orijinli kişi ve kuruluşlarla işbirliği yaparak, onların birikimlerinin Türkiye ye aktarılması sağlanmalıdır Sağlık araştırma enstitüsü kurulmalı, Sağlık Bilimleri Araştırma Grubu bütçesi diğer grupların düzeyine çıkarılmalıdır Laboratuvar çalışmalarını yaygınlaştırmak için MEB ile müşterek çalışarak ilk ve orta öğretimde bu ihtiyaç karşılanmalıdır Fen ve matematik derslerinin sevdirilmesi amacıyla 5 yaş ve üzerine hitap edecek şekilde kitap, vcd, tv programları gibi çalışmalar arttırılmalıdır Bilim kurulu üyelerinin seçimi kapalı devre değil, nesnel ölçütlere dayalı olmalı ve üst bir denetleyici genel kurul oluşturulmalıdır TÜBİTAK ın tüm faaliyetleri geriye dönük (retrospektif) olarak değerlendirilmeli ve TÜBİTAK ta görevlendirilen bilim adamları en fazla 4-5 yıl çalışmalıdır TÜBİTAK bilim ve teknoloji literatüründe yer alan en yeni uç bilgi ve çalışmaları teşvik etmelidir TÜBİTAK a bağlı bilim serbest bölgeleri kurulmalıdır Yurtdışında eğitim görmüş kişilerin ülkemizde istihdamı ve değerlendirilmesine yönelik bir proje oluşturulmalıdır Dünya markası haline getirilebilecek yenilikler keşfetmeye yönelik çalışmalar yapmak ya da yaptırmak Nano teknoloji ve gen teknolojisi çalışmalarına ağırlık verilmelidir Çok yetenekli çocukları ya da gençleri çok özel ve güvenilir bir yöntemle arayıp bulmalı ve onların bütün eğitim ve masraflarını üstlenerek onları eğitmeli 18
Tablo 6. Türkiye Bilim ve Teknolojisi Sistemi nde TÜBİTAK ın Rolü Çalışması Sonuçları Grup Mobidik Öneriler / Projeler Bilim ve teknoloji stratejisinin paydaşların katılımıyla oluşturulması ve uygulamasında liderlik yapması. o Öncelikli teknoloji alanlarının belirlenmesi ve bunlara yatırım yapılması BT ye olan ilgiyi ve yenilikçilik kültürünü geliştirecek faaliyetler o Popüler bilim kitapları, bilim CD leri o İlk ve orta öğretimde proje yarışmaları o Üniversite-sanayi işbirliği başarı örneklerinin tanıtılması o Proje destekleri Bilim adamı yetiştirme çalışmaları o Üstün zekalı çocukların temel eğitimi o İlk ve orta öğretim öğrenci projelerinin sonuçlarına ilişkin raporlar hazırlanması ve yaygınlaştırması o Bilime yetenekli gençleri bulup desteklemek o Teşvik ve ödüller Sanayi ile ilişkilerin geliştirilmesi o Proje destekleri sürecinin iyileştirilerek desteklerin zamanında ve tam verilmesi o TİDEB in sanayi temsilini artıracak şekilde yapılandırılması o Girişimciliğin özendirilmesine destek Master-doktora tez konularını, ülke ihtiyaçlarını dikkate alarak tavsiye etmek. Yenilikçilik (inovasyon) kültürünün geliştirilmesi o İş dünyasıyla ilişkiler kurulması Türkiye uzay kurumu nun kuruluşunun hızlandırılmasına öncü olmak. Yurtdışındaki Türk bilim adamlarının envanterinin çıkarılması; bilim ve iş dünyasıyla ilişkiler kurulmasına öncülük etmek. Kurum olarak TÜBİTAK o Kurum içi koordinasyon sağlanması o Saygınlığı önleyecek davranışların önlenmesi o Yerel ofisler açılması o Üniversitelerde araştırma merkezleri kurulması 19
Tablo 6. Türkiye Bilim ve Teknolojisi Sistemi nde TÜBİTAK ın Rolü Çalışması Sonuçları Grup Mobidik (Devam) Öneriler / Projeler Bilimsel yayın ödül sisteminin yeniden yapılandırılması o Makale uygulamaya geçiş sistemi o Makale sayısına göre değil, ortamı oluşturacak sisteme destek o Yalnız makaleye değil, toplantıya destek İkili, çok taraflı uluslararası işbirlikleri kurmak o Değişim programları o Ortak altyapı kullanımı o Ortak projeler Bilim ve teknoloji alanında çalışan kurumlar arasında koordinasyona öncülük etmek. Master-doktora tez konularını, ülke ihtiyaçlarını dikkate alarak tavsiye etmek Devlete BT alanında danışmanlık. Akademik yükselme ve yayın ödüllerinde kullanılması bilimsel yayın dergilerinin sınıflandırılması. Kamu kurumu kuruluşları ve savunma alımlarının ArGe yoluyla yurt içinde üretilebilirliğin araştırılması. Stratejik ArGe çalışmaları yapmak Hidrojen ve temiz enerji kaynaklarının kullanılır hale getirilmesine öncülük etmek Araştırmacılarla destekçileri bir araya getirecek platformlar oluşturmak. Akademiye yönelik yurtiçi değişim programları tasarlamak. Bilim adamlarının dünya ile yarışabilir olabilmeleri için gerekli ortamın ve sistemlerin oluşturulması. 20
Tablo 6. Türkiye Bilim ve Teknolojisi Sistemi nde TÜBİTAK ın Rolü Çalışması Sonuçları Grup Grup 5 Öneriler / Projeler Araştırma sonuçlarını ürüne dönüştürmek için, araştırma kurumları ile sanayi kuruluşları arasında aracılık yapmak. Ulusal bilim ve teknoloji politikası ve stratejisinin oluşturulması ve uygulanmasında hükümete ETKİN olarak yardımcı olmak. Belirlenen politika ve stratejiler doğrultusunda bürokratik işlemleri basit ve objektif kurallara bağlanmış, ARGE teşviklerinin diğer birimlerle koordine edilerek merkezi olarak verilmesi ve takip edilmesi. Okul Öncesi ilkokuldan itibaren eğitimde yenilikçi ve araştırmacı yaklaşımların oluşturulmasını desteklemek, MEB ile ortak politikalar belirlemek. Bilimsel yayın teşvikinin yanı sıra endüstriden veya yurtdışından ARGE projesi sağlayanlara da getirisi ile orantılı olarak teşvik primi verilmesi. Bilim insanı yetiştirme politika ve stratejilerini diğer birimlerle koordineli olarak ortaya koymalı ve kaynak sağlamalı. ARGE bilimsel ve teknolojik uygulama projesinde devlet bürokrasisi ve özel sektör arasında kolaylaştırıcı aracı rol üstlenmeli. Kaynakların kullanımı ve elde edilen sonuçların verimliliği denetlenmeli ve sonuçlar kamuoyu ile paylaşılması. TÜBİTAK a bağlı birimlerde bulunan altyapıdan kamu ve özel sektörün makul bir bedelle yararlanması sağlanmalıdır. Bilim ve teknoloji konusunda paylaşıma açık bir enformasyon kaynağı (bilim adamı, teknoloji, ARGE proje, altyapı envanteri gibi) olacak yapıyı oluşturmalı. 21