Fikri Mülkiyet Haklar Alan nda Gündemdeki Konular. fl Dünyas çin Yol Haritas

TÜRK SANAY C LER VE fiadamlari DERNE M LLETLERARASI T CARET ODASI Fikri Mülkiyet Haklar Alan nda Gündemdeki Konular fl Dünyas çin Yol Haritas Fifth Edition - 2004 2004

A r a l k 2 0 04 (Yay n No. TÜS AD-T/2004/1 2-3 8 5) Meflrutiyet C addesi, No.74 34420 Tepebafl / stanbul Telefon: (0212) 249 07 23 Telefax: (0212) 249 13 50

2004, ICC Bu yap t ICC taraf ndan ngilizce olarak Current and Emerging Intellectual Property Issues for Business bafll ile yay mlanm flt r. Tüm haklar s a k l d r. 2004, TÜS AD Tüm haklar sakl d r. ICC nin onay ile TÜS AD taraf ndan Türkçelefltirilip, Türkiye deki mevcut durum bölümü eklenerek haz rlanan bu eserin tamam ya da bir bölümü, 4110 say l Yasa ile de iflik 5846 say l FSEK. uyar nca, kullan lmazdan önce hak sahibinden 52. Maddeye uygun yaz l izin al nmad kça, hiçbir flekil ve yöntemle ifllenmek, ço alt lmak, ço alt lm fl nüshalar yay lmak, sat lmak, kiralanmak, ödünç verilmek, temsil edilmek, sunulmak, telli/telsiz ya da baflka teknik, say sal ve/veya elektronik yöntemlerle iletilmek suretiyle kullan lamaz. ISBN : 975-8458-75-2 B a s k : LE B B YALKIN YAYIMLARI VE BASIM file R ANON M fi RKET O to Sanayii, Barbaros Cad. No.78 34396 4. Leve nt- STANBUL Tel: ( 0212) 282 39 00 Faks: (0212) 280 99 34

TÜS AD, özel sektörü temsil eden sanayici ve ifladamlar taraf ndan 1971 y l nda, Anayasam z n ve Dernekler Kanunu nun ilgili hükümlerine uygun olarak kurulmufl, kamu yarar na çal flan bir dernek olup gönüllü bir sivil toplum örgütüdür. TÜS AD, demokrasi ve insan haklar evrensel ilkelerine ba l, giriflim, inanç ve düflünce özgürlüklerine sayg l, yaln zca asli görevlerine odaklanm fl etkin bir devletin varoldu u Türkiye de, Atatürk ün ça dafl uygarl k hedefine ve ilkelerine sad k toplumsal yap n n geliflmesine ve demokratik sivil toplum ve laik hukuk devleti anlay fl n n yerleflmesine yard mc olur. TÜS AD, piyasa ekonomisinin hukuksal ve kurumsal altyap s n n yerleflmesine ve ifl dünyas n n evrensel ifl ahlak ilkelerine uygun bir biçimde faaliyette bulunmas na çal fl r. TÜS AD, uluslararas entegrasyon hedefi do rultusunda Türk sanayi ve hizmet kesiminin rekabet gücünün art r larak, uluslararas ekonomik sistemde belirgin ve kal c bir yer edinmesi gerekti ine inan r ve bu yönde çal fl r. TÜS AD, Türkiye de liberal ekonomi kurallar n n yerleflmesinin yan s ra, ülkenin insan ve do al kaynaklar n n teknolojik yeniliklerle desteklenerek en etkin biçimde kullan m n ; verimlilik ve kalite yükseliflini sürekli k lacak ortam n yarat lmas yoluyla rekabet gücünün art r lmas n hedef alan politikalar destekler. TÜS AD, misyonu do rultusunda ve faaliyetleri çerçevesinde, ülke gündeminde bulunan konularla ilgili görüfllerini bilimsel çal flmalarla destekleyerek kamuoyuna duyurur ve bu görüfllerden hareketle kamuoyunda tart flma platformlar n n oluflmas n sa lar. ÖNSÖZ Milletleraras Ticaret Odas (ICC), Birinci Dünya Savafl n n sonunda bozulan ticari dengeleri yerine oturtmak, savafl n olumsuz etkilerini birlikte daha kolay bertaraf etmek amac yla Belçika, Fransa, ngiltere, talya ve ABD den ifladamlar n n bir araya gelerek kurduklar bir organizasyondur. ICC, kuruluflundan bu yana, dönem dönem yaflanan çeflitli krizlerde bile ifl dünyas - n n yeniden yap lanmas, ticaretin teflviki, yat - r mlar n h zland r lmas ve sermayenin serbest dolafl m n n sa lanmas için çal flm flt r. Kuruldu u günden bu yana, ICC geliflerek büyümüfl 140 ülkede binlerce üyesi bulunan büyük bir fl Organizasyonu haline gelmifltir. ICC, bünyesinde oluflturmufl oldu u uluslararas ticareti ilgilendiren 16 teknik komisyonu sayesinde d fl ticaretin önündeki tüm engelleri bertaraf ederek sorunlara çözüm bulmak amac yla çal flmalar yapmaktad r. Sözkonusu komisyonlarda, Bankac l k, Ticaret ve Yat r m, Mali Hizmetler, Sigortac l k, Vergilendirme, Çevre, Nakliye ve Lojistik, Fikri Haklar gibi ifl dünyas n yak ndan ilgilendiren konular incelenmekte ve global çözümler aranmaktad r. ICC, Birleflmifl Milletlerin kuruluflundan bu yana organizasyon içerisinde daimi dan flmanl k statüsüne sahip olan bir kurulufltur. Dünya Ticaret Örgütü ile ortak çal flmalar yapmakta ve ifl dünyas n temsil etmektedir. ICC Türkiye Milli Komitesi ise 1934 y l nda Hükümetin tavsiyesi ve onay ile stanbul Ticaret Odas nda faaliyete geçmifl 1953 y l nda Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i çat s alt na girmiflt i r. ICC Türkiye Milli Komitesi ise 1934 y l nda Hükümetin tavsiyesi ve onay ile stanbul Ticaret Odas nda faaliyete geçmifl 1953 y l nda Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i çat s alt na girmifltir.17.08.1987'de yap lan Ola anüstü Genel Kurul ile otonom bir statüye kavuflmufltur.

SUNUfi TÜS AD, ülkemizin sürdürülebilir ekonomik büyüme hedefini gerçeklefltirmesi ve rekabetçi bir ortamda varl n güçlü bir flekilde sürdürebilmesi için öncelikle mevcut yat r m ortam n n iyilefltirilmesi gerekti ini düflünmektedir. Bu yolda izlenecek stratejinin temelinde ise fikri haklar n etkin olarak korundu u bir ortam n sa lanmas koflulu yatmaktad r. Nitekim, fikrin etkin olarak korunmad bir ortamda yeni teknolojiye dayal yat r mlar n, arge faaliyetlerinin ve verimlilik art fl n n sa lanmas n n mümkün olmad uluslararas platformda da kabul edilmektedir. TÜS AD, fikri haklara iliflkin koruman n sa lanmas için etkin bir hukuk sisteminin yan s ra vatandafllarda bu bilincin oluflturulmas n n öneminden hareketle, Fikri Haklar Çal flma Grubu arac l ile, gerek flirketler baz nda gerekse kamuoyu nezdinde bu konudaki bilgi eksikli inin giderilmesi için bilinçlendirme ve e itim çal flmalar düzenlemektir. Bu çerçevede TÜS AD Fikri Haklar Çal flma Grubu, International Chamber of Commerce (ICC) taraf ndan 2004 y l nda ngilizce olarak yay nlanan Current and Emerging Intellectual Property Issues for Business bafll kl raporun daha genifl kitlelere duyurulmas n n fikri haklar kültürü nün yayg nlaflt r lmas na hizmet edece ine inanmaktad r. Bu hedef do rultusunda haz rlanan Fikri Mülkiyet Haklar Alan nda Gündemdeki Konular: fl Dünyas çin Yol Haritas 2004 adl bu rapor her konu bafll alt nda iki bölümden oluflmaktad r. Birinci bölüm, ICC nin fikri haklar alan ndaki geliflmelere iliflkin tespitlerini içeren ngilizce raporunun Türkçe tercümesinden oluflmaktad r. Bu bölümde ICC ifl dünyas n n konuya iliflkin yaklafl m n belirlemekte ve hükümetlere yap lmas gerekenler yönünde bir yol haritas çizmektedir. kinci bölüm ise, Ekim 2004 itibar yla Türkiye nin fikri haklar alan ndaki mevcut durumu ve ülkemizde fikri haklar alan nda etkin koruman n sa lanmas için at lmas gereken ad mlara iliflkin TÜS AD Fikri Haklar Çal flma Grubu nun tespit ve önerilerini yans tmaktad r. TÜS AD-ICC ortak projesi olarak yürütülen bu çal flma ile fikri haklar n etkin korunmas n n Türkiye nin güvenilir bir yat r m ortam na kavuflmas ve arzu edilen ekonomik geliflmeyi sa lamas ndaki önemine bir kez daha dikkatleri çekmek amaçlanmaktad r.

TÜS AD olarak, Current and Emerging Intellectual Property Issues for Business bafll kl raporun TÜS AD-ICC ortak yay n olarak bas lmas n mümkün k lan ICC Türkiye Milli Komitesi ne ve raporun ngilizce den Türkçe ye tercümesi ile Türkiye de mevcut durum bölümlerinin haz rlanmas nda de erli katk lar ndan dolay TÜS AD Fikri Haklar Çal flma Grubu Üyeleri ne teflekkür ederiz. Fikri Haklar Çal flma Grubu Baflkan Meltem Kurtsan Katk da Bulunan Çal flma Grubu Üyeleri * Alp Sevindik Av. Deniz B. Özilhan Deniz Ilgaz Av. Erdem Türkekul Av. Ertu rul Onur Av. Feyza Baflar Göksel Baydar Hülya Çayl Av. Ifl k Özdo an Kaan Dericio lu Naci Bitik Murat Basmac Murat Peksavafl Nurettin Turan Onur Mutlu Oya Güven Suphi Ayvaz Sertaç Köksald Av. Tansu Ak n Av. Ümit Çak r Av. Yetkin nanöz Zeynep Ulusoy TÜS AD fiirket flleri Bölümü Hande Göksoy, Bölüm Sorumlusu Av. Ceyda Tabak, Uzman Yard mc s * simler alfabetik s rayla belirtilmifltir.

Önsöz ve Teflekkür Günümüzde fikri sermaye pek çok flirketin en de erli varl durumuna gelmifltir. Fikri sermaye, teknik bulufllar, know-how, ticari s rlar, markalar, tasar mlar, edebiyat ve sanat eserleri ile inovasyondan, ifadeden ve yarat c l ktan kaynaklanan pek çok baflka fikri mülkiyet biçiminden ve maddi olmayan varl ktan oluflur. Güçlü bir fikri mülkiyet korumas, çeflitli paydafllar n menfaatleri aras nda hassas bir denge sa lamay baflard ndan tüm toplumlar n ç kar nad r. Kald ki, mevcut fikri mülkiyet yasalar, siyasi, ekonomik ve toplumsal dengeyi koruyabilmek için birtak m k s tlamalara ihtiyaç oldu unu kabul etmektedir. Önemli ticari kazan m ve avantajlar n söz konusu oldu u fikri mülkiyet, bu nedenle özellikle üretim a rl kl yap s olan flirket yöneticilerinin çok iyi anlamas gereken bir aland r. Bu yay n n amac, ifl dünyas n n liderlerine ve kanun yap c lara fikri mülkiyetle ilgili güncel konular anlama ve derinlemesine kavrama imkan n sunmakt r. Fikri sermayenin büyük bölümü, son iki yüzy l içinde gelifltirilen ve uluslararas antlaflmalar, bölgesel ve ulusal kanunlarla düzenlenen çeflitli fikri mülkiyet haklar yla korunmaktad r. novasyonlara ve yarat c çal flmalara yönelik bu koruma sistemleri h zla eskidi inden, günümüz flartlar na uyum sa lamalar için gelifltirilmeleri ve yeniden düzenlenmeleri gerekmektedir. Fikri mülkiyetin korunmas yla ilgili, çözüm bekleyen bafll ca konular ve sorunlar flunlard r: * Avrupa patenti sisteminin gelifltirilmesi: Avrupa patenti sistemi ile getirilen uygulama, çeviri ihtiyaçlar n azaltt ve tek bir dava prosedürü getirdi i için, di er ülkeler ve ekonomik bölgeleri de yak ndan ilgilendirmektedir. * Aç k kaynakl yaz l mlar: Telif haklar tart flmas nda yeni bir gündem maddesidir; baz mahkemeler bunlar n kullan m na yetki verme konusunu incelemektedir. Ekonomik menfaatler ile aç kça birlikte gözden geçirilen (peer-reviewed) programlar n avantajlar aras nda adil bir denge bulmak güçtür ve bu konu çözüm bekleyen birçok sorun yaratmaktad r. * Dijital ça da telif hakk : Dijital eserlerin kusursuz bir flekilde kopyalanmas na ve an nda seri olarak da t lmas na olanak veren yeni teknolojilerin uygulanmas, dijital yap tlar n güvenli bir flekilde da t m n n sa lanmas da dahil olmak üzere, çözüm bekleyen karmafl k ekonomik, teknolojik ve hukuki sorunlar yaratmaktad r. * Patent sistemlerinin dünya çap nda uyumlaflt r lmas : ABD de buluflu ilk yapan sisteminin, di er bütün ülkelerde ise ilk baflvuran kural n n uygulanmas, küresel firmalar için sorun yaratmaya devam etmektedir. * Ecza ürünlerinde, ilaçlara eriflim ile patent korumas aras ndaki iliflki ve DTÖ nün Doha Bildirgesi nin uygulanmas : DTÖ üyeleri A ustos 2003 te bu konuda mutabakata varmay baflarm fllard r; flimdi, bu karar n TRIPS e de yans t lmas gerekmektedir. Doha Bildirgesi nde aç k kalan bu son husus önem tafl maktad r.

* Ulusal telif hakk yasalar ndaki de ifliklikler, özellikle de, kiflisel kopyalama için yazarlara, bestecilere ve di er hak sahiplerine ödeme yap lmas flart n getiren AB Telif Hakk Yönergesi nin uygulanmas : lgili taraflar n henüz mutabakata varamamalar nedeniyle, telif hakk al nm fl eserler için gerekli teknik koruma hâlâ seri kopyalama olgusunun çok gerisinde kalmakta, dijital araç ve donan mlardan toplanacak vergi ve harçlar ise, tüm de er zincirini ilgilendiren yayg n bir tart flmaya ve hükümet faaliyetine konu olmaktad r. * Geleneksel bilginin korunmas ve fikri mülkiyet haklar ile genetik kaynaklara eriflim ve ekonomik yararlar n paylafl m aras ndaki iliflki de çözümü zor ekonomik, hukuki ve etik sorunlar do urmaktad r. * Hukuki ve ticari anlaflmazl klarda mahkeme kararlar n n ve yetkili mahkemenin tan nmas, çeflitli alanlardaki farkl paydafllar n menfaatlerinin çat flmakta oldu u ve daha da tart fl lmas gereken bir konudur. * Bitki türleri ve hayvanlar üzerinde hak elde etme konusu halen tart fl lmaktad r. * Marka ve/veya telif haklar n n tüketilmesi kavram ve bunun kapsam halen sürmekte olan tart flmalara konu olmaktad r. * Rekabet kanunu ile fikri mülkiyet kanunu aras nda politika dengesi : Gerek ABD de gerek Avrupa Birli i nde halen bu hususla ilgili önemli gözden geçirme çal flmalar yürütülmektedir. Bu yay n n gerek bas l halde, gerek ICC web sayfas nda (www.iccwbo.org) yer alan flekliyle sizlere yararl olaca n umuyor ve konuyla ilgili görüfl ve önerilerinizi almaktan memnuniyet duyaca m z belirtiyoruz. Bu raporun 2004 y l güncellemesine katk lar ndan dolay afla daki kiflilere ve de erli katk lar n ve fikirlerini bizlerle paylaflm fl olan çeflitli bölgelerdeki pek çok ICC üyesine ve Ulusal Komitelere teflekkür etmek istiyoruz. Maria Livanos Cattaui ICC Genel Sekreteri Urbo Ilmonen ICC Fikri Mülkiyet Komisyonu Baflkan Bu metin, ilk kez 2000 y l nda yay mlanan Fikri Mülkiyet Haklar Alan nda Güncel Konular: fl Dünyas çin Yol Haritas n n beflinci bas m d r. Bu yay na http://www.iccwbo.org/ip_roadmap/ adresinden de ulafl labilir.

Teflekkür ICC afla da adlar belirtilen flah slara katk lar ndan dolay teflekkür eder: * Thomas Pletscher, Economie Suisse, sviçre (Görev Ekibi Baflkan ) * Ivan B. Ahlert, Dannemann, Siemsen, Bigler ve Ipaneman, Moreira, Brezilya * José Barreda Zegarra, Estudio Barreda Moller, Peru * Richard F. Fawcett, Bird and Bird, ngiltere * Walo von Greyerz, Bird and Bird, sveç * Ivan Hjertman, IP Interface AB, sveç * Urho Ilmonen, Nokia Corporation, Finlandiya * Andrea Jaeger-Lenz, Latham&Watkins Schön Nolte, Almanya * Michael Jewess, BAE Systems PLC, ngiltere * Richard A. Johnson, Arnold and Porter, ABD * Carlo Scollo Lavizzari, Uluslararas Yay nc lar Derne i * David Lewis, Babcock International Group PLC, ngiltere * Elisabeth Logeais, UGGC, Licensing Executives Society International temsilcisi * Daniel Peña, Cavelier Abogados, Kolombiya * Timothy W.Roberts, Roberts & Co., ngiltere * Michael Schiffer, Baxter Healthcare Corporation, ABD * NataliaTobón, Cavelier Abogados, Kolombiya * Daphne Yong-d Hervé, Jeffrey P. Hardy ve Nicole Desvernay (ICC Sekretaryas ) Ayr ca, pek çok ICC üyesine ve çeflitli bölgelerden Ulusal Komitelere de, elinizdeki bu güncellenmifl metin için sunduklar de erli fikirler ve yorumlar için teflekkürlerimizi sunuyoruz.

çindekiler Önsöz ve Teflekkür...................................................... 6 Fikri Mülkiyetin Esaslar................................................ 11 Ticari S rlar........................................................... 16 Fikri Mülkiyet Korumas n Etkileyen Geliflmeler.............................. 18 Yol Haritas........................................................... 25 A. Fikri Mülkiyet Haklar Alan nda Gündemdeki Konular.................. 27 I. Patentler.............................................................. 27 II. Markalar.............................................................. 43 III. Tasar mlar............................................................ 51 IV. Telif haklar........................................................... 53 V. Co rafi iflaretler....................................................... 61 VI. Bitki çeflidi haklar..................................................... 64 VII. Ticari s rlar........................................................... 67 VIII. Yeni fikri mülkiyet hakk flekilleri ve teknolojiler........................... 69 B. Fikri Mülkiyet Haklar Alan nda Karfl lafl lan Ortak Sorunlar............. 74 I. Uygulama sorunlar.................................................... 74 II. Fikri mülkiyet haklar n n tüketilmesi..................................... 83 III. Fikri mülkiyet haklar n n de erlendirilmesi............................... 86 IV. Fikri mülkiyet tescil ücretlerinin farkl alanlara aktar lmas.................. 88 C. Fikri Mülkiyet Haklar le Di er Alanlar Aras ndaki Etkileflim............ 89 I. Fikri mülkiyet haklar n n ekonomik geliflim için kullan m.................. 90 II. Çevre................................................................ 93 III. Sa l k hizmetleri....................................................... 95 IV. Rekabet politikas...................................................... 97 V. Bilgi toplumu........................................................ 103 VI. Kiflisel verilerin korunmas............................................. 106

Fikri Mülkiyetin Esaslar (ICC nin web sayfas ndan k salt larak al nm flt r. Tam metin için bak n z: www.iccwbo.org) Fikri mülkiyet nedir? Fikri mülkiyet, bir kifliye veya kurulufla ait olan bir fikir ürünüdür; söz konusu kifli ya da kurulufl, sonradan, bunu serbestçe paylaflmay veya kullan m n belirli biçimlerde kontrol etmeyi tercih edebilir. Fikri mülkiyet hemen her yerde bulunur -kitaplar, filmler, plaklar, müzik, sanat ve yaz l mlar gibi yarat c eserlerde ve hepsi bilim ve teknolojideki geliflmeler sayesinde gelifltirilmekte olan otomobiller, bilgisayarlar, ilaçlar ve bitki türleri gibi her gün kullan lan nesnelerde. Sat n alaca m z ürünleri seçmemize yard m eden markalar ve tasar mlar gibi ay r c özellikler, fikri mülkiyetin kapsam na girebilir. Champagne ve Gorgonzola örne inde oldu u gibi, bir ürünün menflei bile hak konusu olabilir. nternette görüp kulland klar m z n büyük bir k sm da, ister bir web sayfas ister bir alan ad olsun, belli bir fikri mülkiyet biçimini içerir veya temsil eder. Fikri mülkiyet niçin korunur ve bu korumadan kimler yararlan r? Fikri mülkiyet haklar koruma sistemi, bir inovasyonun ya da kreasyonun bunu üreten ya da yaratan kifliye ait oldu unu garantilemenin yan s ra, bunu sahiplenmeye ve sonuçta bundan ticari olarak yararlanmaya da olanak sa lar. Fikri mülkiyeti korumak suretiyle, toplum, bireylerin yeni fikirler gelifltirmeye zaman ve kaynak tahsis etmelerini teflvik eder. Fikri mülkiyet sistemi toplumun tamam na yarar sa layacak flekilde tasarlanm fl olup, hem yarat c n n hem de kullan c n n gereksinimlerine yan t verecek hassas bir denge gözetir. Fikri mülkiyet haklar genellikle, yarat c n n ürününden belli bir süre için ticari olarak münhas ran yararlanmas na olanak tan r. Bu haklar tan man n karfl l nda ise toplum çeflitli yararlar elde eder. Fikri mülkiyet haklar n n topluma sa lad yararlar flunlard r: Adil bir rekabetin sürdürülmesi ve genifl bir yelpazeye yay lan kaliteli ürün ve hizmetlerin üretiminin teflvik edilmesi; Ekonomik büyümenin ve istihdam n desteklenmesi; novasyon ve yarat c l n sürdürülmesi; Teknolojik ve kültürel ilerlemelerin ve ifadenin desteklenmesi; Kamusal bilgi ve kültür hazinesinin zenginleflmesi. 11 Fikri Mülkiyet Haklar Alan nda Gündemdeki Konular: fl Dünyas çin Yol Haritas 2004

Fikri mülkiyet nas l korunur? Fikri mülkiyet genel olarak, bir eserin yarat c s na veya bir mucide, eserinden ya da buluflundan belli bir süre için ticari olarak münhas ran yararlanma haklar n n tan nmas yla korunur. Bu haklar ayr ca, hak sahibi taraf ndan sat labilir, lisanslanabilir veya baflka flekillerde tasarruf edilebilir. Fikri mülkiyet haklar her ülkenin ulusal kanunlar yla veya bölgesel düzenlemelerle korunur. Ayr ca, kanunlar ve prosedürleri uyumlaflt rmak veya fikri mülkiyet haklar n n birçok ülkede ayn anda tescil edilebilmesini sa lamak amac yla kabul edilmifl çeflitli uluslararas anlaflmalar vard r. Edebiyat ve sanat eserleri, bulufllar, markalar ve tasar mlar gibi de iflik fikri mülkiyet türleri farkl flekillerde korunur: Kitaplar, tablolar, müzik eserleri, filmler ve plaklar gibi, edebiyat ve sanat eserleri ile yaz l mlar, genellikle telif hakk yla korunur. Gerek teknik, gerek bilimsel bulufllar patentlerle korunur. Sözcükler, simgeler, kokular, sesler, renkler ve flekiller gibi, bir ürünü veya hizmeti di erlerinden ay rt etmeye yarayan özellikler marka haklar yla korunur. Tasar mlar, co rafi iflaretler ve ticari s rlar da fikri mülkiyet türleri olarak kabul edilir ve ço u ülkede bunlar için belli bir hukuki koruma biçimi vard r. Ticaret dünyas nda haks z rekabeti engelleyici kurallar, ayn zamanda ticari s rlar n ve di er fikri mülkiyet türlerinin korunmas na da yard mc olur. Ayn ürün farkl ülkelerde birden fazla fikri mülkiyet hakk türüyle eflzamanl olarak korunabilir. Telif hakk Telif hakk n n varl k nedeni, kitaplardan tablolara, filmlerden plaklara ve yaz l mlara kadar uzanan özgün sanat, edebiyat ve müzik eserlerinin üretimini teflvik etmektir. Telif hakk sistemi, yarat c ya ekonomik haklar n yan s ra, eserin sahibi oldu unu iddia etme ve eserinde flöhretine zarar verebilecek de ifliklikler ya da tahrifatlar yap lmas n engelleme olana n veren manevi haklar da sa lar. Eserin telif hakk korumas na konu olmas için, özgün bir yarat c l k ürünü olmas ve belirli bir biçimde ifade edilmifl olmas gerekir. Eser sahibi, eser yarat ld anda otomatik olarak telif hakk n n sahibi olursa da, birkaç ülkede ek yararlar sa layan tescil sistemleri yürürlüktedir. Telif hakk bundan sonra, ço unlukla bir yay nc ya ya da yap mc ya, lisans 12 Fikri Mülkiyet Haklar Alan nda Gündemdeki Konular: fl Dünyas çin Yol Haritas 2004

yoluyla veya devredilerek aktar labilir. Eser sahibine belirli bir süre için münhas r haklar tan yan telif hakk korumas, genellikle eserin yarat ld tarihten bafllamak üzere 50 veya eser sahibinin ölümünden 70 y l sonraya kadar geçerlidir. Telif hakk, telif hakk sahibine eserinin baz kullan mlar n kontrol etme olana n verir. Eser sahibinin izin verebilece i veya yasaklayabilece i bu kullan mlar, genellikle eserin ço alt lmas n, da t m n, kiralanmas n, kayda al nmas n, kamuya icras n, radyo ve televizyonda yay nlanmas n ve çevirisinin yap lmas n veya uyarlanmas n içerir. Baz ülkelerde, eser sahibi eserinin belirli kullan mlar n engelleme hakk na sahip olmamakla birlikte, bu kullan m için ücret talep etme hakk da vard r. Kamunun bir ücret ödemeden veya eser sahibinden izin almadan eserlerden yararlanmas na olanak veren istisnalar bütün ülkelerde mevcuttur. Bunun bir örne i, aç klama veya e itim amac yla yap lan s n rl al nt lard r. Baz ülkelerde, telif hakk na konu eserleri icra edenler, bunlar n yap m n gerçeklefltirenler ve radyo/tv de yay nlayanlar da, aynen eser sahipleri gibi telif hakk yla korunurlar; baflka ülkelerde ise, telif hakk na konu eseri kamuya tüketim ürünleri olarak sunmada oynad klar role dayanan komflu veya ba lant l haklarla korunurlar. Telif hakk, dijital teknolojinin ve internetin geliflmesiyle birlikte giderek daha fazla önem kazanmaktad r. Telif hakk, online olarak yay lan içerikte fikri mülkiyet haklar n koruman n önemli bir yoludur -ancak bu alanda ciddi uygulama problemleriyle karfl lafl lmaktad r. Telif haklar ve ba lant l haklarla ilgili birçok uluslararas anlaflma vard r. Bunlar n aras nda Edebiyat ve Sanat Eserlerinin Korunmas na liflkin Bern Sözleflmesi (1886); crac lar n, Fonogram Yap mc lar n n ve Yay n Kurulufllar n n Korunmas na liflkin Roma Sözleflmesi (1961); Dünya Fikri Haklar Teflkilat n n (WIPO) Telif Hakk Antlaflmas (1996) ve WIPO cralar ve Fonogramlar Antlaflmas (1996) say labilir. Dünya Ticaret Örgütü nün (WTO) 1994 y l nda kabul edilen Ticaretle Ba lant l Fikri Mülkiyet Haklar Anlaflmas (TRIPS) ticaretle ilgili ilk çoktarafl fikri mülkiyet anlaflmas olup telif hakk ve ba lant l haklar da dahil olmak üzere, ço u fikri mülkiyet türünü kapsamaktad r. Patentler Bir patent, sahibine, buluflunun baflkalar taraf ndan izinsiz olarak kullan lmas n, üretilmesini, sat lmas n, sat fla sunulmas n veya ithal edilmesini belirli bir süre için engelleme hakk n verir. Buna karfl l k, bulufl sahibi de buluflunu herkesin eriflebilece i bir patent belgesinde ayr nt l bir flekilde aç klamak zorundad r. Bu itibarla patentler, bir bütün olarak toplum ile bulufl sahipleri aras ndaki bir toplumsal sözleflmeyi temsil eder. Bulufl yapan n gizli tutmay ye ledi i bir inovasyon, know-how veya ticari s r olarak an l r. Bunlar ayr kurallarla korunur. 13 Fikri Mülkiyet Haklar Alan nda Gündemdeki Konular: fl Dünyas çin Yol Haritas 2004

Patent korumas ço u ülkede baflvuru tarihinden itibaren 20 y l sürer ve patent, bulufl sahibinin yaz l baflvuru yapmak zorunda oldu u, devletin ulusal veya bölgesel patent ofisleri taraf ndan verilir. Bir bulufla, flu üç koflulu yerine getirmesi halinde patent verilir: Yeni olmas : Daha önce hiç yay mlanmam fl ya da kamunun bilgisi dahilinde kullan lmam fl olmas. Sanayiye uygulanabilir olmas : Endüstriyel olarak üretilebilir ya da kullan labilir bir fley olmas. Tekni in bilinen durumunu aflmas : lgili alanda çal flan herhangi bir uzman n akl na gelebilecek bir bulufl olmamas. Patent sistemleri y llar içinde birçok ülke taraf ndan flu nedenlerle benimsenmifltir: Bilginin kamuya aç klanmas n teflvik ederek kamunun teknik ve bilimsel bilgiye eriflimini art r rlar. Patent güvencesi olmad takdirde, gerçek veya tüzel kifli olan bir bulufl sahibi buluflunun ayr nt lar n gizleme yoluna gidebilir; novasyonu ve araflt rma-gelifltirme yat r mlar ile ileride gerçekleflecek yat r mlar teflvik eder ve ödüllendirirler; Bir patentin süresinin k sal, bulufllar n h zla ticarileflmesini teflvik etti inden, toplum buluflun sonuçlar ndan olabildi ince k sa bir sürede önemli bir yarar sa lar; Patentler, bulufllar n yay mlanmas n teflvik etmek suretiyle, araflt rmalar n gereksiz yere tekrar n önler ve yeni araflt rmalar ve rekabeti tetikler; Titiz bir inceleme sürecinden sonra verilen patentler, sa lam bir fikri mülkiyet hakk olarak kabul edilir. Patent korumas na iliflkin birçok uluslararas anlaflma vard r. Esasa iliflkin olanlar n aras nda en önemlileri, S nai Mülkiyetin Korunmas na liflkin Paris Sözleflmesi (1883) ve Dünya Ticaret Örgütü nün Ticaretle Ba lant l Fikri Mülkiyet Haklar Anlaflmas d r (TRIPS). Prosedür konular na iliflkin bafll ca patent antlaflmalar ise 1970 tarihli Patent flbirli i Antlaflmas (Patent Cooperation Treaty-PCT) ile 2000 tarihli Patent Kanunu Anlaflmas (Patent Law Treaty-PLT) d r. 14 Fikri Mülkiyet Haklar Alan nda Gündemdeki Konular: fl Dünyas çin Yol Haritas 2004

Markalar Markalar tüketicinin, farkl üreticilerin sunduklar mal ve hizmetleri birbirinden ay rt etmesine ve flöhretine güvendi i imalatç lar n ürünlerini seçmesine olanak verir. yi bir marka imaj oluflturmak için zaman, emek ve para yat r m yapm fl üreticiler veya hizmet sa lay c lar için markalar, di er giriflimcilerin bu itibardan haks z olarak yararlanmalar n önlemenin bir yoludur. Böylece piyasada giriflimciler aras nda sa l kl bir rekabet oluflur ve üreticiler ürünlerinin ya da hizmetlerinin kalitesine ve flöhretine yat r m yapmaya özendirilirler. Markalar, isimler, iflaretler, simgeler ve hatta renk, koku, ses ve flekiller marka korumas kapsam na girebilir. K sacas, bir ürün ya da hizmetin, bir baflkas ndan ay rt edilmesini sa layan herhangi bir ay r c özelli i, marka olarak korunabilir. Ço u ülkede, bir markan n korunabilmesi için, devletin ulusal veya bölgesel bir marka dairesinde tescil edilmifl olmas ve tescilin ancak belirtilen mal ve hizmetlerde kullan lmak üzere yap lm fl olmas gerekmektedir. Bir marka sahibi, baflkalar na markas n n benzer veya iliflkisiz mal ya da hizmetler için kullan lmas n veya ayn ya da benzer mal veya hizmetler için benzer markalar kullan lmas n, e er bu kullan m tüketicinin zihninde kar fl kl k yaratma ihtimali tafl yorsa, engelleyebilir. Ünlü ya da tan nm fl markalar birçok ülkede, markan n kazanm fl oldu u itibar sarsma, lekeleme veya bundan haks z yarar sa lama amac tafl d na hükmedilen kullan mlara karfl korunur. Küçük ya da büyük hemen her ticari kurulufl markalardan istifade eder. Geliflmifl ekonomilerde oldu u kadar geliflmekte olan ekonomilerde de, marka korumas, di er bütün fikri mülkiyet koruma türleri aras nda en çok kullan lan d r. Bugün pek çok marka internette alan ad olarak da kullan lmaktad r. Alan ad sistemi henüz geliflme aflamas nda oldu undan, alan adlar ile marka sistemlerinin bir arada var olmas ndan kaynaklanan, çözüm bekleyen sorunlar vard r. Örne in, baflkalar na ait markalar n istismar amac yla alan ad olarak tescil edilmesinden kaynaklanan problemler, ço unlukla, nternet Tahsis Edilmifl Adlar ve Numaralar Kuruluflu nca (ICANN) saptanm fl politikalar do rultusunda, online anlaflmazl k çözüm mekanizmas yla sonuca ba lanabilmektedir. Marka korunmas alan nda birçok uluslararas anlaflma vard r. Bunlar aras nda esasa iliflkin olanlar n en önemlileri S nai Mülkiyetin Korunmas na liflkin Paris Sözleflmesi (1883), Markalar Kanunu Antlaflmas (1994) ve TRIPS tir (1994). Prosedürle ilgili bafll ca uluslararas antlaflmalar ise Markalar n Uluslararas Tescili hakk ndaki Madrid Anlaflmas (1891) ve Protokolü (1989) ve Markalar n Tescili çin Uluslararas Mal ve Hizmetlerin S n fland r lmas hakk ndaki Nice Anlaflmas d r (1957). Avrupa da, Topluluk Markas na (Community Trademark-CTM) iliflkin 40/94 say l Tüzük, 15 Fikri Mülkiyet Haklar Alan nda Gündemdeki Konular: fl Dünyas çin Yol Haritas 2004

bir marka sahibine 15 Avrupa Birli i üye ülkesini kapsayan tek bir marka hakk elde etme olana sa lamaktad r. 1 May s 2004 ten itibaren yeni AB üye ülkeleri, mevcut tescillerin kapsam na otomatik olarak dahil edilecektir. Tasar mlar Tasar m haklar, bir ürünün veya ambalaj n n yeni ve özgün görsel vas flar n korur. Koruma koflullar, hem patent yasas ndan (yenilik) hem de telif hakk yasas ndan (özgünlük) ödünç al nm fl kavramlara dayan r. Bir tasar m n, tasar m korumas ndan yararlanabilmesi için, estetik özellikler sergilemesi ve daha eski bir tarihe ait bütünüyle ayn ya da benzer bir tasar mda yer almam fl olmas gerekir. Tasar mlar iki boyutlu (çizimler) veya üç boyutlu (modeller) formatlarda ifade edilebilir. Ürünlerin pazarlanabilmesine önemli katk sa layan tasar mlar, tekstil, moda, otomobil, mobilya ve dekorasyon gibi birçok sektörde önemli bir de er olufltururlar. Tasar m koruma rejimi bir ülkeden di erine farkl l klar gösterse de, Avrupa Birli i nde bu konuda uyum sa lanm fl ve böylece tüm üye ülkelerde geçerli olan Topluluk Tasar m Haklar yürürlü e girmifltir; mevcut haklar 1 May s 2004 ten itibaren yeni üye ülkelere otomatik olarak teflmil edilecektir. Tasar m korumas pek çok ülkede tescile tabidir; bununla birlikte, koruman n tescilsiz tasar mlar n da k sa bir süre için koruma alt na al nmas n sa layacak biçimde geniflletilmesi yönünde bir e ilim vard r (örne in AB de 3 y l için). Tescilli tasar mlar genellikle 25 y ll k bir korumadan yararlan r. Koruma alt ndaki bir tasar m n sahibi, tasar m bünyesinde bar nd ran veya uygulayan ürünlerin imalat n, sat fl n, ithalat n veya ihracat n yasaklayabilir. Ülkesine göre, hak sahibi ayn zamanda telif yasas, marka yasas ve (daha ender olarak) patent yasas korumas ndan da yararlanabilir. Gündemde, tasar m korumas n n di er fikri mülkiyet haklar yla çak flmas yla ilgili baz çözüm bekleyen konular bulunmakla birlikte, tasar m haklar n n önemli ve kapsaml bir uyumlaflt rmadan yararlanm fl bir alan oldu una kuflku yoktur. WIPO nun 1925 tarihli Endüstriyel Tasar mlar n Uluslararas Tescili Hakk nda Lahey Anlaflmas nda de ifliklik yapan Cenevre Metninin 2004 y l nda yürürlü e girmesi beklenmektedir. Böylece, Anlaflma ya taraf olan çeflitli ülkelerde koruma için merkezi baflvuru imkân do acakt r. Prosedürel konulara iliflkin olarak, mallar n s n fland r lmas Locarno Antlaflmas taraf ndan düzenlenmektedir. Ticari S rlar 1 Ticari s rlar, ilgili kifliler taraf ndan bilinmeyen ya da hakk nda kolayca bilgi edinilemeyen ve bir iflletmeye rekabet avantaj sa layan, teknik, ticari ya da mali çeflitli bilgi türlerini kapsar 1 Bu bölümde, TRIPS Madde 39.3 ün konusunu oluflturan, ecza ve tarımsal kimya ürünlerini pazarlama onayı almak için hükümetlere sunulan gizli bilgilerin korunmasıyla ilgili tartıflma yer almamaktadır. 16 Fikri Mülkiyet Haklar Alan nda Gündemdeki Konular: fl Dünyas çin Yol Haritas 2004

(imalat prosesleri, teknikleri ve know-how, müflteri listeleri ve profilleri, da t m metotlar, mali bilgiler, ürün bileflenleri vs. gibi). Genelde, TRIPS Madde 39 a yans d flekliyle, bir bilginin önemli ya da gizli oldu u saptanm flsa, söz konusu bilgi, ticari s rlar n korunmas kapsam na al nabilir. Ticari s rlar n korunmas tescilsiz gerçekleflir ve koruma, zaman s n r olmadan, genellikle gizlilik sürdü ü müddetçe devam edebilir. Ticari s rr n patenlenebilir know-how olmas halinde, buluflu gizli tutma veya patent alma karar n vermek için, söz konusu know-how n türüne, tasarlanan kullan m na, rekabette liderlik için öngörülen süreye ve uzun vadede gizlili i koruma imkân na ba l olarak, patent kanununun ve ticari s r statüsünün sundu u hukuki koruman n kapsam n n dikkatle karfl laflt r lmas gerekir. Bu bak mdan, ticari s rlar n korunmas, k smen spesifik koruyucu mevzuat n olmamas, k smen de adli ve di er idari makamlar n konuya gerekli hassasiyeti göstermemesi nedeniyle pek çok ülkede yetersiz kalmaktad r. TRIPS Madde 39, bir ticari s rr n elde edilmesi, kullan lmas ya da iffla edilmesi karfl s nda, haks z rekabet kanunlar na ya da haks z fiile dayanarak uygulanacak yapt r mlar n ço una yer vermektedir. Gizlilik taahhüdünün bozulmas, sözleflmenin ihlali olarak da ele al nabilmektedir. Baz durumlarda, ticari s rlar n suiistimali, cezai bak mdan h rs zl k ya da ticari casusluk kapsam nda de erlendirilmektedir. ABD, 43 eyalet taraf ndan yürürlü e sokulan Tekdüzen Ticari S rlar Yasas yla (UTSA) ticari s rlar n suiistimaline karfl hukuki koruman n aç kça garanti alt na al nd ve bu gibi hukuki korumalar güçlendirme ihtiyac n n adli makamlarca tamamen anlafl larak benimsendi i tek ülkedir. Pek çok geliflmekte olan ülkede adli makamlar ticari s rlar n korunma esaslar na ya da uygulama mekanizmalar na tam olarak vâk f de ildir. Neticede, gerekli mevzuat n mevcut oldu u ülkelerde bile, ticari s rlar n korunmas adli veya benzeri idari makamlar n uygulamalar yla s n rl kalmaktad r. Ticari s rlar n, gizlili in, s rlar iffla etmeme anlaflmalar n n ve çal flma sözleflmelerindeki rekabet etmeme hükümlerinin önemini bilen ifl dünyas, de erli ticari bilgilerin d flar s zd r lmas ve kullan lmas n s n rlamak amac yla, ticari ifllemlerde ve istihdam iliflkileri ba lam nda bunlar yayg n olarak kullanmaya bafllam flt r. Gerçekten de, bir ticari s rr n ay rt edici özelliklerinden biri, bir kez iffla edildikten sonra, fiili bilgi transferini yok etmenin ya da yok farz etmenin imkâns z olmas d r. Bir ticari s r transferinde, bilgi sahibinin, bilginin izinsiz yay lmas n önlemek için yerel olarak alabilece i ihtiyati tedbir kararlar na ve gizlilik hükümlerine büyük özen göstermesi bu nedenledir. Know-how n bu flekilde ya da karma patent ve know-how lisans anlaflmalar n n parças olarak iletilmesi, s n r ötesi know-how transferini etkileyen ulusal s n rlamalardan daha az zarar gören, teknik nitelikli ticari s rlardan ekonomik yarar sa lanman n bilinen bir yoludur. 17 Fikri Mülkiyet Haklar Alan nda Gündemdeki Konular: fl Dünyas çin Yol Haritas 2004

Fikri Mülkiyet Korumas n Etkileyen Geliflmeler Son birkaç y l içinde meydana gelen önemli ekonomik, toplumsal, siyasi ve teknolojik geliflmeler, fikri mülkiyetin yarat lma, iflletilme ve kullan lma flekli üzerinde ciddi etkiler yaratm fl, bu da mevcut fikri mülkiyet koruma sistemlerinin yeni geliflmelere uyarlanmas n gerekli k lm flt r. Fikri mülkiyet varl klar ndan ekonomik olarak yarar sa layan iflletmeler, rekabet güçlerini koruyabilmek için, mevcut fikri mülkiyet koruma araçlar n n de iflen yeni koflullarda da etkili olabilmesini sa lamak zorundad rlar. Bu genel girifl bölümü, günümüzün fikri mülkiyet alg s n de ifltiren temel güçleri ve bunlar n fikri mülkiyetin yarat lmas ve ticari olarak kullan lmas üzerindeki olas etkilerini ortaya koymaktad r. Bunlar aras nda flunlar say labilir: 1. Ekonominin globalleflmesi. 2. Yeni teknolojilerin geliflmesi. 3. Mevcut fikri mülkiyet rejimlerinin korumad teknoloji d fl ifl gelifltirme yollar n n ve kaynaklar n ekonomik aç dan önem kazanmas. 4. Fikri mülkiyet sorunlar n n siyasileflmesi. 5. flletmelerin çal flma yöntemlerinin de iflmesi. 1. Ekonominin globalleflmesi Fikri mülkiyet haklar n koruyan sistemler de dahil olmak üzere, birçok yasal düzenlemenin tafl d ulusal nitelik, iflletmelerin faaliyet ve ticaret alanlar n n globalleflmesi ile yetersiz kalmakta ve bu durum giderek artan sorunlara yol açmaktad r. Bu olumsuzluk, pek çok firman n uluslararas düzeyde ifl görmesine olanak veren elektronik ticaretin geliflmesiyle daha da artmaktad r. fiirketlerin faaliyet gösterdikleri pazarlar n giderek ço almas, fikri mülkiyet haklar n n, sahte mallar n üretilebildi i ve yayg n olarak sat labildi i bütün ülkelerde tescil ettirilmesini ve yasal takibini son derece maliyetli ve neredeyse imkâns z hale getirmektedir. Bu, büyük ölçüde, fikri mülkiyet hukukunun tafl d ulusal veya bölgesel niteli inden kaynaklanmaktad r. Fikri mülkiyet ifllemleri ve ihlaller konusunda uygulanacak hukuk ve yetkili mahkemenin tespiti ile ilgili sorunlar, iflletmelerin ve ticaretin uluslararas bir boyut kazanmas na paralel olarak büyüyecektir. Bu nedenle, sözkonusu sorunlar n disiplinleraras bir yöntemle incelenmesi gerekmektedir. 18 Fikri Mülkiyet Haklar Alan nda Gündemdeki Konular: fl Dünyas çin Yol Haritas 2004

flletmeler art k daha fazla say da ülkede faaliyet gösterdiklerinden, ürünlerin farkl pazarlarda da t m üzerindeki kontrol, giderek önem kazanan bir sorun halini almaktad r. Haklar n tüketilmesi ilkesinin uygulama alan, bir fikri mülkiyet hakk n n sahibinin, bizzat kendisi taraf ndan ya da r zas yla pazara sürülmemifl (gerçek) mallar n bir ülkede, bölgede veya uluslararas düzeyde da t m n kontrol etmesine müsaade edilip edilemeyece ini belirlemektedir. ICC üyelerinin büyük ço unlu u, gerçekten global tek bir pazar n bulunmamas halinde, uluslararas düzeyde hakk n tüketilmesi rejiminin uluslararas ticarete, yat r mlara ve inovasyona faydadan çok zarar getirece i görüflündedir. flletmelerin, ticari strateji, kalite kontrolü, marka prestiji, güvenlik ve benzeri nedenlerle, belli bir pazar n ihtiyaçlar na göre gelifltirilen ürünlerin baflka pazarlarda sat lmas n engellemek üzere mallar n n farkl pazarlarda da t m n kontrol etmekte meflru menfaatleri vard r. Ayr ca, uluslararas düzeyde hakk n tüketilmesi rejimi uyguland nda, bunun mallara eriflim ya da fiyatlar bak m ndan tüketicilere daha büyük fayda sa lamayaca yolunda güçlü tezler bulunmaktad r. Gerek Avrupa Birli i nde, gerek ABD de yetkili makamlar, rekabet kanunu ile fikri mülkiyet kanunu aras ndaki mevcut politika dengesini aktif bir flekilde gözden geçirmektedir. ABD yetkili makamlar, AB deki yetkililerin de inmedi i hususlar gündeme getirdiklerinden, global düzeyde faaliyet gösteren flirketleri etkileyecek görüfl ayr l klar n n do mas beklenmektedir. 2. Yeni teknolojilerin geliflmesi Dijital teknolojiler, iletiflim teknolojileri ve biyoteknoloji gibi yeni teknolojilerin ticari alanda kullan lmaya bafllanmas, yeni ürün ve hizmet türlerinin oldu u kadar, yeni da t m biçimlerinin ve hak ihlali yöntemlerinin geliflmesine de yol açm flt r. Bu alanlarda yenilik ve giriflimcilerin piyasaya girifl h z ve esnekli i, geleneksel ekonomilerdeki yap dan farkl oldu undan mevcut ticari ve/veya resmi kurulufllar, geliflmelere yeterince h zl uyum gösteremedikleri takdirde, birçok sorunla karfl karfl ya kalacaklard r. Bilgi ve iletiflim teknolojileri (ICT) çok yönlü ve farkl l klarla dolu bir dünyay birbirine ba layarak bilgi toplumunu yaratmaktad r. Altyap ve bilgilendirmenin bu sistemin temel yap tafllar n oluflturdu u bilinse de, bilgi, ba lam, içerik ve düflünce, karfl l kl anlay fl sa laman n ve iletiflimi anlaml k lman n olmazsa olmaz koflullar d r. Dolay s yla, bilgi toplumundaki insanlar n inovasyonun ve yarat c l n gelifltirilmesi için sürekli teflvik edilmeye ve desteklenmeye ihtiyac olacakt r. çeri in yarat lmas n, üretilmesini ve yay lmas n ödüllendirme iflini piyasaya b rakan fikri mülkiyet sistemi, devlet patronaj veya deste i ve bunun sonucunda oluflan devlet bask s ve sansür riski karfl s nda, çok daha fazla tercih edilen bir alternatif oluflturmaktad r. 19 Fikri Mülkiyet Haklar Alan nda Gündemdeki Konular: fl Dünyas çin Yol Haritas 2004

Fikri mülkiyet normlar halen büyük çapta ulusal veya bölgesel olmakla birlikte, bilgi ve iletiflim teknolojileri do as gere i küreseldir. Bu nedenle, ulusal fikri haklar yasalar n n oluflturdu u zincir, ancak en zay f halkas kadar güçlü olacakt r ve haklar anlaml bir biçimde uygulayabilmek büyük önem kazanacakt r. Bu da uluslararas iflbirli inin art r lmas ihtiyac n daha da güçlendirecektir. Bu çaba kapsam nda, ulusal mevzuat güçlendirmenin bir yolu da gönüllü davran fl ilkelerinin, rehber ilkelerin ve sözleflmelerin gelifltirilmesi olacakt r. Tüm dünya, sa l k hizmetleri ve t p, sürdürülebilir endüstriyel prosesler, tar m, g da ve çevre alanlar nda, 21. yüzy lda yaflam kalitesinde önemli iyileflmeler ve ekonomik büyüme vaat eden bir biyoteknoloji devrimine tan kl k etmektedir. Bu ilerlemeler, dünya hakk nda bilinenleri de ifltiren, yenilikçi ve yol aç c biyoteknolojik geliflmeler sayesinde mümkün olmaktad r. Bu vaadin gerçekleflmesi ise, esas olarak, söz konusu inovasyonlar araflt rmak ve gelifltirmek, yeni teknolojileri büyük ölçüde yaymak ve piyasan n yönlendirdi i bir hak mübadelesi çerçevesi sa lamak için gerekli kaynaklara yat r m teflvik edecek, güçlü ve etkili fikri mülkiyet korumas na ba l d r. Biyoteknoloji gibi yeni yaflam bilimi teknolojilerinin artan ticari uygulamalar, yaln zca yeni ürün ve hizmet türlerinin geliflmesine de il, teknolojinin yeni biçimlerde da t lmas na ve yay lmas na ve toplumsal hedeflere ulaflmada yeni bir anlay flta kamu-özel sektör ortakl klar n n kurulmas na yol açmaktad r. fl dünyas, biyoteknolojinin bilgi teknolojileri ile di er yeni teknolojilere (örn. bilginin, yeni ayg tlar n ve yeni metotlar n inovasyon aç s ndan büyük önem tafl d nanoteknoloji) giderek yak nlaflmas sonucunda, fikri mülkiyet politikas alan nda gündeme geleni sorunlar özellikle dikkate almal d r. Dünya, nanoteknoloji ad verilen yeni bir teknoloji alan n n do ufluna tan k olmaktad r. Nanoteknoloji alan esas olarak, nano ya da metrenin milyarda biri düzeyinde ayg tlar, sistemler, malzemeler, biyolojik ürünler ve baflka yap lar gelifltirmeye odaklanan çeflitli yeni teknolojiler için kullan lan, çok genifl kapsaml bir terimdir. Bu alanlar, farkl disiplinlerden gelen mühendisleri, biyologlar, fizikçileri ve/veya kimyac lar elektrikle ilgili, maddi, hatta biyolojik nitelikli minyatür ayg tlar ya da sistemler yaratmak üzere bir araya getirmektedir. Bu gibi yeni geliflmelerin önemini kavraman n getirece i potansiyel faydalar muazzam boyutlardad r. Bu alan, nano mühendislik sistemleri kullanarak genlerin nano düzeyde manipülasyonu yoluyla hastal klar n tedavi edilmesi veya nano düzeyde, bugünkü sistemlerin veri iflleme kapasitesine sahip minyatür bilgisayarlar n üretilmesi gibi potansiyeller tafl maktad r. Bu potansiyelin tam olarak de erlendirilmesindeki güçlüklerden biri, gelifltirilecek malzemelerin ve sistemlerin baz lar n n son derece küçülmüfl olmalar na ra men, bugünkü 20 Fikri Mülkiyet Haklar Alan nda Gündemdeki Konular: fl Dünyas çin Yol Haritas 2004