KEBAN BARAJ GÖLÜ BALIKÇILIĞI Yasin CELAYİR 1 Murat PALA 1 Fahrettin YÜKSEL 1 1 DSİ IX. Bölge Müdürlüğü Su Ürünleri Şube Müdürlüğü 23700 Keban/ELAZIĞ ÖZET: Bu çalışma, Keban Baraj Gölü ndeki balık populasyonlarının yapısını belirlemek ve baraj gölündeki balıkçılığın mevcut durumunu ortaya koymak amacıyla yapılmıştır. Çalışma Ocak 2003 Aralık 2004 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Araştırmada, baraj gölünde belirlenen 4 istasyonda, 22, 36, 44, 55 ve 70 mm ağ göz açıklığındaki uzatma ağları kullanılmıştır. 1. istasyonda 349, 2. istasyonda 126, 3. istasyonda 164, 4. istasyonda 192 adet olmak üzere toplam 831 adet balık yakalanmıştır. Araştırmamızda, Keban Baraj Gölü avlanabilir stok miktarı 11,7 kg/hektar olarak belirlenmiştir. Bu değer, ortalama su kotundaki (841) baraj gölü alanında (51 720 ha) 605 ton/yıl olarak tespit edilmiştir. Avlanabilir stok içerisinde yer alan balıklar; Barbus sp. (% 60,4), Capoeta sp. (% 14,1), Cyprinus carpio (% 11,5), Astacus leptodactylus (%8,3) ve Leuciscus cephalus (% 5,7) şeklinde dağılım göstermiştir. Keban Baraj Gölü nde 16 ayrı su ürünleri kooperatifine kayıtlı 306 adet balıkçı, 217 adet motorlu tekne ile çoğunluğu monofilament ve fanyasız yapıda olan 519 000 m. uzunluğunda uzatma ağı ve 40 000 adet kerevit pinteri tespit edilmiştir. Bu av araçları ile 2003-2004 yılı avlanma sezonunda toplam 825 ton balık istihsal edilmiştir. Bu miktarın 321 tonu Capoeta sp., 262 tonu Cyprinus carpio, 159 tonu Barbus sp., 32 tonu Leuciscus cephalus, 24 tonu Chalcalburnus mossulensis, 17 tonu Astacus leptodactylus ve 10 tonu ise Acanthobrama marmid dir. Anahtar Sözcükler: Keban Baraj Gölü, balıkçılık, istihsal, uzatma ağı ABSTRACT: Fisheries in Keban Dam Lake This study was carried out to determine fish populations and present situation of fishing in Keban Dam Lake. The study was conducted between January 2003 and December 2004. Gillnets of that have 22, 36, 44, 55 and 70 mm mesh size, were used in four stations. A total of 349, 126, 164 and 192 individual fish were caught from 1., 2., 3. and 4. stations respectively. Stock amount of fish in Keban Dam Lake was estimated as 11,7 kg/hectare. This value was determined as 605 ton/year at average elevation (841 m). Species in stock consist of Barbus sp. (60,4 %), capoeta sp. (14,1 %), Cyprinus carpio (11,5 %), Astacus leptodactylus (8,3 %) and Leuciscus cephalus (5,7 %). In Keban Dam Lake, there are 306 fishermen, 217 fishing boat, 519 000 m nets and 40 000 crayfish pinters belong to 16 fishing cooperative. With those fishing equipments, 825 tons fish were caught between 2003 and 2004. This amount of fishing consist of 321 tons Capoeta sp., 262 tons Cyprinus carpio, 159 tons Barbus sp., 32 tons Leuciscus cephalus, 24 tons Chalcalburnus mossulensis, 17 tons Astacus leptodactylus and 10 tons Acanthobrama marmid. Key Words: Keban Dam Lake, fishing, production, gillnets. 259
KEBAN BARAJ GÖLÜ BALIKÇILIĞI CELAYİR, PALA, YÜKSEL 1. GİRİŞ Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü tarafından inşâ edilen Keban Barajı, maksimum işletme kotunda (845) 68 731 hektarlık göl alanı ile Türkiye de sayılı büyük baraj gölleri arasındadır (Akbay, N. ve Celayir, Y., 1999). Elazığ, Tunceli, Erzincan, Sivas ve Malatya il sınırları içerisinde yer almakta olup, su ürünleri açısından önemli bir potansiyele sahiptir (Anonim, 1982). 1974 yılından itibaren su tutulmaya başlanan baraj gölünde, tarım alanları su altında kalmış ve kendisine yeni bir geçim kaynağı bulma durumundaki insanlar balıkçılığa yönelmişlerdir. Başlangıçta birkaç üye ile kurulan balıkçılık kooperatiflerinin üye sayısı, her geçen gün artarak devam etmiştir (Anonim, 1994.a ; Pala, M. ve Yüksel, F., 2001). Keban Baraj Gölü nde ilk balıkçılık faaliyetleri 1976-1977 yıllarında başlamıştır. Başlangıçta baraj gölü 8 ayrı avlak sahasına ayrılarak 2 yıllığına kiraya verilmiştir. 1980 yılında ise rezervuar çevresindeki kooperatiflerin sayısı 13 e yükselmiş, aynı yıl içerisinde kooperatif ve yerleşim merkezlerinin durumu dikkate alınarak, baraj gölü 14 avlak sahasına ayrılmıştır (Anonim, 1982). 1997-2000 yılları arasında yapılan son düzenlemeler ile baraj gölünde 16 adet kooperatif, 16 ayrı avlak sahasında faaliyet göstermektedir. Keban Baraj Gölü nde 6 familyaya ait 22 tür ve alttür bulunmaktadır (Ekingen, G. ve Sarıeyyüpoğlu, M., 1981). Bunun yanı sıra baraj gölüne sonradan stoklanan kerevit (Astacus leptodactylus Eschscholtz, 1823), rezervuara uyum sağlamış ve av verecek duruma gelmiştir. Şu anda Keban Baraj Gölü nün Kemaliye, Ağın, Çemişgezek ve Keban Bölgeleri nde ticarî olarak avcılığı yapılmakta olup, baraj gölünün geneline yayılım göstermiştir. Keban Baraj Gölü nde kafes balıkçılığı da yapılmaktadır. Su ürünleri sektörünün gelişmesine paralel olarak Keban Baraj Gölü nde de 3 adet kafes balıkçılığı işletmesi kurulmuştur. Bunun yanı sıra 4 adet işletme için yer tespiti yapılmış olup, bu işletmeler de hazırlık aşamasındadır. Bu çalışmada, Keban Baraj Gölü ndeki mevcut su ürünleri potansiyelinin belirlenmesi ve bu potansiyele uygulanan av gücü irdelenerek, son zamanlarda baraj gölünde ortaya çıkan sorunların sebeplerinin araştırılması amaçlanmıştır. 2. MATERYAL VE METOT Çalışma Ocak 2003 Aralık 2004 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Araştırma, iki periyot hâlinde plânlanmıştır. Birinci periyot, baraj gölünde belirlenen 4 istasyonda 2003 yılı boyunca her ay ağ atılmak suretiyle tamamlanmıştır. İkinci periyotta ise 2004 yılı içerisinde baraj gölündeki bütün balıkçı kooperatifleri ile anket çalışması yapılmıştır. Belirlenen istasyonların bütün avlak sahasını temsil etmesine dikkat edilmiştir. Çalışmalarımızda 22, 36, 44 ve 55 mm ağ göz açıklığındaki galsama ağları ve 70 mm tor göz açıklığındaki fanyalı uzatma ağı kullanılmıştır. Kullanılan bir takım ağ, her biri ortalama 100 m uzunluğundaki 5 adet ağdan oluşmaktadır. Ağlardan çıkan balıkların türleri tespit edildikten sonra biyometrik özellikleri ağ cinslerine göre ayrı ayrı yazılmış olup, yaş tayin- 260
I. BALIKLANDIRMA VE REZERVUAR YÖNETİMİ SEMPOZYUMU 7-9 ŞUBAT 2006, ANTALYA leri pul numunelerinin analizi ile tespit edilmiştir. Elde edilen verilerden, uzatma ağları ile avcılık yöntemi (Avşar, D. vd., 2001) kullanılarak hektara verim ve yıllık avlanabilir stok belirlenmiştir. Baraj gölündeki kerevit türünün avlanabilir stok miktarı ise balıkçıların her yıl avladıkları miktarlardan tespit edilmiştir. Çalışmanın ikinci yılında, kooperatif başkanları ve üyeler ile anket yapılmış bunun yanı sıra balıkçı tekneleri, av araçları ve kullandıkları avlanma yöntemleri yerinde araştırılmıştır. Anket çalışmasında balıkçılardan, türlere göre yıllık avladıkları balık miktarları, balık fiyatları, pazarlama imkânları, kullandıkları av araç ve gereçlerinin yapısal özellikleri hakkında bilgi toplanmıştır. 3. BULGULAR 3.1. Keban Baraj Gölü nde Yapılan Çalışmalar Keban Baraj Gölü ve gölde yaşayan balık türleri hakkında çok sayıda bilimsel makale, yüksek lisans tezi ve doktora tezi bulunmaktadır. Bu çalışmaların büyük çoğunluğu baraj gölünde yaşayan balıkların biyolojileri ile ilgilidir. Keban Baraj Gölü, DSİ Genel Müdürlüğü nün mülkiyeti ve tasarrufu altında olan bir rezervuardır. Bu sebeple baraj gölünde DSİ tarafından, rezervuar saha etüt, limnolojik etüt, balıklandırma ve stok tespiti çalışmaları yürütülmektedir. Bu çalışmaları şu şekilde özetlemek mümkündür. Baraj gölünde 1974 yılında su tutulmadan önce mümkün olduğunca balıkçılığa engel teşkil edebilecek yapılar temizlenmiştir. Baraj gölünde ilk limnoloji çalışmaları, balıklandırmaya esas teşkil etmek üzere 1974 yılında başlatılmış, 1977 yılından itibaren Kanada Hükümetinin sağladığı bir yardım programı içerisinde aynı ülkenin IDRC (Kanada Uluslararası Geliştirme Merkezi) Kuruluşu ile ortaklaşa yürütülerek 1981 yılında tamamlanmıştır (Anonim, 1982). Bu gelişme süreci içerisinde DSİ IX. Bölge Müdürlüğü bünyesinde su ürünleri başmühendisliği kurulmuş, daha sonra Şube Müdürlüğüne dönüştürülmüştür. Baraj gölünde ikinci limnoloji çalışması, 1992 yılında yürütülmüş ve 1994 yılında yayınlanmıştır (Anonim, 1994.a). Keban Baraj Rezervuarı Havzasındaki çevre problemlerini tespit etmek, rezervuardaki su kirliliği ve ötrifikasyon problemlerini açıklığa kavuşturmak, bu problemlere çözüm üretmek ve balıkçılığı geliştirmek amacı ile TÜBİTAK destekli, DSİ Genel Müdürlüğü, ODTÜ Çevre Mühendisliği, ODTÜ Deniz Bilimleri Bölümü ve Hacettepe Üniversitesi Biyoloji Bölümü katılımlı çok sayıda ve sürekli araştırma projeleri gerçekleştirilmiştir (Anonim, 1990.a; Anonim, 1990.b; Anonim, 1992.a; Anonim,1992.b; Anonim, 1992.c; Anonim, 1993 ; Anonim,1994.; Anonim, 1995 ; Anonim, 1996). Yapılan bütün limnolojik çalışmalar ışığı altında baraj gölünün balıklandırma politikası belirlenmiş ve 1983 yılından bu güne kadar, DSİ Keban Barajı Su Ürünleri Şube Müdürlüğü tesislerinde üretilen 11 264 000 adet kültür sazanı ve 1 573 000 adet gökkuşağı alabalığı ile balıklandırılmıştır (Tablo 1). Bunun yanında DSİ Keban Barajı Su Ürünleri Şube Müdürlüğü, baraj gölündeki avlak sahalarının kiralamaya esas stok ve kira dosyalarını hazırlamak amacıyla 1974 yılından bu yana her 3-5 yılda bir avlanabilir stok çalışmalarını yürütmektedir. 261
KEBAN BARAJ GÖLÜ BALIKÇILIĞI CELAYİR, PALA, YÜKSEL Tablo 1. Keban Baraj Gölü ne DSİ Keban Barajı Su Ürünleri Şube Müdürlüğü tarafından yıllara göre bırakılan balık miktarları. Yıl K. Sazanı (adet) G. Alabalığı (adet) 1983-88 2 000 000-1991 231 000-1992 428 000-1993 550 000 17 500 1994 250 000 5 500 1995 735 000 50 000 1996 600 000 100 000 1997 165 000 100 000 1998 50 000 150 000 1999 600 000 250 000 2000 1 220 000 200 000 2001 900 000 150 000 2002 700 000 200 000 2003 1 000 000 150 000 2004 1 000 000 200 000 2005 835 000 - Toplam 10 429 000 1 573 000 3.2. Keban Baraj Gölü ndeki Balıkçılık Kooperatifleri Keban Baraj Gölü, 16 ayrı avlak sahasına ayrılmıştır ve bu avlak sahalarında 16 balıkçılık kooperatifi faaliyet göstermektedir. Yapılan çalışmalarda şu anda bu kooperatiflere kayıtlı 306 adet balıkçı, 217 adet motorlu tekne bulunduğu tespit edilmiştir. Tablo 2 de Keban Baraj gölü nde faaliyet gösteren su ürünleri kooperatiflerinin avlak sahalarının alanları, kayıtlı üye sayıları, faal tekne sayıları ve bağlı oldukları iller görülmektedir. Keban Barajının maksimum su kotu 845 olmasına rağmen avlak sahalarının alanları su seviyesindeki düşmeler sebebiyle ortalama 841 su kotuna göre hesaplanmıştır. Baraj gölünün 841 su kotundaki alanı 51 720 hektar olmaktadır. Avlak Sahası: Tablo 2. Keban Baraj Gölü ndeki avlak sahaları. Alanı (Hektar) Kayıtlı Üye Sayısı Faal Tekne Sayısı Bağlı Olduğu İl 1. Avlak Sahası (Kemaliye) 2000 20 9 Erzincan 2. Avlak Sahası (Ağın) 4700 16 15 Elazığ 3. Avlak Sahası (Keban) 5000 17 20 Elazığ 4. Avlak Sahası (Çemişgezek) 9550 42 40 Tunceli 5. Avlak Sahası (Pertek) 6500 17 10 Tunceli 6. Avlak Sahası (Aydıncık) 7200 36 22 Elazığ 7. Avlak Sahası (Göktepe) 1550 12 8 Tunceli 8. Avlak Sahası (Peri) 2000 7 5 Tunceli 9. Avlak Sahası (İlemi) 2600 26 18 Elazığ 10. Avlak Sahası (Koçkale) 2000 16 8 Elazığ 11. Avlak Sahası (İçme) 2370 13 8 Elazığ 12. Avlak Sahası (Şeyhhacı) 1000 8 5 Elazığ 13. Avlak Sahası (Uzunova) 150 16 10 Elazığ 14. Avlak Sahası (Yolüstü) 500 25 6 Elazığ 15. Avlak Sahası (Gülüşkür) 1900 15 15 Elazığ 16. Avlak Sahası (Yurtbaşı) 2700 20 18 Elazığ TOPLAM 51 720 306 217 262
I. BALIKLANDIRMA VE REZERVUAR YÖNETİMİ SEMPOZYUMU 7-9 ŞUBAT 2006, ANTALYA 3.3. Keban Baraj Gölü nde Avlanan Ekonomik Balık Türleri Çalışmada 22, 36, 44, 55 mm göze genişliğindeki monofilament galsama ağları ve 70 mm göze genişliğindeki tor ağına sahip multifilament fanyalı ağlar ile avcılık denemeleri yapılmıştır. Bir yıl süren araştırmada, 1. istasyonda 349, 2. istasyonda 126, 3. istasyonda 164, 4. istasyonda 192 adet olmak üzere toplam 831 adet balık yakalanmıştır. Araştırma sonucunda, bütün istasyonlarda en fazla avlanan balık türünün Barbus rajanorum mystaceus (% 31,1), en az avlanan balık türünün de Oncorhynchus mykiss (% 0,3) olduğu tespit edilmiştir. İstasyonlarda avlanan diğer balıklar ise Capoeta trutta (% 20,1), Barbus capito pectoralis (% 12,3), Cyprinus carpio (% 11,5), Barbus esocinus (% 8,7), Acanthobrama marmid (% 5,7), Chalcalburnus mossulensis (% 3,2), Barbus xanthopterus (% 2,5), Capoeta capoeta umbla (% 2,1), Leuciscus cephalus orientalis (% 1,8) ve Chondrostoma regium (% 0,7) dur. 3.4. Keban Baraj Gölü nde Avlanabilir Stok ve İstihsal Araştırmamızda, Keban Baraj Gölü avlanabilir stok miktarı 11,7 kg/hektar olarak bulunmuştur. Bu değer, ortalama su kotundaki (841) baraj gölü alanında (51 720 ha) 605 ton/yıl olmaktadır. Avlanabilir stok içerisinde yer alan balıkların dağılımı Barbus sp. (% 60,4), Capoeta sp. (% 14,1), Cyprinus carpio (% 11,5), Astacus leptodactylus (%8,3) ve Leuciscus cephalus orientalis (% 5,7) şeklindedir. Bunun yanı sıra, Keban Baraj Gölü nde 15 Temmuz-15 Nisan tarihleri arasındaki yasal avlanma süresi içerisinde (Anonim, 2004) 825 ton balık istihsal edilmiştir. Bu miktarın 321 tonu karabalık (Capoeta sp.), 262 tonu sazan (Cyprinus carpio), 159 tonu bıyıklı balık (Barbus sp.), 32 tonu tatlısu kefali (Leuciscus cephalus orientalis), 24 tonu gümüş (Chalcalburnus mossulensis), 17 tonu tatlısu istakozu (Astacus leptodactylus) ve 10 tonu ise tahta balığı (Acanthobrama marmid) dır. 3.5. Keban Baraj Gölü nde Kullanılan Av Araç ve Gereçleri Yapılan çalışmalarda, Keban Baraj Gölü nde 217 adet motorlu tekne ile faal şekilde balık avcılığı yapıldığı tespit edilmiştir. Uzunlukları 5-8 m arasında değişen bu tekneler 1,5-4 mm kalınlığında sac materyalinden yapılmışlardır ve genelde kamaraları bulunmaktadır. Motor güçleri 9 ile 28 HP arasında değişiklik göstermekte olup tonajları 1-3 tondur. Balıkçı teknelerinde ağların atılıp çekilmesinde kullanılan makara, vinç gibi herhangi bir mekanik donanıma rastlanmamıştır. Keban Baraj Gölü nde ticarî balık avcılığında uzatma ağları, kerevit avcılığında ise kerevit pinterleri kullanılmaktadır. Baraj gölünde faaliyet gösteren su ürünleri kooperatiflerine kayıtlı 306 balıkçıya ait, çoğunluğu monofilament ve fanyasız yapıda olan 519 000 m uzunluğunda uzatma ağı ve 40 000 adet kerevit pinteri tespit edilmiştir. Monofilament yapıda olan uzatma ağlarının ağ göz açıklıkları 22-125 mm, materyal kalınlıkları 0,16-0,37 mm, multifilament yapıda olan uzatma ağlarının ağ göz açıklıkları 28-180 mm, materyal kalınlıkları ise 210 d/2-18 numara arasında değişmektedir. Monofilament yapıdaki ağların avlama etkinliklerinin daha fazla olduğunu gören balıkçılar bu tip ağlara yöneldiklerinden ağların büyük çoğunluğu monofilament yapıdadır. Bütün ağlar dip ağı şeklinde yapılandırılmıştır. Balıkçı ağını su yüzeyinde veya suyun belli bir derinliğinde tutmak istediğinde ağa belli aralıklarla şamandıra bağlamaktadır. Kerevit avcılığında kullanılan pinterler ise tek girişli, çift venterli 5 263
KEBAN BARAJ GÖLÜ BALIKÇILIĞI CELAYİR, PALA, YÜKSEL çemberli ve germelidir. Birinci çember yarım daire şeklinde diğerleri yuvarlaktır. Pinterlerde kullanılan ağların ağ göz açıklıkları 13-18 mm, ip kalınlıkları 210d/9-12 numara arasında değişmektedir. Genellikle pinterlerin 100-150 adedi birbirine bağlanarak suya serilmektedir. 3.6. Avlanan Balıkların Pazarlanması ve Ekonomik Değerleri Keban Baraj Gölü nde avlanan balıklar, kooperatiflerin sezon başında sözleşme yaptıkları balıkçı müteahhitlerine teslim edilmektedir. Müteahhit ise günlük olarak teslim aldığı balığı Elazığ ve çevre illerde (Bingöl, Diyarbakır, Batman) pazara ulaştırmaktadır. Kerevit ise yine bir komisyoncu tarafından alınarak İstanbul daki bir işleme fabrikasına ulaştırılmaktadır. Balık fiyatları türlere, balık büyüklüğüne ve mevsime göre değişiklik göstermektedir. 2003-2004 avlanma sezonundaki ortalama balık fiyatları tablo 3 de verilmiştir. Bu fiyatlar, müteahhitlerin balıkçılardan aldıkları fiyatlar olup, tüketiciye yaklaşık olarak ikiye katlanarak ulaşmaktadır. Tablo 3. Keban Baraj Gölü nde 2003-2004 avlanma sezonundaki ortalama balık fiyatları. Balık Türü 1 kg dan küçük balık fiyatı (YTL) 1 kg dan büyük balık fiyatı (YTL) Cyprinus carpio (Sazan) 1,5 2,5 Barbus sp. (Bıyıklı balık) 1,5 2,5 Capoeta sp. (Kara balık) 0,6 0,6 L. cephalus (Tatlı su kefali) 1,5 2,5 C. mossulensis (Gümüş balığı) 0,2 - A. marmid (Tahta balığı) 0,2 - Astacus leptodactylus (Kerevit) 4,5-3.7. Keban Baraj Gölü nde Kafes Balıkçılığı Keban Baraj Gölü 3. Avlak sahası (Keban) nda 3 adet kafes balıkçılığı işletmesi bulunmaktadır. Bu işletmelerde yıllık toplam 60 ton civarında gökkuşağı alabalığı yetiştirilmekte olup, işletmelerden biri kapasitesini 200 ton/yıl a çıkarmak için ön izin belgesi almıştır. Tarım İl Müdürlüğü ne sunulan biri 250 ton/yıl kapasiteli olmak üzere toplam 4 adet proje ise hazırlık aşamasındadır. Baraj gölü suyunun fiziksel ve kimyasal özellikleri Eylül-Mayıs ayları arasında alabalık yetiştirmeye elverişli olması sebebiyle, belli bir boya getirilmiş balıklar bu kafeslerde kısa sürede pazar boyuna ulaştırılabilmektedir. 4. SONUÇ VE TARTIŞMA Çalışmamızda, Keban Baraj Gölü nde 16 adet kooperatife kayıtlı 306 adet balıkçı, 217 adet motorlu tekne bulunduğu tespit edilmiştir. 1982 yıllarında yapılan bir araştırmada baraj gölünde 100 adet balıkçı teknesinin faaliyet gösterdiği saptanmıştır (Anonim, 1982). Sağlam (1994), 1990-1991 avlanma sezonunda yaptığı araştırmasında 188 tekne ve 330 ba- 264
I. BALIKLANDIRMA VE REZERVUAR YÖNETİMİ SEMPOZYUMU 7-9 ŞUBAT 2006, ANTALYA lıkçı tespit etmiştir. Daha sonraki yıllarda yapılan bir araştırmada ise baraj gölünde 205 tekne ve 430 balıkçının faal olarak avcılık yaptıkları belirtilmiştir(anonim, 1994.a). Bu değerlere bakıldığında 1994 yılına kadar balıkçı ve tekne sayısında artış meydana gelmiş, 2004 yılına gelindiğinde hem balıkçı hem de tekne sayısında azalma olmuştur. Bu durumun, son yıllarda baraj gölündeki balık miktarının azalmasından kaynaklandığı söylenebilir. Ayrıca, 1982 yılında Keban Baraj Gölü nde 50 000 m uzatma ağı kullanımda iken (Anonim, 1982), günümüzde 519 000 m ağ ve 40 000 adet kerevit pinteri kullanılmaktadır. Üstelik günümüzde kullanılan ağların büyük çoğunluğu monofilament yapıda olduğu için balık yakalama oranları daha yüksektir. Keban Baraj Gölü nde balıkçılık faaliyetlerinin başladığı günden bu güne kadar, kullanılan av gücü sürekli artmıştır. Çalışma neticesinde yapılan yıllık avlanabilir stok tespiti hesaplamalarında baraj gölünün hektara verimi 11,5 kg olarak tespit edilmiştir. Bu değer toplam alana oranlandığında yıllık avlanabilir stok miktarı 605 ton/yıl olmaktadır. Ancak 2003-2004 yılı avlanma sezonunda tüm kooperatiflerde avlanan toplam balık miktarı 825 ton olmuştur. Bu değerler istihsalin avlanabilir stok miktarından fazla olduğunu göstermektedir. Balık lokantalarının ve kooperatiflere üye olmayanların avladığı miktarlarda dâhil edilirse bu fark daha da büyüyecektir. Avlanabilir stok miktarı, yasal boy sınırının üzerindeki balıklar değerlendirilerek hesaplandığına göre, bu fark, baraj gölünde kaçak olarak avlanan balık miktarını temsil etmektedir. İstihsal içerisinde en fazla avlanan balık türünün karabalık olduğu tespit edilmiştir. Pala (2002), yaptığı doktora tezi çalışmasında da en fazla avlanan türün karabalık olduğunu belirtmiştir. Oysa bizim çalışmamızda ve diğer avlanabilir stok tespiti çalışmalarında (Anonim, 1982 ; Anonim, 1994.a; Celayir, Y. ve Akbay, N., 1999 ; Anonim, 2000), avlanabilir stok içerisinde en büyük paya sahip olan balığın bıyıklı balık (Barbus sp.) olduğu bildirilmektedir. Bu uyumsuzluğun sebebi balıkçıların yasal boydan daha küçük gözlü ağları kullanmasından kaynaklanmaktadır. Çalışmamızda, küçük gözlü ağlar ile yakalanan karabalıklar, avlanabilir stok içerisinde değerlendirilmemiştir. Aynalı sazan ise istihsal içerisinde ikinci sırada yer almıştır. Ancak satış fiyatı göz önünde bulundurulduğunda en fazla avlanan karabalıktan daha kârlı durumdadır. Balıkçılar ile yapılan anket çalışması sonucunda, aynalı sazanın balıkçıların gelirindeki en büyük paya sahip olduğu belirlenmiştir. Keban Baraj Gölü nde kullanılan balıkçı teknelerinin yapısal özellikleri ile ilgili tespitlerin, daha önceki çalışmalarla (Pala, M. ve Yüksel, F., 2001 ; Orsay B. ve Duman, E., 2005) uyum sağladığı görülmüştür. Kullanılan teknelerin, baraj gölünün özellikleri dikkate alındığında balıkçılığa uygun olduğu söylenebilir. Balıkçı teknelerinin teknik donanımlarının artırılması, zaten fazla olan av gücünü daha da artıracağı için faydalı görülmemektedir. Keban Baraj Gölü nde küçük gözlü ağların yaygın olarak kullanıldığı tespit edilmiştir. Bu ağlar, baraj gölüne yeni bırakılmış küçük aynalı sazanları dahi avlayabilmektedir. Keban Baraj Gölü nde 3 adet kafes balıkçılığı işletmesi bulunmaktadır. Baraj gölü, kafes balıkçılığı açısından oldukça büyük bir potansiyel oluşturmasına rağmen yapılan kafes balıkçılığı çok yetersiz düzeydedir. Keban Baraj Gölü nde 16 adet sınırlı sorumlu su ürünleri kooperatifi kurulmuştur. Ancak bu kooperatifler, su ürünleri istihsali, işlenmesi, depolanması ve pazarlanması konularında üyelerine hizmet vermek için kurulmuş olmalarına rağmen, sadece bulundukları bölgedeki avlak sahasını kiralayabilmenin bir aracı olarak kullanılmışlardır. Bu kooperatiflerin, kooperatifler birliği çatısı altında bir araya gelmeleri, bilinçli balıkçılığın geliştiril- 265
KEBAN BARAJ GÖLÜ BALIKÇILIĞI CELAYİR, PALA, YÜKSEL mesinde ilk adım olacaktır. DSİ Genel Müdürlüğü ve Tarım ve Köyişleri Bakanlığı nın bütün bilgilendirmelerine rağmen kooperatifler birliği kurulamamıştır. Keban Baraj Gölü nde av gücünün artması, bilinçsiz ve kaçak avlanma gibi faktörler baraj gölündeki balık populasyonlarını olumsuz yönde etkilemiştir. DSİ nin hesapladığı avlanabilir stok tespiti çalışmaları sadece kira bedellerinin belirlenmesinde kullanılmış, kerevit avcılığı dışında, istihsal her zaman için avlanabilir stoktan yüksek olmuştur. Keban Baraj Gölü nde balıkçılığın geliştirilebilmesi için kafes balıkçılığı teşvik edilmeli, kooperatifler birliği kurulmalı, koruma ve kontrol çalışmaları artırılmalıdır. 5. KAYNAKLAR Akbay, N. ve Celayir, Y., 1999. Keban Baraj Gölü nde Avlanabilir Su Ürünleri Stoğu ve Avlak Bölgelerinin Tespiti Çalışmaları, DSİ 9. Bölge Müdürlüğü su Ürünleri Şube Müdürlüğü, Keban/Elazığ. Anonim, 1982. Keban Baraj Gölü Limnolojik Etüt Raporu, DSİ Genel Müdürlüğü İşletme ve Bakım Dairesi Başkanlığı, DSİ Basım ve Foto-Film işletme Müdürlüğü Matbaası, Ankara. Anonim, 1990.a. Keban baraj Gölü Havzası Çevre Sorunları Projesi-Keban Baraj Gölü Havzasının Tanıtımı ve Mevcut Çevresel Problemler, TÜBİTAK DEPÇAĞ 54/G, Ankara. Anonim, 1990.b. Keban baraj Gölü Havzası Çevre Sorunları Projesi-Keban Bölgesi, Bölgesel Gelişme-Çevresel Etkiler Araştırması, TÜBİTAK DEPÇAĞ 54/G, Ankara. Anonim, 1992.a. Keban Baraj Gölü (Palu-Elazığ Arası) Sularının Fiziksel, Kimyasal ve Biyolojik Özellikleri- Keban da Ötrifikasyon Problemi, TÜBİTAK DEBAG 1/G, ODTÜ-DSİ Genel Müdürlüğü ve DSİ 9. Bölge Müdürlüğü, Ankara. Anonim, 1992.b. Keban Baraj Gölü nün Palu-Elazığ arasında Kalan Kısmı İçin Hidrodinamik ve Su kalite Modeli, TÜBİTAK DEBAG 1/G, ODTÜ-DSİ Genel Müdürlüğü ve DSİ 9. Bölge Müdürlüğü, Ankara. Anonim, 1992.c. Çevre sorunları ve Çözüm Önerileri, Keban Baraj Gölü ve Havzası Çevre Sorunları Projesi, TÜBİTAK DEBAG 1/G, ODTÜ-DSİ Genel Müdürlüğü ve DSİ 9. Bölge Müdürlüğü, Ankara. Anonim, 1993. Keban Baraj Gölü Sularının Fiziksel, Kimyasal ve Biyolojik Özellikleri-Keban da Ötrifikasyon, TÜBİTAK DEBAG 124/G, ODTÜ-DSİ Genel Müdürlüğü ve DSİ 9. Bölge Müdürlüğü, Ankara. Anonim, 1994.a. Keban Baraj Gölü Limnoloji Raporu, DSİ Genel Müdürlüğü 9. Bölge Müdürlüğü Su Ürünleri Baş Mühendisliği, 137 s., Keban/Elazığ. Anonim, 1994.b. Keban Baraj Gölü ve Çevre Sorunları Projesi-Final Raporu-Keban Baraj Gölü Sularının Fiziksel, Kimyasal ve Biyolojik Özellikleri-Keban da Ötrifikasyon-Hidrodinamik Modelleme Sonuçları ve Su Kalitesi Modelleme Sonuçları-Çözüm Önerileri, TÜBİTAG DEBAG 124/G, ODTÜ-DSİ Genel Müdürlüğü ve DSİ 9. Bölge Müdürlüğü, Elazığ. Anonim, 1995. Keban Baraj Gölü Limnolojisi ve Balıkçılığın Geliştirilmesi, 5. Aşama Ara Raporu, TÜBİTAK YDABÇAG 260/G, ODTÜ, DSİ Genel Müdürlüğü ve Hacettepe Üni., Ankara. Anonim, 1996. Keban Baraj Gölü Limnolojisi ve Balıkçılığın Geliştirilmesi, 5. Aşama Sonuç Raporu, TÜBİTAK YDABÇAG 260/G, ODTÜ, DSİ Genel Müdürlüğü ve Hacettepe Üni., Ankara. Anonim, 2000. Keban Baraj Gölü Limnolojisi ve Balıkçılığın Geliştirilmesi, 7. Aşama, Sonuç Raporu, TÜBİTAK YDABÇAG 2613/G, ODTÜ, DSİ Genel Müdürlüğü ve Hacettepe Üni., Ankara. Anonim, 2004. Denizlerde ve İç Sularda Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığını Düzenleyen 2004-2006 Av Dönemine Ait 36/1 Numaralı Sirküler, Sınırlı Sorumlu Su Ürünleri Kooperatifleri Merkez Birliği, 86 s., Ankara. Avşar, D., Çiçek, E., Yeldan, H. ve Özütok, M., 2001. Seyhan Baraj Gölü ndeki Sazan (Cyprinus carpio LIN- NAEUS, 1758) ve Sudak (Sander lucioperca BOGUSTKAYA, NASEKA, 1996) Biyokütlelerinin Tahmin Edilmesi Üzerine Bir Çalışma, XI. Ulusal su Ürünleri Sempozyumu (04-06 Eylül) Bildirileri, Cilt 1, s. 103-118, Hatay. 266
I. BALIKLANDIRMA VE REZERVUAR YÖNETİMİ SEMPOZYUMU 7-9 ŞUBAT 2006, ANTALYA Ekingen, G. ve Sarıeyyüpoğlu, M., 1981. Keban Baraj Gölü Balıkları, Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi Dergisi, VI (1-2), s. 7-22, Ayrıbasım, Elazığ. Orsay, B. ve Duman, E., 2005. Kemaliye, Peri ve Göktepe Bölgeleri nde Kullanılan Balıkçılık Av Gücü ve Çeşitli Özelliklerinin İncelenmesi, F. Ü. Fen ve Müh. Bil. Dergisi, 17 (1), s. 121-129, Elazığ. Pala, M., 2002. Keban Baraj Gölü Çemişgezek Bölgesinde Avlanan Ekonomik Öneme Haiz Beş Balık Türünün Avcılığında Kullanılan Monofilament Sade Ağların Seçicilik Özellikleri, Doktora Tezi, F. Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, 115 s., Elazığ. Pala, M. ve Yuksel, F., 2001. Keban Baraj Gölü nün Keban, Ağın ve Çemişgezek Bölgesinde Kullanılan Balıkçı Teknelerinin Yapısal Özellikleri, XI. Ulusal su Ürünleri Sempozyumu (04-06 Eylül) Bildirileri, Cilt 1, s. 88-97, Hatay. Sağlam, N., 1994. Keban Baraj Gölü nün Balıkçılık Ekonomisi Yönünden İncelenmesi, Su Ürünleri Dergisi, 11, 41, s. 57-65, İzmir-Bornova. 267
268