Dış Ticaret Şubesi Araştırma Servisi PİLİÇ SEKTÖR ETÜDÜ Cem Akgün 2004
İÇİNDEKİLER TERMİNOLOJİ VE ÜRÜN KAPSAMI Tavukçuluk SEKTÖRÜN DÜNYADAKİ YERİ Dünya Tavuk Eti Üretimi Kümes Hayvanları Etlerinin Dünya Tüketimi Dünya Piliç Eti Dış Ticareti İhracat İthalat SEKTÖRÜN TÜRKİYE DEKİ YERİ Türkiye de Sektörün Gelişimi Piliç Sektöründe Mevcut Durum Sektörün Rekabet Gücü Türkiye de Piliç Eti Üretimi ve Tüketimi Mevcut Kapasite İstihdam Dış Ticareti İthalatımız İhracatımız SEKTÖRLE İLGİLİ MEVZUAT Mevzuat Tesis Kurulması ve Çalışma İzni Alınması İşlemleri Ambalajlama, Etiketleme ve Diğer Önemli Koşullar Yönünden Mevzuat Ürün Standardları 2
Piliç Eti İthalatı ve İhracatı Açısından Mevzuat Piliç Eti İthalatı Açısından Mevzuat Piliç Eti İhracatı Açısından Mevzuat İhracatta Teşvik SEKTÖRDE YAŞANAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Üretimdeki Sorunlar ve Çözüm Önerileri Dışa Bağımlılık Sorunu Damızlık Üretimindeki Sorunlar Yemlik Hammadde Sorunları Atıl Kapasite Kullanımı Tüketim Azlığı Finansman Sorunu KDV Oranlarının Düşürülmesi İhracat ve İthalattaki Sorunlar ve Çözüm Önerileri SEKTÖRDE FAALİYET GÖSTEREN BAŞLICA ÜRETİCİ VE / VEYA İHRACATÇI FİRMALAR Başlıca Üretici ve / veya İhracatçı Firmalar Sektörle İlgili Dernekler 3
TERMİNOLOJİ VE ÜRÜN KAPSAMI: Uluslararası terminolojide piliç, tavuk, hindi, bıldırcın, sülün, ördek, kaz gibi hayvanların etleri Kanatlı Eti kavramı içinde yer almakta olup, ülkemizde halen tavuk, piliç ve hindi eti dışında kalan diğer kanatlılarla ilgili bir sanayinin varlığından söz etmek mümkün değildir. Türk Gümrük Tarife Cetveli nde horoz, tavuk, ördek, kaz, hindi gibi kümes hayvanlarının etleri ve yenilen sakatatları 02.07 pozisyonunda yer almaktadır: 02.07 Kümes hayvanlarının etleri ve yenilen sakatatı ( taze, soğutulmuş veya dondurulmuş ) *Horoz ve tavuklar 02.07.11 Parçalanmamış ( taze veya soğutulmuş ) 02.07.12 Parçalanmamış ( dondurulmuş ) 02.07.13 Parça halindeki etler ve sakatat (taze veya soğutulmuş) 02.07.14 Parça halindeki etler ve sakatat ( dondurulmuş ) Tavukçuluk: Kümes hayvancılığında tavukçuluk başlı başına bir sanayi durumundadır.sanayi sektörü tavukçuluk için makineler, yemlikler, ekipmanlar üretir.yem sanayi, yem üretimi yapar.inşaat sektörü kümes, kuluçkahane, kesimhane, v.s. yapar.sağlık ve ilaç sektörü ise aşı, ilaç ve vitamin üretir.yani, tavukçuluk her açıdan istihdam yaratıcı önemli bir sektördür. Kümes hayvanlarının çok kısa bir sürede yemi, ete ve yumurtaya çevirebilen canlı makineler olduğunu söylemek mümkündür.bir piliç 40 50 günde kesime hazır hale gelir.bir tavuk 4.5 5 ayda yumurta üretmeye başlar.yumurta ise 21 günde civcive dönüşür. Tavukçuluk; gelir elde etmek amacıyla uygun barınaklarda, uygun tekniklerle bilinçli bir yetiştiricilik olarak tanımlanabilir. Tavukçuluk 2 ayrı şekilde yapılmaktadır: A) Yumurtacı Tavuk Yetiştiriciliği B) Etçi Tavuk Yetiştiriciliği Araştırmamıza konu olan etçi tavuk yetiştiriciliğidir ve piliç eti üretmek için yapılır.bu iş damızlık işletmelerinden başlamaktadır.damızlık sürülerine horoz katılarak döllü yumurtalar elde edilir.söz konusu döllü yumurtalar ya kuluçkacı işletmelere satılır ya da damızlık işletmelerinde civcivler elde edilir.etçi piliç yetiştirecekler bu piliçleri alıp, 6 8 hafta beslerler.kesim zamanı gelen piliçler kesime gönderilir, yerine yeni bir parti civciv getirilir.bu şekilde çalışan sistemle, yılda 4 6 parti üretim yapılabilir. 4
Neden Piliç Eti?: İnsan beslenmesi açısından önemli bir yer tutan hayvansal proteinin temininde stratejik bir konuma sahip olan kanatlı etleri, sürekli gerileyen kırmızı et üretiminden doğan açığı kapatma konusunda özel bir öneme sahiptir. Piliç eti kırmızı et ile karşılaştırdığımızda liflerinin kısa olması sebebiyle sindiriminin çok kolay olduğu söylenebilir.vücudun ihtiyacı olan demir ve çinko gibi mineraller ile vitaminler ( B2, B6, B12 ) piliç etinde bol miktarda vardır.ayrıca, doymamış yağ asit oranı kırmızı ete göre gayet yüksek olduğundan kalp ve damar hastaları çekinmeden piliç etini tercih etmelidirler.öte yandan, piliç etinde bulunan selenyumun kansere yakalanma riskini düşürdüğü tıp otoritelerince kabul edilmektedir. Ülkemizde etlik piliç yetiştiriciliğinde kullanılan üretim teknolojisi son derece modern olup, halihazırda üretimin yaklaşık % 80 i tam entegre tesislerde gerçekleştirilmektedir. SEKTÖRÜN DÜNYADAKİ YERİ Dünya Tavuk Eti Üretimi: FAO nun verilerine göre, 2002 ve 2003 yılları itibariyle dünya tavuk eti üretim rakamları sırasıyla 64.006.383 ve 65.157.125 tondur.2003 yılında bir önceki yıla göre dünya tavuk eti üretimi % 1.7 oranında artmıştır. ABD, dünya tavuk üretiminin % 23.0 ünü gerçekleştirmekte olup, Çin Halk Cumhuriyeti ve Brezilya nın dünya tavuk üretimindeki payları ise sırasıyla % 14.9 ve % 11.0 dir.söz konusu üç ülke dünya tavuk eti üretiminin % 48.9 unu gerçekleştirmektedir. Dünyanın başlıca üretici ülkeleri ile üretim rakamlarına aşağıda yer verilmektedir: TABLO: Ülkeler 2002* 2003* ABD 14.872.000 15.003.000 Çin 9.376.950 9.770.580 Brezilya 7.040.000 7.180.000 Meksika 2.075.758 2.135.000 Tayland 1.320.000 1.320.000 Hindistan 1.260.000 1.440.000 İngiltere 1.255.000 1.250.000 Japonya 1.229.089 1.218.000 Fransa 1.148.000 1.130.000 İspanya 1.020.000 1.020.000 Türkiye 612.000 612.000 Tüm Ülkeler Toplamı 64.006.383 65.157.125 Kaynak: FAOSTAT *Ton 5
Kümes Hayvanları Etlerinin Dünya Tüketimi: Kümes hayvanları etlerinin tüketiminde en ön sırada yer alan ülkeler; Hong Kong, ABD, Kuveyt ve Birleşik Arap Emirlikleri olarak sayılabilir.firmalarca, potansiyel ihracat pazarlarının belirlenmesinde kişi başı yıllık tüketim miktarları önemli bir gösterge olduğundan aşağıdaki tablo ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Tablo: Kümes Hayvanları Etlerinin Seçilen Ülkeler İtibariyle Yıllık Tüketim Rakamları Kuzey Amerika Ülkeleri Kümes Hayvanlarının Etlerinin Yıllık Tüketim Rakamları ( Kişi başı / kg. ) 1996 1997 1998 1999 2000 2001 Kanada 30.7 31.4 32.0 33.8 34.8 35.4 Meksika 18.8 18.9 19.8 21.5 22.7 23.6 ABD 45.7 46.2 46.7 49.1 49.3 49.6 Güney Amerika Ülkeleri Arjantin 19.8 22.8 25.5 25.6 24.9 24.6 Brezilya 21.5 23.2 23.4 27.3 28.2 29.9 Kolombiya 17.0 17.5 17.6 16.6 17.2 17.6 Guatemala 10.5 10.9 11.2 11.4 12.2 12.1 Honduras 7.7 10.0 10.7 10.7 10.8 10.5 Venezüella 17.2 17.3 16.6 15.7 16.1 16.1 Avrupa Birliği Üyesi Ülkeler Fransa 24.8 24.7 25.1 24.4 24.9 26.2 Almanya 14.1 14.7 15.0 15.2 15.2 15.7 İtalya 19.2 19.5 19.5 19.1 18.7 19.2 Hollanda 21.3 21.8 22.2 21.5 21.0 21.0 İspanya 26.0 24.2 24.3 26.7 26.4 26.7 İngiltere 26.0 25.9 27.7 28.1 28.4 28.7 Eski Doğu Bloku Ülkeleri Bulgaristan 11.4 12.3 14.6 15.0 15.6 15.6 Macaristan 25.0 26.1 29.4 25.4 27.4 27.1 Polonya 11.1 12.7 14.0 14.2 14.3 13.7 Romanya 8.3 7.9 6.2 3.7 3.7 3.8 Rusya Federasyonu 12.2 12.7 10.6 10.6 11.3 11.8 Ukrayna 5.3 5.0 4.9 5.8 5.8 5.9 Ortadoğu Ülkeleri Kuveyt 44.5 44.7 40.8 41.7 41.1 41.1 Suudi Arabistan 32.0 35.8 34.8 35.1 34.3 33.6 Türkiye 7.6 9.3 9.6 10.1 10.2 10.6 Birleşik Arap Emirlik. 32.0 31.8 34.3 40.5 40.2 41.2 Afrika Ülkeleri Mısır 6.0 7.0 7.6 8.9 8.5 8.7 Güney Afrika Cumhuriyeti 21.7 21.6 24.6 26.6 26.4 26.3 Asya Ülkeleri 6
Çin Halk Cumh. 8.2 8.8 9.0 9.3 9.6 9.7 Hong Kong 50.3 52.5 59.0 57.0 57.4 57.3 Hindistan 0.7 0.7 0.7 0.7 0.7 0.7 Endonezya 4.6 4.3 2.1 2.9 3.4 3.7 Japonya 14.4 14.0 13.8 13.7 13.8 13.8 Malezya 33.1 34.0 29.4 31.1 32.1 33.3 Filipinler 6.1 6.6 6.4 6.7 6.7 6.8 Kore Cumhuriyeti 10.8 10.8 9.5 11.0 11.3 11.5 Singapur 34.0 33.7 34.7 - - - Tayvan 31.1 34.1 33.6 33.0 34.0 33.9 Tayland 12.0 12.6 11.6 12 13 14.0 Kaynak: www.foodmarketexchange.com/ Dünya Piliç Eti Dış Ticareti: İhracat: Dünya piliç eti toplam ihracat rakamı 2003 yılı itibariyle 5.6 milyon tondur ve 2002 yılına göre % 4 oranında artmıştır.en önemli ihracatçı ülkeler; ABD, Brezilya, AB üyesi ülkeler ve Tayland olarak sayılabilir. 2003 yılı itibariyle 2.4 milyon ton piliç eti ihracatı gerçekleştiren ABD nin en fazla ihracat yaptığı ülke Rusya Federasyonu olup, 2003 yılında bir önceki yıla göre Rusya ya yapılan ihracatın daha da arttığı tahmin edilmektedir.brezilya nın aynı yıl itibariyle ihracatı 1.3 milyon tondur ve ihracatı bir önceki yıla nazaran % 7 oranında azalmıştır. Brezilya nın en fazla ihracat yaptığı ülke Suudi Arabistan dır ve AB üyesi ülkelere de ihracatı oldukça yüksektir. Avrupa Birliği nin 2003 yılında 2002 ye göre piliç eti ihracatının yaklaşık % 4 artarak 695.000 ton düzeyinde gerçekleştiği tahmin edilmektedir.artışın Polonya, Macaristan, Çek Cumhuriyeti, Romanya, Bulgaristan, Slovakya gibi Orta Avrupa ülkelerine yapılan ihracat artışından kaynaklandığı söylenebilir. İthalat: Dünyanın en önemli ithalatçı ülkeleri; Çin Halk Cumhuriyeti, Avrupa Birliği üyesi ülkeler, Japonya, Meksika, Rusya Federasyonu ve Suudi Arabistan dır.çin in 2003 yılındaki piliç eti ithalatının 350.000 ton, Avrupa Birliği üyesi ülkelerin 600.000 ton, Japonya nın ise 700.000 ton olduğu tahmin edilmektedir.diğer önemli ithalatçı ülkelerin ithalat rakamları ise 2003 yılı itibariyle aşağıda gösterilmektedir: Rusya Federasyonu: 1.300.000 ton Suudi Arabistan: 385.000 ton Meksika: 290.000 ton 7
SEKTÖRÜN TÜRKİYE DEKİ YERİ Türkiye de Sektörün Gelişimi: 1950 li yıllarda ülkemize yeni saf tavuk ırkları getirilerek çoğaltılmış ve yetiştiricilere dağıtılmıştır.melezlemeler yapılarak saf ırklar yerine hibrit ırklar geliştirilmiş ve böylelikle verim oldukça artırılmıştır.tavukçuluk sektörünün bugünkü düzeye ulaşmasının yüksek verimli hibrit ırkların ülkemizde üretime girmesiyle başladığı söylenebilir.tavukçuluk sektörü,1970 li yıllarda aile işletmeciliği şeklinde, pahalı ve sınırlı üretim kapasitesi ile faaliyette bulunmaktaydı. 1980 li yıllarda gelişme hızını giderek artıran sektör modern kümes ve kesimhanelerle donatılmıştır.sektör sözleşmeli üretim modelinin uygulanması ile önemli bir yapısal değişim göstermiştir.1980 1993 döneminde ülkedeki tavuk varlığı 3.2 kat, tavuk eti üretimi ise 1.2 kat artmıştır.sektörün bu dönemde bu kadar gelişmesinde, 1985 yılında uygulamaya giren Kaynak Kullanımını Destekleme Fonu (KKDF) teşvik ve desteği, özellikle piliç eti üretiminde modern tesislerin kurulmasında son derece etkili olmuştur.sektörün gelişiminde T.C Ziraat Bankası kredileri de önemli rol oynamıştır.buna paralel olarak çoğalan modern kesimhaneler sağlıklı bir piliç eti pazarlama olanağını sağlamış ve tüketiciler de sağlıklı ürün tüketme imkanına kavuşmuşlardır.1990 2000 döneminde tavuk eti üretiminin yıllık ortalama büyüme hızı % 14.4 dür. Özellikle kanatlı etinde 1999 yılında 662.000.- tonluk üretim rakamına ulaşılmış olması dikkat çekicidir.zira, söz konusu rakam 2003 yılı hedeflerini bile aşmıştı.aynı yıl kişi başı tavuk tüketimi ise, 10.23 kg a ulaşmıştı.tavukçuluk sektöründeki bu gelişme, kırmızı et sektörünün gerilemesinden doğan üretim açığının kapatılmasını sağlamış, bu sayede ithalata da gerek kalmamıştır.sektörün büyüme trendi sadece 1994 ve 2001 kriz yıllarında düşüş göstermiştir. Bugün bir yumurtacı hibrit tavuk yılda yaklaşık 300 yumurta vermektedir.bir etçi hibrit piliç, 8. haftada 2.4 kg. ağırlığa ulaşabilmektedir.eskiden tavukları beslemede dane yem kullanılırdı.bugün, artık besin maddelerini dengeli bulunduran karma yemler kullanılmaktadır. Ülkemizde tüketicilerin gün geçtikçe bilinçlenmesi piyasada ambalajlı ve markalı piliç eti talebini giderek artırmakta, bunun sonucunda da üreticiler bu hususa daha fazla önem vermek zorunda kalmaktadırlar. Piliç Sektörü nde Mevcut Durum: Tavukçuluk, 1970'li yıllardan başlayarak ülkemiz hayvancılık sektörü içinde sürekli bir gelişme sağlanan, kendi üretim planlamasını yapabilen ve ülke ihtiyacını karşılayabilen önemli bir üretim dalıdır. Ülkemizde bugün üretilen beyaz etin yaklaşık yüzde 80 i, son derece modern tesislerde gerçekleştirilmektedir ve çoğu gelişmiş ülkelerdeki benzerlerinden yaklaşık 20 yıl daha gençtir.bu tesislerin bazılarında piliç kesim kapasiteleri 6.000 ila 9.000 adet / saat, hatta birkaç kesimhanede 15.000 17.000 adet / saate ulaşmaktadır. 8
Ülkemiz tavuk eti üretiminde, FAO nun 2003 yılı verilerine göre dünya ülkeleri sıralamasında 202 ülke içinde 23. sırada yer almakta olup, tüm dünya üretiminden aldığı pay ise % 0.9 dur.sektörün yıllık cirosu 2.5 milyar ABD $ ı olup, Gayri Safi Milli Hasıla içindeki payı % 1.7 dir.sektörde dünyadaki son gelişmeler yakından takip edilmekte ve üretime yansıması çok hızlı olmaktadır. Kişi başına piliç eti tüketimi 1994 yılından 2000 e kadar % 133 oranında artarak 11.5 kg a ulaşmıştır.2001 ve 2002 yıllarında kişi başı tüketim ne yazık ki 9.5 10 kg lara düşmüştür.gelişmiş ülkelerin seviyesine ulaşabilmemiz için tüketimin iki katına çıkarılması gerekmektedir. Yurtiçi tavuk eti satışının yüzde 75'ini bütün tavuk, yüzde 25'ini parça tavuk eti oluşturmaktadır.parça tavuk eti satışının yüzde 73'ü but - göğüs, yüzde 11'i taşlık, yüzde 6'sı boyun, yüzde 6'sı kanat ve yüzde 4'ü filato şeklinde gerçekleşmektedir. Sektörün Rekabet Gücü: Sektörde son yıllarda gözlemlenen otomasyon ve kapasite kullanım oranlarındaki artışlar, yapılan yeni yatırımlar sektörün tam bir sanayi işkolu haline gelmesine sebep olmuştur.yeni, modern teknolojilerle donatılmış kesimhanelerin sayısının artması insan sağlığına önem vermeden kesim yapan firmaların yarattığı haksız rekabetin azalmasına yol açmıştır.bu haksız rekabetin azalmasında, tüketicilerde yerleşen markalı ürün tercihinin de önemli rolü olduğu söylenebilir. İç pazardaki rekabette bir önemli husus vardır.kanatlı kesimhanesi olarak faaliyet gösteren yaklaşık 20 büyük şirket toplam üretimin % 80 85 ini gerçekleştirmektedir.bu açıdan, sektörde şirket satın almalar, şirket birleşmeleri çok önemlidir.sektörün sınırlı sayıda firmanın tekelinde kalması, bütün pazar politikalarının söz konusu şirketlerce belirlenmesi riski vardır.böyle bir durum kuşkusuz tüketiciler açısından hoş olmayacaktır. Sektörün dış rekabet durumuna baktığımızda iç pazar için söylenilen olumlu ifadeler burada geçerli değildir.verimlilik, kalite, ambalajlama, ürün çeşitliliği konularında sektörün önemli bir noksanı bulunmamakla beraber, iç piyasada yem maliyetlerinin yüksekliği, ihracattaki devlet sübvansiyonunun yetersiz kalması önemli dezavantajlardır. Sektörde firmalarımızın dış pazarlardaki rekabet gücünü artıran en önemli unsurlardan birisi, kanatlı kesimhanelerinin büyük bir kısmının çevreye duyarlı tesisler olmasıdır.kesimhanelerin bir çoğunda, üretilen atıkların arıtılmasına yönelik tesisler bulunmaktadır.yabancı alıcılarca, çevreye önem veren şirketlerin mal alımında tercih edildiği göz önüne alındığında, mevcut tesislerimizin durumu memnuniyet vericidir. Türkiye de Piliç Eti Üretimi ve Tüketimi: Ülkemizde 2002 yılı itibariyle tavuk varlığı 217.575.000 adettir.türkiye nin piliç eti üretim rakamları ise yıllar itibariyle arka sayfadaki grafikte gösterilmektedir: 9
GRAFİK: Türkiye nin Piliç Eti Üretimi ( Bin Ton ) 700 600 500 400 300 200 100 0 612 612 643 597 615 488 486 436 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 Kaynak: FAOSTAT Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçılar Birliği'nin (BESD - BİR) verilerine göre, 2003 yılında beyaz et üretimi 726.000 ton, toplam kanatlı üretimi ise 827.000 ton olarak gerçekleşmiştir. Beyaz et sektörünün 2003 yılını fiyat istikrarsızlığıyla geçirdiği söylenebilir. 2002'nin son 3 ayında başlayan perakende fiyatlarındaki düşüş, 2003'ün Nisan ayına kadar sürmüş, maliyetinin 400 bin lira altına, yani 1 milyon 400 bin liraya kadar düşen fiyatlar, Mayıs ayında tekrar artmaya başlamıştır.böylece bir - iki ay içinde 3-3.5 milyon liraya çıkan, aslında normale dönen fiyatlar talebin azalmasına neden olmuştur.haziran'da tekrar başlayan düşüş, piyasanın dengeye ulaşmasını sağlamıştır.yaşanan bu istikrarsızlığa karşın 2003 Ocak - Eylül döneminde piliç üretim rakamı bir önceki yılın aynı dönemine göre % 20 oranında artmıştır. 2003 yılı sonunda piliç eti üretiminin 2002'ye oranla yüzde 17 artarak 726.000 tona çıktığı tahmin edilmektedir.söz konusu üretim artışı yılın başında ve sonunda yaşanan fiyat krizlerinin nedenini oluşturmaktadır.2001 yılında 11 kilogramdan 9.6 kilograma gerileyen fert başına kanatlı eti tüketimi, 2002 yılında 10 kilogramda kalmıştır. Ama 2003 yılında artan üretim sonucu fert başına tüketimin 11.7 kilograma çıktığı tahmin edilmektedir. Piliç sektöründe 2003 yılının en önemli olaylarından biri, en büyük entegre firma konumundaki Köy Tur un yaşadığı sıkıntı olup, grup Köy-Tür Ege Entegre dışında kalan tüm işletmelerini kapatmak zorunda kalmıştır. Mevcut Kapasite: Türkiye nin piliçte günlük kesim kapasitesi 3500 ton, yıllık kesim kapasitesi de yaklaşık 1.150.000 tondur. 2003 yılı itibariyle kapasite kullanım oranı yaklaşık % 70 dir.2003 yılında AB Gıda ve Veterinerlik Ofisi nin yaptığı denetimler sonrasında ülkemizdeki 5 entegre 10
tesis AB Standardlarına Uygunluk Belgesi alma aşamasına gelmiştir.bu yıl içerisinde, AB ülkelerine piliç ve hindi eti ihracatı yapılabilecek bir konuma gelinmesi beklenmektedir. İstihdam: Kanatlı sektörü her geçen yıl büyümekte, yatırımlara devam edilmekte ve kayda değer kapasite artışları yaşanmaktadır.devlet İstatistik Enstitüsü verilerine göre, 2002 yılı itibariyle kümes hayvanları etlerinin imalatı ve saklanması faaliyet kolunda 71 işyeri 3.643 çalışanla faaliyetlerine devam etmektedir.sektörde yaklaşık olarak 10.000 adet broiler ( servise hazır piliçle ilgili ) işletme faaliyet göstermektedir.sektöre tavukçuluk olarak geniş bir pencereden baktığımızda; geçimini tavukçuluktan temin eden üretici çiftçi, sektörle ilgili esnaf, yem ve ilaç sanayi çalışanları ile nakliye ve pazarlama elemanları da dahil olmak üzere yaklaşık 2 milyon kişinin bu sektörde yer aldığı söylenebilir. Ülkemizde kişi başına düşen beyaz et üretim ve tüketim miktarlarını asgari AB standardlarına çıkarma çabaları sürecektir.dolayısıyla, zaman içerisinde istihdam eksiklikleri ortaya çıkacaktır.zaten, şu anda da sektörde arzu edilen kalitede ve nitelikte eğitilmiş, deneyimli kalifiye eleman ihtiyacı bulunmaktadır. Çalışma standardları kötü olmamakla birlikte iyileştirilmeye muhtaçtır.ücretler, çalışma ortamları, sosyal imkanlar v.s. diğer sektörlere göre daha iyi durumdadır.ülkemizde, sektördeki işgücü maliyetlerinin yüksek olduğu söylenemez.piliç etinde kilogram başına % 3-5 gibi işçilik maliyeti düşmektedir. Ülkemizde, modern anlamda işletme sayısının artmasına karşılık aynı oranda istihdamda artış olduğu söylenemez.bunun en önemli sebebi, üretimde kullanılan otomasyonun oldukça yüksek düzeyde artmasıdır.dpt verilerine göre, 1995 yılı sonrasında otomasyona geçen işletme sayısı % 75 düzeyindedir. Dış Ticareti: Gümrük Tarife İstatistik Pozisyon Cetveli nin 02.07 pozisyonunda yer alan kümes hayvanlarının etleri ile yenilen sakatatının ihracat ve ithalat rakamları aşağıdaki tabloda verilmektedir: TABLO: Kümes Hayvanlarının Etleri ile Sakatının İhracat ve İthalatı ( ABD $ ı ) Yıllar İhracatı İthalatı 1996 8.849.000 160.000 1997 10.445.000 55.000 1998 12.461.000 75.000 1999 6.761.746 18.232 2000 6.016.721 974.306 2001 14.242.215 182.517 2002 11.665.596 32.267 2003 (İlk 10 ay) 12.732.450 28.676 11
Kaynak: DİE İthalatımız: Kümes hayvanlarının etlerinin ve yenilen sakatınının ithalatı mevzuat açısından serbesttir.kalite ve sağlık açısından Tarım ve Köyişleri Bakanlığı nın kontrolüne tabidir. Yukarıdaki tablo incelendiğinde, ithalatın yok denecek düzeyde olduğu görülecektir.ülkemizdeki üretim iç talebi rahatlıkla karşılamaktadır.ülkemizde yıllar itibariyle gerçekleşen üretim artışları dikkate alındığında, gelecek yıllarda da ithalatın son derece sınırlı kalacağı tahmin edilebilir. İhracatımız: Dünya kanatlı eti ithalatının 1 / 3 ü Ortadoğu ülkeleri ile Rusya Federasyonu ve diğer Bağımsız Devletler Topluluğu üyesi devletlerce gerçekleştirilmektedir.ülkemiz kanatlı eti ihracatında son derece elverişli bir konuma sahip olmakla birlikte, söz konusu avantajı yeterince iyi kullanabildiğimiz söylenemez.piliç eti ihracatında ülkemizin 3 önemli pazarı vardır; bunları Avrupa Birliği üyesi ülkeler, Rusya Federasyonu ve Arap ülkeleri olarak sayabiliriz. Bununla birlikte, şimdiye kadar Avrupa ülkelerine kanatlı eti ihracatımız söz konusu değildi.bugüne kadar, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı nın uygulamakta olduğu asgari kontrollerin yeterince yapılmadığı ve ilgili dokümantasyonların tam olarak tutulmadığı gerekçe gösterilerek AB den gelen denetçilerce Türkiye ye geçer not verilmiyordu.fakat, adı geçen Bakanlığın sıkı çalışmaları sonucunda, 2003 yılı Eylül ayında AB Gıda ve Veterinerlik Ofisi ( SANCO ) yetkilileri Türkiye deki bazı tesisleri yerinde incelemişlerdir.inceleme sonucunda hazırlanan ön raporda, Türkiye deki 5 firmaya olumlu not verilmiştir.sonuç raporunun en geç Nisan ayına kadar AB Daimi Veterinerlik Konseyi ne sunulması beklenmektedir.böylece, AB nin piliç eti alabileceği üçüncü ülkeler listesine Türkiye nin girip giremeyeceğine karar verilecektir. AB kapılarının açılmasıyla birlikte, Türkiye nin şimdiye kadar en fazla 12.500 ton yaptığı piliç eti ihracatı, 2004 yılı içinde 20.000 tona, pazara yerleştikten sonra da 100.000 tonlara çıkabilecektir.sektörün uzun süredir içinde bulunduğu durgunluktan çıkıp, yeni istihdam yaratacak yatırımlarla yoluna devam etmesi beklenmektedir.ab ye ihraç edilebilecek en temel ürün derisiz, kemiksiz göğüs etidir.ab ülkeleri yılda 600 800 bin ton arasında göğüs eti ithal etmektedir. Kanatlı eti ihracatı açısından ikinci önemli pazar Irak olmakla birlikte, bu pazarın ABD li ve Brezilya lı firmalara kaptırıldığı söylenebilir.bir ton tavuk etini asgari 1500 $ a ihraç edebilen Türk firmaları, düşük yem maliyetleri ve yüksek sübvansiyonlarla tonu 1000 dolardan mal satan söz konusu ülke firmalarıyla baş edememektedir.abd li firmalar tavuk etinde yaklaşık 600 $ sübvansiyon almaktadırlar.ayrıca, yem fiyatları her iki ülkede de çok düşüktür.bununla birlikte, gene de Irak pazarının zorlanması gerekir.ülkenin yıllık olarak 207.000 ton tavuk eti ithal talebi bulunmaktadır.ülkedeki soğuk hava deposu koşulları düzeldiğinde bu rakam 500.000 tona çıkacaktır.ihracatta devlet desteğinin artmasıyla birlikte, ihracat 12
imkanımız söz konusu olabilir, eksik kalan siparişler Türkiye den karşılanabilir.türkiye nin en önemli avantajı Irak a komşu olmasıdır.bazı Türk firmalarının Irak ta bayilik oluşturma çalışmaları da bulunmaktadır. Tavuk eti ihracatında önümüze çıkan diğer bir fırsat kuş gribi ( Avian Influenza ) hastalığıdır.asya da kuş gribi virüsünün ortaya çıkmasıyla birlikte, Avrupa ülkeleri ve dünyanın diğer birçok ülkesi Asya dan canlı kanatlı hayvan ve kanatlı hayvan eti ithalatını yasaklamıştır.yılda 2 milyar dolarlık kanatlı eti ihracatı yapan Tayland da sektör bitme noktasına gelmiştir.hastalıkla birlikte, arzın kısılması tavuk fiyatlarını hızla yukarı çekmiştir.bu durum, ülkemizdeki tavukçuluk sektörünün şansını artırmış olup, 2004 yılında ihracatta bir patlama beklenmektedir.ayrıca, AB kapıları da Türkiye ye açılabilecektir.ab üyesi ülkelerin Uzakdoğu dan ithalatı yasaklamasıyla pazarda büyük bir boşluk doğmuştur.arz fazlası nedeniyle Aralık 2003 ayından beri iç piyasada çok az karlarla satış yapan Türk firmaları için yeni bir umut ortaya çıkmıştır.ülkemiz, kanatlı eti ihracatında ABD, Brezilya, Arjantin, Hollanda ve Fransa gibi ülkelerle rekabet edebilecek teknoloji ve potansiyele kolayca ulaşabilir. Bugün itibariyle, mevcut üretim sistemimiz iç talebe yönelik olup, talep artışlarını karşılamanın ötesinde ihracatı hedefleyen bir amaç söz konusu değildir.iç tüketim ihtiyacı ve dış pazar talepleri göz önüne alınarak üretimin planlanması yerine, hiçbir hesaba dayanmadan faaliyetin sürdürülüp üretim fazlasının oluştuğu zamanlarda ihracat olanaklarının zorlanması dış piyasanın o günlerdeki talebine ve koşullarına uymayı zorunlu hale getirmekte ve ihracattan beklenen yararların sağlanmasını engellemektedir.üretim maliyetlerinin yüksekliği, üretim ve ihracat teşviklerinin yetersizliği diğer önemli etkenlerdir. İhracatımız son iki yıldır 11 13 milyon ABD $ ı seviyelerinde gerçekleşmektedir.2002 yılında gerçekleştirilen ihracatın % 62.5 i Çin Halk Cumhuriyeti ile Azerbaycan a gerçekleştirilmiş olup, aynı yıl itibariyle en fazla ihracat yaptığımız ülkelere ise, aşağıda yer verilmektedir: Ülkeler İhracat Rakamı ( 000 $ ) Çin Halk Cumhuriyeti 3.769 Azerbaycan 3.524 Hong Kong 1.327 Makedonya 803 Bulgaristan 415 Özbekistan 266 Gürcistan 244 Kaynak: DİE Her yıl nüfus artışı ve tüketim artışına bağlı olarak ülkemizde kanatlı eti üretimi de düzenli bir şekilde artmaktadır.ihracat miktarlarının son derece düşük olması ve bazı yıllarda dalgalanma göstermesi dikkat çekicidir.ihracat yelpazemiz çok çeşitli ülkelere küçük miktarlar şeklindedir. Sektörde yaşanan bir kısırdöngü dikkat çekicidir.ihracat imkanlarının son derece kısıtlı olması, bazı yıllar üretim fazlasının ihracat yoluyla eritilememesine yol açmakta, bu durumda da üretici firmalar takip eden yıl üretimlerini 13
kısmaktadırlar.üretimin kısılması iç piyasada fiyatların artışına yol açmakta, takiben üretimde artış yaşanmaya başlamaktadır. Ambalajlı ve markalı ürünlerin dış ülkelerde pazarlanmasına yönelik olarak üretici / ihracatçı firmalarca yapılan çalışmaların artırılması, dış pazarlarda soğuk zincir uygulamalarına önem verilerek yeni politikalar üretilmesi faydalı olacaktır. SEKTÖRLE İLGİLİ MEVZUAT Mevzuat Piliç eti üretimi ve satışı ile ilgili Bakanlıklar ve mevzuat şu şekildedir: T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Yem Kanunu Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanunu 560 sayılı Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararname Kanatlı Hayvan Eti ve Et Ürünleri Üretim Tesislerinin Kuruluş, Açılış ve Denetleme Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik Türk Gıda Kodeksi Et Ürünleri Tebliği ( 2000 / 4 ) Türk Gıda Kodeksi Gıda Maddelerinin Genel Etiketleme ve Beslenme Yönünden Etiketleme Kuralları Tebliği ( 2002 / 58 ) Kasaplık Canlı Tavuk, Tavuk Eti, Sakatatı ve Yumurtalarının İthalatında Kontrol Belgesi Düzenlenmesi İçin Gerekli Şartlar Hakkında Tebliğ ( 2000 / 3 ) Damızlık Harici Canlı Hayvanlar İle Hayvan Maddelerinin İthalinde Kontrol Belgesi Düzenlenmesi İçin Aranacak Belgeler Hakkında Tebliğ ( 2000 / 32 ) T.C. Sağlık Bakanlığı Umumi Hıfzısıhha Kanunu T.C. Çevre Bakanlığı 2872 sayılı Çevre Kanunu Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği Su Kirliliği Kontrolu Yönetmeliği Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği T.C. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı İmar Kanunu Tesis Kurulması ve Çalışma İzni Alınması İşlemleri: Kurulacak tesisin yer ve projeleri ile belgelerinin Sağlık Bakanlığı İl Sağlık Müdürlüğü nce uygun görülmesi durumunda Bakanlıkça uygundur görüşü verilir ve 14
takiben firmaca Tarım ve Köyişleri Bakanlığı na başvurularak tesis kurma izni alınması gerekmektedir. Çalışma izninin verilmesinde de uygulanacak yöntem gene aynıdır.sağlık Bakanlığı İl Müdürlüğü nden uygundur görüşü alınarak Tarım ve Köyişleri Bakanlığı na başvurulması gerekir. Kanatlı Hayvan Eti ve Et Ürünleri Üretim Tesislerinin Kuruluş, Açılış ve Denetleme Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik kapsamındaki tesislerin, tesis kurma ve çalışma izinlerinin verilmesinde ve çalışma izni verilmesi öncesinde yapılacak denetimlerinde; kombina ve kesimhaneler de Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, parçalama tesisi, mamul madde üretim tesisi ve soğuk depolarda ise Bakanlık İl Müdürlükleri yetkilidir. Ambalajlama, Etiketleme ve Diğer Önemli Koşullar Yönünden Mevzuat 2000 / 4 sayılı Türk Gıda Kodeksi Et Ürünleri Tebliği nde, et ürünlerinin tekniğine uygun ve hijyenik olarak üretilmesi, hazırlanması, işlenmesi ile muhafaza, depolama, taşıma ve pazarlanmasını sağlamak üzere, ürünün özellikleri belirlenmiştir. Piliç eti diğer et çeşitleriyle birlikte, bu Tebliğ de düzenlenmiştir. Bu Tebliğ kapsamındaki ürünlerin başlıca özellikleri şunlardır: a) Et ürünlerinin üretiminde kullanılan etlerin sağlık kontrolünden geçirildiğini ve insan tüketimine uygun olduğunu belirten sağlık damgasını taşıması zorunludur. b) Et ürünleri ısıl işlem uygulanarak, kürlenerek, marine edilerek, kurutularak, tütsüleme veya olgunlaştırma işlemi uygulanarak üretilir. c) Et ürünlerinin üretiminde; izin verilen katkı maddeleri, aroma maddeleri, gıda maddeleri ve lezzet vericiler kullanılır. d) Et ürünleri kendilerine has görünüş, yapı, renk, lezzet, koku ve aromada olmalıdır. 2000 / 4 sayılı Tebliğ de, veteriner ilaç tolerans düzeyleri, hijyen, ambalajlama ve etiketleme işaretleme, taşıma ve depolama koşulları gibi önemli konulara da yer verilmektedir. Et ürünlerinin ambalajlanması ve işaretlenmesi ile ilgili kurallar şunlardır; a) Et ürünlerinin ambalajlanmasında Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği'nin 9 uncu bölümüne uygun ambalaj materyalleri kullanılır. b) Etikette, Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği'nin 9 uncu bölümüne ek olarak; ürünün saklama sıcaklığına da yer verilmelidir. 15
25.08.2002 tarihli Resmi Gazete de yayımlanan 2002 / 58 sayılı Türk Gıda Kodeksi Gıda Maddelerinin Genel Etiketleme ve Beslenme Yönünden Etiketleme Kuralları Tebliği uyarınca, gıda maddelerinin etiketinde bulundurulması zorunlu bilgiler aşağıda belirtilmektedir: a) Gıda maddesinin adı, b) İçindekiler, c) Net miktarı, yer, d) Üretici ve paketleyici firmanın adı, tescilli markası, adresi ve üretildiği e) Son tüketim tarihi, f) Parti numarası ve / veya seri numarası, g) Üretim izin tarihi ve sayısı, sicil numarası veya ithalat kontrol belgesi tarihi ve sayısı, h) Orijin ülke, ı) Gerektiğinde kullanım bilgisi ve / veya muhafaza şartları, Etikette (a), (c), (e) ve (i) bentlerinde yer alan bilgilerin aynı yüzde olması gerekir. Ürün Standardları: Kanatlı etleri sektöründe TSE standardları uygulanmakta olup, sektörde yüksek miktarlarda ihracat söz konusu olmadığı için ANFOR, DIN ve SAE gibi standardlarla ilgili bir çalışma yapılmamaktadır. Yürürlükte Olan Standardlar: Standard No: Standard İsmi TS 7912 Tavuk kesim cihazı TS 7913 Tavuk yolma makinaları ( otomatik ) TS 7914 Tavuk haşlama makinaları TS 3737 Tavukçuluk terimler ve tanımlar TS 8057 Beyaz etler soğutma, dondurma, çözdürme kuralları TS 5925 Kanatlı hayvanlar tavuk kesim ve karkas hazırlama kuralları TS 5890 Tavuk gövde eti parçalama, ambalajlama, taşıma ve muhafaza kuralları TS 12325 Tavuk parça etleri - but TS 12326 Tavuk parça etleri - göğüs TS 12327 Tavuk parça etleri - kanat TS 12328 Tavuk parça etleri kemiksiz etler - kıyma TS 2409 Tavuk gövde eti TS 12401 Tavuk parça etleri - kemiksiz 16
Sektörde yer alan birçok firma ISO 9001 ve ISO 14000 gibi Kalite Sistem Belgelerine sahiptir ve HACCP standardına uygun prensipler çerçevesinde üretim yapmaktadırlar. * HACCP: Tehlike Analizi ve Kritik Kontrol Noktalarına Göre Gıda Güvenliği Yönetimi - Gıda Üreten Kuruluşlar ve Tedarikçileri İçin Yönetim Sistemine İlişkin Kurallar Piliç Eti İthalatı ve İhracatı Açısından Mevzuat: Piliç Eti İthalatı Açısından Mevzuat: Tavuk eti ve sakatatı ithalatı, ancak Et ve Balık Kurumu A.Ş. ile 560 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye göre Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ndan çalışma ve üretim izni almış kombina, mezbaha ve tesisleri bulunan kişi ve kuruluşlar tarafından yapılabilir. 31.12.2003 tarih ve 25333 ( 3. mükerrer ) sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 2004 / 5 sayılı Dış Ticarette Standardizasyon Tebliği uyarınca, piliç eti ve sakatatı ithalatında Tarım Bakanlığı ndan Kontrol Belgesi alınması zorunludur.kontrol Belgesi, ithalat sırasında gümrük idaresince aranacaktır. Kontrol Belgesi alınması için; Kontrol Belgesi formu, proforma fatura veya fatura ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığı'nca istenebilecek diğer belgelerle birlikte adı geçen Bakanlığa veya bu Bakanlıkça yetki verilen taşra teşkilatına başvurulması gerekir.tarım Bakanlığı na hangi belgelerle başvurulacağı yukarıda da belirtilen 2000 / 3 sayılı Tebliğde düzenlenmiştir. Piliç Eti İhracatı Açısından Mevzuat: Tavuk eti ve sakatatı ihracatında, ihraç edilen malın hastalıksız ve mikropsuz olduğunu gösteren ve Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ndan temin edilmesi gereken Sağlık Sertifikası ( Health Certificate ) zorunludur.ihraç konusu malın sağlık koşullarına uygun olduğunu gösteren belgedir. İhracatta Teşvik: 14.04.2003 tarih ve 25079 sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Tarımsal Ürünlerde İhracat İadesi Yardımlarına İlişkin Para Kredi ve Koordinasyon Kurulu nun 2003 / 1 sayılı Tebliği uyarınca, 02.07 Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu nda yer alan kümes hayvanlarının etlerinin ihracatında ton başına 189 $ ihracat iadesi söz konusudur. Oysa ki, AB ülkeleri ve ABD firmaları devletçe sağlanılan 310 600 $ / ton gibi oldukça yüksek sübvansiyonlarla tavuk etini dış pazarlarda satmaktadırlar.ihracatın önünün açılabilmesi için; sektörün temsilcisi olan Besd Bir tarafından piliç etine 300 $ / ton, civcive 25 $ / 1000 adet, kuluçkalık yumurtaya 20 $ / 1000 adet ihracat iadesi verilmesi istenmektedir. 17
SEKTÖRDE YAŞANAN SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Üretimdeki Sorunlar ve Çözüm Önerileri Dışa Bağımlılık Sorunu Tavukçuluğun en büyük sorunlarından birisi damızlık hayvan ve yem hammaddeleri bakımından dışa olan bağımlılığıdır.tavukçulukta kaydedilen bunca gelişmeye rağmen damızlık konusundaki dışa bağımlılık halen devam etmektedir.her yıl damızlık yumurta ve civciv ithal edilerek sektörün ihtiyacı karşılanmaktadır.her hangi bir hastalık nedeniyle karantina uygulanan ülkelerden ithalatın yapılamaması gibi durumlarda tavukçuluk sektörünün kısa sürede darboğaza girmesi kaçınılmazdır.nitekim, son yıllarda damızlık ithal ettiğimiz ülkelerin bir kısmından ortaya çıkan hastalıklar ve zararlı kalıntılar nedeniyle kanatlı ürünleri ithalatının yasaklanması, damızlık üreten firmalarımızı ciddi sıkıntılara sokmuştur. Damızlık Üretimindeki Sorunlar: Tavukçulukta damızlık ırk araştırmaları ve üretimi pahalı yatırımları gerektirmektedir.nitelikli elemanlara, uzmanlara ihtiyaç duyulmaktadır.bu durum, sektörde yapılacak kamu ve özel sektör yatırımlarını olumsuz yönde etkilemektedir.sektör, düşük faizli kredi, vergi muafiyeti gibi teşviklerle desteklenmeli, yatırımlar özendirilmelidir. Yemlik Hammadde Sorunları Üretim maliyetinin % 70'ini yem bedeli oluşturmaktadır.yem hammaddesinin içinde yer alan, soya, mısır, balık unu ve premiksler büyük oranda ithalat yoluyla temin edilmektedir.kanatlı yemlerinde bulunan ithal hammadde oranı zaman zaman özellikle yaz aylarında % 85'lere kadar çıkmaktadır.sektörün tükettiği yem hammaddesi mısırın yaklaşık % 35 i, soya ve ürünlerinin % 90 ı ithalat yoluyla karşılanmaktadır.uluslararası pazarlarda sözkonusu ürünlerin fiyatlarının artması ya da navlunda yaşanan artışlar maliyetleri olumsuz etkilemektedir. Soya, mısır, triticale, sorghum gibi yem hammaddelerinin üretimine öncelik verilmeli ve desteklenerek yıllık rekoltenin artırılması sağlanmalıdır. İthal edilen mısır ve diğer hammaddelere uygulanan gümrük vergileri mısır üreticisini korurken, maliyetleri yükselterek tüketicinin alım gücünü zorlamaktadır.dış pazarlarla iç pazar fiyatları arasındaki aşırı fark kaldırılmalı, yem sanayicilerinin dış pazar fiyatlarından hammadde almaları sağlanmalıdır.bunun için, gümrük vergileri düşürülmeli, iç pazarda ürün borsalarında oluşacak fiyatlarla devletin açıkladığı fiyatlar arasında oluşan fark çiftçilere belge karşılığı destekleme primi olarak bütçede oluşturulacak fondan ödenmelidir. Karma yem fiyatlarının düşürülebilmesi için, Toprak Mahsulleri Ofisi nin fiyat politikasında maliyet bazlı belirlemeler yapması ve üreticiyi koruduğu gibi tüketiciyi de korumayı sağlayacak bir yol izlemesi gereklidir.iki yıldır uygulanan 3-5 ay vadeli sıfır faizli yemlik hububat satışlarına devam edilmelidir. 18
Hammaddenin yurt içinde üretiminin artırılması, yem maliyetinde yeterli bir düşüş sağlamadığı taktirde, hammadde maliyetinin bir kısmını sübvanse etmek gibi ek tedbirler düşünülebilir.maliyeti düşürücü etkiye sahip olan verimin yükseltilmesi, üretimdeki fire ve zayiatların azaltılması büyük önem taşımaktadır.yüksek civciv ölüm oranlarıyla çalışan işletmelerin bu fireleri azaltmak için işletme bazında bazı tedbirleri almaları gerekmektedir.diğer bir önlem de, yem kayıplarını azaltacak şekilde otomatik yemliklerin kullanılmasıdır. Atıl Kapasite Kullanımı: Günümüzde piliç eti yurt içi talebinin tamamını karşılayabilen bu sektörün fiyat dalgalanmaları, maliyet yüksekliği ve ihracat yapılamaması sonucunda atıl kapasitelerle faaliyetini sürdürmek zorunda kalması üzüntü vericidir.ülkemiz ihtiyacını karşılamanın yanında Orta Asya Türk Cumhuriyetleri ve Ortadoğu ülkelerinin taleplerine cevap verebilecek düzeyde üretim yapma olanağının iyi kullanılabilmesi halinde, önce atıl kapasitelerin değerlendirilmesi sonra yeni kapasitelerin oluşturulması suretiyle ekonomimize önemli katkılar sağlanması mümkündür. Tüketim Azlığı: Gelişmiş ülkelerin hayvansal protein tüketim miktarları her yıl artmakta, piliç eti tüketim artış oranı sığır eti, domuz ve diğer protein kaynaklarının artış oranından daha yüksek olmaktadır.ülkemizde de piliç eti tüketiminde artış vardır.ancak, tüketimimiz AB ülkelerinin tüketim miktarlarının çok altında, hatta yarısı kadardır.tüketimin artırılmasının gelir düzeyi ile yakın ilişkisi olduğu bilinmekle beraber, tavuk etinin insan sağlığı açısından önemi ve kırmızı ete oranla avantajlı olduğu konularının ülkemiz insanına yeterince duyurulması halinde tüketimi artırıcı etki yapacağı muhakkaktır. Tüketimi artırmada promosyonun etkisinden yararlanmak için bir kampanyalar düzenlenmesi, bu kampanyada, süt ve mercimek tüketimini artırmada olduğu gibi Tarım ve Köyişleri Bakanlığı nın önderliğinde koordinasyonun sağlanarak üretici firmaların en yüksek düzeyde katılımının temin edilmesi mümkün ve gerekli görülmektedir. Finansman Sorunu Sektörde yaygın olarak nakit sıkıntısı çekilmektedir. T.C. Ziraat Bankasının tarımsal kredilere uyguladığı faiz oranı yüksektir.tarımsal kredilerin faiz sübvansiyonu kaldırıldığı için diğer bankaların ticari kredilere uyguladığı faiz oranı ile T.C. Ziraat Bankasının tarımsal kredi faiz oranı arasında fark kalmamıştır.bu nedenle, Ziraat Bankası kredi kaynakları kullanılamamaktadır.tarımsal krediler eskiden olduğu gibi Hazine tarafından sübvanse edilmeli ve ticari kredi faiz oranlarından daha aşağıda belirlenmelidir. Yem hammaddesi alımında kullanılmak üzere firmalara kapasiteleri ölçüsünde iki yıl vadeli bir rehabilitasyon kredisi imkanı sağlanmalıdır. Dış kaynaklı kredinin ( GSM kredisi ) kolay ve hızlı kullanılabilir hale getirilmesi için devlet bankalarının teminat vermesini kolaylaştıran destekler sağlanmalıdır. 19
KDV Oranlarının Düşürülmesi Karma yem ve yem hammaddelerine uygulanan KDV nin % 8 den %1 e düşürülmesi maliyetlerin düşmesi üzerinde etkili olacaktır. Sözkonusu ürünlerdeki KDV nin % 1 e indirilmesi halinde, kayıt dışı üretimin kayıt altına girmesi sonucu devletin vergi gelirlerinde artış sağlanacaktır. KDV nin düşürülmesi sonucu ürün satış bedellerinde % 7 lik bir düşme sağlanacak, bu da tüketiciye olumlu olarak yansıyacaktır. İhracat ve İthalattaki Sorunlar ve Çözüm Önerileri Türkiye ye mısır ithalatında uygulanan gümrük vergisi oranının % 80 e çıkarılması maliyetleri artırmıştır.mısırın fiyatı iç piyasada 2003 yılında % 30 oranında artmıştır.bu artış maliyetleri en az % 10 15 artıracaktır.ancak, 2003 yılındaki üretim fazlası nedeniyle maliyetlerdeki artışın, turizm sezonunun açıldığı yaz aylarına kadar piyasaya yansımayacağı tahmin edilmektedir. Mısır, soya fasülyesi ve soya küspesi civcivlerin beslenmesinde yem olarak kullanılmaktadır ve bunlar genellikle ABD den ithal edilmektedir.bu nedenle, navlun masrafları piliç etinin birim fiyatını artırmaktadır.bu da, kuşkusuz önemli bir dezavantajdır. Halihazırda, ülkemizde kuş gribi hastalığına rastlanılmamıştır.bununla birlikte, gümrüklerde ithalat aşamasında hijyen bariyeri uygulaması yapılmasında yarar görülmektedir.enfekte ülkelerden ne yumurta ne de et ithalatının kesinlikle yapılmaması, gümrüklerde kontrollerin sıkılaştırılması hususları oldukça önemlidir. Türkiye de piliç ihracatında uygulanan ihracat teşvikleri de yetersizdir.pilicin tonu Brezilya da 1.025, AB ülkelerinde 1.250, ülkemizde ise 1.750 $ dır.kuş gribinin ortaya çıkmasıyla uluslararası piyasalarda piliç eti fiyatları artmış olsa da, bu fiyatlardan firmalarımızın ihracat yapması zordur.mısır ithalatında alınan gümrük vergisinin düşürülmesi, ihracat teşviklerinin daha da artırılması sektörün önünü açacaktır.ucuz olması nedeniyle hayvansal proteinin önemli ölçüde kanatlı hayvanlardan sağlandığı ülkemizde bunların yapılması kanımızca önemlidir. Ülkemize en yakın pazarlardan olan Rusya, Ukrayna, Romanya, Suudi Arabistan her yıl büyük miktarlarda piliç eti ithal etmektedirler.söz konusu ülkeler, ülkemizde şap hastalığı olduğu gerekçesiyle bizden hayvansal ürün almamaktadır. Adı geçen ülkeler nezdinde ısrarlı girişimlerde bulunularak, kanatlı hayvanlar için geçerli olmayan bu gerekçenin kaldırarak piliç etine konan ithalat yasağının aşılmasına çalışılmalıdır. SEKTÖRDE FAALİYET GÖSTEREN BAŞLICA ÜRETİCİ VE / VEYA İHRACATÇI FİRMALAR: Türkiye de kanatlı sektörü genelde yetiştirme kümeslerinin yoğun olduğu bölgeler ile önemli ve büyük pazarlara yakın yerlerde yoğunlaşmıştır.etlik piliç yetiştiriciliğinin yoğun olarak yapıldığı başlıca bölgeler arka sayfada gösterilmektedir: 20
Bolu Sakarya İstanbul Bölgesi Bandırma Eskişehir Bölgesi İzmir Bölgesi Çukurova Bölgesi ve Ankara Bölgesi dir. Sektörde faaliyet gösteren başlıca firmalar şunlardır; Banvit Bandırma Vitaminli Yem San. A.Ş. Tel: 0266 733 86 00 Faks: 0266 733 86 15 Web Sitesi: www.banvit.com.tr E Posta: pilic@banvit.com.tr Beypi Beypazarı Tarımsal Üretim Paz. San. ve Tic. A.Ş. Tel: 0374 243 91 51 Faks: 0374 243 84 42 Web Sitesi: www.beypi.com.tr E Posta: - C.P. Standart Gıda San. ve Tic. A.Ş. Tel: 0212 274 85 36 Faks: 0212 274 15 61 Web Sitesi: - E Posta: - Er Piliç Entegre Tavukçuluk Üretim Paz. ve Tic. Ltd. Şti. Tel: 0374 217 18 81 Faks: 0374 217 28 43 Web Sitesi: www.erpilic.com.tr E Posta: erpilic@erpilic.com.tr Keskinoğlu Tavukçuluk ve Damızlık İşlt. San. ve Tic. A.Ş. Tel: 0212 332 12 94 / 95 Faks: 0212 332 12 97 Web Sitesi: www.keskinoglu.com.tr E Posta: a.goze@keskinoglu.com.tr Köy - Tür Entegre Tavukçuluk San. ve Tic. A.Ş. Tel: 0216 314 03 00 ( 3 hat ) Faks: 0216 364 10 74 Web Sitesi: www.koy-tur.com.tr E Posta: info@koytur.com 21
Mudurnu Tavukçuluk A.Ş. Web Sitesi: www.mudurnu.com.tr E Posta: info@mudurnu.com.tr Pak Tavuk Gıda San. ve Tic. A.Ş. Tel: 0212 661 31 51 Faks: 0212 560 66 11 Web Sitesi: www.pakpilic.com E Posta: pakpilic@pakpilic.com Pınar Entegre Et ve Un San. A.Ş. Tel: 0232 436 15 15 Faks: 0232 436 20 40 Web Sitesi: www.pinar.com.tr E Posta: info@pinar.com.tr Şeker Piliç ve Yem Sanayi Ticaret A.Ş. Tel: 0266 733 84 20, 733 86 22 Faks: 0266 733 84 23 Web Sitesi: www.sekerpilic.com.tr E Posta: bilgi@sekerpilic.com.tr Şen Piliç Gıda San. A.Ş. Tel: 0216 518 10 20 Faks: 0216 518 14 00 Web Sitesi: www.senpilic.com.tr E Posta: - Yaşar Dış Tic. A.Ş. Tel: 0232 489 01 21 Faks: 0232 425 66 67 Web Sitesi: www.yasardis.com.tr E Posta: info@yasardis.com.tr Sektörle İlgili Dernekler ve Birlikler: Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçılar Birliği ( BESD BİR ) Tel: 0312 472 77 88 Faks: 0312 472 77 89 Web Sitesi: www.besd-bir.org/ E Posta: besd-bir@interaktif.gen.tr 22
Türkiye Süt, Et, Gıda Sanayicileri ve Üreticileri Birliği ( SETBİR ) Tel: 0312 212 79 02, 223 59 63 Faks: 0312 212 36 62 Web Sitesi:setbir.org.tr E Posta: setbir@bir.net.tr 23
YARARLANILAN KAYNAKLAR 1) BESD BİR Beyaz Et Sanayicileri ve Damızlıkçılar Birliği Raporları (http://www.besd-bir.org/ ), 2) BM Gıda ve Tarım Örgütü Web Sayfası ( http://faostat.fao.org/ ), 3) DİE İstatistikleri, 4) DPT Kanatlı Etleri ve Yumurta Ürünleri Sanayii Alt Komisyon Raporu (2001) 5) http://www.foodmarketexchange.com/, 6) http://www.kanatli.net/, 7) T.C.Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Web Sayfası ( http://www.tarim.gov.tr ), 8) Mevzuat Bankası 24